Vahdettin Engin - Pazarlık

Transkript

1 Vahdettin Engin - Pazarlık wwwcepsitesinet ÖZET Vahdettin Engin Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünde öğretim görevlisidir Pazarlık Kitabı İkinci Abdülhamit ile Siyonist Lider Theodore Herzl arasında geçen Filistinde Yahudi Vatanı görüşmelerinin detaylarını anlatmakta ve kitabın sonunda konuyla ilgili olan belgeleri sunmaktadır Kitap Filistin meselesini tümüyle ele almak veya Siyonist faaliyetlerin tümünü ortaya çıkarmak gibi bir iddia taşımamaktadır Pazarlık kitabında yapılan tarihin bir döneminde Yahudilerin Filistine yerleşmek için gösterdikleri çabaları anlatmak ve bu konuda çaba gösterenlerden biri olan Theodore Herzl in Abdülhamit nezdinde yapmış olduğu girişimleri açığa çıkarmaktır Bilindiği üzere bu ilişkiler çoğunlukla abartılı bir şekil de gündeme getirilmiş hadiseler yaşananlardan çok farlı bir şekilde aktarılmıştır Bu kitapta yapılmaya çalışılan şey konu ile ilgili bazı yanlış bilgilendirmeleri düzeltip yaşanan doğruları ortaya çıkarmaktır Kitapta kullanılan belgelerin bir kısmı ilk defa yayınlanmaktadır Özellikle Theodore Herzl Yahudiler için özerk bir bölge oluşturmak peşindeydi ve bunun yolunun Sultan Abdülhamidden geçtiğini düşünüyordu Bu uğurda İstanbula beş kez gelen Herzl bir keresinde Sultan Abdülhamit ile görüşme olanağı da buldu Herzl in kafasında Osmanlı Devletine bazı mali imkanlar sağlayarak hedefine ulaşmasını sağlayacak izni koparmak vardı

2 Açıklama : PAZARLIK 1890lı yıllarda Yahudiler Rusya başta olmak üzere Romanya ve Yunanistanda uğradıkları baskılar yüzünden bu ülkeleri terk etmek zorunda kaldılar Sığındıkları ilk ülke ise Osmanlı Devleti oldu Dönemin Padişahı II Abdülhamid başlangıçta insani nedenlerle Yahudilerin Filistin dışındaki Osmanlı vilayetlerine yerleşmelerine izin verdi Fakat Yahudiler vaad edilmiş topraklar olarak kabul ettikleri Filistine yerleşmek istiyorlardı II Abdülhamidin saltanatı süresince bu konuda yoğun çabalar harcadılar Özellikle Rotschild ve Baron Hirsch gibi zengin Yahudiler Filistinde toprak satın alarak buralara göçmen yerleştirmeye çalıştılar 1896 yılından itibaren ise sahneye Theodore Herzl çıktı Herzl Filistinde Yahudiler için özerk bir devlet oluşturma peşinde idi ve bunun yolunun II Abdülhamidi ikna etmekten geçtiğini düşünüyordu Bu uğurda beş defa İstanbula geldi Bir defasında Padişahla görüşme imkanı buldu Herzlin kafasında Osmanlı Devletine bazı mali imkanlar sağlayarak hedefine ulaşmayı sağlayacak izni koparmak vardı II Abdülhamid ise Herzlin şahsında Avrupalı alacaklıları Osmanlı dış borçlarının indirilmesine ikna edecek bir destek bulmuştu Bütün bu ilişkiler ağının ne şekilde örülüp nasıl sonuçlandığını elinizdeki kitabı okuduğunuzda öğrenebileceksiniz Makaleler 19 Yüzyılda Filistinde Yahudiler Üzerinde İngiliz ve Amerikan Himayesi English and American Protection on Jews in Palestine Özet 19 yüzyılda başta Rusya ve Doğu Avrupada olmak üzere Avrupanın değişik bölgelerinde kıyıma uğrayan Yahudiler toplu göçlere başladılar Osmanlı egemenliğinde bulunan Filistin toprakları da Yahudilerin yerleşmeyi arzu ettiği yerlerden biriydi Yahudilerin bu isteği doğrultusunda ingiltere Filistinde Yahudi yurdu kurmak için harekete geçti Ancak ingilterenin gerçek amacı Uzakdoğudaki sömürgelerine giden yolda nüfuz alanlarını arttırmak ve Avrupayı istenmeyen Yahudilerden kurtarmaktı Amerika Birleşik Devletleri ise Rusya göçleriyle artan Yahudi lobi faaliyetleri sonucunda Osmanlı topraklarındaki Yahudilerle aktif olarak ilgilenmeye başladı Yahudiler de kapitülasyonlardan yararlanmak için bu devletlerin himayesine sığınmıştır Çalışmamız israil Devletinin kurulmasında önemli rol oynayan ingiltere ve ABDnin Filistine göç eden Yahudileri himayesini ve Osmanlı Devleti ile yaşanan tartışmaları incelemektedir Giriş Tarihin en eski milletlerinden olan Yahudiler Kudüs ve çevresinde yaşıyordu Asurluların devletlerini ele geçirmesiyle Yahudilerin sürgün hayatı başladı ve bu sürgün Babilliler döneminde devam etti Yahudiler zamanla geri dönmeyi başardılarsa da huzurlu bir yaşam bulamadılar Çünkü Kudüse dönen Yahudiler çeşitli devletlerin hakimiyetine girmek zorunda kaldılar Bölgede Roma imparatorluğunun hakimiyeti sağlaması Yahudiler için önemli sonuçlar doğurdu Roma iktidarına karşı ayaklanan Yahudiler tekrar sürgün edildi ve köle olarak satıldı Bu olay sonraki dönemlerdedünyanın değişik coğrafyalarında Yahudi nüfusunun varlığının temel sebebini oluşturdu Yahudilerin değişik coğrafyalara göç etmesi zorlu yaşam koşulları altında yaşamlarının devamı anlamına geliyordu Almanya XI yüzyılda Yahudileri katlederken; ingiltere XIII yüzyılda topraklarında Yahudileri istemiyordu ingilterenin yasakçı politikasını Fransa izlemiştir ispanyada Müslümanlarla birlikte yaşama imkanına sahiplerken Müslümanların ispanyada hakimiyetlerinikaybetmelerinin ardından Yahudiler için din değiştirme dahi çözüm olmadı Engizisyon mahkemeleri ve gettolar adeta Yahudilerle özdeşleşmiştir istenmedikleri ülkelerden kaçabilen Yahudiler Danimarka Hollanda Avusturya gibi doğudaki devletlere sığındılar Sonraki dönemlerde sınırların değişmesiyle Polonya ve Litvanya taraflarına yerleştirilmiş olan Yahudiler Rusya egemenliğine girmiştir

