TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI. İdare Merkezi. İstiklâl Cad. 10 Ulus, Ankara, Türkiye. Telefon: (90 312) Faks: (90 312)

Transkript

1

2 TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI İdare Merkezi İstiklâl Cad. 1 Ulus, 1 Ankara, Türkiye Telefon: (9 312) 7 Faks: (9 312) 7 Teleks: 33 mrbrt tr; 31 mbdı tr İnternet Sayfası: E-posta: fi nansal.istikrar@tcmb.gov.tr, bankacilik@tcmb.gov.tr, info@tcmb.gov.tr ISSN (Basılı) ISSN (Online) Kamuoyunu bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanan bu rapor genel olarak Mart 21 verilerine dayanarak hazırlanmakla beraber, raporun yayımlandığı tarihe kadar yaşanan gelişme ve değerlendirmeleri de içermekte olup, tüm içeriği ile TCMB Genel Ağ Sisteminde yer almaktadır. Bu raporda yer alan bilgi ve verilere dayanarak verilecek kararların sonuçlarından TCMB sorumlu tutulamaz.

3 Önsöz Gelişmiş ülke merkez bankalarının para politikalarındaki normalleşme süreci, küresel sermaye akımları üzerinde etkili olmaya devam etmektedir. Gelişmekte olan ülkelerin, Fed in faiz artırımları ile 21 yılında yeni bir safhaya girmesi beklenen söz konusu süreci dikkate alarak fi nansal istikrarı güçlendirmeleri önem arz etmektedir. Bu çerçevede, Finansal İstikrar Raporumuzun 213 yılı Kasım ayında yayımlanan son sayısından bu yana, fi nansal sistemimizin ulusal ve uluslararası ölçekteki dalgalanmalara karşı dayanıklı yapısını koruduğu ve risk profi linde kayda değer bir değişikliğin olmadığı görülmektedir. İlgili otoritelerce yürürlüğe konan makro-ihtiyati tedbirlerin de katkısıyla ülkemiz fi nansal sisteminin güç kazanacağı ve olumsuz koşullar altında bile faaliyetlerini etkin bir şekilde sürdüreceği değerlendirilmektedir. Bankamızın, fi yat istikrarının tamamlayıcı bir unsuru olarak fi nansal istikrara dönük güncel değerlendirmeleri Finansal İstikrar Raporumuzun 18. sayısında okuyucuların dikkatine sunulmaktadır. Ülkemiz fi nansal sistemi üzerinde etkili olacağı değerlendirilen ulusal ve uluslararası gelişmelerin irdelendiği ve bankacılık sistemimizin olası şoklara dayanıklılığının mercek altına alındığı raporumuzun ilgili tüm kesimler için faydalı olmasını dilerim. Erdem BAŞÇI Başkan

4

5 İçindekiler Genel Değerlendirme...1 I. Finansal İstikrarı Etkileyen Uluslararası ve Ulusal Gelişmeler... I.1. Uluslararası Gelişmeler... I.2. Ulusal Gelişmeler...1 II. Finans Dışı Kesim ve Finansal İstikrar...1 II.1. Hanehalkı Gelişmeleri...1 II.2. Reel Sektör Gelişmeleri...23 III. Finansal Sistemin Taşıdığı Risklerin Gelişimi...29 III.1. Kredi Riski...29 III.2. Likidite Riski...3 III.3. Faiz Riski...39 III.. Sermaye Yeterliliği, Karlılık ve Şoklara Dayanıklılık...3 IV. Özel Konular...7 IV.1. Türkiye de Konut Kredilerinin Mikro Dinamikleri...7 IV.2. Türkiye de Türev Ürün Kullanımını Etkileyen Faktörler... IV.3. Ticari Mevduatlarının İş Çevrimleri Boyunca Davranışı: Bir Gelişmekte Olan Ülke Örneği...2 IV.. Makroihtiyati Politikalar ve Ilımlı İş Çevrimleri Üzerine Ampirik Bir Çalışma: Firma Bazında Türkiye Örneği...9 IV.. Türkiye de Reel Sektör Firmalarının Türev İşlemleri ve Finansal Risk Yönetimi...7 IV.. Küresel Finansal Reformlar Alanındaki Temel Gelişmeler...8 IV.7. Finansal Altyapı...9 IV.8. Finansal İstikrara Yönelik Adımlar...1 Grafi kler Tablolar Kısaltmalar...121

6

7 Genel Değerlendirme Son Finansal İstikrar Raporu nun yayımlandığı 213 yılı Kasım ayından bu yana, Fed in para politikasında yaşanan normalleşme süreci gelişmekte olan ülkelere (GOÜ) yönelik sermaye akımlarını olumsuz etkilemeye devam etmiş, söz konusu ülke merkez bankaları fi nansal piyasalarda istikrarı sağlamak amacıyla para politikalarında sıkılaşmaya gitmiştir. Bu çerçevede, ülkemize yönelik sermaye akımlarında da zayıfl ama gözlenmiş, ülkeye özgü belirsizliklerin de etkisiyle döviz kurları ve fi nansal piyasalardaki oynaklık artmıştır. Enfl asyon görünümündeki nispi bozulmayı dikkate alan TCMB, 21 yılı Ocak ayında para politikasında güçlü ve önden yüklemeli bir sıkılaştırmaya gitmiştir. TCMB nin temkinli duruşu, tüketici kredilerine yönelik makro ihtiyati tedbirlerin etkili olması, ulusal ekonomiye ilişkin belirsizliklerin nispeten azalması ve uluslararası piyasalardaki risk iştahının bir miktar toparlanması sayesinde fi nansal istikrara ilişkin endişeler yakın zamanda önemli ölçüde azalmıştır. Önümüzdeki dönemde GOÜ lere yönelik sermaye hareketlerinin gelişiminde, ağırlıklı olarak Fed tarafından gerçekleştirilecek faiz artırımının zamanlaması ve hızı belirleyici olacaktır. Fed in faiz artırımlarına ölçülü adımlarla ve büyük olasılıkla 21 yılının ikinci yarısında başlayacağı tahmin edilmektedir. Ayrıca, Euro Bölgesi nde defl asyonist baskılar nedeniyle, ECB nin parasal genişlemeye gideceği yönünde beklentiler bulunmaktadır. Küresel likiditeye ilişkin tüm bu olumlu beklentilere karşın, orta vadede GOÜ ler için dış fi nansman ihtiyaçlarını azaltmalarının faydalı olacağı değerlendirilmektedir. Bu çerçevede ülkemiz fi nans ve fi nans dışı sektörlerinin kur, faiz ve fi nansman şoklarına dayanıklılığı fi nansal istikrar açısından önem kazanmaktadır. Orta ve uzun vadede iç ve dış piyasalardaki dalgalanmalara karşı bankacılık sisteminin dayanıklılığını artırabilecek en önemli unsurlardan biri de çekirdek yükümlülüklerin toplam fonlar içerisindeki payının makul seviyelerde seyretmesi olacaktır. Bu bağlamda kredi/mevduat rasyosundaki eğilimler Bankamızca yakından takip edilmektedir. TCMB gerekli gördüğü takdirde TL zorunlu karşılıklara ödenecek faizi bu rasyonun daha güvenli seviyelere çekilmesi için özendirici bir araç olarak ele alabilecektir. Ülkemizdeki fi nans dışı kesimin varlık ve yükümlülükleri, fi nansal istikrarın görünümüne olumlu katkı yapacak şekilde gelişmektedir. Faizlerin tarihi düşük seviyelere gerilemesi ve kredi vadelerinin uzaması ile geçtiğimiz yıllarda artan hanehalkı borçluluğu, alınan makro-ihtiyati tedbirlerin de katkısıyla yakın zamanda daha makul bir eğilim izlemeye başlamıştır. Bu çerçevede özellikle bireysel kredi kartları ve taşıt kredilerindeki yavaşlama dikkat çekmektedir.

8 Reel sektör yükümlülüklerinde Türk lirasındaki değer kaybına bağlı artış yaşanmış olsa da, gerek TL gerekse YP fi rma kredilerinin yıllık artış oranları sürdürülebilirlik açısından makul düzeylere ulaşmıştır. Yurt dışı fi nansal yükümlülüklerin yurt içi yükümlülüklere kıyasla sınırlı miktarda olması, uzun vadeli yapısı ve olumlu dış borç yenileme oranı reel sektörün fi nansal görünümünü güçlendirmektedir. Gerek hanehalkı gerekse reel sektör varlıklarında en dikkat çekici gelişm Gerek hanehalkı gerekse reel sektör varlıklarında en dikkat çekici gelişme, mevduatlarda YP varlık tercihinin ön plana çıkmış olmasıdır. Gerçek kişilere ait mevduatlarda YP varlık tercihinin ön plana çıkmış olmasıdır. Gerçek kişilere ait YP mevduatlardaki büyümenin ağırlıklı olarak büyük montanlı hesaplardan kaynaklandığı mevduatlardaki büyümenin ağırlıklı olarak büyük montanlı hesaplardan kaynaklandığı hanehalkının genel tasarruf eğilimini yansıtmadığı görülmektedir. Ayrıca, YP tasar ve hanehalkının genel tasarruf eğilimini yansıtmadığı görülmektedir. Ayrıca, YP tasarruf mevduatındaki artışta, 213 yılı ikinci yarısından itibaren artmaya başlayan para tak mevduatındaki artışta, 213 yılı ikinci yarısından itibaren artmaya başlayan para takası işlemlerinin işlemlerinin önemli bir önemli etkisinin bir etkisinin bulunduğu, söz söz konusu etki hariç bırakıldığında TL den TL den YP mevduat geçişinin YP ye mevduat daha geçişinin sınırlı olduğu daha değerlendirilmektedir. sınırlı olduğu değerlendirilmektedir. Gerçek Gerçek kişilerle kişilerle olduğu gibi tüz olduğu gibi tüzel kişilerle yapılan para takaslarında da artış yaşanmıştır. kişilerle yapılan para takaslarında da artış yaşanmıştır. Gerek ulusal gerekse uluslararası gelişmeler dikkate alınarak bankacılık sektörünün taşımakta olduğu taşımakta riskler olduğu değerlendirildiğinde, riskler yılı ilk yılı yarısı ilk yarısı itibarıyla genel kredi kalitesind kayda değer kalitesinde bir değişimin kayda değer yaşanmadığı, bir değişimin yaşanmadığı, olası likidite olası şoklarına likidite şoklarına karşı karşı sektörün yeterli likid tamponuna Gerek ulusal gerekse uluslararası gelişmeler dikkate alınarak bankacılık sektörün yeterli likidite tamponuna sahip olduğu ve faiz riskine olan duyarlılığın da azalmakta sahip olduğu ve faiz riskine olan duyarlılığın da azalmakta oldu olduğu değerlendirilmektedir. 28 küresel krizinde yaşanan dalgalanmalar esas alınarak değerlendirilmektedir. 28 küresel krizinde yaşanan dalgalanmalar esas alınarak oluşturula oluşturulan makro senaryo analizi sonucunda, sektörün TGA oranında ve sermaye makro senaryo analizi sonucunda, sektörün TGA oranında ve sermaye yeterliliğind yeterliliğinde yaşanabilecek bozulmanın sınırlı olacağı ve sektör sermaye yeterliliğinin yaşanabilecek bozulmanın sınırlı olacağı ve sektör sermaye yeterliliğinin yasal rasyon yasal rasyonun üzerinde kalmaya devam edeceği görülmüştür. üzerinde kalmaya devam edeceği görülmüştür. Finansal İstikrarın Makro Gösterimi 1,2 Küresel Ekonomi 1, Bankacılık Küresel Piyasalar, Hanehalkı, Yurt içi Ekonomi Firmalar Yurt içi Piyasalar Kamu Kesimi Ödemeler Dengesi (1) Merkeze yakınlaşma ilgili sektörün finansal istikrara yaptığı katkının olumlu yönde arttığını ifade etmektedir. Analiz her bir alt sektörün kendi içinde tarihsel olarak karşılaştırılmasına yöneliktir. Sektörler arası karşılaştırma, yalnızca merkeze göre bulunulan konumda meydana gelen değişimin yönü çerçevesinde yapılabilir. (2) Finansal istikrarın makro gösteriminde kullanılan metodoloji için bkz. FİR 13, Kasım 211-Özel Konu IV.1. Yapılan değerlendirmeler çerçevesinde, ülkemizde finansal istikrara ilişkin gelişmele şematik yansımasına yukarıdaki makro gösterimde yer verilmiştir. Buna göre son altı ay

