Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları

Transkript

1 I

2 İÇİNDEKİLER Sayfa No: HUBUBAT HASTALIKLARI STANDART İLAÇ DENEME METOTLARI... 1 ARPA ÇİZGİ HASTALIĞI [Pyrenophora graminea (Rab.) Ito and Kurib. =Drechslera graminea (Rab. ex Schlecht.) Shoemaker] STANDART İLAÇ DENEME METODU... 1 ARPA KAPALI RASTIK HASTALIĞI [Ustilago hordei (Pers.)Lagerh.] ARPA YARI AÇIK RASTIK HASTALIĞI [Ustilago nigra Tapke] STANDART İLAÇ DENEME METODU... 4 ARPA YAPRAK YANIKLIĞI HASTALIĞI (Rhynchosporium secalis Oudem. J.J. Davis) STANDART İLAÇ DENEME METODU... 7 BUĞDAY VE ARPADA BAŞAK YANIKLIĞI HASTALIĞI [Fusarium graminearum Schwabe (=Gibberella zeae) ve F.culmorum (W.G. Sm.) Sacc.] STANDART İLAÇ DENEME METODU BUĞDAY RASTIK HASTALIĞI (Ustilago nuda f.sp. tritici Schaffnit) ARPA AÇIK RASTIK HASTALIĞI (Ustilago nuda f.sp. hordei Schaffnit) STANDART İLAÇ DENEME METODU BUĞDAY SEPTORYA YAPRAK LEKESİ HASTALIĞI (Septoria tritici Rob. and Desm.) STANDART İLAÇ DENEME METODU BUĞDAY SÜRME HASTALIĞI [Tilletia foetida (Wallr.)Liro; T. caries (DC)Tul.] STANDART İLAÇ DENEME METODU ÇELTİK YANIKLIĞI HASTALIĞI (Pyricularia oryzae Bri. and Cav.) STANDART İLAÇ DENEME METODU ÇİMLERDE TOPRAK KÖKENLİ HASTALIKLAR (Rhizoctonia spp., Pythium spp., Fusarium spp., Bipolaris spp. vd.) STANDART İLAÇ DENEME METODU HUBUBATTA GÖÇERTEN HASTALIĞI [Gaeumannomyces graminis (Sacc. Arx & Oliver)] STANDART İLAÇ DENEME METODU MISIRDA TOHUM VE KÖK ÇÜRÜKLÜĞÜ, FİDE YANIKLIĞI HASTALIKLARI (Rhizoctonia spp., Fusarium spp., Pythium spp.) STANDART İLAÇ DENEME METODU MISIR YAPRAK YANIKLIĞI HASTALIĞI Setosphaeria turcica (Luttr.) K.J. Leonard & Suggs [Exserohilum (=Helminthosporium) turcicum (Pass.) Leonardand Suggs.] Cochliobolus heterostrophus (Drechsler) Drechsler [Bipolaris (=Helminthosporium) maydis (Y. Nisik. & C. Miyake) Shoemaker] STANDART İLAÇ DENEME METODU TAHIL DEPO FUNGUSLARI (Alternaria spp., Penicillium spp., Aspergillus spp.) STANDART İLAÇ DENEME METODU TAHIL FİDE YANIKLIĞI, KÖK, KÖKBOĞAZI ÇÜRÜKLÜĞÜ HASTALIKLARI (Fusarium spp., Rhizoctonia spp., Bipolaris sorokiniana) STANDART İLAÇ DENEME METODU TAHIL KÜLLEMESİ HASTALIĞI (Erysiphe graminis DC.) STANDART İLAÇ DENEME METODU TAHIL PAS HASTALIKLARI (Puccinia spp.) STANDART İLAÇ DENEME METODU EKLER TAHILLARDA FİTOTOKSİTE DEĞERLENDİRME SKALASI TAHILDA GELİŞME DÖNEMLERİ ARPADA KÜLLEME 1 75 ÇİZGİSEL SKALASI II

3 BUĞDAYDA KÜLLEME 1 50 ÇİZGİSEL SKALASI TAHILDA PAS 1 50 ÇİZGİSEL SKALASI TAHILDA PAS 1 50 ÇİZGİSEL SKALASI EK 1 ZİRAİ MÜCADELE ALET VE MAKİNALARININ KALİBRASYONU EK 2 BİTKİ HASTALIKLARI DENEMELERİNDE KULLANILAN FİTOTOKSİSİTE REHBERİ III

4 HUBUBAT HASTALIKLARI Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları STANDART İLAÇ DENEME METOTLARI ARPA ÇİZGİ HASTALIĞI [Pyrenophora graminea (Rab.) Ito and Kurib. =Drechslera graminea (Rab. ex Schlecht.) Shoemaker] STANDART İLAÇ DENEME METODU 1. DENEME KOŞULLARI 1.1. Test Organizması(ları), Kültür Bitkisi ve Çeşidinin Seçimi Deneme, arpa çizgi hastalığı etmeni Pyrenophora graminea ye karşı duyarlı olduğu bilinen bir arpa çeşidi ile yapılır. Doğal olarak patojenle yüksek oranda bulaşık tohumluğun temin edilemediği durumlarda yapay inokulasyon da yapılabilir (bkz. yapay inokulum hazırlanması) Deneme Yerinin Özellikleri Deneme, yetişme koşulları yönünden (toprak yapısı, gübreleme, sulama vb.) homojen toprak yapısına sahip bir tarlada kurulmalıdır Deneme Deseni ve Tertibi Deneme materyalinin homojen olup olmamasına göre tesadüf parselleri, tesadüf blokları veya Latin kare deneme tertiplerinden birisi ile deneme kurulur. Denemeye alınacak ilaç sayısı, dozu, etkili bulunup uygulamaya verilmiş bir karşılaştırma ilacı ile şahit (ilaçsız) denemenin karakterlerini oluşturacaktır. Tekerrür sayısı en az 4, hata serbestlik derecesi 10 dan küçük olmayacak şekilde tespit edilir. Parsel büyüklüğü 3 m² den küçük olmamalıdır. 2. İLAÇLARIN UYGULANMASI 2.1. Denemeye Alınacak İlaçlar Denemeye alınacak ilaçların ticari adı, firması, aktif madde adı ve miktarı, formülasyon şekli ve dozları bir çizelge halinde verilmelidir Karşılaştırma İlacı Ülkemizde aynı konuda ruhsat almış aktif madde ve yüzdesi, formülasyonu, etki ve uygulama şekli aynı ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Bu özellikte Bitki Koruma Ürünü bulunmadığı takdirde aynı konuda ruhsat almış formülasyonu, etki ve uygulama şekli gibi özellikleri denenecek ilaca en yakın olan ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Karşılaştırma ilacının bulunmaması durumunda ise; sadece şahit ile karşılaştırılarak deneme kurulabilir. Arpa çizgi hastalığında karşılaştırma ilacı yoksa kontrol parseline göre etki %80 den az olmamalıdır. 1