3 Bu süreçte Yahudilerin yardım istediği ve kendilerini kurtarmasını beklediği devletlerden birisi de Osmanlı imparatorluğudur Sultan II Beyazıd binlerce Yahudiyi ispanyadan alıp Osmanlı topraklarına yerleştirmiştir Sefarad Yahudileri olarak adlandırılan grup Selanik izmir ve istanbul gibi Osmanlı şehirlerine yerleştirilmiştir Osmanlı millet sistemi içerisinde kendi dünyalarını düzenleyen Yahudiler ekonomik sosyal ve kültürel değerlerini yaşatma imkanı bulmuştur I 19 Yüzyılda Baskılar ve Yeni Yahudi Göç Dalgası 18 yüzyıldan itibaren dünya değişim ve dönüşümü hızlı bir şekilde yaşamaya başlamıştı Sanayi inkılabı ve Fransız ihtilali dünyanın gidişatını değiştiren iki önemli olaydır Sanayi inkılabıyla sanayileşmiş devletler Yahudileri himayelerine alıp nüfuz alanlarını genişletmek isteyecektir Fransız ihtilali ise milliyetçi ideolojilerin ön plana çıkmasına yol açmıştır Başka devletlerin hakimiyetinde yaşayan azınlıklar kendi devletlerini kurmak için mücadele ederken hakim unsurlarsa devletlerini homojen bir Selanikte Osmanlı hakimiyeti öncesi ve sonrası Yahudi cemaatinin oluşumu ve etkinliği için 1892 yılında Osmanlı topraklarına Yahudi göçünün 400 yıldönümünde atalarına yapılan yardımlar dolayısıyla Osmanlı Yahudileri anma faaliyetleri gerçekleştirmiştir Bk: Mahir Aydın Musevilerin Osmanlı Topraklarına yapı üzerine oturtmaya çalışıyordu Din ile hatta mezheple harmanlanan Avrupa milliyetçiliği hakimiyet sahasında farklılıklara tahammül edemiyordu Yahudiler bir taraftan ekonomik nüfuz alanı yaratmak için kullanılacak diğer taraftan da Avrupadan temizlenmeye çalışılacaktı 19 yüzyılda Yahudilere karşı soykırım boyutuna varan katliamlar Doğu Avrupada yoğun olarak görülmekle birlikte hemen her ülkede yaşanıyordu Fransa Alsas-Loreni Almanyaya kaybetmenin acısını Yahudilerden çıkartıyordu Yüzyılın sonlarına doğru Yahudi Yüzbaşı Dreyfus Almanlar adına casusluk yapmakla suçlanmış ve idam edilmiştir Almanyada durum Fransadan farklı değildi Yahudiler orada da istenmiyordu Gerek siyasiler gerekse din adamları Yahudilerin Almanyaya girmesini engellemeye çalışıyorlardı li yıllarda Yahudi karşıtı broşürler basılıp makaleler yayınlanıyordu Yahudilerin yaşam koşullarının en zor olduğu ülkelerin başında Rusya geliyordu Yaklaşık beş milyon Yahudinin yaşadığı Rusyada 19 yüzyılın başlarında Çar INikola tarafından Yahudilere az da olsa vatandaşlık hakları tanınmıştı Çar IIAleksandr da bazı haklar verdiyse de Yahudiler için asıl sorun yüzyılın son çeyreğinde yaşanmıştır IIIAleksandr ve IINikola dönemlerinde anti-semitizm zirveye çıktı Yahudiler çarlığa karşı girişilen hareketlerle özdeşleştirildi ve kıyıma uğradı Rusyada Yahudiler için yaşama imkanı kalmayınca göç kaçınılmaz oldu Yüz binlerce Yahudi Rusyayı terk etti Çoğunluğu Amerika Birleşik Devletlerine gitti 1826da ABDde 5000 Yahudi varken 1880lerde e 1920lerin sonunda da a ulaştı Bu nüfusun yaklaşık %94ü Rusyadan göç etmişti Rusyada Yahudi kıyımının gerçekleştiği dönemde yalnız ABD değil Arjantin Kanada Batı ve Orta Avrupa ile Osmanlı toprakları da göçten nasibini almıştır 1905in ikinci yarısından 1906nın ikinci dönemine kadar Rusyadan Yahudinin i ABDye göç ederken 13500ü Arjantine 7000i Kanadaya 3500ü Filistine ve kalanları da Batı ve Orta Avrupaya gitmişti9 II Yahudilerin Osmanlı Topraklarına Göçü

4 Yahudiler arasında özellikle yaşlılarda Filistine dönüp ömrünü burada tamamlamak arzusu vardı Bu arzularını gerçekleştirmek yolunda pek çok Yahudi siyasi bir emel taşımadan münferit olarak Filistine geliyordu Osmanlı Devleti ise gerek yabancı devletlerden gelen gerekse sonraki yıllarda elden çıkan eski topraklarından göç eden Yahudilerin Osmanlı ülkesine iskanında bir tehlike görmüyordu 18 yüzyılın ilk yarısında R Yehudah önderliğinde bin kişilik bir grup Filistine geldi 1740ta Haham Hayyim Abulafia Taberya ve çevresine Yahudi yerleşimine öncülük etmeye çalıştı Bir yıl sonra Fas ve italyadan gelen Yahudiler Kudüse yerleşti Hatta 1791de Prusya elçisinin Kudüste Fransız vatandaşı Yahudilerin sayısının oldukça fazla olduğunu söylemesi üzerine Osmanlı hükümeti inceleme yaptırmıştır 1840larda ise Avrupanın değişik ülkelerinden Filistine yapılan Yahudi göçlerinde artış görülmeye başlandı Prusya Hollanda ve Macaristandan yılda 300 ila 500 arasında Yahudi göçmen yerleşmek amacıyla Kudüse geliyordu ABDnin istanbul başkonsolosu H Maynard 26 Haziran 1877 tarihli raporunda Türklerin Yahudilere Batı ülkelerinin bazısından daha iyi davrandığını Yahudiler için Osmanlı topraklarının ispanyadan kovulduklarından beri bir sığınak yeri olduğunu yazıyordu 19 yüzyılın son çeyreğinde Filistine Yahudi göçündeki artış Osmanlı hükümetini bazı tedbirler almaya zorladı Üstelik gelen Yahudiler yabancı devlet tabiiyetinde kalmaya devam ediyordu Meclis-i Vükela isteyen Yahudilerin Osmanlı tabiiyetine geçmek ve Filistin haricinde ikamet etmek şartıyla kabul edilmesine karar verdi Filistin haricinden kastedilen mahallerin Mezopotamya ve Halep civarı olduğu anlaşıldı Buralarda kişilik gruplar halinde iskan gerçekleştirilecekti Filistine getirilen yasakla birlikte Yahudiler Suriye bölgesine yoğunlaştılar Bu gelişme üzerine Babıali Yahudilerin Filistinle birlikte Suriyede de iskan edilemeyeceğini ilan etti Karar doğrultusunda 180 kadar Yahudinin Suriyede iskanına izin verilmedi 1882 Ekiminde alınan bir başka karar da hacılar haricinde Yahudilerin Filistine girişinin yasaklanmasıdır Ancak Filistine giriş yapan Yahudi hacılar izini kaybettirip çıkış yapmayınca hacılar için de bir aylık süre kısıtlaması getirildi ingiltere başta olmak üzere yabancı devlet konsoloslarının tepkisi üzerine Meclis-i Vükela Kudüsün bir ticaret merkezi olmadığını bildirip bir aylık süreyi üç aya çıkarttı 18 Bundan böyle Kudüse giriş-çıkış yapan yabancı Yahudilerin isimleri bir deftere yazılacak ve defterler altı ayda bir Babıaliye gönderilecekti Defterde ayrıca kafilede bulunan kişilerin sayısı belirtilip süre sonunda Kudüsü terk etmeyenler hakkında araştırma yapılacaktı Osmanlı yönetiminin itirazlar karşısında yaptığı kısmî değişiklik yabancı konsolosların tepkisini sonlandıramadı Bunu üzerine Babıali yasağın Rus ve Polonya Yahudileri gibi kalıcı ikamet için gelenleri kapsadığı açıklamasını yapmak zorunda kaldı Ancak bu defa söz konusu ülke Yahudileri yasağın uygulanmadığı ülkelere gidip ardından Osmanlı topraklarına gelmeye başladılar 1891 yılında Kudüse yapılan Yahudi göçü yerel idarecileri de endişelendirecek boyuta varmıştı Kudüs Mutasarrıf Muavini Asım Efendinin Babıaliye gönderdiğiraporda nüfusu civarında olan şehirde çoğu Avrupa ülkelerinin pasaportuna sahip 30000den fazla Yahudinin bulunduğu bildiriliyordu Yahudi göçünün