9 Yapılan değerlendirmeler çerçevesinde, ülkemizde fi nansal istikrara ilişkin gelişmelerin şematik yansımasına yukarıdaki makro gösterimde yer verilmiştir. Buna göre son altı aylık süreçte, küresel ekonomideki olumlu yönde gelişme sınırlı olurken, küresel piyasalardaki iyileşmenin görece daha güçlü olduğu görülmektedir. Aynı dönemde yurt içi göstergelerden kamu kesimi ve yurt içi ekonomideki gelişmeler fi nansal istikrara olumlu yönde katkı sağlamıştır. Diğer taraftan, özellikle yurt içi piyasalardaki dalgalı seyir ve cari açığın yüksek seyretmesi yılın ilk çeyreğinde fi nansal istikrara olumsuz etki yapmıştır. Bununla birlikte, tüketici kredilerinin mevcut eğilimi, 21 yılında cari dengede belirgin bir iyileşme olacağına işaret etmektedir.

10 Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 21

11 I. Finansal İstikrarı Etkileyen Uluslararası ve Ulusal Gelişmeler I.1. Uluslararası Gelişmeler İktisadi faaliyetteki toparlanmayla birlikte ABD Merkez Bankası (Fed) nın para politikasında yaşanan normalleşme süreci gelişmekte olan ülkelere yönelik sermaye akımlarını olumsuz etkilemiştir. Gelişmekte olan ülke para birimleri genel olarak değer kaybederken, söz konusu ülke merkez bankaları finansal piyasalarda istikrarı sağlamak amacıyla para politikalarında sıkılaşmaya gitmiştir. Sermaye akımlarındaki oynaklık ve para politikalarındaki sıkı duruş gelişmekte olan ülkelerde iç talebi sınırlarken, ABD deki olumlu ekonomik görünüm ve Euro Bölgesi nin resesyondan çıkması ise dış talep kanalıyla büyümeyi olumlu etkilemektedir. Fed in varlık alımlarını sonlandırma sürecine ilişkin belirsizlik azalmakla birlikte önümüzdeki dönemde faiz artırımının zamanlaması ve hızı gelişmekte olan ülkelere yönelik sermaye hareketlerinde belirleyici olacaktır. Ancak, ABD deki toparlanmada destekleyici para politikasının önemini koruması, istihdam piyasasında henüz arzu edilen ölçüde iyileşme sağlanamaması ve enflasyonun hedefin altında seyretmesi nedeniyle faiz artırımlarının ölçülü adımlarla ve muhtemelen 21 yılının ikinci yarısında başlayacağı düşünülmektedir. Bununla birlikte, Euro Bölgesi nde deflasyonist baskılar nedeniyle, Avrupa Merkez Bankası (ECB) nın parasal genişlemeye gideceği yönünde beklentiler bulunmaktadır. Diğer yandan, ABD para politikasının normalleşme süreci gelişmekte olan ülkeler için dış finansman risklerini artırmakta, bu ülkelerde sektörlerin kur ve faiz şoklarına dayanıklılığı finansal istikrar açısından önem kazanmaktadır. Grafik I.1.1 Küresel Büyüme Oranları 1 (Yüzde, Yıllık) Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmiş Ülkeler Grafik I.1.2 İmalat Sanayi PMI E Küresel ekonomik faaliyetteki toparlanma eğilimi gelişmiş ekonomiler kaynaklı olarak devam etmektedir. 213 yılı boyunca büyüme oranları gelişmiş ekonomilerde artarken gelişmekte olan ekonomilerde yatay seyrini korumuştur (Grafik I.1.1). Gelişmiş ülkelerin büyüme oranlarının artışında ABD ekonomisinin toparlanması ve Euro Bölgesi nin durgunluktan çıkması rol oynamıştır. ABD ve Euro Bölgesi imalat sanayi PMI (1)Toplulaştırma yapılırken ülkelerin küresel GSYİH içindeki payları kullanılmıştır. Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Markit 11.1 Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 21 ABD başta olmak üzere gelişmiş ekonomilerde büy piyasasına olumlu yansımıştır. ABD de tarım dışı istihdamın art yılı Nisan ayında yüzde, in altında gerçekleşmiştir (Grafi