5 2.3. Uygulama Şekli Uygulama Tipi Tohum ilaçlamasıdır Kullanılan Aletin Tipi Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları Uygun bir tohum ilaçlama aleti kullanılabileceği gibi, kapaklı cam kavanozlar da kullanılabilir. İçine tohum ve ilaç konulan cam kavanozlar özel çalkalama aletinde 15 dakika, çalkalama aleti yoksa el ile kavanoz 5 dakika çalkalanarak ilaçlama yapılır. Her ilaç için ayrı bir kavanoz kullanılması gerekir Uygulama Zamanı ve Sayısı İlaçlama ekimden önce tohum ilaçlaması olarak bir defa yapılır. Deneme için yapay bulaştırılmış tohumluklardan şahit parsellerinde kullanılacak miktarlar ayrıldıktan sonra, kalan tohumlar denemenin her tekerrür için ayrı ayrı eşit miktarlara ayrılır ve denenecek ilaçlarla ekimden 1 2 gün önce ilaçlanırlar. Tohum ekiminin, toprak sıcaklığı 10 o C nin altında olduğu zaman yapılması daha uygundur Kullanılan Dozlar ve Hacimler İlaçlar firmasınca önerilen etkili en düşük doz ve en az iki alt dozda denenmelidir. Doz, g-ml preparat / 100 kg tohum olarak alınmalıdır Deneme Alanında Kullanılan Diğer Pestisitler Hakkında Bilgiler Eğer diğer ilaçların kullanılması zorunlu ise, bu ilaçlar deneme ilacı ve karşılaştırma ilacından ayrı olarak tüm parsellere homojen bir şekilde uygulanmalıdır. Bu uygulamanın denemeyi en az düzeyde etkilemesi sağlanmalıdır. Uygulama hakkında ayrıntılı bilgi verilmelidir. 3. SAYIM VE DEĞERLENDİRME 3.1. Meteorolojik Veriler İlaçlama sırasında yağış, sıcaklık, orantılı nem ve rüzgâr hızı, denemenin yapıldığı yerden kaydedilmeli veya en yakın meteoroloji istasyonundan alınmalıdır. Deneme süresince şiddetli kuraklık, sağanak yağış, dolu vb. gibi deneme sonucunu etkileyecek ekstrem hava koşulları da kaydedilmelidir Sayım Şekli, Zamanı ve Sayısı Sayım Şekli Deneme parsellerindeki arpa bitkilerinin tümü, başaklanma döneminde hasta-sağlam olarak ayrı ayrı sayılır Sayım Zamanı ve Sayısı Sayımlar, başaklanma döneminden hasada kadar, şahit parselinde en az %10 oranında hastalık görüldüğünde genellikle bir sayım şeklinde yapılır Uygulamanın Kültür Bitkisine Olan Etkisi İlaçlamadan sonra yapılan gözlemlerde ilacın kültür bitkisine olan etkisi fitotoksisite rehberine göre yapılmalıdır (Ek 2). 2

6 3.4. Uygulamanın Diğer Organizmalara Etkisi Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları Uygulamanın Diğer Zararlılar, Hastalıklar ve Yabancı Otlara Etkisi Denemede kullanılan ilaçların deneme alanında bulunan diğer zararlı, hastalık ve yabancı otlar üzerine olumlu veya olumsuz etkileri gözlenmelidir Uygulamanın Hedef Olmayan Organizmalara Etkisi Denemede kullanılan ilaçların diğer organizmalar, özellikle doğal düşmanlar üzerine etkisi kaydedilmelidir Uygulamanın Verime ve Kaliteye Etkisi Gerekli değildir. 4. SONUÇLAR Sayım sonunda hasta ve sağlam olarak ayrılmış bitkilerin hastalık yüzdesi bulunur ve Abbott formülüyle değerlendirilerek ilaçların yüzde etkileri hesaplanır. Sayım sonuçları uygun bir istatistiksel yöntemle değerlendirmeye tabi tutulur. Değerlendirmenin yapılabilmesi için şahit parselde en az % 10 hastalık çıkışı olmalıdır. Arpa Çizgi Hastalığı İçin Yapay İnokulum Hazırlanması: Yapay inokulasyon çalışmaları için, arpa tohumları spor süspansiyon yöntemi ile inokule edilirler. Tohumlar inokule edilmeden önce % 0,1 lik formaldehit içinde bir saat tutulduktan sonra, çeşme suyunda iyice yıkanıp kurutma kâğıtları üzerine serilerek kurutulmalıdır. Spor süspansiyonu hazırlamak için, önceden PDA besi ortamında 14 gün geliştirilmiş P. graminea kültürü içeren her petriye, yaklaşık 40 ml saf su, kademeli olarak dökülür. Her kademede kültür, steril cam baget ile PDA ortamından alınır ve bir steril beherglasta toplanır. Spor süspansiyonunun miktarı, inokule edilecek arpa tohum miktarına göre ve hacim olarak arpa tohumunun 1,5 katı olacak şekilde hazırlanır. Bir kavanoz ya da beherglasın içine konulan arpa tohumluğunun üzerine hazırlanan spor süspansiyonu dökülür ve bir cam bagetle iyice karıştırılır. Sonra 30 dakika kendi haline bırakılır. Spor süspansiyonundaki patojene ait miseller çöktükten sonra arpa tohumluğu üzerindeki kalan berrak su yavaşça dökülür. Patojenin misel ve konidileri ile bulaşık arpa tohumları kurutma kâğıdı üzerine dökülerek laboratuar koşullarında 24 saat beklenir. Daha sonra 3±1 C de üç hafta tutulur. NOT: Mikrobiyal preparatlar ve Entegre Mücadele Programlarında kullanılmaya uygun, yan etkileri az olan veya olmayan preparatlar için, ilacın özelliğine ve etki şekline bağlı olarak Bakanlığın uygun görmesi halinde metotta gerekli değişiklikler yapılabilir. 3

7 ARPA KAPALI RASTIK HASTALIĞI [Ustilago hordei (Pers.)Lagerh.] ARPA YARI AÇIK RASTIK HASTALIĞI [Ustilago nigra Tapke] STANDART İLAÇ DENEME METODU 1. DENEME KOŞULLARI 1.1. Test Organizması(ları), Kültür Bitkisi ve Çeşidinin Seçimi Deneme arpa kapalı rastık hastalığı etmeni Ustilago hordei veya yarı açık rastık hastalığı etmeni Ustilago nigra ya karşı duyarlı olduğu bilinen bir arpa çeşidi ile yapılmalıdır. Doğal koşullarda hastalıkla yüksek oranda bulaşık tohumluğun temin edilemediği durumlarda yapay inokulasyon yapılabilir (bkz. yapay inokulum hazırlanması) Deneme Yerinin Özellikleri Deneme yetişme koşulları yönünden (toprak yapısı, gübreleme, sulama v.b.) homojen karakterde ve drenajı iyi bir tarlada kurulmalıdır Deneme Deseni ve Tertibi Deneme materyalinin homojen olup olmamasına göre tesadüf parselleri, tesadüf blokları veya Latin kare deneme tertiplerinden birisi ile deneme kurulur. Deneme, tekerrür sayısı en az 4 ve hata serbestlik derecesi 10 dan küçük olmayacak şekilde düzenlenmelidir. Parsel büyüklüğü 3 m² den küçük olmamalıdır. 2. İLAÇLARIN UYGULANMASI 2.1. Denemeye Alınacak İlaçlar Denemeye alınacak ilaçların ticari adı, firması, aktif madde adı ve miktarı, formülasyon şekli ve dozları bir çizelge halinde verilmelidir Karşılaştırma İlacı Ülkemizde aynı konuda ruhsat almış aktif madde ve yüzdesi, formülasyonu, etki ve uygulama şekli aynı ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Bu özellikte Bitki Koruma Ürünü bulunmadığı takdirde aynı konuda ruhsat almış formülasyonu, etki ve uygulama şekli gibi özellikleri denenecek ilaca en yakın olan ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Karşılaştırma ilacının bulunmaması durumunda ise; sadece şahit ile karşılaştırılarak deneme kurulabilir Uygulama Şekli Uygulama Tipi Tohum ilaçlamasıdır. Bunun için, ekimden en az bir gün önce denemede kullanılacak arpa tohumları en az 100 er gram tartılarak ayrı ayrı kavanozlara doldurulur. İçine tohum ve ilaç konulan kavanozlar özel çalkalama aletinde 15 dakika, çalkalama aleti yoksa el ile kavanoz 5 dakika çalkalanarak ilaçlama yapılır. İlaçlanan tohumların ekimi yapılırken, bir ilaçtan diğerine geçmeden önce eller iyice yıkanıp kurulanmalıdır Kullanılan Aletin Tipi İlaçlamalar için özel ilaçlama aletleri kullanılabileceği gibi, uygun kapaklı cam kavanozlar da kullanılabilir. 4