5 önlenmesi için vapur acenteleri ikaz edildi24 Dış ülkelerdeki Osmanlı diplomatik misyonları uyarılarak göç hazırlığı yapan Yahudilerin pasaportlarının vize edilmemesi istendi Yalnız Osmanlı tebaası olanların pasaportları iyice incelenip uygun vilayetlere iskan edileceklerdi Hatta bunların içerisinde yol masraflarını karşılayamayacak kadar fakirlerin masrafları zuhurat tertibinden karşılanacaktı Babıalinin kendi tebaası fakir Yahudilerin yol masraflarını karşılamasına mukabil zengin Yahudiler de yabancı ülke vatandaşı soydaşlarının ihtiyaçlarını karşılamaya çalışıyordu Alyans israilit teşkilatı 1891 yılında Rusyadan istanbula gelmiş olan Yahudilerin ev kiralarını karşılamak için frank göndermişti Bu paradan Osmanlı Romanya ve Rus tebaası 214 aile faydalanmıştır IIAbdülhamid Filistine Yahudilerin yerleşmesinin Müslümanların ölüm kararı anlamına geldiğini bildirmesine rağmen Avrupadan Yahudi göçleri devam ediyordu 1892 yılında 533 Yahudi Adana Mersin izmir ve Selanikte iskan edildi Ardından izmire 150 haneden oluşan 750 kişilik bir grup daha yerleştirildi Eylül 1894te Rusyadan 200 civarında Yahudinin Osmanlı topraklarına geleceği duyumunu alan Babıali göçü engellenmeye çalıştı Meclis-i Vükela Rus elçiliğinin başvurusu üzerine yaptığı toplantıda söz konusu Yahudilerin eski Osmanlı vatandaşı olduğu gerekçesiyle Osmanlı topraklarına gelmelerinin engellenemeyeceğine karar verdi Hatta bir yıl sonra Haydarpaşa Garında konaklayan Yahudi göçmenlere sinagog inşa etmeleri esnasında Rumlar tarafından yapılan saldırı IIAbdülhamidin müdahale etmesine neden oldu Padişah bizzat kendi muhafızlarını göndererek sinagog inşaatında çalışan işçilerin güvenliğini sağladı Yahudiler de Padişaha şükran duygularının göstergesi olarak sinagoga Hamdet israel adını verdiler Yüzyılın sonlarına doğru Balkanlardan artan Türk göçleri ve Siyonizmin etkisi Osmanlı Devletinin Yahudi göçmenleri kabul etmesinde önemli değişikliklere yol açtı Eski Osmanlı topraklarından gelen Yahudilerin göçü engellenmeye başlandı Yabancı elçilikler nezdinde teşebbüslerde bulunuldu Filistine yerleşmek için gelen Yahudilere pasaport verilmemesi gemilere bindirilmemeleri bilet satılmaması ve istanbulu gezmek için dahi olsa yolculara izin verilmemesi isteniyordu 21 Kasım 1900 tarihinde Yahudilerin kutsal topraklara girişine dair nizamname yayınlandı Dört maddeden oluşan nizamnameye göre tüm Yahudiler Filistini ziyaret etmek için önce mesleğini uyruğunu ve yolculuk nedenini belirten bir tezkere veya pasaport alacaktı Bu belgelere sahip olan Yahudiler Filistine giriş yaparken belgelerini verip geçici ziyaret belgesi alacaktı Kırmızı renkteki geçici belge bir aylık ziyaret süresince geçerli olacaktı Sürenin bitiminde Yahudi misafir Filistini terk etmek zorundaydı Kimlere kırmızı tezkere verildiği karakollarca deftere kaydedilecekti Aylık olarak tutulacak defterlerde kişinin adı hangi tarihte giriş yaptığı ve adresi de yazılacaktı Osmanlı Devletinin Yahudi göçünü kısıtlaması çabasına rağmen Theodor Herzl önderliğinde Siyonistler bizzat Padişahla görüşüp Yahudilerin Osmanlı topraklarına iskan edilmesini istiyordu Fakat II Abdülhamid Yahudi göçünü uygun bulmadığını Osmanlı topraklarında yalnız kendi milletinden olanları ve aynı inancı paylaşanları kabul edebileceği gerekçesiyle Herzlin isteklerine olumsuz yanıt verdi Padişaha göre Avrupalıların kovduğu Yahudiler tıpkı Ermeniler gibi Osmanlı Devleti için bir sorun oluşturabilirdi

6 IIAbdülhamidin Herzle verdiği yanıta rağmen sonraki yıllarda Yahudiler Osmanlı topraklarına hatta Filistine göçe devam ettiler Ekim 1907 tarihinde Yafa kaymakamlığı uygulanan tedbirlere rağmen her gün yüzlerce Yahudinin bölgeye giriş yaptığını bildiriyordu Ellerinden pasaportları alınıp kırmızı tezkere verildiği halde üç ay sonunda ancak yüzde onunun çıkış yaptığı tespitine yer veriliyordu Geri dönmeyenlerin çoğu konsoloslar vasıtasıyla Yafa ve Kudüs çevresine yerleştiriliyordu Abdülhamidden sonra iktidarı devralan ittihatçılar Yahudi göçünün önündeki kısıtlamaları kaldırmayı tercih ettiler Kırmızı pasaport ve toprak satışını yasaklayan uygulamalar kaldırıldı Yahudi sermayesi sayesinde sanayi ve tarımın gelişeceği varsayıldı Fakat çok geçmeden ittihatçılar Abdülhamidin politikalarına dönmeyi denediler Bunda başarılı olduklarını söylemek zordur Rusyadan gemilerle Yahudiler Yafaya geliyordu Her vapurdan 100 ila 200 Yahudi karaya çıkıyordu 1914 yılının başlarında Dördüncü Ordudan gelen bir yazıda Yahudi köylerinin nüfusunun yüz bin civarında olduğu bildiriliyordu III Osmanlı Topraklarındaki Yahudilerin İngiltere ve Amerika Tarafından Himayesi A İngilterenin Yahudileri Himayesi Mehmed Ali Paşanın Mısır valiliği sırasında Aşkenaz Yahudileri Kudüse yerleşiyordu Sefarad Yahudilerinin aksine yabancı devlet tabiiyetinde kalmayı tercih eden Aşkenazlara Osmanlı hükümeti sıcak bakmıyordu Hükümetin engelleme girişimi karşısında yabancı konsoloslar müdahale ederek Aşkenaz Yahudilerini kendi vatandaşları olarak deftere kaydettiler Yahudileri defterlere kaydeden devletlerden birisi de ingiltereydi Uzakdoğudaki sömürgelerine giden yolda güvenliğini sağlamak ve Ortadoğuda nüfuzunu arttırmak ingilterenin en önemli amacıydı Filistin Suriye ve Irakta rakip sömürgeci bir devlete tahammülü yoktu Kendi kaderine bırakılacak bir Ortadoğu ingilterenin zararına olabilirdi Bu nedenle ingiltere olaylara müdahil olmuştur ingiltere 1840lardan itibaren Yahudilerle ilgilenmeye başladı Yahudi asıllı ingiliz vatandaşı Moses Montefiore Filistinde ingilterenin himayesinde bir Yahudi devleti kurulması fikrini ortaya attı Bu esnada iamda bir Sardunyalı Kapuşin rahibi ve hizmetkarının kaybolmasından dolayı Yahudi berberin suçlanması ve önde gelen Yahudilerin tutuklanması ingiltereyi bölgeye çekti Fransa ile rekabet eden ingilizler bölgeye heyet gönderdiler Hem Mehmed Ali Paşa hem de padişahla görüştüler Padişah Abdülmecid Yahudilerin can ve mal güvenliklerinin Osmanlı Devletinin koruması altında olduğuna dair ferman yayınladı Palmerston da bu olay sonrasında Montefiore gibi düşünmeye başlamıştı Palmerston göre Filistinde kurulacak bir Yahudi yurdu hem Yahudiler hem de iş imkanlarını arttıracağı için yerel halkın yararına olacaktı Hükümetinin de desteğini alan istanbuldaki ingiliz büyükelçisi konsoloslarına bölgelerinde adaletsizliğe ve kötü muameleye maruz kalan Yahudilere ilişkin rapor vermeleri talimatını gönderdi ingiliz konsolosu Finn büyükelçi S Canninge gönderdiği 7 Kasım 1851 tarihli raporunda Kudüsteki Yahudilerin çoğunun kendi himayelerinde olduğunu bildiriyordu ingiltere himayesindeki Yahudilerin sayısındaki fazlalık Rus ve Hollandalı Yahudilerin de ingiliz himayesinde

