Sosyal Kataloglama Siteleri ve Yeni Nesil Kütüphane Katalogları

Transkript

1 Sosyal Kataloglama Siteleri ve Yeni Nesil Kütüphane Katalogları Nevzat ÖZEL Ankara Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü facebook.com/nevzatozel twitter.com/nozel Tolga ÇAKMAK Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü facebook.com/tcakmak twitter.com/tolgacakmak ÜNAK İkibin10, "Bilgi Yönetimi 2.0: Sosyal Ağlarda Bilgi Hizmetleri 7-9 Ekim 2010, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun

2 Gelişen web teknolojileri (İkinci nesil web) Web 2.0 ile birlikte yeni yapı ve uygulamalar (sosyal ağlar, bloglar, wikiler, etiketleme, yer imleri, medya paylaşımı) Web kullanıcıların; web içeriklerine katkıda bulunabilmesi, bu içerikleri kolaylıkla kullanabilmesi, diğer kullanıcılarla paylaşabilmesi. 2

3 Bilgi Kaynaklarına Yönelik Web 2.0 Uygulamaları Amazon.com örneği Sosyal kataloglama sitelerinin gelişimi Kullanıcı merkezli yaklaşım, Etkileşim Paylaşım 3

4 Sosyal Kataloglama Siteleri Tanım kullanıcıların sahip oldukları ya da ilgi duydukları bilgi kaynaklarının (kitap, CD ROM, DVD vb.) kataloglanmasını sağlayan ve bu uygulamaları kullanan diğer kullanıcılarla paylaşımı, etkileşimi olanaklı kılan web araçları (Social Cataloging Applications, 2009) kullanıcılara okudukları/okuyacakları kaynaklar hakkındaki bilgileri, önerileri ve değerlendirmeleri paylaşma olanağı sunarak okuyucularla yazarlar arasındaki bağlantıyı sağlayan araçlar (Jeffries, 2008) 4

5 Sosyal Kataloglama Siteleri Sosyal kataloglama siteleri kullanıcılarına sunduğu seçenekler: kendi kataloglarını oluşturma, sahip oldukları veya sahip olmak istedikleri bilgi kaynaklarını (kitap, CD, DVD vb.) diğer kullanıcılarla paylaşabilme, bilgi kaynaklara yönelik olarak yorum yapabilme / okuyabilme, tartışma grupları kurabilme sınıflama amacıyla etiketler oluşturabilme 5

6 Sosyal Kataloglama Siteleri Bibliyografik tanımlamalara yeni bir boyut kazandırmakta, Kaynakların bulunabilirliğini artırma ve erişimine yönelik kullanıcı merkezli ek metadata üretme, Kütüphaneciler için işbirliği ve ortaklaşa çalışmalara olanak tanıma ve bu sürece kullanıcıları da doğrudan katkı sağlayacak bir biçimde dâhil etme. Giustini, Hooker, ve Cho (2009) 6

7 Sosyal Kataloglama Siteleri 2007 yılından itibaren site ve üye kullanıcı sayısında yaşanan büyük artış LibraryThing Shelfari GuruLib biblios.net anobii Goodreads Google Books Reader2 bibliophil chainreading lib.rario.us Bookarmy WeRead Connect via Books Bookmeabook 7

8 LibraryThing 56 milyonun üzerinde kitap (kataloglanmış) 1 milyonun üzerinde kullanıcı 6 milyona yakın özgün kaynak LC, DDC, LCSH ile uyumlu 8

9 9

10 10

11 11

12 12

13 Shelfari Amazon.com tarafından geliştirilmiş Sanal raflar oluşturma 13

14

15

16

17

18

19

20 Gurulib Kitapların yanı sıra DVD ler, oyunlar, yazılımlar, filmler vb. materyal türleri ISBN numarası veya barkodlar (UPC Universal Product Code) üzerinden arama olanağı Cep telefonlarındaki kameralar ve diğer kameraları barkod okuyucu işlevinde kullanma 20

21 21

22 22

23 23

24 24

25 Çevrimiçi Kütüphane Katalogları Birinci nesil MARC formatını kullanarak katalog kayıtlarına bilgisayar üzerinden erişim Boolean işleçleri ve anahtar sözcüklerin kullanılması İkinci nesil Grafik arayüzler ve hiperlinklerin kullanılması Arama, erişme ve keşfetme seçenekleri 25

26 Çevrimiçi Kütüphane Katalogları Sadece kataloglama ve sınıflama işlemleri sonucunda oluşturulmuş bibliyografik tanımlamalar kullanıcı özelliklerini belirleyen ve geri bildirimleri toplayan bir düzene sahip bulunmama Sosyal kataloglama sitelerindeki seçeneklerin çevrimiçi kütüphane kataloglarına kazandırılması Katalogların işlevlerinin artırılarak yeni nesil kütüphane kataloglarının oluşturulması 26