12 (Yüzde, Yıllık) Gelişmekte Olan Ülkeler Gelişmiş Ülkeler Euro Bölgesi ABD ler ler ları kullanılmıştır Kaynak: Markit enflasyon 13 oranlarının hedefin altında kalmasında iktisadi etkili olmaktadır faaliyetin (Grafik kriz I.1.). öncesi ABD de seviyelerin altında seyretmesi ve 13 ücretler enflasyona yukarı yönlü bir baskı oluşturmamaktadır (Grafik Finansal I.1.). İstikrar Bu Raporu durum, Mayıs iktisadi 21 Kaynak: 132ABD Çalışma Bakanlığı gelişmekte olan ülkelerdeki yavaşlama ile emtia fiyatlarında faaliyetteki toparlanmaya rağmen halen önemli bir atıl kapasitenin olduğuna işaret 13 3 talep yönlü baskı oluşmaması, enflasyon oranlarının hedefin etmektedir. 128 lumlu büyüme performansına Euro rağmen, Bölgesi nde enflasyon ise hedeflerin enflasyonun düşük seyri deflasyon tehdidini ortaya 2 12 çıkarmaktadır. ABD de enflasyonun düşük olması altında Fed in kalmasında faiz artışlarını etkili olmaktadır erken (Grafik I.1.). ABD de ücretler ktisadi faaliyetin kriz 12 öncesi seviyelerin altında seyretmesi 1ve şlama ile emtia gerçekleştirmemesine fiyatlarında talep yönlü neden baskı oluşmaması, olurken, Euro Bölgesi ndeki enflasyona deflasyon yukarı tehdidi ECB nin yönlü bir parasal baskı oluşturmamaktadır (Grafik genişlemeye gitmesini gündeme getirmektedir. Kaynak: ABD Çalışma Bakanlığı I.1.). Bu durum, iktisadi faaliyetteki toparlanmaya rağmen Grafik I.1. Grafik halen I.1. önemli bir atıl kapasitenin olduğuna işaret etmektedir. lumlu büyüme Gelişmiş performansına ve Gelişmekte rağmen, Olan Ülkeler enflasyon Tüketici Fiyat hedeflerin Enflasyonu ABD ve Euro Bölgesi Enflasyon Oranları (Yüzde, Yıllık) (Yüzde, Yıllık) ktisadi faaliyetin kriz öncesi seviyelerin Finansal altında İstikrar Raporu seyretmesi Mayıs 21 ve Euro Bölgesi nde ise enflasyonun düşük seyri deflasyon tehdidini 1 GOÜ GÜ 1 şlama ile emtia fiyatlarında talep yönlü baskı oluşmaması, Euro Bölgesi ABD ortaya çıkarmaktadır. ABD de enflasyonun düşük olması Fed in 8 8 faiz artışlarını erken gerçekleştirmemesine neden olurken, Euro 3 Bölgesi ndeki deflasyon tehdidi ECB nin parasal genişlemeye Finansal İstikrar Raporu Mayıs 21 2 gitmesini gündeme getirmektedir Grafik I.1.2 endeksleri gelişmiş ekonomilerin küresel büyümeye katkısının - - İmalat Sanayi PMI Endeksleri - - devam edeceğine işaret etmektedir (Grafik I.1.2). Gelişmiş Euro Bölgesi ABD ülkelerdeki, özellikle Euro Bölgesi ndeki toparlanmanın dış (1)Toplulaştırma yapılırken ülkelerin küresel GSYİH içindeki payları kullanılmıştır. Kaynak: Markit Kaynak: Bloomberg, TCMB. talep yoluyla, gelişmekte olan ülke büyüme oranlarını olumlu Grafik I.1.2 etkilemesi beklenmektedir. Diğer taraftan, gelişmiş ülkelerdeki İmalat Sanayi ABD PMI başta Endeksleri olmak üzere gelişmiş ekonomilerde büyüme hızının artması istihdam piyasasına olumlu yansımıştır. ABD de tarım dışı istihdamın büyüme artmasıyla halen birlikte kırılgan işsizlik oranı olup, 21 büyük ölçüde destekleyici para Euro Bölgesi ABD yılı Nisan ayında yüzde, in altında gerçekleşmiştir politikalarına (Grafik I.1.3). dayanmaktadır. Ancak, ABD de işsizlik Destekleyici para politikalarından oranının düşüşünde işgücüne katılım oranındaki aşağı yönlü eğilim önemli rol oynamıştır çıkışın ve politika faizlerindeki olası artışların zamanlaması, iktisadi (Grafik I.1.). Yarı zamanlı çalışanların ve altı aydan uzun süredir iş arayanların sayısının faaliyetteki toparlanmanın sürdürülebilirliği açısından önem arz artması ABD istihdam piyasasının kalıcı bir şekilde iyileşmediğini göstermektedir. Euro Bölgesi nde ise işsizlik oranları halen yüksek seviyelerde etmektedir. olup yatay seyrini sürdürmektedir. Grafik I.1.3 Grafik I.1. - gelişmiş ekonomilerde Seçilmiş Gelişmiş büyüme Ekonomilerde hızının İşsizlik Oranları artması istihdam ABD de Tarım Dışı İstihdam ve İşgücüne Katılım Oranı - D de tarım dışı istihdamın artmasıyla birlikte işsizlik oranı 21 ABD başta olmak üzere gelişmiş ekonomilerde büyüme ABD Euro Bölgesi Tarım Dışı İstihdam (Bin) altında gerçekleşmiştir (Grafik I.1.3). Ancak, ABD de işsizlik hızının artması istihdam piyasasına olumlu yansımıştır. ABD de İngiltere Japonya İşgücüne Katılım Oranı (Yüzde, Sağ Eksen) ları kullanılmıştır. Kaynak: Markit katılım oranındaki aşağı yönlü eğilim önemli rol oynamıştır 1 1tarım dışı istihdamın artmasıyla 7 birlikte işsizlik oranı 21 yılı Nisan anların ve altı aydan 12 uzun süredir iş arayanların sayısının 138 ının gelişmiş kalıcı ekonomilerde bir şekilde 1 iyileşmediğini büyüme hızının göstermektedir. artması istihdam 13ayında yüzde, in altında gerçekleşmiştir (Grafik I.1.3). Ancak, Euro 13 8 en D de yüksek tarım seviyelerde dışı istihdamın olup artmasıyla yatay seyrini birlikte sürdürmektedir. işsizlik oranı 21 ABD de işsizlik oranının düşüşünde işgücüne katılım oranındaki 132 ltında gerçekleşmiştir (Grafik I.1.3). Ancak, ABD de işsizlik 13aşağı yönlü eğilim önemli rol oynamıştır 3 (Grafik I.1.). Yarı zamanlı katılım oranındaki Grafik aşağı I.1. yönlü eğilim önemli rol oynamıştır 128 rı ABD de 2 2 Tarım Dışı İstihdam ve İşgücüne Katılım Oranı 12çalışanların ve altı aydan uzun süredir iş arayanların sayısının anların ve altı aydan uzun süredir iş arayanların sayısının 12 1 ının Bölgesi kalıcı bir şekilde iyileşmediğini Tarım Dışı İstihdam göstermektedir. (Bin) Euro artması ABD istihdam piyasasının kalıcı bir şekilde iyileşmediğini nya İşgücüne Katılım Oranı (Yüzde, Sağ Eksen) en yüksek seviyelerde olup yatay seyrini sürdürmektedir. Kaynak: ABD göstermektedir. Çalışma Bakanlığı Euro Bölgesi nde ise işsizlik oranları halen yüksek 7 seviyelerde olup yatay seyrini sürdürmektedir. Gelişmiş ekonomilerdeki olumlu büyüme performansına rağmen, enflasyon hedeflerin rı altında seyretmektedir. Küresel iktisadi faaliyetin kriz öncesi seviyelerin altında seyretmesi ve Bölgesi gelişmekte olan ülkelerdeki yavaşlama ile emtia fiyatlarında talep yönlü baskı oluşmaması, ya 3 Gelişmiş ekonomilerdeki olumlu büyüme performansına 2 7 rağmen, enflasyon hedeflerin altında seyretmektedir. Küresel Kaynak: Bloomberg Grafik I ABD de Tarım Dışı İstihdam ve İşgücüne Katılım Oranı Tarım Dışı İstihdam (Bin) 13 İşgücüne Katılım Oranı (Yüzde, Sağ Eksen) Kaynak: Bloomberg Kaynak: Bloomberg İktisadi faaliyetteki toparlanmaya rağmen, ABD ve Euro Bölgesi finansal istikrar Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 21 açısından bazı risklerle karşı karşıyadır. ABD de düşük faiz ortamının etkisiyle yatırımcıların getiri arayışı sürmekte, riskli finansal ürünlere talep artmakta ve kredi standartlarında

13 ücretler enflasyona yukarı yönlü bir baskı oluşturmamaktadır (Grafik I.1.). Bu durum, iktisadi faaliyetteki toparlanmaya rağmen halen önemli bir atıl kapasitenin olduğuna işaret etmektedir. Euro Bölgesi nde ise enflasyonun düşük seyri deflasyon tehdidini ortaya çıkarmaktadır. ABD de enflasyonun düşük olması Fed in faiz artışlarını erken gerçekleştirmemesine neden olurken, Euro Bölgesi ndeki deflasyon tehdidi ECB nin parasal genişlemeye gitmesini gündeme getirmektedir. İktisadi faaliyetteki toparlanmaya rağmen, ABD ve Euro Grafik I.1. Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler Tüketici Fiyat Enflasyonu (Yüzde, Yıllık) Bölgesi finansal istikrar açısından bazı risklerle karşı karşıyadır. 1 GOÜ GÜ ABD de düşük faiz ortamının etkisiyle yatırımcıların getiri arayışı 8 sürmekte, riskli finansal ürünlere talep artmakta ve kredi standartlarında gevşeme gözlenmektedir. Kamu tahvilleri ile şirketler kesimi borçlanma senetleri arasındaki getiri farkı tarihsel 2 olarak düşük seviyelerdedir. ABD de yüksek getirili şirket tahvil ihraçlarının ve standartları daha gevşek kredi oranının kriz öncesi -2 döneme göre daha yüksek olduğu görülmektedir (Grafik I.1.7). Euro Bölgesi nde ise bankalar ve şirketler kesimi bilançolarındaki Kaynak: Bloomberg Grafik I.1. ABD ve Euro Bölgesi Enflasyon Oranları (Yüzde, Yıllık) Kaynak: Bloomberg zayıflığın devam etmesi kredi piyasasının işleyişini olumsuz Grafik I.1.7 Grafik I.1.8 İktisadi faaliyetteki toparlanmaya rağmen, ABD Yüksek ABD Getirili ve Tahvil Euro ve Kaldıraçlı Bölgesi Kredi finansal İhracı istikrar etkilemektedir (Grafik I.1.8). Reel sektör borçluluğunun yüksek Euro Bölgesi Kredi B (12 aylık toplam ihraçların yüzdesi olarak) (Yüzde, Yıllık) açısından bazı risklerle karşı karşıyadır. ABD de düşük faiz ortamının etkisiyle yatırımcıların olması ve ekonomik büyümenin düşük seviyelerde seyretmesi Sözleşme koşulları gevşek krediler Tic getiri arayışı sürmekte, riskli finansal ürünlere talep artmakta ve kredi standartlarında Kuponsuz tahviller (Sağ eksen) tahsili gecikmiş alacaklar miktarını gevşeme artırmaktadır. gözlenmektedir. Bu durum, Kamu tahvilleri kredi ile şirketler kesimi borçlanma senetleri arasındaki 2, 3, 1, kanalının sağlıklı bir şekilde çalışmasını getiri farkı engelleyerek tarihsel olarak düşük bankaların seviyelerdedir. ABD de yüksek getirili şirket tahvil ihraçlarının 3 ve standartları daha gevşek kredi oranının kriz öncesi döneme göre daha yüksek olduğu 2, 1, kredi sunma kapasitesini ve kârlılığını sınırlandırmaktadır. görülmektedir (Grafik I.1.7). Euro Bölgesi nde ise bankalar ve şirketler kesimi bilançolarındaki 2, 3 1, zayıflığın devam etmesi kredi piyasasının işleyişini olumsuz etkilemektedir (Grafik I.1.8). Reel 2, 1 ABD de ekonomik sektör borçluluğunun yüksek olması ve ekonomik büyümenin 1 düşük seviyelerde seyretmesi göstergelerin olumlu seyrini, -, tahsili Türkiye Cumhuriyet gecikmiş Merkez alacaklar Bankası miktarını artırmaktadır. Bu durum, kredi kanalının sağlıklı bir şekilde -1, sürdürmesiyle birlikte varlık alımlarının azaltılmasına Ocak çalışmasını engelleyerek bankaların kredi sunma kapasitesi ve kârlılığı üzerinde baskı ayında başlanmıştır. Fed, 213 oluşturmaktadır. yılı Mayıs ayında varlık alımlarını Kaynak: IMF Küresel Finansal İstikrar Raporu Kaynak: AMB azaltmaya başlayacağı sinyalini vermiş ve 21 yılı Ocak Grafik I.1.7 Grafik I.1.8 ABD Yüksek Getirili Tahvil ve Kaldıraçlı Kredi İhracı ABD de ekonomik göstergelerin olumlu seyrini sürdürm Euro Bölgesi Kredi Büyümesi ayında başladığı azaltımlara, (12 aylık takip toplam ihraçların eden yüzdesi aylarda olarak) devam (Yüzde, Yıllık) azaltılmasına Ocak ayında başlanmıştır. Fed, 213 yılı etmiştir. Fed politikasındaki belirsizliğin azalmasıyla ABD uzun vadeli faiz oranları Ocak ayı sonlarından itibaren yatay bir seyir izlemiştir (Grafik I.1.9). Önümüzdeki dönemde temel risk faktörünün, Fed in faiz artırımının zamanlaması ve hızı olduğu değerlendirilmektedir. Diğer taraftan, Fed Mart ayı toplantısında politika faizinde hemen bir değişiklik olmayacağını duyurmuş ve sıkılaşma için yüzde, işsizlik oranına atıfta bulunmayı bırakmıştır. Fed in politika faizine dayalı vadeli işlem oranları, faiz artışlarına 21 yılında başlanacağı beklentisine işaret olumsuz etkiler bakımından önem arz etmektedir. Grafik I.1.9 Grafik I.1.1 etmekte olup, Fed kurul üyelerinin öngörüleri ABD de ekonomik de bu göstergelerin beklentiyi olumlu seyrini ABD 1 Yıl sürdürmesiyle Vadeli Hazine Tahvil birlikte Getirisi varlık alımlarının Fed Kurul Üyelerinin (Yıl sonu, yüzde) azaltılmasına Ocak ayında başlanmıştır. Fed, 213 yılı Mayıs ayında varlık alımlarını teyit etmektedir (Grafik I.1.1). Faiz artışının zamanlaması ve Varlık alımının Yellen'ın 3,2 Varlık alımının azaltımı kararı açıklamaları azaltmaya başlayacağı sinyalini vermiş ve 21 yılı Ocak ayında azaltım sinyali başladığı azaltımlara takip 3 hızı, hem ABD ekonomisindeki toparlanma eden aylarda devam hem de etmiştir. gelişmekte Fed politikasındaki belirsizliğin azalmasıyla ABD uzun vadeli 2,8 olan ülkelere sermaye akımları üzerinde faiz oranları yaratabileceği Ocak ayı sonlarından olumsuz itibaren yatay bir 2,seyir izlemiştir (Grafik I.1.9). Önümüzdeki 2, etkiler bakımından önem arz etmektedir. dönemde temel risk faktörünün, Fed in faiz artırımının zamanlaması ve hızı olduğu 2,2 3 değerlendirilmektedir. Diğer taraftan, Fed Mart ayı toplantısında politika faizinde hemen bir 2 değişiklik olmayacağını duyurmuş ve sıkılaşma için 1,8 yüzde, işsizlik oranına atıfta bulunmayı 2 1, bırakmıştır. Fed in politika faizine dayalı vadeli işlem oranları, faiz artışlarına 21 yılında 1 1, başlanacağı beklentisine işaret etmekte olup, Fed kurul üyelerinin öngörüleri de bu beklentiyi 1,2 teyit etmektedir (Grafik I.1.1). Faiz artışının zamanlaması ve hızı, hem ABD ekonomisindeki 21 1 toparlanma hem de gelişmekte olan ülkelere sermaye akımları üzerinde yaratabileceği Kaynak: Bloomberg Kaynak: Fed Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 21 olumsuz etkiler bakımından önem arz etmektedir yılı Mayıs ayında Fed in varlık alımlarını azaltac Euro Bölgesi Türkiye -2 Cumhuriyet Merkez Bankası Sözleşme koşulları gevşek krediler Ticari Tüketici Toplam azaltmaya başlayacağı sinyalini vermiş ve 21 yılı Ocak ayın Kuponsuz tahviller (Sağ eksen) 2, eden aylarda devam etmiştir. Fed politikasındaki belirsizliğin 3, faiz 1, oranları Ocak ayı sonlarından itibaren yatay bir seyir izlem 3 2, dönemde 1, temel risk faktörünün, Fed in faiz artırımının 2 değerlendirilmektedir., Diğer taraftan, Fed Mart ayı toplantısın Finansal 3 İstikrar Raporu Mayıs 21 1, değişiklik, olmayacağını duyurmuş ve sıkılaşma için yüzde, 2 1 bırakmıştır. Fed in politika faizine dayalı vadeli işlem oranla 1 -,, başlanacağı beklentisine işaret etmekte olup, Fed kurul üyele -1, teyit etmektedir (Grafik I.1.1). Faiz artışının zamanlaması ve Kaynak: IMF Küresel Finansal İstikrar Raporu toparlanma Kaynak: AMB hem de gelişmekte olan ülkelere sermaye ak gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışı, 21 ün ilk çeyreğ politikasında normalleşme adımlarıyla gelişmekte olan ülkele ABD

