Transkript

1 B Ý L Ý M S E L Y A Y I N O R G A N I TMSF yýl:6 sayý:26 Nisan - Mayýs - Haziran 2011 TASARRUF MEVDUATI SÝGORTA FONU GLOBAL KRÝZ SONRASINDA DÜNYA DA VE TÜRKÝYE DE Þakir Ercan GÜL MEVDUAT SÝGORTACILIÐI, Sayfa 3 te 2004 VE 6183 SAYILI KANUNUN FONUN YETKÝLERÝ ÝLE BÝRLÝKTE DEÐERLENDÝRÝLMESÝ M. Cemal ÇAÐLAR Sayfa 15 te ÖDEMELER BÝLANÇOSU VE CARÝ DENGE DEVLET MEMURLARI KANUNU NDA YAPILAN DEÐÝÞÝKLÝKLER Sayfa 30 da Sayfa 40 ta Ýdris DEMÝRCÝ Adem ASLAN

2 TEMEL PARAMETRELER SÝGORTA VE RÝSK ÝZLEME DAÝRE BAÞKANLIÐI GENEL EKONOMÝK VERÝLER BANKACILIK SEKTÖRÜ VERÝLERÝ TMSF - Büyükdere Cad. No:143 Esentepe Ýstanbul, Tel: (212) Faks: (212) , Bilgi ve Önerileriniz için: Sigorta ve Risk Ýzleme Dairesi, srid@tmsf.org.tr Kurum içinde baþvuru kaynaðý olarak kullanýlmak üzere derlenmiþ bilgilerden oluþur. Resmi baðlayýcýlýðý yoktur. NOTLAR Bankacýlýk sektörü aktif büyüklüðü Mart 2011 tarihi itibariyle 1.046,4 milyar TL seviyesindedir. Toplam aktiflerin %53,9 unu krediler, %26,6 sýný menkul deðerler cüzdaný oluþturmaktadýr. Toplam mevduat / katýlým fonu büyüklüðü 629,3 milyar TL seviyesindedir. Mevduat / katýlým fonunun %30,2 si YP, %69,8 i TP mevduat / katýlým fonlarýndan oluþmaktadýr.

3 ÝÇÝNDEKÝLER BÝLÝMSEL YAYIN ORGANI TASARRUF MEVDUATI SÝGORTA FONU TMSF yýl:6 sayý:26 Nisan - Mayýs - Haziran 2011 GLOBAL KRÝZ SONRASINDA DÜNYA DA VE TÜRKÝYE DE MEVDUAT SÝGORTACILIÐI Þakir Ercan GÜL, Sayfa 3 te 2. EDÝTÖR DEN Dr. Yusuf ADIGÜZEL 3. GLOBAL KRÝZ SONRASINDA DÜNYA DA VE TÜRKÝYE DE MEVDUAT SÝGORTACILIÐI Þakir Ercan GÜL 6. ÝZLANDA ÖRNEÐÝ ÇERÇEVESÝNDE MEVDUAT SÝGORTACILIÐINA ÝLÝÞKÝN DEÐERLENDÝRMELER Anýl ERTANOÐLU 9. KÜRESEL KRÝZ VE SINIR ÖTESÝ BANKALARIN ÇÖZÜMLENMESÝNE YÖNELÝK GELÝÞMELERÝN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ Çiðdem AKDAÐ SAYILI KANUN VE 6183 SAYILI KANUNUN FONUN YETKÝLERÝ ÝLE BÝRLÝKTE DEÐERLENDÝRÝLMESÝ M. Cemal ÇAÐLAR BANKA ÇÖZÜMLEME FONLARI M. Cemal ÇAÐLAR Sayfa 15 te ÖDEMELER BÝLANÇOSU VE CARÝ DENGE Ýdris DEMÝRCÝ Sayfa 30 da DEVLET MEMURLARI KANUNU NDA YAPILAN DEÐÝÞÝKLÝKLER Adem ASLAN Sayfa 40 