7 olmasından kaynaklanıyordu 1849 yılındaki kayıtlara göre 370 hane Rusya Yahudisi ingiltere himayesindeydi 1850lerde ise Filistindeki 5000 Aşkenaz Yahudisinden 3000 kadarı Avusturya 1000i ingiltere kalanlarıysa Prusya Hollanda ve Rusya himaye ediyordu Bu gelişmeler ingilterenin hedeflerine uygun sürecin işlediğini gösteriyordu ingiltere 1838de Kudüste ilk konsolosluğu açıp misyonerleri destekleyerek himayesindeki nüfusu arttırmayı hedeflemişti 1843te ingilterenin Suriye başkonsolosu Hugh Henry Rose Montefiorenin Filistin gezisinin ingilterenin bölgede yabana atılmaması gereken nüfuzunu gösterdiğini bildiriyordu ingiliz himayesindeki Yahudilerin sayısındaki artış Babıalinin dikkatinden kaçmamıştı Pek çok kişiye usulsüz himaye belgesi verildiği gerekçesiyle Babıali tepki gösterdi 1872 yılında ingiliz başkonsolosu J Eldridge Acre Hayfa Taberya ve Safedde ingiltere himayesinde bulunan 776 kişiden yalnızca 68inin ingiliz vatandaşı olduğunu görünce Rus kökenli Yahudilerin himayesine kısıtlama getirilmesini hükümetinden talep etti ilk başta kabul görmeyen bu talep sonradan ingiltere tarafından uygulamaya konuldu Yeni uygulamaya göre 1849dan beri ingiltere himayesinde bulunanlardan aile reisleri dul eşler yirmi yaşın altındaki erkek çocuklar ve evlenmemiş kızlar ingiltere himayesinde kalmaya devam edecekti Elli yaşın üstündekilerin himayesi de devam ettiği halde elli yaşın altındakiler 1 Ocak 1890dan itibaren ingiliz himayesinden çıkartılacaktı ingilterenin himaye politikasındaki değişiklik Filistin üzerinde Yahudi yurdu kurma düşüncesinin sona erdiği anlamına gelmiyordu 1870lerin sonlarında Laurence Oliphant Filistindeki boş arazileri alıp Yahudileri iskan etmek için Palestine Development Company adıyla bir şirket kurulmasını gündeme getirdi Filistine yerleşecek olan Yahudiler Avrupa için sorun olmaktan çıkacaktı ingilterenin bölgede nüfuzunu arttıracak olan projeye ingiliz hükümeti gayri resmî olarak destek verdi Oliphant 1879 yılının ortalarında projesini Sultan IIAbdülhamide sundu Oliphant görüşmede Osmanlı Devletinin ekonomik sıkıntılarına dikkat çekti Projenin kabul edilmesi halinde Osmanlı Devletini bu sıkıntılardan kurtarmayı vaat ediyordu Ayrıca Babıalinin üzerinde ısrarla durduğu Yahudilerin Osmanlı tabiiyetine girmeleri konusunda da teminat veriliyordu Ancak proje Padişah tarafından kabul görmedi Sultanın ret cevabına rağmen Filistine Yahudi göçü devam ediyordu 1882de Eflaktan dört yüz aileden oluşan Yahudi için Babıali Osmanlı tabiiyetine girmeyi ve Filistin haricinde iskan edilmeyi şart koştu Babıalinin üzerinde ısrarla durduğu şartlar karşısında Yahudiler Londra üzerinden bölgeye gelip ingiliz himayesini sağlamlaştırmaya çalışıyordu 1890ların başında ingiltere almış olduğu karar doğrultusunda başka devlet vatandaşı Yahudilerin himayesinde geri adım attı 1 Mart 1890 tarihli rapora göre 400 kişi ingiliz himayesinden çıkartılmıştı51 ingilterenin yeni politikası Osmanlı hükümeti açısından kısmen başarı sayılabilirdi Çünkü Rusyadan yeni gelen Yahudilerin uzun süre ingiltere himayesinde kalmaları engellenmiştir

8 B ABDnin Yahudileri Himayesi ilk Amerikan gemisi 1797 yılında izmire geldiğinde izmirdeki ingiliz konsolosundan himaye talep etmişti53 Aynı yıl Osmanlı Devletinin Londra sefiri ismail Ferruh Bey ABDnin Osmanlı topraklarına diplomatik temsilcilik açma talebini istanbula bildiriyordu 1810 yılından itibaren izmir ile Amerika arasında düzenli gemi seferli başladı Artan ticaret iki devlet arasında diplomatik ilişkilerin başlamasına etkili oldu 1830 Türk-Amerikan Ticaret Antlaşması ilişkilerin geldiği seviyeyi gösteriyordu Bu anlaşmayla ABDye kapitülasyonlar verildi Osmanlı Devletiyle ABDnin ticari ilişkilerinin başladığı dönemde Amerikan misyonerleri de Osmanlı topraklarında faaliyetlere başladılar Amerikan misyoner örgütü American Board of Commissioners for Foreign Missions 1820 yılının başlarında Pliny Fish ve Levi Parsonsi izmir Beyrut ve Kudüste faaliyette bulunmaları için görevlendirdi Yahudi ve Müslümanları Protestan mezhebine çekmek için harekete geçen misyonerler bu iki grubu ikna etmekte başarılı olamayınca hedeflerine Ermenileri aldılar Misyonerlerin Yahudiler yerine Ermenileri tercih etmesi ABDnin Osmanlı topraklarındaki Yahudilerle ilgilenmediği anlamına gelmiyordu 19 Yüzyılda ingiltere gibi Filistinde Yahudileri himaye eden devletlerden birisi de ABDdeydi 1860ların başında ABDnin Kudüs konsolosu Pagein Filistindeki Osmanlı Yahudilerine protege belgesi vermesi Babıalinin tepkisine yol açtı istanbuldaki Amerikan elçisi James Williams nezdinde girişimler sonucunda Page görevden alındı Yerine Victor Beauboucher getirildi58 Yeni konsolos Beauboucher bölgedeki Osmanlı Yahudilerini himaye etmekten uzak dursa da Prusya Polonya Fas ve Sırbistan Yahudilerini himayeye devam etti Bu defa da Beyruttaki Amerikan başkonsolosu Beauboucheri himaye konusunda talimatlara uyması konusunda ikaz etme gereği duydu ABDde artan nüfuslarına paralel olarak Amerikan politikasında etkisi artan Yahudiler 1877 yılında Dışişleri Bakanı Evartstan Osmanlı topraklarına göç eden soydaşlarının ABD korumasına alınmasını istediler Bu girişim sonucunda ABD hükümeti Osmanlı topraklarındaki konsoloslarına Yahudilere protege belgesi vermeleri talimatını gönderdi Talimat üzerine Kudüs konsolosu DeHass 500 kadar Yahudi göçmen aileyle birlikte Osmanlı Yahudilerine de protege belgesi dağıttı Babıali Osmanlı vatandaşlarının himaye edilmesine tepki gösterince DeHass hatasını kabul ederek Osmanlı Yahudilerini protege listesinden sileceğini bildirdi Yabancı ülke vatandaşı Yahudilerin Filistine göç ettiği halde ayrıcalıklardan yararlanmak için ABD himayesine girmesi Osmanlı Devleti ile ABD arasında sorun oluşturmaya devam ediyordu 22 Ocak 1884te Hariciye Nazırı Arifi Paşa ABD elçisine bir nota verdi Notada Rusyadan gelen kırk kadar Yahudinin ABD vatandaşlığına geçerek Kudüse yerleştiği oysa Rusya Yahudilerinin Osmanlı tabiiyetine geçmek koşuluyla ülkeye kabul edildikleri ifade ediliyordu ABD elçisi Wallace verdiği cevapta iddia edildiği gibi tabiiyet değiştirme olayının henüz gerçekleşmediğini bildirdi Ancak kimlerin ne şekilde ABD vatandaşlığına

9 geçeceğinin Osmanlı Hükümetinin iznine bağlı olmadığını da ekledi62 Ayrıca Wallace kısa süre sonra Washingtona Osmanlı hükümetinin Kudüste ikamet eden bazı ABD vatandaşı Yahudilere Osmanlı tebaası olarak muamele yaptığını rapor etti63 ABD elçisi Wallace ülkesiyle ilişkisi olup Kudüste yaşayan Yahudileri üç gruba ayırıyordu Birinci grup ABD vatandaşlığına geçmek istediği halde halen başvuru formu dahi doldurmayanlardı ikinci gruptakiler başvurusu henüz cevaplanmamış olanlardı Bunların başvuruları ne zamandan beri Filistinde yaşadıkları geliş sebepleri meslekleri ve neden ABDye dönmediklerine dair bilgilerin Washingtona bildirilmesinden sonra yanıtlanacaktı Son grup ise ABD vatandaşlığına geçmiş olanlardı ABD kanunları çerçevesinde ABD vatandaşlığına geçmiş olanlara Osmanlı tebaası muamelesi yapılmasına asla müsaade edilmemesi için elçi Kudüsteki ABD konsolosuna talimat verdi 1887 yılında Kudüste ABD konsolosu olarak görev yapan Henry Gilman Rusya ve Doğu Avrupadan gelen Yahudi göçmenlerin Filistine yerleşmeleri için yardımda bulunuyordu65 Bunun üzerine Washingtondaki Osmanlı elçisi Mavroyeni Bey ABD Dışişleri Bakanlığına bir nota verdi Notada bundan sonra Filistine gidecek Yahudilerin pasaportlarına hac için geldikleri ve yerleşme niyeti olmadığının yazılacağı ziyaret süresinin üç ayı geçmeyeceği belirtiliyordu Osmanlı elçisinin verdiği nota istenilen sonucu vermemişti 2 Ocak 1894 tarihli raporunda ABDnin Kudüs konsolosu Selah Merril 1893 yılında Kudüse yerleşen ABD vatandaşı Yahudilerin 118 aile ve 392 kişiden oluştuğunu rapor etti ABD vatandaşlarının çoğu Polonya Rusya ve Macaristan kökenlidir ABDde bir süre kalıp ABD pasaportu alarak Filistine gelmişlerdi Filistinde ABD himayesindeki Yahudi sayısındaki artış üzerine Babıali Osmanlı şehbenderlerinden Filistine göç etmek isteyen ABD vatandaşı Yahudilerin pasaportlarının vize edilmemesini istedi68 ABDnin istanbul elçisi Oscar Solomon Straussun Hariciye Nazırı Tevfik Paşa ile görüşmesi sonucu bireysel seyahatlerde dokuz günlük kısıtlama üzerinde anlaşmaya varıldı Strauss Yahudilerin Osmanlı Devleti için büyük maddi yararlar sağlayacağını dile getiriyordu Ancak girişimlerinde başarılı olamadı70 iki devlet arasındaki Yahudilerin himayesine dair sürtüşmeler devam etti 20 yüzyılın başlarında Kudüs mutasarrıflığına atanan Ali Ekrem Bey Yahudilerin en kolay ABD himayesine girdikleri tespitinde bulunmuştur Sonuç ilkçağlardan itibaren sürgün yoluyla dünyanın değişik bölgelerine dağılmış olan Yahudiler için ana yurt kabul edilen Filistin her zaman hedef bölgedir Kendilerine vaat edilmiş olduğuna inanılan bu topraklara dönmek orada ölmek özellikle yaşlı Yahudilerin arzularından biridir Sanayi inkılabıyla hızlanan sömürgecilik yarışı sanayileşmiş devletlere dünyanın çeşitli yerlerine hakim olmayı zorunlu kılarken bu devletler kendi ülkelerinde istemedikleri Yahudilerden Ortadoğuda faydalanmayı tercih ettiler Özellikle 19 yüzyılın ikinci yarısında Rusya ve Doğu Avrupada yaşanan Yahudi kıyımı karşısında ingilterenin başını çektiği ve