8 Uygulama Zamanı ve Sayısı Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları Enfeksiyon ile toprak sıcaklığı ilişkisi göz önünde tutulduğunda, hastalık oranını artırmak amacı ile kapalı rastık denemesi ekimlerinin normale göre erken (tercihen toprak sıcaklığının 12,0 15,5 C olduğu zamanda) yapılması önerilir. Bunun yanında her iki hastalıkla yapılacak denemelerde, derin ekim yapılması hastalık oranını artırması açısından dikkate alınması gereken bir husustur Kullanılan Dozlar ve Hacimler İlaçlar firmasınca önerilen etkili en düşük doz ve en az iki alt dozda denenmelidir. Doz, g-ml preparat/100 kg tohum olarak alınmalıdır Deneme Alanında Kullanılan Diğer Pestisitler Hakkında Bilgiler Eğer diğer ilaçların kullanılması zorunlu ise, bu ilaçlar deneme ilacı ve karşılaştırma ilacından ayrı olarak tüm parsellere homojen bir şekilde uygulanmalıdır. Bu uygulamanın denemeyi en az düzeyde etkilemesi sağlanmalıdır. Uygulama hakkında ayrıntılı bilgi verilmelidir. 3. SAYIM VE DEĞERLENDİRME 3.1. Meteorolojik Veriler İlaçlama sırasında yağış, sıcaklık, orantılı nem ve rüzgâr hızı, denemenin yapıldığı yerden kaydedilmeli veya en yakın meteoroloji istasyonundan alınmalıdır. Deneme süresince şiddetli kuraklık, sağanak yağış, dolu vb. gibi deneme sonucunu etkileyecek ekstrem hava koşulları da kaydedilmelidir Sayım Şekli, Zamanı ve Sayısı Sayım Şekli Deneme parsellerindeki arpa bitkileri hasta ve sağlam olarak sayılır ve hastalık oranı tespit edilir Sayım Zamanı ve Sayısı Sayımlar, şahit parselinde en az %10 oranında hastalık görüldüğünde genellikle bir sayım şeklinde yapılır. Kapalı rastık için sayım, bitkilerin başaklanma döneminde başlayarak hasada kadar yapılabilir. Ancak Yarı açık rastık ile yapılacak denemelerde, sayımın başakçıklardaki sporlar tamamen dağılmadan önce yapılması uygundur Uygulamanın Kültür Bitkisine Olan Etkisi Denemede kullanılan ilaçların fitotoksik etkisinin olup olmadığı, deneme parsellerindeki bitkiler üzerinde gelişme süresince gözlenerek yapılır. Parseller arasında gözle görülebilir zararlar özellikle kısa koleoptillerin varlığı, köklerin bulunmayışı, birinci yapraklardaki gelişme ve büyüme eksiklikleri kaydedilir. Bitkiler döneminde (1 3 yaprak) iken her parselin tesadüfî olarak 1 m² sindeki çıkan tüm arpa çimleri sayılmalıdır. İhtiyaç duyulduğunda laboratuar koşullarında ilaçların uygulama dozu ile bir kat yüksek dozu kullanılarak tohumların çimlenme ve sürme gücüne olan fitotoksisitesi araştırılır. Laboratuar çimlendirme denemeleri ilaçlanmış ve ilaçlanmamış tohumlarda yapılmalıdır Uygulamanın Diğer Organizmalara Etkisi Uygulamanın Diğer Zararlılar, Hastalıklar ve Yabancı Otlara Etkisi Denemede kullanılan ilaçların denemenin yapıldığı alanlarda bulunan diğer zararlı, hastalık ve yabancı otlar üzerine etkileri gözlenmeli ve bilgiler kaydedilmelidir. 5

9 Uygulamanın Hedef Olmayan Organizmalara Etkisi Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları Denemede kullanılan ilaçların diğer organizmalar, özellikle doğal düşmanlar üzerine etkisi kaydedilmelidir Uygulamanın Verime ve Kaliteye Etkisi Gerekli değildir. 4. SONUÇLAR Sayım sonunda hasta ve sağlam olarak ayrılmış bitkilerin hastalık yüzdesi bulunur ve Abbott formülüyle değerlendirilerek ilaçların yüzde etkileri hesaplanır. Sayım sonuçları uygun bir istatistiksel yöntemle değerlendirmeye tabi tutulur. Değerlendirmenin yapılabilmesi için şahit parselde en az % 10 hastalık çıkışı olmalıdır. Arpa Kapalı ve Arpa Yarı Açık Rastık Hastalığı İçin Yapay İnokulum Hazırlanması: Yapay inokulasyon için, kısmi vakum yöntemi veya spor süspansiyonu yöntemi uygulanmalıdır. Tohumlar inokule edilmeden önce, % 0,1 lik formaldehit içinde bir saat tutulduktan sonra, çeşme suyunda iyice yıkanıp kurutma kâğıtları üzerine serilerek kurutulacaktır. Spor süspansiyonu ile tohum inokulasyonunda; bir kavanoz içine konan tohumlar üzerine, saf suda %0,5 oranında hazırlanan spor süspansiyonu dökülecek, yarım dakika şiddetli şekilde çalkalandıktan sonra 15 dakika kendi haline bırakılacaktır. Spor süspansiyonu dökülüp suyu süzülen tohumlar, yüksek nem içeren koşullarda, 20 C de 24 saat tutulduktan sonra gölgede kurutulur. Kısmi vakum yönteminde, spor süspansiyonu yönteminde olduğu gibi saf su ile %0,5 oranında hazırlanan spor süspansiyonu içine konan tohumlar hava geçirmeyen bir kapta veya desikatör içinde 15 dakika inç cıva vakumda tutulacak, sonra yüksek nem içeren koşullarda 20 C de 24 saat tutulduktan sonra kurutulacaktır. Kurutmadan sonra, iki gün içinde ekim gerçekleştirilmelidir. NOT: Mikrobiyal preparatlar ve Entegre Mücadele Programlarında kullanılmaya uygun, yan etkileri az olan veya olmayan preparatlar için, ilacın özelliğine ve etki şekline bağlı olarak Bakanlığın uygun görmesi halinde metotta gerekli değişiklikler yapılabilir. 6

10 ARPA YAPRAK YANIKLIĞI HASTALIĞI (Rhynchosporium secalis Oudem. J.J. Davis) STANDART İLAÇ DENEME METODU Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları 1. DENEME KOŞULLARI 1.1. Test Organizması (ları), Kültür Bitkisi ve Çeşidinin Seçimi Deneme arpada yaprak lekesi hastalığı etmeni Rhynchosporium secalis e karşı duyarlı olduğu bilinen arpa çeşitlerinden biri ile yapılır Deneme Yerinin Özellikleri Deneme hastalığın bir yıl önce görüldüğü, kültür koşullarının homojen olduğu (toprak yapısı, gübreleme, sulama vb.) tarlalarda kurulmalıdır Deneme Deseni ve Tertibi Deneme tesadüf parselleri, tesadüf blokları veya Latin kare deneme desenlerinden birisi ile kurulur. Deneme, tekerrür sayısı en az 4 ve hata serbestlik derecesi 10 dan küçük olmayacak şekilde düzenlenmelidir. Parsel büyüklüğü en az 10 m 2 olmalıdır. Parseller arasında en az 2 m emniyet şeridi bırakılmalıdır. 2. İLAÇLARIN UYGULANMASI 2.1. Denemeye Alınacak İlaçlar Denemeye alınacak ilaçların ticari adı, firması, aktif madde adı ve miktarı, formülasyon şekli ve dozları bir çizelge halinde verilmelidir Karşılaştırma İlacı Ülkemizde aynı konuda ruhsat almış aktif madde ve yüzdesi, formülasyonu, etki ve uygulama şekli aynı ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Bu özellikte bitki koruma ürünü bulunmadığı takdirde aynı konuda ruhsat almış formülasyonu, etki ve uygulama şekli gibi özellikleri denenecek ilaca en yakın olan ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Karşılaştırma ilacının bulunmaması durumunda ise; sadece şahit ile karşılaştırılarak deneme kurulabilir Uygulama Şekli Uygulama tipi Yeşil aksam ilaçlamasıdır Kullanılan aletin tipi İlaçlamalar bütün deneme alanında tekdüze dağılım sağlayacak veya doğru bölgesel ilaçlama yapabilecek uygun bir alet veya makine ile yapılmalıdır. Biyolojik etkinliği doğrudan etkileyebilecek faktörler (çalışma basıncı, meme tipi, meme delik çapı, meme verdisi, ilerleme verdisi, ilerleme hızı vb.) amaca uygun olarak seçilmelidir. Seçilen bu faktörler, kullanılan zirai mücadele alet makinesi ve ilaçlama başlıklarının ticari adı ile birlikte kaydedilmelidir Uygulama zamanı ve sayısı Hastalık belirtileri ilk görüldüğünde ilaçlamaya başlanır ve koşullar hastalığın gelişimi için uygun olarak seyrederse ilacın etki süresi de dikkate alınarak ikinci ilaçlama yapılabilir. 7