27 Sosyal Kataloglama Uygulamaları ve Bu Uygulamaların Çevrimiçi Kütüphane Kataloglarına Katkısı Etiketleme (Tagging) İlk uygulamalar AACR ve LCSH (Yazar adı, Eser adı, Konu) Web 2.0 etkisiyle Sosyal etiketler, Sosyal etiketleme kavramları Kullanıcılar tarafından kaynaklara erişim için üretilen anahtar sözcükler (Thomas Caudle ve Schmitz, 2009, s.411) 27

28 Sosyal Kataloglama Uygulamaları ve Bu Uygulamaların Çevrimiçi Kütüphane Kataloglarına Katkısı Folksonomiler Sosyal etiketlerde yapılan tekrarlamaların toplamı ile ortaya çıkan kategoriler (Folksonomy, 2007) Ağırlıklandırma algoritmaları 28

29 Sosyal Kataloglama Uygulamaları ve Bu Uygulamaların Çevrimiçi Kütüphane Kataloglarına Katkısı Fasat Yapılar (Faceted) Tarama sonuçlarını konu, yazar, materyal türü ve tarih gibi gruplara ayırarak menü biçiminde gösterme 29

30 Sosyal Kataloglama Uygulamaları ve Bu Uygulamaların Çevrimiçi Kütüphane Kataloglarına Katkısı RSS Beslemeleri (RSS Feeds) Bir katalog taraması işleminin kayıt altına alınması, tarama yapılan konuda kataloga yeni bir yayının eklemesi durumunda kullanıcıların bilgilendirilmesi 30

31 Sosyal Kataloglama Uygulamaları ve Bu Uygulamaların Çevrimiçi Kütüphane Kataloglarına Katkısı Ayarlanabilen İlgililik Sıralaması Bilgi Kaynağı Hakkında Bilgiler (özet, abstrakt, kapak resmi, içindekiler sayfası vb.) İlgili Diğer Bilgi Kaynaklarına Yönlendirme Ödünç Verme Verileri Diğer Kataloglar ve Veri Tabanları Gibi Farklı Kaynaklardan Gelen Verileri İndeksleme Yetkeli Konu Başlıklarıyla Ek Arama Tavsiyelerinde Bulunma Doğru Hecelenişleri Verme 31

32 Sorunlar Standart bir yapının bulunmayışı bilgi erişim açısından oluşturulan etiketlerin farklı hecelenmelerinde standart bir düzenin olmaması, Hiyerarşi ile ilgili sorunlar konu başlıklarında kontrollü sözlüklerden faydalanarak oluşturulan geniş ve dar kapsamlı terimlerle yapılan ilişkilendirmelerin yapılmadan doğrudan etiket eklemelerinin yapılması, Etiketlemede farklı kullanımlar kullanıcılar tarafından oluşturulan etiketlerde standart olmayan bir şekilde tekil ve çoğul ifadelerin kullanılması, 32

33 Sorunlar Farklı terim ve telaffuzların kullanımı sosyal kataloglama ile kullanıcılara sunulan dil kullanım özgürlüğünün ortaya çıkardığı tutarsızlıklar, Eş anlamlı kelime kullanımları herhangi bir kontrolün olmaması, Kelimelerin çok yönlü kullanımına ilişkin sorunlar etiketlemede bazı kelimelerin gerçek anlamlarının dışında taşıdıkları anlamlar için kullanılması, Kötü niyetli kullanım Kataloglara eklenecek etiketlerde kullanıcıların içeriğe zarar verecek ifade kullanımları. (HLWIKI Canada, 2010; Steele, 2009, ss.69 70) 33

34 Çözüm? kara liste (black list) uygulamaları, etiketlerin başka dillerdeki karşılıklarını ifade eden uygulamalar, ağırlıklandırma algoritmalarının kullanılması, yapay zekâ uygulamalarından faydalanılarak ontolojiler ve semantik yapıların oluşturulması, kütüphanelerin/bilgi merkezlerinin denetim mekanizması oluşturması, kütüphanelerin/bilgi merkezlerinin konu başlıkları listeleri ve thesaurusların kullanımlarını devam ettirmesi ve kullanıcılara yardımcı bir rol üstlenecek şekilde sunması. (Tarulli, 2010; AquaBrowser, 2010; Steele, 2009, s.72). 34

35 Türkiye? İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Kütüphanesi, Özyeğin Üniversitesi Kütüphanesi TED Ankara Koleji Kütüphanesi, Sabancı Üniversitesi Bilgi Merkezi 35

36 Yeniden şekillendirme Sonuç Etki ve yenilik yaratma Çevrimiçi kütüphane kataloglarının gözden geçirilmesi Kullanıcı beklentilerinin belirlenmesi, İşlevlerin artırılması 36

37 Sosyal Kataloglama Siteleri ve Yeni Nesil Kütüphane Katalogları Nevzat ÖZEL Ankara Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü facebook.com/nevzatozel twitter.com/nozel Tolga ÇAKMAK Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü facebook.com/tcakmak twitter.com/tolgacakmak ÜNAK İkibin10, "Bilgi Yönetimi 2.0: Sosyal Ağlarda Bilgi Hizmetleri 7-9 Ekim 2010, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun