TELEVİZYONDA İLK KEZ

Transkript

1 TELEVİZYONDA İLK KEZ *Av.Erdal AKSU 11 Kasım 2008 Konu: Genellikle ücretsiz yayın yapan televizyon kanallarında film yayınları esnasında ekranın köşesinde yer alan televizyonda ilk kez tabirinin diğer yayın ortamlarında televizyon yayıncılığı yapan şirketler ile haksız rekabet şartlarının oluşması açısından değerlendirilmesidir. Televizyonda İlk Kez kavramının doğru kullanılıp kullanılmadığını belirlemek için öncelikle televizyonların ilk sinyalinin doğduğu yerden izleyiciye hangi yöntemlerle ulaştırıldığı, ulaştırılan sinyalin nasıl pazarlandığını ve nasıl sunulduğu belirlemek gerekecektir. Televizyon yayın iletim ortamları nelerdir? Yayınlarının iletildikleri sistemler açısında televizyon yayınları mevcut teknolojiye göre farklılık gösteren çeşitliliktedir. Mevcut sistemlere göre ayrım yapılarak aşağıda anlatılacaktır. Karasal Yayın : Televizyon üzerinde bulunan en basit şekliyle anten ile izlenebilen yayın türüdür. Aslında Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafından yaklaşık 15 yıldır bir türlü yapılamayn ihale ile verileceği söylenen lisanslar ile yapılması gereken ama ihale yapılamadığı için geçici kullanım adı altında kime verildiği belli olmayan izinler ile yapılan yayındır. Genelde sektörde Free TV tabir edilen Ücretsiz Yayın şeklinde maksimum izleyici kapasitesi ve yüksek reyting oranlarına dayalı reklam gelirleri elde etme çabasında hareketle Pay Tv Ücretli Yayın şeklinde yapılan bir yayın değildir. Karasal ücretli yayına şifreli olarak yayın yapan ve izleyicilerin karasal yayının şifresini çözmek için kullanılan bir dekodere aylık ücret ödediği CINE5 sistemini örnek verebiliriz. Karasal şifreli televizyon, karasal ücretli televizyon aynı sistemde kendini göstermiş kavramlardır. Yukarıdaki alt ayrımlardan ayrıca; son yıllarda büyük televizyon şirketlerinin yanyana gelerek kurmaya çalıştıkları ve Rekabet Kurumu nun inceleme konusu da olan ANTEN A.Ş. şirketi vasıtasıyla yapılmaya çalışılan ve TRT nin deneme yayınlarına başladığı, karasal yayının görsel açıdan kaliteleştirilmesi denilebilecek yayın türü de karasal dijital altbaşlığı ile karşımıza çıkmaktadır. Uydu Yayını : Basitçe üretilen televizyon sinyalinin önce uyduya çıkarılması (uplink) ve bu vasıtayla izleyicilerin evlerine indirilmesi (downlink) işlemidir. Bu yayın tipinin alt başlıkları izleyicinin elinde bulunması gereken uydu alıcısının tipine, ödeme sistemine, özelliğine göre değişmektedir. Sadece basit uydu alıcıları ile alınan ücretsiz televizyon kanallarının varlığı durumunda bu husus yabancı lisans sözleşmelerinde Free Satellite olarak belirtilen sisteme tekabül etmektedir. Bu sistemde televizyon kanalı sinyalini

2 uyduya iletir ve uydunun kapsama alanına denk gelen tüm uydu alıcılar bu yayınları izleyebilirler. İletilen sinyalin şifreli olması durumunda Şifreli Uydu Televizyon Yayını şeklinde isimlendirilir. Sinyalin şifreli olarak iletilmesi durumunda sadece sinyaldeki şifreyi çözebilecek uydu alıcılara sahip olan izleyiciler bu yayınları izleyebilirler. Yayının şifreli olması demek ücretli olduğu anlamına gelmez. Örneğin uydu alıcı satma amacında olan bir hizmet sağlayıcı sinyali diğer uydu alıcılara şifrelemiş ancak belirli bir marka uydu alıcılara açık olarak sunuyor olabilir. Bu sistemi Şifreli ücretsiz uydu yayını şeklinde betimlemek doğru olacaktır. Şifreli olarak izleyicinin uydu alıcısına indirilen televizyon kanalının şifresinin açılması için ücret ödenmesi durumunda şifreli ücretli uydu yayını sözkonusu olacaktır. Genelde şifreli ücretli uydu yayını DTH (Direct To Home) denilen doğrudan belli bir uydu alıcısının alacağı şekilde yapılır. Bu yayınları alabilmek için özel bir uydu alıcısı gerekir. Kablolu Yayın : Uydu yayınından farklı olarak televizyonların yayın sinyallerinin üretildiği merkez ile izleyici arasında uydu değil yayın iletim merkezi vardır. Üretilen sinyal bu merkeze gelir ve buradan kablo yoluyla izleyicilerin evlerine kadar dağılır. Buradaki çeşitlilik sisteme göre değil çoğunlukla kanalın türüne göre değişir. Ücretli Kablolu Yayın tüm bu sistemin genel adıyken genel sistem ücretinin yanında sistemdeki televizyon kanallarından birinin veya birkaçının ücretli olması sözkonusu olabilmektedir. Ücretsiz kablolu yayın kavramı ise genelde sadece sistem ücreti verilmek şartıyla sistemde yer alan tüm kanalların izlendiği durumlar için kullanılır. İnternet Üzerinden Yayın: Web TV olarak adlandırılan ve yukarıda bahsedilen ücretsiz uydu yayını gibi bir noktadan belrisiz birçok noktaya dağıtılan sistemin yanında IPTV olarak adlandırılan ve daha çok sistem itibariyle kablolu yayıncılığa benzeyen bir yayıncılık sistemi de mevcuttur. Konumuzun ana başlığı Televizyonda İlk Kez olduğu için internet üzerinden yapılan yayınların sadece Televizyondan izlenmesi durumunda internet yayıncılığının konumuza olan etkisi tartışılacaktır. Zira adsl üzerinden yayın dağıtmak ve bunu televizyona aktarıp seyretmek ile kablo yayın merkezinden kablo ile dağıtıp seyretmek arasında hukuki anlamda bir fark yoktur. Yayın iletim ortamlarından yapılan televizyon yayıncılığının en bilinen türleri nelerdir? Teknolojik gelişmeler ile sürekli değişen yayın türleri, yayıncı kuruluşların gelir elde etme yöntemine ve amacına göre değişkenlik göstermektedir. Klasik yöntem ücretsiz televizyon kanalından reklam geliri elde etmektir. Ücretsiz televizyon kanalının şifresini çözecek dekoderin satışından gelir elde etmek de bir yöntemdir.

3 Televizyon kanallarını şifreleyip, tek tek veya paket halinde izlemeye olanak sağlayacak şifreleri satmak da bir başka yöntemdir. Şifrelenmiş kanal veya kanallar grubunu izlemeye yarayacak uydu alıcıları pazarlamak ve bunun yanında uydu alıcının üzerinde yer alan kanalları ayrı ayrı satış konusu yapmak da bir yöntemdir. Ücretsiz Televizyon, Ücretli Televizyon genel ayrımının yanında, genelde bir platform üzerinden önce izlenip daha sonra ay sonunda gelecek fatura ile izlemenin karşılığının ödendiği sistem İzle Öde Sistemidir. Ayrıca belirlenen bir kanaldaki filmlerin yayıncının belirlediği sıralamaya uygun şekilde talep edildiğinde izlenmesi veya belli bir katalog içerisinde yer alan filmlerin izleyicinin dilediği zaman izleyebilmesini sağlayan yayıncılık türü mevcuttur. Talep üzerine verilen video hizmeti olarak isimlendirilir. Video On Demand Yukarıda bahsedilen yayın ortamlarından bahsedilen yöntemlerle yapılan tüm yayınlar, ekrana yansıma şekilleri, iletim şekilleri, ödeme şekilleri, izleme şekilleri farklı olsa da televizyon yayınıdır. Avrupa Sınır Ötesi Televizyon Yayınları Sözleşmesi nde ve 3984 Sayılı Kanun da de televizyon yayını kavramı da tüm yukarıda sayılanları kapsayan genel bir tanımdır. Televizyonda İlk Kez tabirine konu olan filmin ücretsiz televizyonda yayınlanana kadarki aşamaları nelerdir? Özellik arzeden istisnai durumlar hariç olmak üzere genel işleyiş şu şekildedir; Yapımcı stüdyolar tarafından üretilen tümfilmler; özellikle televizyon için üretilen düşük bütçeli filmler kategorisinde değilse, sinema için üretilir. Sinema gösteriminin süresi izleyici sayısına göre değişmektedir. Sinemada gösterimi tamamlanan filmin DVD, VCD gibi formatlarda satışı yapılır ve bu satıştan belirli bir gelir elde etmek amacıyla filmin diğer tüm gösterimleri engellenir. DVD veya VCD satışları sürerken veya DVD ve VCD satışlarının belirlenen düzeye gelmesi veya satış için belirlenen sürenin dolmasından hemen sonra film on demand services yani talep üzerine sağlanan video hizmetlerine konu olur. Yukarıda bahsedilen yayın çeşitlerinin teknolojik gelişmeye bağlı olarak çeşitlenme hızına bağlı olarak filmin ekranla buluşması ilk olarak on demand hizmetin başlamasıyla olacaktır. Zira internet üzerinden verilen film izleme servisindeki filmlerin IPBOX denilen kutular ile artık televizyon ekranına yansıtılması mümkündür. İnternet üzerinden televizyon ekranına yansıyan bu tür yayınların televizyon yayını kapsamında değerlendirilmemesi durumunda filmin klasik anlamda ilk ekranla buluşması dijital platform üzerindeki video on demand servisidir. Bugün itibariyle Türkiye de video on demand servis hizmeti sağlayan bir yayıncı şirket veya uydu platform işletmecisi yoktur.

4 Sözkonusu hizmet Türkiye de bulunmadığından dijital platformda bunun bir türü olan İzle-Öde sistemiyle yayın yapan kanaldan yayın yapılması ile ilk defa Türk izleyici ile film buluşmaktadır. Filmin yapımcısı veya lisans sahibi ile yapılan anlaşmalar ile gelir paylaşımına konu olan filmin belli bir süre buradan tek gösterimler halinde satılması sözkonusu olmakta, sinemada vizyondan sonra DVD ve VCD almayı tercih etmeyen izleyicileri filmi öncelikle bu tür izle-öde sistemlerinden satın alarak izleyebilmektedirler. İzle-Öde kanalından sonra film Ücretli Televizyon yayını yapan kanallara, yani reklam gelirinden çok izleyiciden kanal için bir ücret alınmasına dayanan yayıncılık anlayışının yer aldığı kanallarda yayınlanmaya balar. Genellikle film üzerindeki hak sahipleri ücretli televizyonlarda filmin arasına reklam alınmasını engellemek yolunu seçmektedirler. Zira filmin ücretli televizyon yoluyla yayınlanıyor olması televizyon seyircisinin gözünde film olarak değer ifade edecek nitelikte olduğunun da bir belirtisidir. Film yapımcısı açısından film hala televizyon kanalına para vererek izleyen izleyiciler açısından önem arzeden film niteliğindedir. Talep Üzerine verilen servisler, izle- öde ve ücretli televizyon ekranlarında izleyici ile defalarca buluşmuş film tüm bu ticari aşamalardan geçtikten sonra salt film olarak daha az ticari değere sahip olduğu dönemde genel izleyicinin de sunuşuna açılarak, en azından film arasına alınacak reklamlar ile gelir elde etme çabası içine girilmektedir. Bu döngü içerisinde; ekranın köşesine Televizyonda İlk Kez yazarak ücretsiz karasal bir kanalda gösterilen bir film, aslında en az üç yayın sistemi ile belki de yüzlerce kez ekrana gelmiştir. Popüler bir filmin ücretsiz karasal kanalda yayınlanması döngüsü yaklaşık iki sene sürmektedir. Televizyonda İlk Kez tabiriyle karasal ücretsiz yayın yapan kanal yukarıda bahsedilen ticari faaliyetlerin hiçbiri gerçekleşmemiş gibi tüketiciyi yanıltmakta mıdır? Ücretsiz yayın yapan televizyon kanalı, genelde aboneliğe dayalı sistemler olan izle öde gibi talep üzerine medya servisleri ve ücretli televizyon yayını yapan kanalları baypas ederek, sanki filmler ilk defa kendi kanallarında yayınlanıyormuş izlenimini yaratarak haksız rekabet oluşturuyorlar mı? Bu iki soru çerçevesinde Türk Ticaret Kanunu ve Tüketiciyi Korumaya yönelik mevzuat hükümleri aşağıda incelenecektir. TÜRK TİCARET KANUNU AÇISINDAN DEĞERLENDİRME Haksız rekabet; hüsnüniyet kaidelerine aykırı sair suretlerle iktisadi rekabetin her türlü suiistimaline verilen addır. Büyük film stüdyolarına yüksek meblağlar ödeyerek filmleri televizyon kanalında yayınlayan ücretsiz