11 Kullanılan dozlar ve hacimler Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları İlaçlar firmasınca önerilen etkili en düşük doz ve en az iki alt dozda denenmelidir. Yeşil aksam ilaçlamasında doz, g-ml preparat/da-100 lt su olarak alınmalı ve her parsele sarf edilecek ilaçlı su miktarı kaydedilmelidir. Uygun ilaç normu seçilmeli ve ilaçlamadan önce bir parsele kullanılacak su miktarı kalibrasyon yapılarak belirlenmelidir (Ek-1) Deneme alanında kullanılan diğer pestisitler hakkında bilgiler Eğer diğer ilacın kullanılması zorunlu ise, bu ilaç deneme ilacı ve karşılaştırma ilacından ayrı olarak tüm parsellere homojen bir şekilde uygulanmalıdır. Bu uygulamanın denemeyi en az düzeyde etkilemesi sağlanılmalıdır. Uygulama hakkında ayrıntılı bilgi verilmelidir. 3. SAYIM VE DEĞERLENDİRME Tarla çalışmalarının başlangıcından bitimine kadar ve özellikle ilaçlama dönemlerinde meteorolojik kayıtların (sıcaklık, yağış, orantılı nem, güneşlenme süresi vb.) alınması, gerek hastalık gelişiminin ve gerekse etkilerinin açıklanmasında yararlıdır Meteorolojik Veriler İlaçlama sırasında yağış, sıcaklık, orantılı nem ve rüzgar hızı, denemenin yapıldığı yerden kaydedilmeli veya en yakın meteoroloji istasyonundan alınmalıdır. Deneme sırasındaki şiddetli kuraklık, sağanak, yağış, dolu vb. gibi denemenin sonucunu etkileyecek olağan dışı hava koşulları da kaydedilmelidir Sayım Şekli, Zamanı ve Sayısı Sayım şekli Her parselden tesadüfen seçilen 10 yerde birbirine yakın 3 kardeşte veya başakta sayım yapılır ve hastalık şiddeti aşağıda tanımı yapılan 0-9 skalasına göre verilmelidir. Arpa Yaprak Yanıklığı Hastalığı Değerlendirme Skalası Skala Değeri Tanım 0 Enfeksiyon yok 1 Yalnızca alt yapraklarda birkaç izole edilmiş leke görülür 2 İkinci sıra yapraklara kadar dağılmış lekeler, ilk hafif enfeksiyon düzeyinin belirtileri görülür 3 Bitkinin alttan üçte birlik kısmında hafif enfeksiyon, en alttaki yapraklarda orta düzeyden şiddetli düzeye doğru enfeksiyon görülür 4 Alt yapraklarda orta derecede enfeksiyon, bitkinin orta noktasının hemen altındaki yapraklara kadar ulaşan düzeyde enfeksiyon görülür 5 Alt yapraklarda şiddetli enfeksiyon; bitkinin ortasına kadar orta dereceden hafife kadar değişen düzeyde enfeksiyon görülür 6 Bitkide, alttan üçte birlik kısımda şiddetli enfeksiyon; orta yapraklarda orta düzeyde enfeksiyon; bitkinin ortasından itibaren yukarıya kadar dağınık lekeler görülür 7 Alt ve orta yapraklarda şiddetli lekeler; lekeler bayrak yaprağın altına kadar ulaşır, bazen bayrak yaprakta iz enfeksiyon görülebilir 8 Alt ve orta yapraklarda şiddetli düzeyde enfeksiyon; bitkinin üstten üçte birlik kısmında orta dereceden şiddetli düzeye kadar değişen enfeksiyon; bayrak yaprakta iz dereceden daha yüksek düzeyde enfeksiyon görülür 9 Bütün yapraklarda şiddetli enfeksiyon; hatta başaklarda da bir dereceye kadar enfeksiyon görülebilir 8

12 Sayım zamanı ve sayısı Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları Sayımlar şahit parsellerde en az %25 hastalık çıkışı olduktan sonra yapılır Uygulamanın Kültür Bitkisine Olan Etkisi İlaçlamadan sonra yapılan gözlemlerde ilacın kültür bitkisine olan etkisi fitotoksisite rehberine göre yapılmalıdır (Ek-2) Uygulamanın Diğer Organizmalara Etkisi Uygulamanın diğer zararlılar, hastalıklar ve yabancı otlara etkisi Denemede kullanılan ilaçların denemenin yapıldığı alanlarda bulunan diğer zararlı, hastalık ve yabancı otlar üzerine etkileri gözlenmeli ve bilgiler kaydedilmelidir Uygulamanın hedef olmayan organizmalara etkisi Denemede kullanılan ilaçların diğer organizmalar, özellikle doğal düşmanlar üzerine etkisi kaydedilmelidir Uygulamanın Verime ve Kaliteye Etkisi Gerekli değildir. 4. SONUÇLAR Sayım sonucu elde edilen skala değerlerine Towsend-Heuberger formülü uygulanarak yüzde hastalık oranları, Abbott formülüne göre de ilaçların yüzde etkileri bulunur. Sayım sonuçları uygun bir istatistiksel yöntemle değerlendirmeye tabi tutulur. Hastalığa karşı denenen ilaçların kullanma ruhsatı alabilmesi için, etkilerinin en az karşılaştırma ilacı düzeyinde veya %75 in üstünde olması şartı aranır. NOT: Mikrobiyal preparatlar ve Entegre Mücadele Programlarında kullanılmaya uygun, yan etkileri az olan veya olmayan preparatlar için, ilacın özelliğine ve etki şekline bağlı olarak Bakanlığın uygun görmesi halinde metotta gerekli değişiklikler yapılabilir. 9

13 BUĞDAY VE ARPADA BAŞAK YANIKLIĞI HASTALIĞI [Fusarium graminearum Schwabe (=Gibberella zeae) ve F.culmorum (W.G. Sm.) Sacc.] STANDART İLAÇ DENEME METODU 1. DENEME KOŞULLARI 1.1. Test Organizması(ları), Kültür Bitkisi ve Çeşidinin Seçimi Deneme buğday ve arpada başak yanıklığı hastalığı etmenleri Fusarium graminearum ve F.culmorum a duyarlı olduğu bilinen arpa ve buğday çeşitlerinden biri ile yapılır Deneme Yerinin Özellikleri Denemenin sağlıklı olarak yürütülüp sonuçlandırılabilmesi için, denemenin kurulacağı yer, yetişme koşulları (toprak yapısı, gübreleme, sulama vb.) yönünden homojen karakterde ve drenajı iyi bir tarla olmalıdır. Deneme bu etmenlerle doğal olarak bulaşık olduğu yapılacak izolasyon ile tespit edilmiş bir tarlada veya F.graminearum ve F.culmorum un spor süspansiyonu ile yapay inokulasyonlar yapılarak kurulur. Yapay inokulasyon yapılacaksa kullanılacak yöntem ayrıntılı olarak açıklanmalıdır Deneme Deseni ve Tertibi Deneme materyalinin homojen olup olmamasına göre tesadüf parselleri, tesadüf blokları veya Latin kare deneme tertiplerinden birisi ile deneme kurulur. Hata serbestlik derecesi 10 dan az olmaması koşuluyla tekerrürler belirlenir. Tekerrür sayısı en az 4 olmalıdır. Tarla denemelerinde parsel büyüklüğü en az 5 m 2 olmalıdır. Parseller arasında 2 m den az olmamak üzere emniyet şeritleri bırakılmalıdır. 2. İLAÇLARIN UYGULANMASI 2.1. Denemeye Alınacak İlaçlar Denemeye alınacak ilaçların ticari adı, firması, aktif madde adı ve miktarı, formülasyon şekli ve dozları bir çizelge halinde verilmelidir Karşılaştırma İlacı Ülkemizde aynı konuda ruhsat almış aktif madde ve yüzdesi, formülasyonu, etki ve uygulama şekli aynı ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Bu özellikte bitki koruma ürünü bulunmadığı takdirde aynı konuda ruhsat almış formülasyonu, etki ve uygulama şekli gibi özellikleri denenecek ilaca en yakın olan ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Karşılaştırma ilacının bulunmaması durumunda ise; sadece şahit ile karşılaştırılarak deneme kurulabilir Uygulama Şekli Uygulama Tipi Yeşil aksam ilaçlamasıdır Kullanılan Aletin Tipi İlaçlamalar bütün deneme alanında tekdüze dağılım sağlayacak veya doğru ilaçlama yapabilecek uygun bir alet veya makine ile yapılmalıdır. Biyolojik etkinliği doğrudan etkileyebilecek faktörler (çalışma basıncı, meme tipi, meme delik çapı, meme verdisi, ilerleme 10