10 Amerikanın desteklediği devletler Osmanlı Filistininde Yahudilerin iskanını gündeme getirdi Böylece Avrupada yaşanan Yahudi-Hristiyan çatışması ortadan kalkacağı gibi Ortadoğuya müdahale imkanı sağlanacaktı Bir başka ifadeyle Avrupa devletleri kendi topraklarında istemedikleri Yahudilerle Osmanlı Filistininde dost olacaktı insanî gerekçelerle kapılarını açtığı Yahudilerin başka ülke himayesine girip siyasi emeller peşinde koşması Osmanlı Hükümetinin tepkisine neden olmuştur Yahudilerin göçleri engellenmeye çalışılmış ve başka ülke himayesinde Filistinde iskanlarına karşı çıkılmıştır Ancak yapılan tüm girişimlere rağmen ne Yahudi göçü önlenebilmiş ne de Batılı güçlerin Yahudileri himayesi sonlandırılabilmiştir İkinci Abdülhamid gelecekte neler olabileceğini anladığı için Filistin'e Yahudi göçünü engellemek için her şeyi yapmıştı 1911'de atılan adımların başlangıç olduğunu İsrail devletinin kurulacağını söylemişti 1948'de de İsrail devlet oldu İngiltere 19 yüzyılın ortalarına doğru başta Filistin olmak üzere Osmanlı topraklarındaki Yahudiler'i himayeyi ve onlar vasıtasıyla Osmanlı topraklarında faaliyet göstermeyi dış politikasının unsurlarından biri haline getirdi İngiltere'nin ve Avrupa'nın zengin Yahudiler'i de İngiltere'nin desteğiyle Filistin'i vatan hâline getirmek için harekete geçtiler Osmanlı Devleti'nin dış borçlar yüzünden 1875'te iflasını ilân etmesi, Yahudiler'e bir fırsat sundu Osmanlı Devleti Filistin topraklarını Yahudiler'e satarak içinde bulunduğu darboğazdan kurtulabilirdi Ancak böyle bir uygulamayı ne kadar zor duruma düşerse düşsün Osmanlı yönetiminin kabul etmesi mümkün değildi İkinci Abdülhamid'in 17 Mayıs 1880 tarihli iradesiyle Yahudiler'in Filistin'e göçmen olarak yerleşmelerinin kapısı kapatıldı Fakat benzer talepler İkinci Abdülhamid'in padişahlığı süresince hep karşısına çıkacak ve Filistin üzerinde yoğun bir mücadele yaşanacaktı Prof Dr Vahdettin Engin, Yeditepe Yayınevi'nden çıkan "Pazarlık" isimli kitabında bu mücadeleyi belgelere dayanarak anlatıyor SİYONİZMİN DOĞUŞU 1881'de Rus Çarı İkinci Aleksandr'ın öldürülmesi üzerine Yahudi düşmanlığı iyice arttı Yahudiler kitleler halinde Rusya'dan göç ettiler Ayrıca Yahudiler "Sion Aşıkları" adlı bir dernek kurdular ve Siyonizm ortaya çıktı Derneğin amacı Yahudiler'in Filistin ve Kudüs'e yerleşmelerini sağlamaktı Yahudi, göçlerinin bir kısmı da Osmanlı topraklarınaydı Osmanlı yönetimi, 24 Haziran 1882'de Yahudiler'in Filistin haricinde gösterilecek yerlerde haneyi geçmeyecek şekilde yerleşmeleri şartıyla ülkeye kabul edilebilecekleri kararını aldı Fakat bu tedbir kesin bir çözüm olmadı Yahudiler, çeşitli yollarla Filistin'e yerleşmeyi sürdürdüler Özellikle mahalli yöneticiler ve bölge halkı büyük paralar karşılığında hükümetin yasağına rağmen Yahudiler'e toprak sattılar İkinci Abdülhamid, bu gelişmeler üzerine bölgedeki boş devlet arazilerden bir kısmını şahsi mal varlığı olarak satın aldı 1895'ten itibaren, Siyonizm'i devletlerarası bir politika haline getirmek isteyen Theodore Herzl sahneye çıktı Herzl, ömrünü bir Yahudi devleti kurulması yolunda geçirdiği için İsrail'in manevî kurucusuydu Herzl, Filistin'de özerk bir Yahudi devleti kurulması için 1896 ile 1902 yılları arasında beş defa İstanbul'a geldi ve 17 Mayıs 1901'de Abdülhamid'in huzuruna kabul edildi Bütün tekliflerine rağmen bir netice alamadı İSRAİL KURULACAK