14 2, 2,2 2 1,8 1, 1, , Kaynak: Bloomberg Uzun Dönem Kaynak: Fed Grafik I yılı Mayıs ayında Fed in varlık alımlarını azaltacağı Fed Grafik Kurul I.1.1 Üyelerinin Faize İlişkin Tahminleri (Yıl sonu, yüzde) Fed Kurul 213 Üyelerinin yılı Faize Mayıs İlişkin ayında Tahminleri Fed in varlık alımlarını sinyaliyle azaltacağı birlikte sinyaliyle başlayan birlikte başlayan gelişmekte olan ülkelerden sermaye ının Yellen'ın (Yıl sonu, yüzde) rarı açıklamaları gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışı, 21 ün ilk çeyreğinde de sürmüştür. Fed in para ının Yellen'ın çıkışı, 21 ün ilk çeyreğinde de sürmüştür. Fed in para rarı açıklamaları politikasında normalleşme adımlarıyla gelişmekte olan ülkelere yönelik risk iştahı azalmış ve politikasında normalleşme adımlarıyla gelişmekte olan ülkelere sermaye çıkışları belirgin biçimde hızlanmıştır (Grafik I.1.11 ve I.1.12). Diğer taraftan Nisan ayıyla birlikte gelişmekte olan ülkelere portföy girişlerinin yönelik yeniden risk başladığı iştahı azalmış görülmektedir. ve sermaye Bu çıkışları belirgin biçimde 3 durumun 3 oluşmasında ABD de faiz artırımının yakın hızlanmıştır bir zamanda (Grafik yapılmayacağı I.1.11 ve düşük I.1.12). Diğer taraftan Nisan ayıyla faiz 2 ortamının süreceği beklentisinin rol oynadığı düşünülmektedir. Zayıf seyreden portföy birlikte gelişmekte olan ülkelere portföy girişlerinin yeniden 2 akımları ve sıkılaşan finansal koşullar gelişmekte olan ülkelerde yurt içi talebi sınırlayarak 1 başladığı görülmektedir. Bu durumun oluşmasında ABD de büyümelerini 1 olumsuz etkilemektedir. Önümüzdeki dönemde Fed in faiz artış hızı ve zamanlamasının, ECB nin olası varlık 8 Uzun alımları Dönem ile jeopolitik faiz risklerin artırımının sermaye yakın hareketleri bir zamanda üzerinde yapılmayacağı ve düşük faiz etkili 21 olması beklenmektedir Uzun Dönem ortamının süreceği beklentisinin rol oynadığı düşünülmektedir. Kaynak: Fed Kaynak: Fed Zayıf seyreden portföy akımları ve sıkılaşan finansal koşullar Grafik I.1.11 Grafik I.1.12 d in varlık alımlarını Gelişmekte azaltacağı Olan Ekonomilere sinyaliyle Yönelik Sermaye birlikte Akımları başlayan Gelişmekte Olan Ülkeler Haftalık Fon Akımları d in varlık alımlarını (Yüzde GSYİH) azaltacağı sinyaliyle birlikte başlayan (Milyar ABD gelişmekte Doları) olan ülkelerde yurt içi talebi sınırlayarak büyümelerini aye çıkışı, 21 ün ilk çeyreğinde de sürmüştür. Fed in para aye çıkışı, 21 ün ilk çeyreğinde Avrupa-GOÜde sürmüştür. Asya-GOÜ Fed in (Çin hariç) para olumsuz Borçlanma Senedi etkilemektedir. Fonları Hisse Senedi Fonları Önümüzdeki dönemde Fed in faiz larıyla gelişmekte olan ülkelere yönelik risk iştahı azalmış ve larıyla gelişmekte olan 1 ülkelere yönelik risk iştahı azalmış ve 12 e hızlanmıştır (Grafik I.1.11 ve I.1.12). Diğer taraftan Nisan artış hızı ve zamanlamasının, ECB nin olası varlık alımlarının ve e hızlanmıştır (Grafik 1 I.1.11 ve I.1.12). Diğer taraftan Nisan 8 elere portföy girişlerinin yeniden başladığı görülmektedir. Bu jeopolitik risklerin sermaye hareketleri üzerinde etkili olması elere portföy girişlerinin yeniden başladığı görülmektedir. Bu faiz artırımının yakın bir zamanda yapılmayacağı ve düşük faiz artırımının yakın bir zamanda yapılmayacağı ve düşük beklenmektedir. sinin rol oynadığı düşünülmektedir. Zayıf seyreden portföy isinin rol oynadığı düşünülmektedir. Zayıf seyreden portföy - şullar gelişmekte olan ülkelerde yurt içi talebi sınırlayarak - şullar gelişmekte Türkiye olan Cumhuriyet ülkelerde Merkez yurt Bankası içi talebi sınırlayarak ktedir. Önümüzdeki -1 dönemde Fed in faiz artış hızı ve -8 ktedir. Önümüzdeki dönemde Fed in faiz artış hızı ve Gelişmekte olan ülkelerde yaşanan portföy çıkışlarının rlık alımları ile jeopolitik -1 risklerin sermaye hareketleri üzerinde arlık alımları ile jeopolitik Gelişmekte risklerin sermaye olan ülkelerde hareketleri yaşanan üzerinde portföy çıkışlarının etkisiyle etkisiyle finansal finansal piyasalarda oynaklık artmıştır. Sermaye oynaklık artmıştır. Sermaye çıkışları bu ülkelerin ulusal para birimlerinin değer kaybetmesine Kaynak: IMF, Dünya Ekonomik Görünümü Raporu Kaynak: EPFR çıkışları bu ülkelerin ulusal para birimlerinin değer kaybetmesine Grafik neden I.1.12 olmuştur (Grafik I.1.13). 213 yılı Mayıs ayındaki dalgalanmadan hızlı kredi büyümesi, ye Akımları Gelişmekte Grafik I.1.12 Olan Ülkeler Haftalık Fon Akımları neden olmuştur (Grafik I.1.13). 213 yılı Mayıs ayındaki ye Akımları (Milyar yüksek Gelişmekte ABD cari Doları) Olan açık Ülkeler ve Haftalık yüksek Fon Akımları enflasyona sahip ülkelerin para birimleri daha çok etkilenmiştir. (Milyar ABD Doları) Ü (Çin hariç) Fed in varlık Borçlanma Senedi alımlarını Fonları fiilen Hisse Senedi azaltmaya Fonları başladığı dalgalanmadan Ocak ayındaki dalgalanmada hızlı kredi büyümesine, ise yüksek cari açığa OÜ (Çin hariç) Finansal İstikrar Borçlanma Raporu Senedi Mayıs Fonları21 Hisse Senedi Fonları 7 gelişmekte 12 olan ülkelere yönelik büyüme kaygıları ve ile yüksek jeopolitik enflasyona gelişmeler sahip önemli ülkelerin rol para birimleri daha çok 12 oynamıştır. Gelişmekte olan ülkeler enflasyonu kontrol altında tutmak ve makro finansal 8 etkilenmiştir. Fed in varlık alımlarını fiilen azaltmaya başladığı 8 riskleri sınırlandırmak amacıyla politika faizlerinde artışa gitmiştir. Fed in tahvil alımlarının Ocak ayındaki dalgalanmada ise gelişmekte olan ülkelere sonlandırılmasına ilişkin belirsizliğin azalması ve gelişmekte olan ülke para politikalarındaki sıkılaşmayla birlikte finansal piyasalar Ocak ayından yönelik sonra bir büyüme miktar istikrar kaygıları kazanmıştır. ile jeopolitik gelişmeler önemli rol - ABD de - faiz oranı artırımına erken gidilmeyeceği oynamıştır. ve artırımın ölçülü Gelişmekte olacağı yönündeki olan ülkeler, enflasyonu kontrol altında -8 beklentilerle -8 yılın ikinci çeyreğinde portföy girişleri tekrar başlamış olup borçlanma senedi tutmak ve makro finansal riskleri sınırlandırmak amacıyla getirilerinde -12 düşüşler gözlenirken, para birimlerindeki değer kayıpları kısmen telafi edilmiştir politika faizlerinde artışa gitmiştir. Fed in tahvil alımlarının (Grafik I.1.1). Kaynak: EPFR sonlandırılmasına ilişkin belirsizliğin azalması ve gelişmekte olan Kaynak: EPFR Grafik I.1.13 Grafik I.1.1 Gelişmekte Olan Ülkeler Kur* ve MSCI Endeks Değişimleri Gelişmekte ülke Olan para Ülkelerde politikalarındaki Kamu Tahvil Getirileri sıkılaşmayla birlikte finansal piyasalar (1 Yıl Vadeli) Ocak ayından sonra bir miktar istikrar kazanmıştır. ABD de faiz Döviz Kuru Endeksi MSCI GOÜ Avrupa-GOÜ Latin Amerika 7 7 oranı Çin artırımına erken Asya-GOÜ gidilmeyeceği (Çin hariç) ve artırımın ölçülü olacağı yönündeki beklentilerle yılın ikinci çeyreğinde portföy girişleri tekrar başlamış olup borçlanma senedi getirilerinde düşüşler gözlenirken, para birimlerindeki değer kayıpları kısmen telafi 9 edilmiştir (Grafik I.1.1) *Döviz kur endeksi Arjantin, Brezilya, Şili, Kolombiya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Hindistan, Endonezya, Kore, Malezya, Meksika, Peru, Filipinler, Polonya, Rusya, Güney Afrika, Tayland ve Türkiye'nin yerel para birimlerinin ABD doları değerinin basit ortalaması alınarak oluşturulmuştur. ( =1) Kaynak: Bloomberg, TCMB Hesaplamaları Kaynak: IMF, Dünya Ekonomik Görünümü Raporu 8 Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 21 ABD para politikasının normalleşme süreci gelişmekte olan ülkeler için dış finansman risklerini artırmakta, bu ülkelerde kur ve faiz şoklarına dayanıklılık önem kazanmaktadır. Küresel kriz sonrasında gelişmiş ülkelerin geleneksel olmayan para politikası uygulamalarıyla