14 hızı vb.) amaca uygun olarak seçilmelidir. Seçilen bu faktörler, kullanılan zirai mücadele aletmakinesi ve ilaçlama başlıklarının ticari adı ile birlikte kaydedilmelidir Uygulama Zamanı ve Sayısı Firmasınca farklı şekilde önerilmediği takdirde, arpa ve buğday bitkilerinin çiçeklenme devresi ortasında, 65 gelişme döneminde (Tablo 1) bir ilaçlama yapılır Kullanılan Dozlar ve Hacimler İlaçlar firmasınca önerilen etkili en düşük doz ve en az iki alt dozda denenmelidir. Yeşil aksam ilaçlamasında doz, g-ml preparat/da-100 lt su olarak alınmalı ve her parsele sarf edilecek ilaçlı su miktarı kaydedilmelidir. Uygun ilaç normu seçilmeli ve ilaçlamadan önce bir parsele kullanılacak su miktarı kalibrasyon yapılarak belirlenmelidir (Ek 1) Deneme Alanında Kullanılan Diğer Pestisitler Hakkında Bilgiler Eğer diğer ilacın kullanılması zorunlu ise, bu ilaçlar deneme ilacı ve karşılaştırma ilacından ayrı olarak tüm parsellere homojen bir şekilde uygulanmalıdır. Bu uygulamanın denemeyi en az düzeyde etkilemesi sağlanılmalıdır. Uygulama hakkında ayrıntılı bilgi verilmelidir. 3. SAYIM VE DEĞERLENDİRME 3.1. Meteorolojik Veriler İlaçlama sırasında yağış, sıcaklık, orantılı nem ve rüzgâr hızı, denemenin yapıldığı yerden kaydedilmeli veya en yakın meteoroloji istasyonundan alınmalıdır. Deneme sırasındaki şiddetli kuraklık, sağanak yağış, dolu vb. gibi denemenin sonucunu etkileyecek ekstrem hava koşulları da kaydedilmelidir Sayım Şekli, Zamanı ve Sayısı Sayım Şekli Her parseldeki 50 adet başak hasta ve sağlam olarak sayılır ve ayrı ayrı not edilir. Ayrıca hasat döneminde başaklar da toplanıp, tanelerde hasta sağlam olarak ayrı ayrı sayılır. Ayrıca hasat döneminde daha önce sayımı yapılan işaretlenmiş her parseldeki 50 er başak toplanarak taneler sağlam ve hastalıklı (büzülmüş, cılız, mat, unsu görünümlü) olarak ayrılır ve yüzde hasta tane oranı her parsel için ayrı ayrı bulunur Sayım Zamanı ve Sayısı Şahit parsellerinde Başak yanıklığı oranının %25 in üzerinde olması aranır. İlaçlamalardan yaklaşık 3 hafta sonra, 75 gelişme dönemi (Tablo 1) her bir parseldeki 50 başakta hasta ve sağlam olarak sayımlar yapılır Uygulamanın Kültür Bitkisine Olan Etkisi İlaçlamadan sonra yapılan gözlemlerde ilacın kültür bitkisine olan etkisi fitotoksisite rehberine göre yapılmalıdır (Ek 2) Uygulamanın Diğer Organizmalara Etkisi Uygulamanın Diğer Zararlılar, Hastalıklar ve Yabancı Otlara Etkisi Denemede kullanılan ilaçların denemenin yapıldığı alanlarda bulunan diğer zararlı, hastalık ve yabancı otlar üzerine etkileri gözlenmeli ve bilgiler kaydedilmelidir Uygulamanın Hedef Olmayan Organizmalara Etkisi Denemede kullanılan ilaçların diğer organizmalar, özellikle doğal düşmanlar üzerine etkisi kaydedilmelidir. 11

15 3.5. Uygulamanın Verime ve Kaliteye Etkisi Gerekli değildir. 4. SONUÇLAR Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları Sayım sonunda hasta ve sağlam olarak ayrılmış başakların hastalık yüzdesi bulunur ve Abbott formülüyle değerlendirilerek ilaçların yüzde etkileri hesaplanır. Sayım sonuçları uygun bir istatistiksel yöntemle değerlendirmeye tabi tutulur. Değerlendirmenin yapılabilmesi için şahit parselde en az %25 başak yanıklığı olmalıdır. Başak yanıklığı hastalığına karşı denenen ilaçların etkilerinin en az karşılaştırma ilacı düzeyinde veya % 90 ın altında olmaması aranır. NOT: Mikrobiyal preparatlar ve Entegre Mücadele Programlarında kullanılmaya uygun, yan etkileri az olan veya olmayan preparatlar için, ilacın özelliğine ve etki şekline bağlı olarak Bakanlığın uygun görmesi halinde metotta gerekli değişiklikler yapılabilir. 12

16 BUĞDAY RASTIK HASTALIĞI (Ustilago nuda f.sp. tritici Schaffnit) ARPA AÇIK RASTIK HASTALIĞI (Ustilago nuda f.sp. hordei Schaffnit) STANDART İLAÇ DENEME METODU 1. DENEME KOŞULLARI 1.1. Test Organizması(ları), Kültür Bitkisi ve Çeşidinin Seçimi Deneme buğday rastık hastalığı etmeni Ustilago nuda f.sp. tritici ve arpa açık rastık hastalığı etmeni Ustilago nuda f.sp. hordei ye karşı duyarlı olduğu bilinen buğday veya arpa çeşitleri ile yapılır. Doğal koşullarda hastalıkla yüksek oranda bulaşık tohumluğun temin edilemediği durumlarda yapay inokulasyon yapılabilir (bkz.yapay inokulum hazırlanması) Deneme Yerinin Özellikleri Denemenin sağlıklı olarak yürütülüp sonuçlandırılabilmesi için, denemenin kurulacağı yer yetiştirme koşulları (toprak yapısı, gübreleme, sulama v.b.) yönünden homojen karakterde ve drenajı iyi bir tarla olmalıdır Deneme Deseni ve Tertibi Deneme materyalinin homojen olup olmamasına göre tesadüf parselleri, tesadüf blokları veya Latin kare deneme tertiplerinden birisi ile deneme kurulur. Deneme, tekerrür sayısı en az 4 ve hata serbestlik derecesi 10 dan küçük olmayacak şekilde düzenlenmelidir. Parsel büyüklüğü en az 3 m² olmalıdır. Parseller arasında en az 2 m emniyet şeridi bırakılmalıdır. 2. İLAÇLARIN UYGULANMASI 2.1. Denemeye Alınacak İlaçlar Denemeye alınacak ilaçların ticari adı, firması, aktif madde adı ve miktarı, formülasyon şekli ve dozları bir çizelge halinde verilmelidir Karşılaştırma İlacı Ülkemizde aynı konuda ruhsat almış aktif madde ve yüzdesi, formülasyonu, etki ve uygulama şekli aynı ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Bu özellikte Bitki Koruma Ürünü bulunmadığı takdirde aynı konuda ruhsat almış formülasyonu, etki ve uygulama şekli gibi özellikleri denenecek ilaca en yakın olan ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Karşılaştırma ilacının bulunmaması durumunda ise; sadece şahit ile karşılaştırılarak deneme kurulabilir Uygulama Şekli Uygulama Tipi Tohum ilaçlamasıdır. Bunun için, bulaşık tohum ve ilaç konulan cam kavanozlar çalkalama aletinde 15 dakika, çalkalama aleti yoksa el ile kavanoz 5 dakika çalkalanarak ilaçlama yapılır. Her ilaç için ayrı bir ilaçlama kabı kullanılmalı veya kaplar bir ilaçtan diğerine geçerken iyice temizlenmelidir Kullanılan Aletin Tipi İlaçlamalar için özel ilaçlama aletleri kullanılabileceği gibi, uygun kapaklı cam kavanozlar da kullanılabilir. 13