5 televizyon yayıncısının filmin ücretsiz televizyon haklarına gelene kadar kaç kere hangi sistemlerle televizyonda yayınladığını bilmemesi mümkün değildir. Haksız rekabet, iktisadi rekabetin iyi niyet kurallarına aykırı olan aldatıcı davranış veya başkaca suretle her türlü kötüye kullanılmasıdır. Haksız rekabet TTK da herkese karşı ileri sürülebilen mutlak bir hak olarak kabul edilmiş ve ticari işletmeyle ilgili olması koşulu aranmamıştır. Haksız rekabet durumları TTK nın 57. maddesinde 10 bent olarak geniş bir biçimde sayılmıştır. Bir ürünü veya markayı, ismini taklit etmek haksız rekabet olacağı gibi, tüketiciyi aldatmaya yönelik yanlış bilgilendirme de haksız rekabete girer. Kanunun ilgili maddelerinin Televizyonda İlk Kez sloganına uygulanabilirliği şöyledir; (Dolaylı olarak kullanılabilir.) 1- Başkalarını veya onların emtiasını, iş mahsullerini, Faaliyetlerini ya da ticari işlerini yanlış, yanıltıcı veya lüzumsuz yere incitici bayanlarla KÖTÜLEMEK(TTK md. 57/b.1 Dolaylı yoldan, filmler ilk kez bizim kanalımızda siz sinema kanalı olsanız bile bizden sonra yayınlıyorsunuz manası doğurmaktadır. (Dolaylı olarak kullanılabilir.) 2- Başkasının ahlaki veya mali iktidarı hakkında HAKİKATE AYKIRI MALUMAT VERMEK (TTK md. 57 b.2) Somut olarak yukarıda açıklanan gerekçelerle gerçeği yansıtmamaktadır. (Doğrudan kullanılabilir.) 3- Kendi şahsi durumu emtiası, iş mahsulleri, ticari faaliyeti veya ticari işleri hakkında YANLIŞ VEYA YANILTICI MALÜMAT vermek veyahut üçüncü şahıslar hakkında aynı şekilde hareket suretiyle rakiplerine nazaran onları üstün duruma getirmek;( TTK md. 57 b.3) Yanıtlıcı malumat hem rakibine zarar vermekte hem de reytingleri yükselterek reklam veren ve izleyicileri de aldatmaktadır. Bu sayede yayıncı normalden fazla reklam geliri elde etmektedir. (Dolaylı olarak kullanılabilir.) 4- Paye, Şahadetname ve mükâfat almadığı halde, bunlara sahip imişcesine hareket ederek MÜSTESNE KABİLİYETE MALİK BULUNDUĞU ZANNINI UYANDIRMAYA ÇALIŞMAK veya buna müsait olan yalnız unvan yahut mesleki adlar kullanmak;( TTK. md. 57/ b.4 ) Televizyonda İlk Kez film sektöründe öncemli bir kavramdır. İlk Kez tanımlaması ile bir filmin sinemaya çıkışı, DVD sinin piyasaya sürülmesi veya önemli bir filmin televizyonda yayınlanması o kanal için bir paye niteliğindedir.

6 (Doğrudan kullanılabilir.) 5-Üçüncü şahısları yanıltabilecek dürüstlük kuralına aykırı beyanlarda bulunmak Hüsnüniyet sahibi kimseleri iğfal edebilecek suretle ( hakikate aykırı hüsnühal ve iktidar şahadetnameleri vermek) (TTK. md. 57/ b. 9 ) Tüketiciler ve reklamverenler doğrudan yanıltılmaktadır. Haksız rekabet yaratmanın dışında tüketicilerin de aldatılması sözkonusudur. Reklam mevzuatına da aykırılık teşkil eden bu husus Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Reklam Kurulu tarafından da incelenmesi gereken bir husustur. (Dolaylı olarak kullanılabilir.) 6-İş hayatının koşullarına aykırı davranışlar. Rakipler hakkında da cari olan kanun,nizamname, mukavele veyahut mesleki veya mahalli adetlerle tayin edilmiş bulunan iş hayatı şartlarına riayet etmemek ( TTK. md. 57/ b. 10 ) İş hayatının şartlarına riayet etmenin çok dışında olan bu davranış, sektörün gelen yapısına da aykırılık oluşturmakta, gerçeği çarpıtmaktadır. SONUÇ Televizyonda İlk Kez ibaresinin yukarıda anlatılan gerekçelerle yayıncı kuruluşlar arasında haksız rekabet doğuracak şekilde yanıltıcı amaç taşıdığı kanaatindeyim. Sözkonusu ibarenin reklam sayılabilecek nitelikten çıkarak olmayan bir özelliği varmış gibi gösterdiği açıktır. Asıl büyük izleyici kitlesinin ücretsiz televizyon izleyen kitle olduğu dolayısıyla bu kitlenin izlediği karasal ücretsiz televizyon yayıncılığı tipinin asıl televizyon olduğu şeklinde bir savunma teknolojik gelişmeler ışığında çeşitlenen televizyon yayıncılığı sistem ve uygulamaları nedeniyle geçersiz bir savunma olacaktır. Asıl televizyona ilk kez geliş anı, yayınlanan film açısından değerlendirilmeli, on demand ve izle öde sistemleri birer ev sineması niteliğinde olduğundan, filmin televizyona ilk kez yansıması ücretli televizyon olarak kabul edilmelidir.