15 ABD para politikasının normalleşme süreci gelişmekte olan ülkeler için dış finansman risklerini artırmakta, bu ülkelerde riskleri sınırlandırmak amacıyla politika faizlerinde artışa gitmiştir. Fed in tahvil alımlarının sonlandırılmasına ilişkin belirsizliğin azalması ve gelişmekte olan ülke para politikalarındaki sıkılaşmayla birlikte finansal piyasalar Ocak ayından sonra bir miktar istikrar kazanmıştır. ABD de faiz oranı artırımına erken gidilmeyeceği ve artırımın ölçülü olacağı yönündeki beklentilerle yılın ikinci çeyreğinde portföy girişleri tekrar başlamış olup borçlanma senedi getirilerinde düşüşler gözlenirken, para birimlerindeki değer kayıpları kısmen telafi edilmiştir (Grafik I.1.1). Grafik I.1.13 Gelişmekte Olan Ülkeler Kur* ve MSCI Endeks Değişimleri Döviz Kuru Endeksi MSCI GOÜ kur ve faiz şoklarına dayanıklılık önem kazanmaktadır. Küresel kriz sonrasında gelişmiş ülkelerin geleneksel 1 olmayan para politikası uygulamalarıyla küresel likidite 9 bollaşmış, gelişmekte olan ülkelerin dış finansman imkânları genişlemiş, hızlı kredi 92 büyümesi ve borçluluk oranlarında artış yaşanmıştır (Tablo I.1.1). 88 Kriz sonrasında gelişmekte olan ekonomilerdeki şirketler kesimi, 8 düşük faiz ortamında borçlanma maliyetlerinin azalması ile kaldıraçlarını artırarak yılları arasında borcunu önemli ölçüde artırmıştır. Ancak, ekonomik büyümenin yavaşlaması, şirketlerin kârlılık ve borç ödeme kapasitesini sınırlandırmaktadır. Kurlarda ve faizlerdeki artışlar firmaların finansal giderlerini artırmaktadır. Önümüzdeki dönemde gelişmiş ülkelerin para politikalarının seyrine bağlı olarak gelişmekte olan ekonomilerin kur ve faiz duyarlılığı önemli bir risk unsuru olmaya devam edecektir *Döviz kur endeksi Arjantin, Brezilya, Şili, Kolombiya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Hindistan, Endonezya, Kore, Malezya, Meksika, Peru, Filipinler, Polonya, Rusya, Güney Afrika, Tayland ve Türkiye'nin yerel para birimlerinin ABD doları değerinin basit ortalaması alınarak oluşturulmuştur. ( =1) Kaynak: Bloomberg, TCMB Hesaplamaları Grafik I.1.1 Gelişmekte Olan Ülkelerde Kamu Tahvil Getirileri (1 Yıl Vadeli) Kaynak: IMF, Dünya Ekonomik Görünümü Raporu ABD para politikasının normalleşme süreci gelişmekte olan ülkeler için dış finansman risklerini artırmakta, bu ülkelerde kur ve faiz şoklarına dayanıklılık önem kazanmaktadır. Küresel kriz sonrasında gelişmiş ülkelerin geleneksel olmayan para politikası uygulamalarıyla küresel likidite bollaşmış, gelişmekte olan ülkelerin dış finansman imkânları genişlemiş, hızlı kredi büyümesi ve borçluluk oranlarında artış yaşanmıştır (Tablo I.1.1). Kriz sonrasında bağlı olarak gelişmekte olan ekonomilerin kur ve faiz duyarlılığı önemli bir risk unsuru olmaya gelişmekte olan ekonomilerdeki şirketler kesimi, düşük faiz ortamında borçlanma devam edecektir. maliyetlerinin azalması ile kaldıraçlarını artırarak yılları arasında borcunu önemli ölçüde artırmıştır. Ancak, ekonomik büyümenin yavaşlaması, şirketlerin kârlılık ve borç ödeme kapasitesini baskılamaktadır. Kurlarda ve faizlerdeki artışlar firmaların finansal giderlerini artırmaktadır. Önümüzdeki dönemde gelişmiş ülkelerin para politikalarının seyrine Tablo I.1.1 Seçilmiş Gelişmekte Olan Ekonomilerin Brüt Borçluluk Seviyelerindeki ve Bankacılık Sektörü Kredilerindeki Değişim 1 (GSYİH nin Yüzdesi) Finansal İstikrar Raporu Mayıs Avrupa-GOÜ Çin Latin Amerika Asya-GOÜ (Çin hariç) Brezilya Çin Endonezya G. Afrika Hindistan Meksika Polonya Rusya Tayland Türkiye Kamu 2,9, -7,1 18-7,8 3, 1,, 8 -,1 Hanehalkı 8,2 13,,2 -, -1,8,8 3, 2,1 7,1 Reel Sektör 7,2 2 2,3-3,2 2,8 1, 2,3 3, 1,1 11, Bankacılık Sektörü 22,8 28,8,7-12,7, 1,1 3,, 2, 2,2 Kredileri (1) yıl sonu değişimi veya 28- en son veri itibarıyla değişimi Kaynak: IMF Küresel Finansal İstikrar Raporu Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 21 9