17 Uygulama Zamanı ve Sayısı Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları Deneme için yapay olarak bulaştırılmış tohumlar ekimden 1 2 gün önce ilaçlanır. İlaçlı buğday ve arpaların ekimi yapılırken bir ilaçtan diğerine geçmeden önce eller su ile iyice yıkanarak kurulanmalıdır Kullanılan Dozlar ve Hacimler İlaçlar firmasınca önerilen etkili en düşük doz ve en az iki alt dozda denenmelidir. Doz, g-ml preparat/100 kg tohum olarak alınmalıdır Deneme Alanında Kullanılan Diğer Pestisitler Hakkında Bilgiler Eğer diğer ilaçların kullanılması zorunlu ise, bu ilaçlar deneme ilacı ve karşılaştırma ilacından ayrı olarak tüm parsellere homojen bir şekilde uygulanmalıdır. Bu uygulamanın denemeyi en az düzeyde etkilemesi sağlanmalıdır. Uygulama hakkında ayrıntılı bilgi verilmelidir. 3. SAYIM VE DEĞERLENDİRME 3.1. Meteorolojik Veriler İlaçlama sırasında yağış, sıcaklık, orantılı nem ve Rüzgâr hızı, denemenin yapıldığı yerden kaydedilmeli veya en yakın meteoroloji istasyonundan alınmalıdır. Deneme süresince şiddetli kuraklık, sağanak yağış, dolu vb. gibi deneme sonucunu etkileyecek ekstrem hava koşulları da kaydedilmelidir Sayım Şekli, Zamanı ve Sayısı Sayım Şekli Deneme parsellerindeki buğday ve arpa bitkileri çiçeklenme dönemine geldikten sonra sağlam ve rastıklı başaklar ayrı ayrı sayılır Sayım Zamanı ve Sayısı Sayımlar, bitkilerin çiçeklenme döneminden başlayarak hasada kadar olan süre içinde, şahit parselinde en az % 10 oranında hastalık görüldüğünde genellikle bir sayım şeklinde yapılır Uygulamanın Kültür Bitkisine Olan Etkisi İlaçlamadan sonra yapılan gözlemlerde ilacın kültür bitkisine olan etkisi fitotoksisite rehberine göre yapılmalıdır (Ek 2) Uygulamanın Diğer Organizmalara Etkisi Uygulamanın Diğer Zararlılar, Hastalıklar ve Yabancı Otlara Etkisi Denemede kullanılan ilaçların denemenin yapıldığı alanlarda bulunan diğer zararlı, hastalık ve yabancı otlar üzerine etkileri gözlenmeli ve bilgiler kaydedilmelidir Uygulamanın Hedef Olmayan Organizmalara Etkisi Denemede kullanılan ilaçların diğer organizmalar, özellikle doğal düşmanlar üzerine etkisi kaydedilmelidir Uygulamanın Verime ve Kaliteye Etkisi Gerekli değildir. 14

18 4. SONUÇLAR Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları Sayım sonunda hasta ve sağlam olarak ayrılmış bitkilerin hastalık yüzdesi bulunur ve Abbott formülüyle değerlendirilerek ilaçların yüzde etkileri hesaplanır. Sayım sonuçları uygun bir istatistiksel yöntemle değerlendirmeye tabi tutulur. Değerlendirmenin yapılabilmesi için şahit parselde en az % 10 hastalık çıkışı olmalıdır. Rastık hastalığına karşı kullanma ruhsatı alabilmek için ilaçlarda % 99 etki aranır. Buğday Rastık ve Arpa Açık Rastık Hastalığı İçin Yapay İnokulum Hazırlanması: Yapay inokulasyon çalışmaları için buğday veya arpa bitki başaklarının çiçeklenme devresinde çevredeki tarlalardan veya önceki yıl toplanarak uygun koşullarda muhafaza edilen rastıklı başaklar gözenekleri küçük bir elek içine pensle sıyrılır ve daha sonra elenerek kılçık ve kavuz gibi bitki parçacıkları sporlardan ayrılır. Diğer taraftan bir başakta çiçeğin ilk görüldüğü anın inokulasyon için en uygun dönem olduğu dikkate alınarak sağlam bitkilerde başak seçimi yapılır ve başakçıklardaki çiçeklerin kavuzları üstten itibaren 1/3 oranında kesilerek atılır. İnokulasyonun yapılacağı gün öğleden sonra tercihen akşama doğru 100 ml saf suya yaklaşık 30 mg spor ve % 1 oranında malt veya dekstroz katılarak, spor süspansiyonu hazırlanır. Bu süspansiyon enjektör, el pülverizatörü veya filit pompası deposuna doldurulur ve kavuzlarının 1/3 ü kesilmiş başaklar üzerine yukardan aşağıya doğru basınçlı pülverize edilerek sporların kavuzlar içine, dolayısı ile tohum taslağı üzerine ulaşması sağlanır. Bu işlemin iki gün sonra bir defa daha tekrarlanmasında, inokulasyon oranının artırılması yönünden yarar vardır. Daha sonra olgunluk devresine gelen bu başaklar hasat edilerek tohumları alınır, ilaç denemesinde kullanılmak üzere ekim zamanına kadar uygun koşullarda muhafaza edilir. NOT: Mikrobiyal preparatlar ve Entegre Mücadele Programlarında kullanılmaya uygun, yan etkileri az olan veya olmayan preparatlar için, ilacın özelliğine ve etki şekline bağlı olarak Bakanlığın uygun görmesi halinde metotta gerekli değişiklikler yapılabilir. 15

19 BUĞDAY SEPTORYA YAPRAK LEKESİ HASTALIĞI (Septoria tritici Rob. and Desm.) STANDART İLAÇ DENEME METODU 1. DENEME KOŞULLARI 1.1. Test Organizması(ları), Kültür Bitkisi ve Çeşidinin Seçimi Deneme buğdayda septorya yaprak lekesi hastalığı etmeni Septoria tritici ye karşı duyarlı olduğu bilinen buğday çeşitlerinden biri ile yapılır Deneme Yerinin Özellikleri: Deneme hastalığın bir yıl önce görüldüğü, kültür koşullarının homojen olduğu (çeşit, toprak yapısı ve gübreleme) tarlalarda kurulmalıdır Deneme Deseni ve Tertibi: Deneme materyalinin homojen olup olmamasına göre tesadüf parselleri, tesadüf blokları veya Latin kare deneme tertiplerinden birisi ile deneme kurulur. Deneme, tekerrür sayısı en az 4 ve hata serbestlik derecesi 10 dan küçük olmayacak şekilde düzenlenmelidir. Parsel büyüklüğü en az 20 m² olmalıdır. Parseller arasında en az 2 m emniyet şeridi bırakılmalıdır. 2. İLAÇLARIN UYGULANMASI 2.1. Denemeye Alınacak İlaçlar Denemeye alınacak ilaçların ticari adı, firması, aktif madde adı ve miktarı, formülasyon şekli ve dozları bir çizelge halinde verilmelidir Karşılaştırma İlacı Ülkemizde aynı konuda ruhsat almış aktif madde ve yüzdesi, formülasyonu, etki ve uygulama şekli aynı ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Bu özellikte Bitki Koruma Ürünü bulunmadığı takdirde aynı konuda ruhsat almış formülasyonu, etki ve uygulama şekli gibi özellikleri denenecek ilaca en yakın olan ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Karşılaştırma ilacının bulunmaması durumunda ise; sadece şahit ile karşılaştırılarak deneme kurulabilir Uygulama Şekli: Uygulama Tipi: Yeşil aksam ilaçlamasıdır Kullanılan Aletin Tipi: İlaçlamalar bütün deneme alanında tekdüze dağılım sağlayacak veya doğru bölgesel ilaçlama yapabilecek uygun bir alet veya makine ile yapılmalıdır. Biyolojik etkinliği doğrudan etkileyebilecek faktörler (çalışma basıncı, meme tipi, meme delik çapı, meme verdisi, ilerleme hızı vb.) amaca uygun olarak seçilmelidir. Seçilen bu faktörler, kullanılan zirai mücadele alet - makinesi ve ilaçlama başlıklarının ticari adı ile birlikte kaydedilmelidir Uygulama Zamanı ve Sayısı: Hastalık belirtileri ilk görüldüğünde ilaçlamaya başlanır ve koşullar hastalığın gelişimi için uygun seyrederse ilacın etki süresi de dikkate alınarak ikinci ilaçlama yapılabilir. Hasada bir ay kala ilaçlamayı bitirmek esas kabul edilmelidir. 16