ta 20. KÜRESEL DÜZENLEME ve DENETÝM ÝHTÝYACI: FSB NÝN DOÐUÞU ve GELÝÞÝMÝ Çaðdaþ EKÝCÝ 26. ZAMANAÞIMINA UÐRAYAN MEVDUAT, KATILIM FONU, EMANET VE ALACAKLAR ÝLE ÝLGÝLÝ ÜÇÜNCÜ ÞAHISLARIN TALEPLERÝNÝN HUKUKÝ DURUMU Av. Tuðba ÇOLAK 30. ÖDEMELER BÝLANÇOSU VE CARÝ DENGE Ýdris DEMÝRCÝ 33. BANKALARIN BANKACILIK ÜRÜNLERÝ ESAS ALINARAK GLOBAL BAZDA DÜZENLENMESÝ, DENETLENMESÝ VE SÝGORTALANMASI Elif ARIPINAR SAYILI TORBA YASA ÝLE 657 SAYILI DEVLET MEMURLARI KANUNU NDA YAPILAN DEÐÝÞÝKLÝKLER Adem ASLAN 45. TMSF NÝN BORÇLANMA YÖNTEMLERÝNE ÝLÝÞKÝN 5411 SAYILI BANKACILIK KANUNUNDA YAPILMASI ÖNGÖRÜLEN DEÐÝÞÝKLÝKLER Serkan ERTÜRK 48. DÜNYADAN HABERLER Yücel VURAL BÝLÝMSEL YAYIN ORGANI TMSF TMSF Adýna Sahibi : H. Bayram Babacan Yayýn Yönetmeni : Dr. Yusuf Adýgüzel Sorumlu Yazýiþleri Müdürü : Kamil Oðuz Danýþma Kurulu : Doç. Dr. Cüneyt Koyuncu - Dumlupýnar Üniversitesi, Doç. Dr. Fuat ErdaL - Adnan Menderes Üniversitesi, Prof. Dr. Halil Seyidoðlu - Doðuþ Üniversitesi, Doç.Dr. Muhsin Kar - Kahramanmaraþ Sütçü Ýmam Üniversitesi, Doç. Dr. Rahmi Deniz Özbay - Marmara Üniversitesi, Doç. Dr. Rasim Yýlmaz - Trakya Üniversitesi, Prof. Dr. Recep Tarý - Kocaeli Üniversitesi, Dr. Ýlyas Karabýyýk - Erzincan Üniversitesi, Prof. Dr. Sabri Orman - Ýstanbul Ticaret Üniversitesi, Doç. Dr. Selahattin Bekmez - Muðla Üniversitesi, Prof. Dr. Yusuf Bayraktutan - Kocaeli Üniversitesi, Prof. Dr. Zekai Özdemir - Ýstanbul Üniversitesi, Dr. A. Kadir Tuna - Ýstanbul Üniversitesi, Dr. Bekir Gövdere Süleyman Demirel Üniversitesi, Dr. Bilal KARGI - Doðuþ Üniversitesi Yayýn Kurulu : Dr. Rýdvan Çabukel, Zülfükar Kamberoðlu, Turan Korkmaz, Haluk Ersoy, Ahmet Yýlmaz, Ali Göçer, Ýsmail Güler Yayýn Türü : Yerel Süreli Yayýn Periodu : 3 Aylýk - Nisan - Mayýs - Haziran 2011 Görsel Tasarým : 1111 Adam Yapým & Tanýtým Adres : Büyükdere C. No: Esentepe/ istanbul E-posta : koguz@tmsf.org.tr Tel : Faks : Baský : Yöm Basým Baský Tel : TMSF Çatý Basýn ve Halkla iliþkiler Müdürlüðü tarafýndan hazýrlanmaktadýr. Telif haklarý TMSF'ye aittir. Yazýlarýn sorumluluðu yazarlarýna aittir.