16 I.2. Ulusal Gelişmeler Para politikalarına ilişkin küresel belirsizlikler, gelişmekte olan ülkelere yönelik sermaye akımlarında gözlenen zayıfl ık, ulusal piyasalarda yılın ilk çeyreğindeki belirsizlik ve buna bağlı olarak ülke risk pimindeki artışlar ulusal ekonomik görünümü etkileyen temel gelişmeler olmuştur. Aynı zamanda, döviz kuru hareketleri, enfl asyon görünümündeki nispi bozulma, fi nansal piyasalardaki oynaklık da makro-fi nansal istikrarın görünümünü etkilemiştir. Ancak, yakın zamanda para politikasının temkinli duruşunun devam etmesi ve azalan belirsizliklerle birlikte fi nansal piyasalardaki oynaklıkta ve risk priminde kısmi düşüş sağlanmıştır. Grafik I.2.1 Birikimli Portföy Akımları 1 (Milyar ABD doları) Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Grafik I.2.2 Cari Açık ve Finansman Kalemleri 1 (12 Aylık Kümülatif Milyar ABD doları) (1) Portföy; hisse senetleri ve hükümetin yurtiçi borç senetlerini kapsamaktadır. Diğer; (1) Haftalık net portföy akımlarından hesaplanmaktadır. Repo, DİBS ve bankalar ve diğer sektörlerin kısa ve uzun vadeli net kredileri, bankalar ve Hazine nin hisse senedi portföyü ile banka bilanço Türkiye dışı YP pozisyon Cumhuriyet verisini içermektedir. Merkez Bankası yurtdışına ihraç ettikleri tahviller ve bankalardaki mevduat kaleminin toplamından Kaynak: BDDK, TCMB oluşmaktadır. Kaynak: TCMB Küresel para politikalarına ilişkin belirsizlikler ve gelişmekte olan ülkelerin büyüme oranlarının göreli olarak düşük seyretmesi nedeniyle gelişmekte olan ülkelere yönelik sermaye akımları azalmaya devam etmiştir. Ancak, FED in varlık akımlarını kademeli olarak azaltmaya devam etmesi, faiz artışlarını da bir süre daha ötelemesi ve Euro bölgesinde mevcut Portföy Yatırımları Diğer Yatırımlar para politikası çerçevesinin korunması gibi hususlara bağlı olarak Doğrudan Yatırımlar Cari İşlemler Açığı sermaye akımları yılın ilk çeyreğinde sınırlı ölçüde gerçekleşmiştir. Yılın ilk çeyreğinde Türkiye de artan belirsizlik ve risk primlerindeki artış sonucunda portföy çıkışları gözlenirken, son dönemde para politikasının sıkı duruşu ve ulusal ekonomiye ilişkin belirsizliklerin nispeten azalması ile birlikte portföy akımlarında bir miktar ivmelenme görülmüş, ancak akım tutarları önceki yıllara göre düşük seyretmiştir (Grafi k I.2.1) Eyl Eki Kas Ara tadır. Repo, DİBS ve syon verisini içermektedir Grafik I.2.2 Son bir yıllık dönemde küresel finansal piyasalardaki belirsizlik ve Türkiye ye özgü Cari Açık ve Finansman Kalemleri 1 (12 artan Aylık Kümülatif risk Milyar primi ABD nominal doları) döviz kurlarında dalgalanmaya sebep olmuştur. Özellikle 213 yılı mayıs ayından Portföy Yatırımları itibaren FED in Diğer Yatırımlar genişletici para politikasından çıkış sinyalleriyle birlikte Türk ve 2I.2.). Para politikasının temkinli duruşunun devam etmesinin ve küresel piyasalardaki normalleşme ile birlikte ekonominin dinamikleriyle uyumlu ve istikrarlı bir döviz kuru seviyesinin -2 Doğrudan Yatırımlar Cari İşlemler Açığı lirasının değer kaybı belirgin hale gelmiştir. 213 yılı sonunda yerel piyasadaki belirsizlik, Türk 1 lirasında ikinci bir değer kaybına ve oynaklıkta artışa yol açmıştır. Ancak, 21 yılı Ocak ayı 8 sonunda önden yüklemeli sıkı para politikası ve küresel piyasalardaki normalleşme sinyalleri ile birlikte Türk lirasında değerlenme ve ima edilen oynaklıkta düşüş gözlenmiştir (Grafik I.2. sağlanmasının önümüzdeki dönemde finansal istikrara katkı sağlayacağı - değerlendirilmektedir (1) Portföy; hisse senetleri ve hükümetin yurtiçi borç senetlerini kapsamaktadır. Diğer; bankalar ve diğer sektörlerin kısa ve uzun vadeli Grafik net kredileri, I.2.3 bankalar ve Hazine nin yurtdışına ihraç ettikleri tahviller ve bankalardaki mevduat kaleminin toplamından EMBI-Türkiye ve Türkiye Yıllık CDS Fiyatları oluşmaktadır. Kaynak: TCMB EMBI CDS e küresel finansal piyasalardaki belirsizlik ve Türkiye ye özgü viz kurlarında dalgalanmaya sebep olmuştur. 3 Özellikle 213 yılı 1 Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 21 in genişletici para politikasından çıkış sinyalleriyle birlikte Türk 2 3 hale gelmiştir. 213 yılı sonunda yerel piyasadaki 2 belirsizlik, Türk 2 bına ve oynaklıkta artışa yol açmıştır. Ancak, 221 yılı Ocak ayı 1 Cari işlemler açığında dengelenmenin sağlanmasına yönelik tedbirler sonuç vermeye başlamıştır. Son dönemlerde uygulanan sıkı para politikası, fi nansal koşullarda görülen sıkılaşma ve alınan makro ihtiyati önlemler kredi büyümesinin makul seviyelerde gerçekleşmesini sağlamış, yurt içi özel kesim talebindeki genel ivme kaybının eklenmesiyle ithalat talebi azalmıştır. Diğer taraftan, dış talep ve kur gelişmeleri ihracatı desteklemekte ve net ihracat büyümeye katkı sağlamaktadır. Cari işlemler açığının fi nansmanında dengeli bir seyir gözlenmektedir (Grafi k I.2.2)

17 sonunda önden yüklemeli sıkı para politikası ve küresel piyasalardaki normalleşme ile birlikte Türk lirasında değerlenme ve ima edilen oynaklıkta düşüş gözlenmiştir (G ve I.2.). Para politikasının temkinli duruşunun devam etmesinin ve küresel piya normalleşme ile birlikte ekonominin dinamikleriyle uyumlu ve istikrarlı bir döviz kuru s sağlanmasının önümüzdeki dönemde finansal istikrara katkı sağ değerlendirilmektedir. Son bir yıllık dönemde küresel finansal piyasalardaki belirsizlik ve artan risk primi nominal döviz kurlarında dalgalanmaya sebep olmuştur (Grafik I.2.3). Özellikle 213 yılı Mayıs ayından itibaren Fed in genişletici para politikasından çıkış sinyalleriyle birlikte Türk lirasının değer kaybı belirgin hale gelmiştir. 213 yılı sonunda yerel piyasadaki belirsizlik, Türk lirasında ikinci bir değer kaybına ve oynaklıkta artışa yol açmıştır. Ancak, 21 yılı Ocak ayı sonunda önden yüklemeli sıkı para politikası adımları ve küresel piyasalardaki normalleşme sinyalleri ile birlikte Türk lirasında değerlenme ve ima edilen oynaklıkta düşüş gözlenmiştir (Grafi k I.2. ve I.2.). Para politikasının temkinli duruşunun devam etmesinin ve küresel piyasalardaki normalleşme ile Grafik I.2.3 EMBI-Türkiye ve Türkiye Yıllık CDS Fiyatları EMBI CDS Kaynak: Bloomberg Türkiye Grafik Cumhuriyet I.2. Merkez Bankası Opsiyonların İma Ettiği Kur Oynaklığı 1 (12 Ay Vadeli) Finansal İstikrar Raporu Mayıs 21 3 Cari Açık Veren 27 Gelişmekte olan Ülkeler Nominal döviz kuru 212 sonundan, 213 yılı ilk çeyreğine ka 3 yılı 3 Nisan ayından itibaren yükseliş eğilimine girmiştir. Bu artış 2 Para 3 Politikası Kararı nın ardından tekrar tersine dönerek, yıl sonu değerlerini yakalamıştır. Nominal 2 kurlardaki bu efektif 2 döviz kurlarında 213 yılı Nisan ayından itibaren sergile 1 ayından 1 itibaren yerini artış eğilimine bırakmıştır. Son dönem 1 1 hareket dışında dönemin tamamı incelendiğinde, reel efektif birlikte ekonominin dinamikleriyle uyumlu ve istikrarlı bir döviz 3 3 Nominal döviz kuru 212 sonundan, 213 yılı ilk çeyreğine Seçilmiş Geliş ka Ülkeler Türkiye kuru seviyesinin sağlanmasının Nominal önümüzdeki döviz kuru dönemde 212 sonundan, fi nansal 213 yılı ilk yılı çeyreğine Nisan ayından kadar itibaren ılımlı bir yükseliş seyir izlemiş, eğilimine girmiştir. 2 Bu artış istikrara katkıda bulunacağı değerlendirilmektedir. yılı Nisan ayından itibaren yükseliş eğilimine girmiştir. Para Politikası Bu artış Kararı nın trendi ise, ardından 28 Ocak 21 tekrar tarihli 21 tersine dönerek, 2 Para Politikası Kararı nın ardından tekrar tersine 213 dönerek, 18 yıl sonu 21 değerlerini yılı Mayıs yakalamıştır. ayı ortası itibariyle Nominal kurlardaki bu yıl sonu değerlerini yakalamıştır. Nominal efektif kurlardaki döviz bu kurlarında gelişmelere 213 bağlı yılı Nisan olarak, ayından reel itibaren sergile efektif döviz kurlarında 213 yılı Nisan ayından itibaren ayından sergilenen itibaren yerini düşüş artış eğilimi eğilimine 21 yılı bırakmıştır. Ocak Nominal döviz kuru 212 sonundan, 213 yılı ilk çeyreğine Son dönem ayından itibaren yerini artış eğilimine bırakmıştır. hareket Son dönemdeki dışında dönemin geçici tamamı olduğu incelendiğinde, düşünülen reel efektif kadar ılımlı bir seyir izlemiş, 213 yılı Nisan ayından itibaren hareket dışında dönemin tamamı incelendiğinde, dış reel talepteki efektif toparlanmanın döviz kurundaki cari bu gelişme açık ve ve ekonomik büy yükseliş eğilimine girmiştir. Bu artış dış trendi talepteki ise, toparlanmanın 28 Ocak 21 cari tarihli açık ve ekonomik (1) Cari açık veren gelişmekte olan ülkeler arasında Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Endonezya, beklenmektedir büyümeye Güney Afrika, Kolombiya, Macaristan, (Grafik olumlu Meksika, I.2. Polonya, ve katkı Romanya, I.2.7). yapması (1) Seçilmiş gelişmekte o Şili Hindistan ve Türkiye yer alm ve Türkiye yer almaktadır. Para Politikası Kararı nın ardından beklenmektedir tekrar tersine (Grafik dönerek, I.2. ve I.2.7). 21 Kaynak: Bloomberg Kaynak: Bloomberg yılı Mayıs ayı ortası itibariyle 213 yıl sonu değerlerini yakalamıştır. Grafik I.2. Grafik I.2. Opsiyonların İma Ettiği Kur Oynaklığı 1 Opsiyonların İma Et Grafik I.2. Grafik I.2. (12 Ay Vadeli) (12 Ay Vadeli) Nominal kurlardaki bu gelişmelere Opsiyonların bağlı İma olarak, Ettiği Kur Oynaklığı reel efektif 1 döviz Opsiyonların Grafik I.2. İma Ettiği Kur Oynaklığı 1 Grafik I.2.7 (12 Ay Vadeli) ( Reel Ay Efektif Vadeli) Döviz Kuru Nominal Döviz Kuru Cari Açık Veren Seçilmiş Geliş 3 3 (TÜFE 327Bazlı, Gelişmekte 23=1) olan Ülkeler 327 (TÜFE 27 Bazlı, Ülkeler 23=1) kurlarında 213 yılı Nisan ayından itibaren sergilenen düşüş Cari Açık Veren Seçilmiş Gelişmekte olan Türkiye 27 Gelişmekte olan Ülkeler Türkiye 2 Ülkeler Reel Efektif Döviz Kuru 27 Türkiye 2 2 eğilimi 21 yılı Ocak ayından itibaren yerini artış eğilimine TL'nin Değer Kaybı Dönemleri , bırakmıştır. Son dönemdeki geçici olduğu düşünülen hareket , dışında dönemin tamamı incelendiğinde, reel efektif döviz , kurundaki bu gelişme ve dış talepteki toparlanmanın cari açık , ve ekonomik büyümeye olumlu katkı yapması beklenmektedir , (1) Cari 1 açık veren gelişmekte olan ülkeler arasında Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Endonezya, 1 (Grafi k I.2. ve I.2.7). (1) Seçilmiş gelişmekte o Güney Afrika, Kolombiya, Macaristan, Meksika, Polonya, Romanya, Şili (1) Cari açık veren gelişmekte olan ülkeler arasında Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Endonezya, ve Türkiye yer almaktadır. (1) Kaynak: Seçilmiş 1 Bloomberg gelişmekte olan ülkeler arasında Brezilya, Endonezya, Güney 1 Afrika, Güney Afrika, Kolombiya, Macaristan, Meksika, Polonya, Romanya, Şili Hindistan ve Türkiye yer almaktadır. ve Türkiye yer almaktadır. Kaynak: Bloomberg Kaynak: Bloomberg dış talepteki toparlanmanın cari açık ve ekonomik büy beklenmektedir (Grafik I.2. ve I.2.7) Grafik I.2. Opsiyonların İma Et (12 Ay Vadeli) Hindistan ve Türkiye yer alm Kaynak: 1, Bloomberg Grafik I.2. Reel Efektif Döviz Kuru (TÜFE Bazlı, 23=1) Reel Efektif Döviz Kuru TL'nin Değer Kaybı Dönemleri Kaynak: TCMB. Grafik I.2. Reel Efektif Döviz Kuru Grafik I.2.7 Grafik I.2.7 Nominal Döviz Kuru (TÜFE Bazlı, 23=1) (TÜFE Bazlı, 23=1) 213 Nominal yılının Döviz Kuru son çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine (TÜFE Bazlı, 23=1) Reel Efektif Döviz Kuru GSYİH, 213 te yıllık bazda yüzde lük büyüme kaydetmiştir. TL'nin Değer Kaybı Dönemleri 13 USD/TL EUR/TL 13 3, 3, 13 3, , 12 3, 12 3, , 2, 2, , 2, , 1 1, Kaynak: TCMB , , 1 1, Kaynak: TCMB. 1, 1, Kaynak: TCMB Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 21 Kaynak: TCMB. Kaynak: TCMB. 213 yılının son çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine 213 yılının son çeyreğinde bir önceki yılın aynı GSYİH, dönemine 213 te göre yıllık yüzde bazda, yüzde oranında lük büyüme artan kaydetmiştir. GSYİH, 213 te yıllık bazda yüzde lük büyüme kaydetmiştir. 213 yılı son çeyreğinde iktisadi 11