20 Kullanılan Dozlar ve Hacimler: Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları İlaçlar firmasınca önerilen etkili en düşük doz ve en az iki alt dozda denenmelidir. Yeşil aksam ilaçlamasında doz, g-ml preparat/da-100 lt su olarak alınmalı ve her parsele sarf edilecek ilaçlı su miktarı kaydedilmelidir. Uygun ilaç normu seçilmeli ve ilaçlamadan önce bir parsele kullanılacak su miktarı kalibrasyon yapılarak belirlenmelidir (Ek 1) Deneme Alanında Kullanılan Diğer Pestisitler Hakkında Bilgiler Eğer diğer ilacın kullanılması zorunlu ise, bu ilaçlar deneme ilacı ve karşılaştırma ilacından ayrı olarak tüm parsellere homojen bir şekilde uygulanmalıdır. Bu uygulamanın denemeyi en az düzeyde etkilemesi sağlanılmalıdır. Uygulama hakkında ayrıntılı bilgi verilmelidir. 3. SAYIM VE DEĞERLENDİRME Tarla çalışmalarının başlangıcından bitimine kadar ve özellikle ilaçlama dönemlerinde meteorolojik kayıtların (Sıcaklık, yağış, orantılı nem, güneşlenme süresi vb.) alınması gerek hastalık gelişiminin ve gerekse etkilerin açıklanmasında yararlıdır Meteorolojik Veriler: İlaçlama sırasında yağış, sıcaklık, orantılı nem ve rüzgâr hızı, denemenin yapıldığı yerden kaydedilmeli veya en yakın meteoroloji istasyonundan alınmalıdır. Deneme sırasındaki şiddetli kuraklık, sağanak yağış, dolu vb. gibi denemenin sonucunu etkileyecek ekstrem hava koşulları da kaydedilmelidir Sayım Şekli, Zamanı ve Sayısı: Sayım Şekli: Sayımlar şahit parsellerindeki enfeksiyon oranı en az %25 olduğu zaman yapılır. Her parselden tesadüfen seçilen 10 yerinde birbirine yakın 3 kardeşte veya başakta sayı yapılır ve hastalık şiddeti aşağıdaki 0 5 skalası ve Şekil 1,2 de verilen hastalıklı yaprak alanı ve başak alanı yüzdesine göre yapılmalıdır. Buğdayda Septorya Yaprak Leke Hastalığı Değerlendirme Skalası Skala Değeri 0 Yaprakta leke yok, Tanım 1 % 10 dan az lekeli alan, 2 % arası lekeli alan, 3 % arası lekeli alan, 4 % arası lekeli alan, 5 % arası lekeli alan Sayım Zamanı ve Sayısı: Sayım bitkilerin çiçeklenme dönemi sonu veya süt olum dönemi başlangıcında yapılmalıdır. Birden fazla ilaçlama yapıldığı takdirde, her ilaçlama sonunda sayım yapılarak kaydedilmeli ve değerlendirmede son sayım esas alınmalıdır Uygulamanın Kültür Bitkisine Olan Etkisi: İlaçlamadan sonra yapılan gözlemlerde ilacın kültür bitkisine olan etkisi fitotoksisite rehberine göre yapılmalıdır (Ek 2). 17

21 3.4. Uygulamanın Diğer Organizmalara Etkisi Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları Uygulamanın Diğer Zararlılar, Hastalıklar ve Yabancı Otlara Etkisi Denemede kullanılan ilaçların denemenin yapıldığı alanlarda bulunan diğer zararlı, hastalık ve yabancı otlar üzerine etkileri gözlenmeli ve bilgiler kaydedilmelidir Uygulamanın Hedef Olmayan Organizmalara Etkisi Denemede kullanılan ilaçların diğer organizmalar, özellikle doğal düşmanlar üzerine etkisi kaydedilmelidir Uygulamanın Verime ve Kaliteye Etkisi Gerekli değildir. 4. SONUÇLAR: Sayım sonucu elde edilen skala değerlerine Towsend-Heuberger formülü uygulanarak yüzde hastalık oranları, Abbott formülüne göre de ilaçların yüzde etkileri bulunur. Sayım sonuçları uygun bir istatistiksel yöntemle değerlendirmeye tabi tutulur. Hastalığa karşı denenen ilaçların kullanma ruhsatı alabilmesi için, etkilerinin en az karşılaştırma ilacı düzeyinde veya % 75 in altında olmaması aranır. NOT: Mikrobiyal preparatlar ve Entegre Mücadele Programlarında kullanılmaya uygun, yan etkileri az olan veya olmayan preparatlar için, ilacın özelliğine ve etki şekline bağlı olarak Bakanlığın uygun görmesi halinde metotta gerekli değişiklikler yapılabilir. 18

22 BUĞDAY SÜRME HASTALIĞI [Tilletia foetida (Wallr.)Liro; T. caries (DC)Tul.] STANDART İLAÇ DENEME METODU 1. DENEME KOŞULLARI 1.1. Test Organizması(ları), Kültür Bitkisi ve Çeşidinin Seçimi Deneme buğday sürme hastalığı etmeni Tilletia foetida ve Tilletia caries e duyarlı olduğu bilinen buğday çeşitlerinden biri ile yapılır. Buğday tohumları ilaç uygulamasından önce sürme sporları ile yapay olarak bulaştırılmalıdır (bkz. yapay inokulum hazırlanması) Deneme Yerinin Özellikleri Denemenin sağlıklı olarak yürütülüp sonuçlandırılabilmesi için, denemenin kurulacağı yer yetiştirme koşulları (toprak yapısı, gübreleme, sulama v.b.) yönünden homojen karakterde ve drenajı iyi bir tarla olmalıdır Deneme Deseni ve Tertibi Deneme materyalinin homojen olup olmamasına göre tesadüf parselleri, tesadüf blokları veya Latin kare deneme tertiplerinden birisi ile deneme kurulur. Deneme, tekerrür sayısı en az 4 ve hata serbestlik derecesi 10 dan küçük olmayacak şekilde düzenlenmelidir. Parsel büyüklüğü en az 3 m² olmalıdır. Parseller arasında en az 2 m emniyet şeridi bırakılmalıdır. 2. İLAÇLARIN UYGULANMASI 2.1. Denemeye Alınacak İlaçlar Denemeye alınacak ilaçların ticari adı, firması, aktif madde adı ve miktarı, formülasyon şekli ve dozları bir çizelge halinde verilmelidir Karşılaştırma İlacı Ülkemizde aynı konuda ruhsat almış aktif madde ve yüzdesi, formülasyonu, etki ve uygulama şekli aynı ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Bu özellikte Bitki Koruma Ürünü bulunmadığı takdirde aynı konuda ruhsat almış formülasyonu, etki ve uygulama şekli gibi özellikleri denenecek ilaca en yakın olan ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Karşılaştırma ilacının bulunmaması durumunda ise; sadece şahit ile karşılaştırılarak deneme kurulabilir Uygulama Şekli Uygulama Tipi Tohum ilaçlamasıdır. Bunun için, bulaşık tohum ve ilaç konulan cam kavanozlar çalkalama aletinde 15 dakika, çalkalama aleti yoksa el ile 5 dakika çalkalanarak ilaçlama yapılır. Her ilaç için ayrı bir ilaçlama kabı kullanılmalı veya kaplar bir ilaçtan diğerine geçerken iyice temizlenmelidir Kullanılan Aletin Tipi İlaçlamalar için özel ilaçlama aletleri kullanılabileceği gibi, uygun kapaklı cam kavanozlar da kullanılabilir. 19