4 EDÝTÖR DEN Merhaba Dr. Yusuf Adýgüzel Yayýn Yönetmeni TMSF Basýn ve Halkla Ýliþkiler Müdürü Küresel krizin uluslararasý finans sistemi üzerindeki etkilerini aðýrlaþtýrmasýnýn en önemli sebeplerinden biri de finansal hizmetlerin globalleþmesi ve sýnýr ötesi bankacýlýk faaliyetlerinin yaygýnlaþmasý. Bozulan finansal istikrarý yeniden tesis etmek amacýyla bir çok ülkede kriz süresince çeþitli tedbirler alýndý ve bankalara hücumu önlemeye yönelik 49 ülke tarafýndan mevduat sigorta sistemlerinde, tam garanti sistemine geçmek ve sigorta limitlerini artýrmak gibi bir takým deðiþiklikler yapýldý.. Bildiðiniz gibi bizde de 2008 yýlýnda çýkarýlan iki yýl süreyle mevduat sigortasý kapsam ve tutarýný belirleme yetkisi TMSF Fon Kurulu Baþkanlýðýndan alýnarak Bakanlar Kurulu na verilmiþti. Halen yeni küresel finansal mimarinin oluþturulduðu Krizden Çýkýþ veya Normalleþme olarak adlandýrýlan bir süreçte bulunuyoruz. Bu çerçevede, sýnýr ötesi bankacýlýk ve çözümleme konusunda bir çok uluslararasý kuruluþ tarafýndan muhtelif düzenleme çalýþmalarý yürütülüyor. Bu sayýmýzda kapaðýmýza taþýdýðýmýz sýnýr ötesi bankacýlýk ve çözümleme konularýnda küresel krizle birlikte gerçekleþtirilen çalýþmalarý Varlýk Yönetimi Dairesi nden Fon Uzmaný Çiðdem Akdað inceledi. Baþkanýmýz Sayýn Þakir Ercan Gül 24 Mayýs tarihinde Eskiþehir Osmangazi Üniversitesi nde gerçekleþtirilen Finans Zirvesinde bir konuþma yaptý. Baþkanýmýz, artan küreselleþmenin de etkisiyle bankacýlýk ve finansta sýnýr ötesi iþlemlerin, buna baðlý olarak krizle birlikte finansal kuruluþlarýn ve ülkelerin sýnýr ötesi riskler konusunda farkýndalýðýnýn arttýðýný vurguladýðý konuþmasýnda, dünyada ve ülkemizde denetim ve düzenleme sistemindeki güçlendirmeler ile mevduat sigortacýlýðý ve çözümleme alanýnda yapýlan çalýþmalar üzerinde durdu. Sayýn Gül ün bu konuþmasýnýn esas alýnarak hazýrlanan yazýyý dikkatlerinize sunuyoruz. Ayrýca, Çaðdaþ Ekici nin kaleme aldýðý Küresel Düzenleme ve Denetim Ýhtiyacý, Serkan Ertürk ün kaleme aldýðý TMSF nin Borçlanma Yöntemlerine Ýliþkin 5411 Sayýlý Bankacýlýk Kanununda Yapýlmasý Öngörülen Deðiþiklikler ve Ýdris Demirci nin kaleme aldýðý Ödemeler Bilançosu ve Cari Denge bu sayýmýzda yer alan inceleme ve makalelerden bir kaçý. Dergimizin hazýrlanmasýnda katký saðlayan tüm akademisyen ve araþtýrmacý arkadaþlara teþekkür ediyor, önümüzdeki sayýlarda da katkýlarýný bekliyoruz. Gelecek sayýmýzda buluþmak üzere... 2

5 TMSF GLOBAL KRÝZ SONRASINDA DÜNYA DA VE TÜRKÝYE DE MEVDUAT SÝGORTACILIÐI * Geliþmiþ ülkelerin yaþamakta olduðu sorunlarýn benzerini ülkemizde yýllarýnda yaþadýk. Sorunlarýn çözümünde TMSF olarak muhatap olduk. Finansal sektörde gerekli tedbirleri aldýk, finans ve bankacýlýk olarak bu krizden hemen hemen hiç etkilenmedik. Aslýnda, bu sorunlara devletin müdahale etmesinin temel nedeni, bankacýlýktaki problemlerin mevduat iþlemleri, ödemeler sistemi ve kredi mekanizmasýnda oluþturduðu aksaklýklardýr. Global kriz sonrasýnda mevduat sigortacýlýðý ve sorunlu finansal kuruluþlarýn çözümlenmesi alanýnda yeni geliþmeler olmuþtur. Krizin etkisiyle, finansal