11 1908'de Meşrutiyet'ten sonra Filistin'e Yahudi göçü bir anda yoğunlaştı İttihad ve Terakki iktidarı, 1914 Ocak'ında, Yahudiler'in Filistin'e yerleşimini önlemek için alınan tedbirleri, işe yaramadıkları gerekçesiyle yürürlükten kaldırdı İkinci Abdülhamid gelecekte neler olabileceğini anladığı için Filistin'e Yahudi göçünü engellemek için her şeyi yapmıştı Nitekim Sultan Abdülhamid Selanik sürgündeyken, Doktoru Atıf Hüseyin Bey'e 1911'de bu mesele ile ilgili olarak, "Para kuvveti her şeyi yapar Yahudiler de bugün hükümet teşkil edecek değiller ya Bu bir başlangıçtır Gaye-i emeldir Şimdiden işe başlayıp birçok sene hatta bin sene sonra maksatlarına muvaffak olabilirler ve zannederim ki olacaklardır da" demişti MANEVİ KURUCUNUN RESMİNİN ALTINDA İSRAİL'İ İLÂN ETTİLER Birinci Dünya Savaşı yıllarında İngiltere'nin Siyonizm temsilcileriyle yapılan görüşmeler sonucu, 2 Kasım 1917'de Balfour Bildirisi yayınlandı Bu bildiri ile Filistin'de bir Yahudi Devleti kurulması öngörüldü Savaşın sonunda Filistin İngiltere'nin eline geçti Yahudiler'in Filistin'e yerleşmeleri İngiltere tarafından teşvik edildi Milletler Cemiyeti 1922'de aldığı bir kararla Filistin'deki İngiliz mandasını kabul etti İngiltere bölgede Arap Devleti'ni kurdurmadığı gibi Yahudi göçlerine açmak suretiyle Filistin'i Araplar'dan kopardı Filistin Arapları bu tehlikeyi gördükleri için mücadeleye başladılar Ancak İngiltere ve diğer Batılı devletlerin desteğiyle 1948'de İsrail kuruldu İsrail'in kuruluş bildirisi, 14 Mayıs 1948'de, ülkenin ilk devlet başkanı olan David Ben Gurion tarafından Theodore Herzl'in büyük boy bir fotoğrafının altında okundu İkinci Abdülhamid ile Siyonist lider Dr Theodore Herzl arasında geçen Filistinde Yahudi Vatanı görüşmelerinin gizli kalmı belgeleri 1890lı yıllarda Yahudiler Rusya başta olmak üzere Romanya ve Yunanistanda uğradıkları baskılar yüzünden bu ülkeleri terk etmek zorunda kaldılar Sığındıkları ilk ülke ise Osmanlı Devleti oldu Dönemin Padişahı II Abdülhamid başlangıçta insani nedenlerle Yahudilerin Filistin dışındaki Osmanlı vilayetlerine yerleşmelerine izin verdi Fakat Yahudiler vaad edilmiş topraklar olarak kabul ettikleri Filistine yerleşmek istiyorlardı II Abdülhamidin saltanatı süresince bu konuda yoğun çabalar harcadılar Özellikle Rotschild ve Baron Hirsch gibi zengin Yahudiler Filistinde toprak satın alarak buralara göçmen yerleştirmeye çalıştılar 1896 yılından itibaren ise sahneye Theodore Herzl çıktı Herzl Filistinde Yahudiler için özerk bir devlet oluşturma peşinde idi ve bunun yolunun II Abdülhamidi ikna etmekten geçtiğini düşünüyordu Bu uğurda beş defa İstanbula geldi Bir defasında Padişahla görüşme imkanı buldu Herzlin kafasında Osmanlı Devletine bazı mali imkanlar sağlayarak hedefine ulaşmayı sağlayacak izni koparmak vardı II Abdülhamid ise Herzlin şahsında Avrupalı alacaklıları Osmanlı dış borçlarının indirilmesine ikna edecek bir destek bulmuştu Bütün bu ilişkiler ağının ne şekilde örülüp nasıl sonuçlandığını elinizdeki kitabı okuduğunuzda öğrenebileceksiniz ASIRLIK HATALAR NİHAYET DÜZELDİ Osmanlı İmparatorluğunun Sultan Abdülazizin tahttan indirilmesi ile başlayan darbelerle ve savaşlarla dolu olan ve rejim değişikliği ile nihayet bulan 1876 senesinden sonraki tarihinin bazı noktaları olayların ne şekilde cereyan ettiklerini doğru şekilde aksettiren belgelerin henüz tam ve tarafsız şekilde incelenememiş olması sebebi ile hala karanlıktadır

12 Bu bilinmezlik o dönemin profesyonel tarihçilerin yaraşıra tarih meraklıları tarafından da bir kısmı efsane halini almış olan bazı asılsız söylentiler çerçevesinde yorumlanması ve ideolojiler doğrultusunda değerlendirilmesi neticesini vermiştir Yaklaşık bir asırdan buyana tartışılan ve İdeolojik şekilde yaklaşılan konuların başında Sultan İkinci Abdülhamidin Filistin politikası gelir Abdülhamidin 1000 da tahtından indirilmesinin ardında hükümdarın Filistinde bir Yahudi vatanı kurulması yolundaki girişimlere İzin vermemiş olmasının yarattığı intikam ve cezalandırma teşebbüslerinin bulunduğu yaygın bir kanı halini almış Osmanlı İmparatorluğunun çöküş dönemi bazı tarih yazarları tarafından bu çerçevede değerlendirilmiş hatta Abdülhamid ile Siyonist politikacılar arasında geçtiği öne sürülen ve tamamı hayati olan konuşma metinleri bile yayınlanmıştır Sultan Abdülhamid dönemi konusunda senelerden buyana arşiv belgelerini kaynak alarak çalışmış ve önemli yayınlar yapmış olan Prof Dr Vahdettin Engin bu son eserinde işte böyle bir efsaneler yumağı halini almış bulunan Sultan Abdülhamid ve Filistin meselesinin gerçeğini çoğu bugüne kadar farkedilmemiş olan resmi belgelerin ışığında ortaya koyuyor ve bir asırdan buyana devam eden ideolojik kaynaklı yanlış bilgilere ve düşüncelere de nihayet veriyor Prof Enginin eseri Abdülhamidin Filistin politikasının gerçeğini ortaya çıkartmakla kalmıyor hatalı bilinen diğer konulan mesela İrlanda Kurtuluş Ordusu IRAnın Sultan Abdülhamid tarafından kurulmuş olduğu yolundaki söylentileri ve ismi bizde kısaca Baron Hirsen olarak geçen Baron Moritzvon Hirschauf Gereuth ile Abdülhamid arasında 1891 de yapıldığı iddia edilen bir başka Filistin pazarlığı iddialarına yönelik yanlış bilgileri de tashih ediyor Prof Dr Vahdettin Enginin Abdülhamid döneminde Filistin Abdülhamid Filistin ve Siyonist hareket konusunda senelerden buyana devam eden ideolojik ve siyasî tartışmaları sona erdiren ve meseleyi belgeler doğrultusunda ilmî gerçekler temeline oturtan akademik bir çalışma olması bakımından son dönem Osmanlı tarihi hakkında bugüne kadar verilmiş en önemli eserlerden biridir ikinci Abdülhamid dönemini inceleyecek olan tarihçiler o dönemde çok önemli bir yeri olan Filistin meselesi konusunda bundan böyle Prof Enginin eserinin getirdiği aydınlıktan büyük ölçüde istifade edeceklerdir Murat BARDAKÇI ÖNSÖZ Yıl 1996 Filistin meselesinin görüşüldüğü uluslararası bir toplantıya Türkiye Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ve İsrail Başbakanı Şimon Perez katılmışlardır Şimon Perez kürsüde konuşurken Süleyman Demirel de dönerek şu sözleri söyler: Geçenlerde sınırda bir Arap vatandaşla konuşuyordum Sorunları nasıl aşarız diye sordum Bana şöyle dedi: Vallahi Beyim biz Mısırın egemenliğinde yapamayız Peki ne yapalım? Sizin de egemenliğinizde yaşayamayız çünkü siz Yahudisiniz O halde Vallahi siz iyisi mi bizi Osmanlıya bağlayın Yukarıda sözünü ettiğimiz toplantının yapıldığı 1990lı yıllarda Filistin adı kan gözyaşı ve terörle birlikte anılıyordu Günümüz dünyasında da Filistin adı kan gözyaşı ve terörle birlikte anılıyor Aslında 1990lardan