18 ek Cumhuriyeti, Endonezya, (1) Seçilmiş gelişmekte olan ülkeler arasında Brezilya, Endonezya, Güney Afrika, anya, Şili Hindistan ve Türkiye yer almaktadır. Kaynak: Bloomberg Grafik I yılının son çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine Nominal Döviz Kuru (TÜFE Bazlı, 23=1) göre yüzde, oranında artan GSYİH, 213 te yıllık bazda yüzde ru önemleri USD/TL EUR/TL lük büyüme kaydetmiştir. 213 yılı son çeyreğinde iktisadi 13 3, 3, faaliyetteki artış eğilimi azalarak devam ederken, nihai yurt içi 13 3, 3, 12 talepteki yükseliş bir miktar hızlanmıştır (Grafi k I.2.8). 213 yılının 12 2, 2, son çeyreğine ilişkin veriler iktisadi faaliyette ılımlı bir artışın 11 2, 2, devam ettiğini göstermektedir. İktisadi faaliyetin bileşenlerine , 1, bakıldığında, özel kesim talebinde zayıfl ama görülmektedir. 1 1, 1, Özel kesim talebindeki zayıfl ama temel olarak özel kesim talebinin zayıf seyretmesi aynı zamanda kredi talebinde makul büyüme oranlarının gerçekleşmesine katkı sağlayacaktır (Grafik I.2.8 ve I.2.9). yatırımlarından kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte net ihracat Kaynak: TCMB. ve kamu kesimi talebinin, yurt içi özel kesim talebindeki zayıfl amayı Grafik I.2.8 Grafik I.2.9 önceki yılın aynı GSYİH dönemine ve Nihai Yurt göre İçi Talep yüzde, oranında artan Türkiye Çeyreklik Cumhuriyet telafi GSYİH Büyümesine Merkez edebileceği Bankası Katkılar öngörülmektedir (Grafi k I.2.9). Kamu kesimi (Mevsimsellikten Arındırılmış, Milyar TL, 1998 Fiyatlarıyla) (Mevsimsellikten Arındırılmış, Yüzde Puan) lük büyüme kaydetmiştir. 213 yılı son çeyreğinde iktisadi GSYİH Nihai Yurt İçi Talep 2, talebi hem tüketim hem de yatırım talebinde destekleyici yönde zayıf seyretmesi 33 aynı zamanda kredi talebinde makul 33 2, büyüme oranlarının katkıda bulunmaktadır. Yurt içi talep üzerinde aşağı yönlü mesine katkı sağlayacaktır (Grafik Finansal I.2.8 İstikrar ve I.2.9). Raporu Mayıs , 1, risklerin,8 bir süre daha devam etmesinin, 21 yılında enfl asyona, , 8 Grafik I.2.9,,3 düşüş yönünde destek vermesi ve cari açıkta son dönemde ihai Yurt İçi Talep 27 Çeyreklik GSYİH Büyümesine 27 Katkılar ten Arındırılmış, Milyar TL, 1998 Fiyatlarıyla) (Mevsimsellikten Arındırılmış, Yüzde Puan), gözlenen, iyileşmeye katkıda bulunması beklenmektedir. Özel 2 2 GSYİH Nihai Yurt İçi Talep 2, -, -, , 23-1, kesim talebinin zayıf seyretmesi -,7 aynı zamanda kredi talebinde -1, , 21 Özel makul Özel büyüme Kamu Kamu oranlarının Stok İhracat İthalatgerçekleşmesine katkı sağlayacaktır ,,8 Tüketim Yatırım tüketim Yatırım nı zamanda kredi talebinde makul 21, büyüme 212 oranlarının 213, caktır (Grafik I.2.8, Kaynak: ve I.2.9). TCMB, TÜİK,3 27,, Genel ekonomik görünüm ve makro finansal istikrar için Grafik I Genel ekonomik görünüm -, ve makro finansal -,3 istikrar için önem arz eden istihdam ve Çeyreklik GSYİH Büyümesine Katkılar tlarıyla) (Mevsimsellikten Arındırılmış, Yüzde 23 Puan) önem -1, -,7 arz eden istihdam ve işsizlik göstergeleri olumlu seyrini işsizlik göstergeleri genel olarak olumlu seyrini korumaktadır. Özellikle tarım dışı istihdamda i Yurt İçi Talep 2, -1, artışın devam etmesi 21 sayesinde Özel toplam Özel Kamu istihdamda Kamu Stokönemli korumaktadır. İhracat İthalat bir iyileşme görülürken 213 yılı iş gücüne ilk çeyreğinden itibaren, tarım dışı , Tüketim Yatırım tüketim Yatırım katılım 211 oranının son yıllardaki görece yüksek düzeyini istihdamda koruduğu gözlenmektedir. görülen artış İstihdam nedeniyle, yılın ikinci yarısında işsizlik TÜİK 31 1, oranlarındaki olumlu gelişme sayesinde işsizlik oranları yüzde 1 nun altında kalmaya devam 1,,8,7 oranları düşmüştür. 213 yılının üçüncü çeyreği ise işsizlik oranı 29 etmiştir (Grafik I.2.1).,,,3 nel ekonomik 27 görünüm ve makro finansal istikrar için önem arz eden kırsal istihdam ve tarım ve dışı işsizlik oranlarının artması ile yıl içindeki en yüksek,, stergeleri genel 2 olarak olumlu seyrini korumaktadır. Grafik I.2.1 Özellikle tarım düzeyine dışı istihdamda ulaşmıştır. 213 yılının son çeyreğinde işsizlik oranları, -, İşsizlik -,3 ve İş Gücüne Katılım Oranları vam etmesi sayesinde 23-1, toplam istihdamda önemli bir -,7 iyileşme görülürken iş gücüne İşgücüne katılma oranı (Sağ tarım eksen) dışı işsizlik oranınının bir önceki çeyrekteki düzeyini koruması İşsizlik oranı anının son yıllardaki -1, 21 görece yüksek düzeyini koruduğu Kırsal İşsizlik gözlenmektedir. oranı İstihdam Özel Özel Kamu Kamu Stok İhracat İthalat Tüketim Yatırım tüketim Yatırım 2 Tarım dışı işsizlik nedeniyle, yaklaşık aynı düzeyde kalmıştır. Özellikle tarım dışı aki olumlu gelişme sayesinde işsizlik oranları yüzde 1 nun altında kalmaya devam istihdamda artışın devam etmesi sayesinde toplam istihdamda rafik I.2.1) önemli bir 8iyileşme görülürken iş gücüne katılım oranının son 1 m ve makro finansal Grafik I.2.1 istikrar için önem arz eden istihdam ve 8 İşsizlik ve İş Gücüne Katılım Oranları yıllardaki görece yüksek düzeyini koruduğu gözlenmektedir. k olumlu seyrini korumaktadır. Özellikle tarım dışı istihdamda İşgücüne katılma oranı (Sağ eksen) İşsizlik oranı İstihdam oranlarındaki 2 olumlu gelişme sayesinde işsizlik oranları e toplam istihdamda önemli bir iyileşme görülürken 2 iş gücüne Kırsal İşsizlik oranı 2 Tarım dışı işsizlik görece yüksek düzeyini koruduğu gözlenmektedir. I II III IV I II III IVİstihdam I II III I II III IV I II IIIyüzde IV I IV I 1 un II III IV altında kalmaya devam etmiştir (Grafi k I.2.1) ayesinde işsizlik oranları yüzde 1 nun altında kalmaya devam Millions Millions 1 1 Kaynak: TÜİK Bütçe performansı ve kamu borç stoku göstergeleri olumlu seyrini korumaya devam İş Gücüne Katılım Oranları etmektedir. Genel ekonomik görünümdeki 2 kısmi bozulmaya rağmen kamu kesimi bütçe İşgücüne katılma 2oranı (Sağ eksen) İşsizlik oranı dengesi ve kamu borç stoku göstergelerinin olumlu görünüm sergilediği görülmektedir. AB Kırsal İşsizlik oranı I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV Tarım dışı işsizlik tanımlı 27nominal borç 21 stokunun GSYİH ye 213 oranının azalma eğilimini koruduğu, borçların 2 Kaynak: TÜİK Finansal İstikrar Raporu Mayıs Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 21 çe performansı ve kamu borç stoku göstergeleri olumlu seyrini korumaya devam ir. Genel ekonomik görünümdeki kısmi bozulmaya rağmen kamu kesimi bütçe 2 e kamu borç stoku göstergelerinin olumlu görünüm sergilediği görülmektedir. AB III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV Millions