23 Uygulama Zamanı ve Sayısı Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları Deneme için yapay olarak bulaştırılmış tohumlar ekimden 1 2 gün önce ilaçlanır. İlaçlı buğday ve arpaların ekimi yapılırken bir ilaçtan diğerine geçmeden önce eller su ile iyice yıkanarak kurulanmalıdır. Yapay bulaştırılan ve ilaçlanan tohumluğun deneme yerine ekimi, enfeksiyonun toprak sıcaklığı ile yakın ilişkisi göz önüne alınarak, toprak sıcaklığının C dolaylarında olduğunda yapılmalıdır Kullanılan Dozlar ve Hacimler İlaçlar firmasınca önerilen etkili en düşük doz ve en az iki alt dozda denenmelidir. Doz, g-ml preparat / 100 kg tohum olarak alınmalıdır Deneme Alanında Kullanılan Diğer Pestisitler Hakkında Bilgiler Eğer diğer ilaçların kullanılması zorunlu ise, bu ilaçlar deneme ilacı ve karşılaştırma ilacından ayrı olarak tüm parsellere homojen bir şekilde uygulanmalıdır. Bu uygulamanın denemeyi en az düzeyde etkilemesi sağlanmalıdır. Uygulama hakkında ayrıntılı bilgi verilmelidir. 3. SAYIM VE DEĞERLENDİRME 3.1. Meteorolojik Veriler İlaçlama sırasında yağış, sıcaklık, orantılı nem ve rüzgâr hızı, denemenin yapıldığı yerden kaydedilmeli veya en yakın meteoroloji istasyonundan alınmalıdır. Deneme süresince şiddetli kuraklık, sağanak yağış, dolu vb. gibi deneme sonucunu etkileyecek ekstrem hava koşulları da kaydedilmelidir Sayım Şekli, Zamanı ve Sayısı Sayım Şekli Denemede her parselde en az 500 adet başak hasta ve sağlam olarak sayılıp kaydedilmelidir Sayım Zamanı ve Sayısı Sayımlar, 75 ile 91 gelişme dönemleri arasında (süt olum ile tam olum arasında)(tablo 1), şahit parselde % 25 hastalık görüldüğünde genellikle bir sayım şeklinde yapılır Uygulamanın Kültür Bitkisine Olan Etkisi İlaçlamadan sonra yapılan gözlemlerde ilacın kültür bitkisine olan etkisi fitotoksisite rehberine göre yapılmalıdır (Ek 2). Parseller arasında gözle görülebilir zararlar özellikle kısa koleoptillerin varlığı, köklerin bulunmayışı, birinci yapraklardaki gelişme ve büyüme eksiklikleri kaydedilir. Bitkiler döneminde (1 3 yaprak) (Tablo 1) iken her parselin tesadüfî olarak 1 m² sindeki çıkan tüm buğday çimleri sayılmalıdır. Gerek duyulduğunda laboratuar koşullarında ilaçların uygulama dozu ile bir kat yüksek dozu kullanılarak tohumların çimlenme ve sürme gücüne olan fitotoksisitesi araştırılır. Laboratuar çimlendirme denemeleri ilaçlanmış ve ilaçlanmamış tohumlarda yapılmalıdır Uygulamanın Diğer Organizmalara Etkisi Uygulamanın Diğer Zararlılar, Hastalıklar ve Yabancı Otlara Etkisi Denemede kullanılan ilaçların denemenin yapıldığı alanlarda bulunan diğer zararlı, hastalık ve yabancı otlar üzerine etkileri gözlenmeli ve bilgiler kaydedilmelidir. 20

24 Uygulamanın Hedef Olmayan Organizmalara Etkisi Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları Denemede kullanılan ilaçların diğer organizmalar, özellikle doğal düşmanlar üzerine etkisi kaydedilmelidir Uygulamanın Verime ve Kaliteye Etkisi Gerekli değildir. 4. SONUÇLAR Sayım sonunda hasta ve sağlam olarak ayrılmış bitkilerin hastalık yüzdesi bulunur ve Abbott formülüyle değerlendirilerek ilaçların yüzde etkileri hesaplanır. Sayım sonuçları uygun bir istatistiksel yöntemle değerlendirmeye tabi tutulur. Değerlendirmenin yapılabilmesi için şahit parselde en az % 25 hastalık çıkışı olmalıdır. Rastık hastalığına karşı kullanma ruhsatı alabilmek için ilaçlarda % 99 etki aranır. Buğday Sürme Hastalığı İçin Yapay İnokulum Hazırlanması: Buğday tohumları ilaç uygulamasından önce sürme sporları ile yapay olarak bulaştırılmalıdır. Tohumların yapay bulaştırılmasında kullanılacak sürme sporları yüksek çimlenme gücünde olmalı, mümkünse denemede kullanılacak buğday çeşidinden elde edilmelidir. Bu sağlanamazsa bölgenin değişik yerlerinden hasat döneminde toplanan sürmeli başaklardan sağlanan spor popülâsyonu inokulum kaynağı olarak kullanılmalıdır. Yapay bulaştırma için buğday tohumları ilaç uygulamasından önce, sürme sporları ile % 0,3 oranında bulaştırılmalıdır. Tohumlukların inokulumla homojen bir şekilde karışması için 5 dakika kadar çalkalanması gerekir. NOT: Mikrobiyal preparatlar ve Entegre Mücadele Programlarında kullanılmaya uygun, yan etkileri az olan veya olmayan preparatlar için, ilacın özelliğine ve etki şekline bağlı olarak Bakanlığın uygun görmesi halinde metotta gerekli değişiklikler yapılabilir. 21

25 ÇELTİK YANIKLIĞI HASTALIĞI (Pyricularia oryzae Bri. and Cav.) STANDART İLAÇ DENEME METODU Bitki Hastalıkları Standart İlaç Deneme Metotları 1. DENEME KOŞULLARI 1.1. Test Organizması(ları), Kültür Bitkisi ve Çeşidinin Seçimi Deneme çeltik yanıklığı hastalığı etmeni Pyricularia oryzae ye duyarlı olduğu bilinen çeltik çeşitlerinden biri ile yapılır. Doğal koşullarda hastalıkla yüksek oranda bulaşık tohumluğun temin edilemediği durumlarda yapay inokulasyon yapılabilir Deneme Yerinin Özellikleri: Çeltik yanıklık hastalığının her yıl görüldüğü yerde deneme kurulmalıdır. Seçilecek tarlanın homojen bir yapıya (toprak, gübreleme, sulama, bitki çıkışı vb.) sahip olması, taban, nem tutan ve rüzgârlara kapalı olması tercih edilmelidir Deneme Deseni ve Tertibi Deneme materyalinin homojen olup olmamasına göre tesadüf parselleri, tesadüf blokları veya Latin kare deneme tertiplerinden birisi ile deneme kurulur. Deneme, tekerrür sayısı en az 4 ve hata serbestlik derecesi 10 dan küçük olmayacak şekilde düzenlenmelidir. Parsel büyüklüğü en az 50 m² olmalıdır. Parseller arasında en az 2 m emniyet şeridi bırakılmalıdır. 2. İLAÇLARIN UYGULANMASI 2.1. Denemeye Alınacak İlaçlar Denemeye alınacak ilaçların ticari adı, firması, aktif madde adı ve miktarı, formülasyon şekli ve dozları bir çizelge halinde verilmelidir Karşılaştırma İlacı Ülkemizde aynı konuda ruhsat almış aktif madde ve yüzdesi, formülasyonu, etki ve uygulama şekli aynı ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Bu özellikte Bitki Koruma Ürünü bulunmadığı takdirde aynı konuda ruhsat almış formülasyonu, etki ve uygulama şekli gibi özellikleri denenecek ilaca en yakın olan ilaçlar karşılaştırma ilacı olarak alınır. Karşılaştırma ilacının bulunmaması durumunda ise; sadece şahit ile karşılaştırılarak deneme kurulabilir Uygulama Şekli Uygulama Tipi Tohum veya yeşil aksam ilaçlamasıdır Kullanılan Aletin Tipi İlaçlamalar tohum veya deneme alanında homojen dağılım sağlayacak veya doğru ilaçlama yapabilecek uygun bir alet veya makine ile yapılmalıdır. Biyolojik etkinliği doğrudan etkileyebilecek faktörler (çalışma basıncı, meme tipi, meme delik çapı, meme verdisi, ilerleme hızı vb.) amaca uygun olarak seçilmelidir. Seçilen bu faktörler, kullanılan zirai mücadele alet - makinesi ve ilaçlama başlıklarının ticari adı ile birlikte kaydedilmelidir. 22