13 önce de Filistin adı kan gözyaşı ve terörle birlikte anılıyordu Yani Filistinli Araplar ve Yahudiler yıllardır devam eden bir husumeti her geçen gün daha da şiddetlendirerek sürdürüyorlar Anekdotun bize hatırlattığı bir gerçek var O da Osmanlı idaresinin Filistinde bıraktığı derin izler ve bunların ne olduğu bilinmeden de bu sorunun çözümünün zorluğu Filistin yaklaşık dört bin yıldan beri tarih sahnesindedir Bu süre içinde o kadar çok istilaya uğramış ve toprakları o kadar çok değişiklik göstermiştir ki Filistin adı verilen bölgeye belirli siyasi sınırlar çizmek zordur Tarih boyunca birçok çatışmaya sahne olan Filistin 16 yüzyılda Osmanlı hakimiyetine girdi Yavuz Sultan Selim 1516 yılında Mercidabık Muharebesinden sonra Filistini Osmanlı topraklarına kattığı zaman buraları Şam Beylerbeyliğine bağlı üç sancak halinde teşkilatlandırdı: Kudüs Gazze Nablus Bundan sonra Osmanlı Devleti 16 yüzyılın başından Birinci Dünya Savaşına kadar olan bir dönemde hakimiyet kurduğu bütün coğrafi alanlarda olduğu gibi Filistinde de kendine özgü bir idari yöntem uyguladı ~Pax Ottomanica adı verilen Osmanlı barışı bölgeye hakim oldu 19 yüzyılın ortalarından itibaren ise bölge üzerinde hakimiyet kurmak isteyen büyük devletler Filistindeki dinî ve etnik grupları kışkırtarak Osmanlı Devletini zor duruma düşürmeye çalıştılar Bu çabalar sonuç verdi Birinci Dünya Savaşını kaybeden Osmanlı Devleti bu bölgeden çekildi Fakat ortaya çıkan boşluk bir türlü doldurulamadı Ne bölgeyi mandater bir yönetimle idare eden İngiltere ne de bölge üzerinde faaliyet gösteren diğer güçler Filistinde çatışmaların çıkmasını önleyemediler Osmanlı Devleti Balkanlar ve Kafkasyada olduğu gibi Ortadoğuda da öyle bir barış ortamı oluşturmuştu ki geri çekildiği andan itibaren eksikliği hissedildi ve bu bölgelerde sürekli huzursuzluk yaşandı Aradan bir asır geçmesine rağmen de hiçbir güç buralara istikrar getirmeyi başaramadı Biz bu çalışmamızda Filistin meselesinin sadece bir dönemine değineceğiz ve ağırlıklı olarak Theodore Herzlin Yahudileri Filistine yerleştirebilmek amacıyla yürüttüğü faaliyetleri ve bu amaçla II Abdülhamidi ikna çabalan üzerinde duracağız Esas itibariyle II Abdülhamid Theodore Herzl ekseninde konulara daha önce çeşitli araştırmacılar tarafından değinilmişse de bu değinmeler arşiv kaynaklarına dayanmanın ötesinde Theodore Herzlin anıları temel alınmak suretiyle yapılıyordu Biz biraz daha farklı bir uygulama ile öncelikle arşiv belgelerine başvurarak meseleyi ortaya koyma daha sonra da araştırma eserlerinden faydalanma yoluna gittik Filistinde Yahudi yerleşiminin yasaklanmasına yönelik arşiv belgelerinin de kullanıldığı bir takım çalışmaların daha önce de yapıldığı malumdur Biz meselenin bu safhası yanında arşiv belgelerinin yeteri kadar değerlendirilmediği II Abdülhamid Theodore Herzl eksenindeki gelişmelere kitabımızda yer vereceğiz Bu vesile ile de yaygın bilinen bir takım söylemlerin aslında gerçeği yansıtmadığı hususu üzerinde duracağız Bunlardan en çarpıcı olanı da 11 Abdiilhamidin para karşılığı kendisinden Filistinde toprak isteyen Theodore Herzl huzurundan hakaretlerle kovduğu şeklindeki yaygın söylemdir Sürecin böyle gelişmediği kitabımızın okunmasıyla gayet iyi anlaşılacaktır Şu hususu da özellikle vurgulamak gerekir Kitabımızda yer verdiğimiz belgelerin en azından bir kısmı daha önce çeşitli yayınlarda kullanılmıştır Fakat burada yapmış olduğumuz bir tespiti vurgulamak istiyoruz Belgelerin değerlendirilmesi gerçekçi bir buyutta yapılamadığında zaman zaman yanılgıya düsülebilmektedir Mesela çeşitli araştırmacılar tarafından kullanılan belgeler arasında yer alanlardan biri Theodore Herzlin II Abdülhamide gönderdiği 25 Temmuz 1902 tarihli mektuptur (BOA YPRK ML no 23/8 ) Bu belge Osmanlı arşivinde araştırmacılar tarafından talep edildiğinde kendilerine verilen dosyada bu mektubun Fransızca

14 orijinali ile Latin harfleri ve daktilo ile yazılmış Türkçe tercümesi yer almaktadır Ortada bir tercüme olunca bu mektuba çalışmalarında yer veren araştırmacılar orijinal Fransızca metne bakmadan Türkçe tercümeyi olduğu gibi kullanmışlardır Böyle olunca da farkında bile olmadan çok vahim bir hataya da imza atmışlardır Çünkü Türkçe tercüme yanlış yapılmıştır Bu yanlışlık sadece bir cümledir ama anlam itibariyle meseleyi çok farklı bîr boyuta getirebilmekte ve bu tercüme esas alındığında II Abdülhamidin Theodore Herzle Yahudilerin Filistine yerleşmesini önerdiği anlamı çıkmaktadır Bunun ne şekilde olduğuna kitabımızın ilgili yerinde ayrıntılı olarak değineceğiz Belgede yer alan Türkçe tercümenin 1902 yılındaki tercüme olmadığın] Latin alfabesi ile yazılmasından da anlaşılacağı üzere Cumhuriyet döneminde yapılmış olduğunu bu arada belirtmek gerekir Görüldüğü üzere tarih araştırması yaparken bir takım sorgulamalarla belgelerin neden söz ettiğini iyice algılamak gerekir Bu yapılmadığında sözünü ettiğimiz bazı çalışmalarda olduğu gibi II Abdülhamidin Theodore Herzle Filistini vermiş olduğu gibi bir bilgiyle karşı karşıya kalabilirsiniz Bu sebeple biz bu çalışmamızda hem bu yanlışlıklan düzeltmeye çalıştık hem de II Abdülhamidle Theodore Herzl arasında yaklaşık yedi yıl süren Filistine Yahudi yerleşimi konusundaki irtibatın ne şekilde cereyan ettiğini arşiv belgelerine dayanarak ortaya koymaya çalıştık Bu kitap Filistin meselesini bütün yönleriyle ele almak veya Siyonizmin faaliyetlerini her yönüyle ortaya koymak gibi bir iddia taşımamaktadır Yapılmaya çalışılan sadece tarihin bir döneminde Yahudilerin Filistine yerleşmek için gösterdikleri çabalan anlatmak bu konuda çaba gösterenlerden biri olarak da Theodore Herzlin II Abdülhamid nezdindeki girişimlerini açığa çıkarmaktır Bilindiği Üzere bu ilişkiler çoğunlukla abartılı bir şekilde gündeme getirilmiş ve hadiseler yaşanılanlardan çok farklı olarak aktarılmıştır Kabul etmek gerekir ki bizim tarihimizde şöyle bir alışkanlık vardır Doğru veya yanlış olmasına bakılmaksızın bir dönemde bir bilgi veya bir iddia ortaya atılır Giderek o bilgi kutsallık kazanır ve ona iman edilir Artık o bilgiyi değiştirmek bir yana tartışmaya kalkmak bile bazıları tarafından imana bir saldın gibi algılanır Halbuki o bilgi aslında baştan yanlıştır ama değiştirmek mümkün değildir

15 Yahudi Kadından Abdülhamide mektup Krakovda otelde kalan bir Yahudi kadını Sultan Abdülhamide 1901 tarihinde mektup yazarak Padişahın Yahudilere sahip çıkmasını istemişti Mektup Yahudilerin psikolojik durumu anlatma açısından önemli Yahudi Kadından Abdülhamide mektup Haberinin Galerisi Haşmetmeab Yahudi olarak doğdum Bu suretle Hıristiyan aleyhindeyim Bu arizayı yazmaya cesaret ediyorum Zat-ı Şahane leri Kudüs-ü Şerifin Yahudilere Cenab-ı Hakk tarafından vaat edildiğini pek ala bilirsiniz Bu arazi ta eskiden Yahu dilerin idi ve şimdi Hükümetinizin idaresindedir Migile kra liçesi gibi çok rica ederim Yahudilere şefkatli elinizi uzatınız ve onlara yardım ediniz Hıristiyanların idaresi altında çok bedbahttırlar ve fena muamele görüyorlar Yahudilerin kendilerine vaat edilen toprağı şimdi almaya hak ları yoktur Eskiden beri bu yerler onların idi Bunun hatırası için çok rica ederim Yahudi muhacirlerin Kudüs ve İstanbula gelip yerleşmelerine serbestçe dini vecibelerini yerine getirme lerine müsaade ediniz Rabbin hukuku üzerine Hıristiyanlardan sinmesinler Serbestçe ticaret ve seyahatlerine müsaade edilsin ve kimse onlara fenalık yapmasın ve konsoloslarınız hudut dışındakileri himaye etsin Cenab-ı Hakk mükafatını verir Allah size refah ve her işte bahtiyarlık verir Eğer Zat-ı Şahaneniz Ya hudilere bir lütfederseniz vakit gelince ben Zat-ı Şahanelerinizi temin ederim ki Yahudiler iyi bir tebaanız olurlar ve iyi Türk vatanperveri olurlar