19 vadesinin uzamaya devam ettiği ve borç stokunun kompozisyon olmadığı gözlenmektedir (Grafik I.2.11 ve I.2.12). Bütçe performansı ve kamu borç stoku göstergeleri olumlu seyrini korumaya devam etmektedir. Genel ekonomik görünümdeki kısmi bozulmaya rağmen kamu kesimi bütçe dengesi ve kamu borç stoku göstergelerinin olumlu görünüm sergilediği görülmektedir. AB tanımlı nominal borç stokunun GSYİH ye oranının azalma eğilimini koruduğu, borçların vadesinin uzamaya devam ettiği ve borç stokunun kompozisyonunda önemli bir değişikliğin olmadığı gözlenmektedir (Grafik I.2.11 ve I.2.12). Son dönemlerde ulusal ekonomik görünüme ilişkin temel göstergelerin seyrinde ve para politikasının duruşunun belirlenmesinde enflasyona ilişkin yukarı yönlü riskler belirleyici olmuştur. Özellikle yılın ilk çeyreğinde Türk lirasında gözlenen değer kaybı sonucunda temel mal fiyatlarındaki artış enflasyonun yüksek seyretmesine neden olmuştur (Grafik I.2.13). Bununla birlikte, gıda fiyatlarında olumsuz hava koşullarına bağlı olarak gerçekleşen yukarı yönlü hareket enflasyon eğiliminde ve beklentilerinde kısmi bozulmaya yol açmıştır. Enflasyon gelişmeleri ve beklentilerindeki bu değişim Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, finansal Maliye Bakanlığı varlıkların fiyatlamalarında da etkili olmuş, ancak para politikasındaki sıkı duruşun devam etmesi ve önümüzdeki dönemlerde enflasyon baskısındaki azalmaya ilişkin beklentiler yakın zamanda finansal piyasalardaki kısmi düzeltmeyi beraberinde getirmiştir. Sıkı para politikası duruşunun devam etmesi ve yakın zamanda risk primlerindeki iyileşme tüm vadelerde faiz oranlarının düşmesini ve getiri eğrisinin daha yatay seyretmesini sağlamıştır (Grafik I.2.1). Grafik I.2.11 Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi-Borç Stoku (Yıllıklandırılmış, GSYİH ye Oran Olarak, Yüzde) 3 I II IIIIV I II IIIIV I II IIIIV I II IIIIV I II IIIIV I II IIIIV I II IIIIV Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı ancak para politikasındaki sıkı duruşun devam etmesi ve önümüzdeki dönemlerde enflasyon yönlü hareket enflasyon eğiliminde ve beklentilerinde kısmi bozulmaya yol açmıştır. Enflasyon baskısındaki azalmaya ilişkin beklentiler yakın zamanda finansal piyasalardaki kısmı gelişmeleri ve beklentilerindeki bu değişim finansal 2 varlıkların fiyatlamalarında da etkili olmuş, 2 düzeltmeyi beraberinde getirmiştir. ancak para politikasındaki sıkı duruşun devam 1 etmesi ve önümüzdeki dönemlerde enflasyon baskısındaki azalmaya ilişkin beklentiler yakın zamanda finansal piyasalardaki kısmi düzeltmeyi beraberinde getirmiştir. Kaynak: TÜİK Faiz Dışı Bütçe Dengesi Brüt Borç Stoku (Sağ Eksen) vadesinin uzamaya devam ettiği ve borç stokunun kompozisyonunda önemli 211 bir 212 değişikliğin 213 olmadığı gözlenmektedir (Grafik I.2.11 ve I.2.12). Grafik I.2.12 Merkezi Yönetim Borç S Kalan Ortalama Süresi 1 (1) Vadeye Kalan Süre verisi Ara Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Grafik I.2.11 Grafik I.2.12 Son dönemlerde ulusal ekonomik görünüme ilişkin teme Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi-Borç Stoku Merkezi Yönetim Borç Stokunun Kompozisyonu ve Vadeye Kalan Ortalama Süresi para politikasının 1 (Ay) (Yıllıklandırılmış, GSYİH ye Oran Olarak, Yüzde) duruşunun belirlenmesinde enflasyona ilişkin y olmuştur. Özellikle YP cinsi yılın ilk çeyreğinde Türk lirasında gözlenen de Faiz Dışı Bütçe Dengesi Değişken Faizli Sabit Faizli Brüt Borç Stoku (Sağ Eksen) mal fiyatlarındaki artış enflasyonun yüksek seyretmesinde belirle İç Borç Stoku Ort. Vade (Sağ Eksen) Dış Borç Stoku Ort. Vade. (Sağ Eksen) 8 Bununla birlikte, gıda fiyatlarında olumsuz hava koşullarına bağ 1% 1 yönlü hareket enflasyon eğiliminde ve beklentilerinde kısmi bozul 12 Türkiye Cumhuriyet Merke 8% 2 gelişmeleri ve beklentilerindeki bu 111 değişim 1finansal varlıkların fiya % ancak para politikasındaki sıkı duruşun devam etmesi ve önümüz yönlü hareket enflasyon eğiliminde ve beklentilerinde kısmi bozulmaya 7 yol açmıştır. En % 2 3 baskısındaki azalmaya ilişkin beklentiler yakın zamanda fi gelişmeleri ve beklentilerindeki bu değişim finansal varlıkların fiyatlamalarında da etkil % düzeltmeyi beraberinde getirmiştir. 2 ancak para politikasındaki sıkı 3 % duruşun devam etmesi ve önümüzdeki dönemlerde en I II IIIIV I II IIIIV I II IIIIV I II IIIIV I II IIIIV I II IIIIV I II IIIIV baskısındaki azalmaya ilişkin beklentiler yakın zamanda finansal piyasalardak düzeltmeyi beraberinde getirmiştir. (1) Vadeye Kalan Süre verisi Aralık 213 tarihine aittir Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Grafik I.2.13 Son dönemlerde ulusal ekonomik görünüme ilişkin temel göstergelerin seyrinde ve Fiyat Endeksleri (Yıllık Yüzde değişim) para politikasının duruşunun belirlenmesinde enflasyona ilişkin yukarı yönlü riskler belirleyici TÜFE H Endeksi I Endeksi olmuştur. Özellikle yılın ilk çeyreğinde Türk lirasında gözlenen değer kaybı sonucunda temel mal fiyatlarındaki artış enflasyonun yüksek seyretmesinde belirleyici olmuştur (Grafik I.2.13). 1 1 Bununla birlikte, gıda fiyatlarında olumsuz hava koşullarına bağlı olarak gerçekleşen yukarı yönlü hareket enflasyon eğiliminde ve beklentilerinde 8 kısmi bozulmaya yol açmıştır. Enflasyon 8 gelişmeleri ve beklentilerindeki bu değişim finansal varlıkların fiyatlamalarında da etkili olmuş, Mart % 8% % % 2% % 2 2 YP ci Değiş Sabit İç Bo Dış B 27 Grafik I.2.13 Fiyat Endeksleri (Yıllık Yüzde Değişim) Grafik I.2.1 DİBS Getiri Eğrisi 1 Finansal İstikrar Raporu - Mayıs Sıkı para politikası duruşunun devam etmesi ve yakın zamanda risk primle iyileşme tüm vadelerde 12 faiz oranlarının düşmesini ve getiri eğrisinin daha yatay seyre 11 sağlamıştır (Grafik I ve I.2.1). 1 Grafik I Yıl Vadeli Tahvilin İşlem Hacmi (Milyon TL) 8 Grafik I.2.1 DİBS Getiri Eğrisi Yıl 1 Yıl Finansal İstikrar Raporu Mayıs , 1, 1, 2, 2, 3, 3,, 11,, Vade (Yıl) (1) BIST Tahvil ve Bono Piyasasında işlem gören tahvillerin fiyatları kullanılarak, Kaynak: TÜİK Extended Nelson-Siegel (ENS) yöntemiyle oluşturulmuştur. 8 Kaynak: BIST, TCMB Sıkı para politikası duruşunun devam etmesi ve yakın zamanda risk primlerindeki TÜFE H Endeksi I Endeksi Getiri Getiri

20 1 Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 21