16 Vatanlarına sadık vatan için ve Padişah ları için fedakar olur ve Rabbin kanunu mucibince Havrada sa dakat yemini yaparlar Yahudiler din ihtilafına rağmen katiyen tebaası oldukları sul tanlarına hıyanet etmezler Yahudiler sultanlarına sadık olur lar Yalnız istedikleri kendilerinin Yahudi kalmalarına müsa ade edilmesidir Diyanetlerine bağlı olmaya men edilirlerse iyi tebaa olamazlar İyi tebaa olmaları için dinleri üzerine yemin etmelidirler Zat-ı Şahanenizden çok rica ederim Dindaşlarım Yahudilerle ittifak ediniz Türkler gibi aynı vergiyi ve askerlik vazifesi ifa ederler Bunun için Yahudilere Türklerin malik oldukları hakkı veriniz Vatanlarına Türkler gibi sadık kalırlar Ben çok bedbahtım Ruslar benim doğduğum memlekete gitmekliğime mani oluyorlar Ailem ile beraber Kudüs-ü Şerif ve yahut İstanbula gitmek ömrümün baki kalan birkaç senesini oralarda yaşamak istiyorum Hıristiyanların aleyhtarı olduğum için Hıristiyanlar bana fena bir gözle bakıyor Ben Türkiyede ikamet etseydim ehl-i salib bir şey yapamaz kadın olduğum halde Türk askerleriyle birlikte hürriyetimi müdafaa etmek için harb ederim Zat-ı Şahanele rinden arizama cevap vermenizi rica ederim 10 Ağustos 1901 tarihli mektup 1900lü yılların başında Yahudilerin içinde bulun duğu psikolojik durumu anlatma açısından önemli Bu önemli mektubu İkinci Abdülhamid ile Siyonist lider Dr Theodore Herzl arasında geçen Filistinde Yahudi Vatanı görüşmelerinin gizli kalmış belgelerini içeren Pazarlık adlı kitaptan göz kirası olarak seçtik Pazarlık Kitaptan Yerleşme Yasağı Devam Ediyor II Abdülhamide 1901 Ekiminde gelen bir jurnalde Beyrut vilayeti özel komisyonu aracılığıyla bir milyon yedi yüz bin ku ruş karşılığı birçok arazi Yahudi göçmenlerin Paristeki Cemiyet Başkanları Nersis adına satın alındığı bilgisi veriliyordu Bunun üzerine II Abdülhamid konunun araştırılmasını istedi Meseleyi ele alan Şura-yı Devlet şöyle bir değerlendirme yapmıştı Osmanlı Devleti sınırları içinde Hicaz bölgesi hariç yabancıların toprak satın alma hakları mevcuttu Beyrutta satılan arazi de bu çerçe vede işlem görmüştü Yalnız araziyi satın alan Cemiyet Başkanı Nersisten buralara Yahudi göçmen yerleştirmeyeceğine dair se net alınmıştı Fakat bu uygulama II Abdülhamidi tatmin etme mişti Bu işlerin Yahudi yerleşimini sağlamak için yapıldığı öte den beri biliniyordu ve Nersisten alınan senet ne derece geçerli olacaktı Dolayısı ile Filistinde Yahudi yerleşimi yasağına dair irade mevcut bulunduğuna göre Beyrutta gerçekleşen bu toprak satma işi derhal durdurulmalıydı Kitabı yayına hazırlayan Yeditepe Yayınevinden özel izinle yayın hakkını almış olduğumuz söz konusu mektubun orjinal halini fotogaleri sayfamızda bulabilirsiniz Galeride aynı zamanda kitapta yer alan resimlerden küçük bir seçki de bulabilirsiniz Mektubun kaleme aldığı yıllara nasıl gelindiğinin hikayesini ve Osmanlı tarihinin üzerinde en çok konuşulan ve tartışılan olayını yeni belgelerle gözler önüne seriyor Pazarlık 1890lı yıllarda Yahudiler Rusya başta olmak üzere Romanya ve Yunanistanda uğradıkları baskılar yüzünden bu ülkeleri terk etmek zorunda kalırken sığındıkları ilk ülke Osmanlı Devleti oluyordu Dönemin Padişahı II Abdülhamid Yahudilerin Filistin dışındaki Osmanlı vilayetlerine yerleşmelerine izin veriyor ve onlara rahat nefes aldırıyordu

17 Fakat Yahudiler vaad edilmiş topraklar olarak kabul ettikleri Filistine yerleşmek istiyorlardı II Abdülhamidin saltanatı süresince de bu konuda yoğun çabalar harcadılar Özellikle Rotschild ve Baron Hirsch gibi zengin Yahudiler Filistinde toprak satın alarak buralara göçmen yerleştirmeye çalıştılar 1896 yılından itibaren ise sahneye Theodore Herzl çıktı Herzl Filistinde Yahudiler için özerk bir devlet oluşturma peşinde idi ve bunun yolunun II Abdülhamidi ikna etmekten geçtiğini düşünüyordu Bu uğurda beş defa İstanbula geldi Bir defasında Padişahla görüşme imkanı buldu Herzlin kafasında Osmanlı Devletine bazı mali imkanlar sağlayarak hedefine ulaşmayı sağlayacak izni koparmak vardı II Abdülhamid ise Herzlin şahsında Avrupalı alacaklıları Osmanlı dış borçlarının indirilmesine ikna edecek bir destek bulmuştu Bütün bu ilişkiler ağının ne şekilde örülüp nasıl sonuçlandığının cevapları ile ünlü tarihçi Prof Dr Vahdettin Enginin Pazarlık kitabında yer alıyor 1993 yılında Eren Yayınevinden yayınlanan Rumeli Demiryolları adlı kitabı ile tarihseverlerin karşısına çıkan adademisyen yazar Prof Dr Vahdettin Engin daha sonra imza attığı kitapların büyük bölümü Abdulhamid dömenini içeriyordu: Sadrazam Kamil Paşanın Oğlu Hilmi Kamil Bayurun Galatasaray Lisesi Hatıraları Galatasaray Tarih Dergisi Yayını; İstanbul 1995 Tünel Simurg Yayınevi İstanbul 2000 (Türk Tarih Kurumu Ödülü) Sultan Abdülhamid ve İstanbulu Simurg Yayınevi İstanbul 2001; Mekteb-i Sultani Galatasaraylılar Derneği Yayını İstanbul 2003; II Abdülhamid ve Dış Politika Yeditepe Yayınevi İstanbul 2005 Murat Bardakçının kitap için kaleme aldığı sunuş yazısı önem ve özellik ve aynı konuda bugüne dek kaleme alınmış kitaplardan farkını net olarak anlatıyor Tanıtım haberimizi bu yazıyı sizlere sunarak noktalıyoruz İyi okumalar ASIRLIK HATALAR NİHAYET DÜZELDİ Osmanlı İmparatorluğunun Sultan Abdülazizin tahttan indirilmesi ile başlayan darbelerle ve savaşlarla dolu olan ve rejim değişikliği ile nihayet bulan 1876 senesinden sonraki tarihinin bazı noktaları olayların ne şekilde cereyan ettiklerini doğru şekilde aksettiren belgelerin henüz tam ve tarafsız şekilde incelenememiş olması sebebi ile hala karanlıktadır Bu bilinmezlik o dönemin profesyonel tarihçilerin yanısıra tarih meraklıları tarafından da bir kısmı efsane halini almış olan bazı asılsız söylentiler çerçevesinde yorumlanması ve ideolojiler doğrultusunda değerlendirilmesi neticesini vermiştir Yaklaşık bir asırdan buyana tartışılan ve ideolojik şekilde yaklaşılan konuların başında Sultan İkinci Abdülhamidin Filistin politikası gelir Abdülhamidin 1909da tahtından indirilmesinin ardında hükümdarın Filistinde bir Yahudi vatanı kurulması yolundaki girişimlere izin vermemiş olmasının yarattığı intikam ve cezalandırma teşebbüslerinin bulunduğu yaygın bir kanı halini almış Osmanlı İmparatorlıuğunun çöküş dönemi bazı tarih yazarları tarafından bu çerçevede değerlendirilmiş hatta Abdülhamid ile Siyonist politikacılar arasında geçtiği öne sürülen ve tamamı hayalî olan konuşma metinleri bile yayınlanmıştır Sultan Abdülhamid dönemi konusunda senelerden buyana arşiv belgelerini kaynak alarak çalışmış ve önemli yayınlar yapmış olan Prof Dr Vahdettin Engin bu son eserinde işte böyle bir efsaneler yumağı halini almış bulunan Sultan Abdülhamid ve Filistin meselesinin gerçeğini çoğu bugüne kadar farkedilmemiş olan resmî belgelerin ışığında ortaya koyuyor ve bir asırdan buyana devam eden ideolojik kaynaklı yanlış bilgilere ve düşüncelere de nihayet veriyor Prof Enginin eseri Abdülhamidin Filistin politikasının gerçeğini ortaya çıkartmakla kalmıyor hatalı bilinen diğer konuları mesela İrlanda Kurtuluş Ordusu IRAnın Sultan Abdülhamid tarafından kurulmuş olduğu