kuruluþlar ve bankalar, likidite ve mali bünye açýsýndan zor durumda kalmýþtýr. Doðal olarak ülkeler, finans ve bankacýlýk sistemini kurtarmak ve ekonomiye olan sistemik etkilerini azaltmak için yüksek tutarlý maliyetlere katlanmýþlardýr lý yýllardan bu yana artan küreselleþmenin de etkisiyle bankacýlýk ve finansta sýnýr ötesi iþlemler artmýþtýr. Buna baðlý olarak, küresel krizle birlikte finansal kuruluþlarýn ve ülkelerin sýnýr ötesi riskler konusunda farkýndalýðý da artmýþtýr. Denetim ve düzenleme sistemindeki güçlendirmeler gibi mevduat sigortacýlýðý ve çözümleme alanýnda çalýþmalar sürmektedir. Finansal Kuruluþlara Destekler ve Ahlaki Ýstismar Bu kriz geliþmiþ ülkelerin sistemik kriz yaþama ve þirketlerinin batma olasýlýðýnýn bulunduðunu göstermiþtir. Geliþmiþ ülkeler ve þirketlerine atfedilen AAA (üç A) derecelerinin bir anlamý olmadýðý ve bunlarýn binde bir den bile düþük görülen batma olasýlýklarýnýn da gerçekleþebileceði görülmüþtür. Bu kapsamda, ABD ve Ýngiltere baþta olmak üzere pek çok ülkede bankacýlýk ve finans sektörünün kurtarýlmasýna yönelik adýmlar atýlmýþtýr. Ancak, alýnan önlemlerin kamu maliyesi disiplininde sorunlara neden olmasý muhtemeldir. Bugün için, bu sorun AB de bazý ülkeler için ciddi endiþe kaynaðýdýr. Global krizin baþýndan bugüne ABD de 368 banka batmýþtýr. Büyük bankalar dahil olmak üzere finansal kuruluþlar yüksek bütçeli kurtarma programlarýndan faydalanmýþtýr. Bu krizin nedeni ve kurtarma programlarýnýn nasýl kullanýldýðý gibi konularda Kongre tarafýndan Finansal Kriz Araþtýrma Komisyonu kurulmuþ ve raporlar hazýrlanmýþtýr. Bu krizin ve maliyet tartýþmalarýnýn önümüzdeki yýllarda ABD de ülke politiðine ve toplumsal hayatýna önemli etkileri olacaktýr. Benzer durum, küresel finans sisteminin merkezi olan Ýngiltere de de görülmektedir. Durum öyle bir boyuta gelmiþtir ki, Ýngiltere de büyük bankalar devletleþtirilmek zorunda kalýnmýþtýr. Bunlarýn tekrar özelleþtirilmesi ve piyasa mekanizmasýna dahil edilmesi zaman alacaktýr. Bu durum, kurumsal yönetim, hesap verilebilirlik ve kredi mekanizmasýnýn etkinliði açýsýndan problemlere neden olacaktýr. Geliþmiþ ülkelerin yaþamakta olduðu sorunlarýn benzerini ülkemizde yýllarýnda yaþadýk. Sorunlarýn çözümünde TMSF olarak muhatap olduk. Finansal sektörde gerekli tedbirleri aldýk, finans ve bankacýlýk olarak bu krizden hemen hemen hiç etkilenmedik. Aslýnda, bu sorunlara devletin müdahale etmesinin temel nedeni, bankacýlýktaki problemlerin mevduat iþlemleri, ödemeler sistemi ve kredi mekanizmasýnda oluþturduðu aksaklýklardýr. Kýsaca, mudi tasarruflarýnýn yok olmasý veya günlük ihtiyaçlarý için ulaþamamalarý, sosyal ve toplumsal sorunlara neden olmaktadýr. Ödemeler sistemi açýsýndan, ATM kartlarýnýn veya kredi kartlarýnýn çalýþmamasý insanlarýn yaþamlarýný zorlaþtýrmaktadýr. Kredi mekanizmasý açýsýndan ise, gündelik hayatta var olan formel ve informel kredi iliþkilerinin bir anda yok olmasý ve hane halkýnýn kredi tarihçesinin yok olmasý, kredi mekanizmasýný yavaþlatmaktadýr. Sýnýrötesi Risklerde Farkýndalýk Küreselleþen bir bankacýlýk sistemi ve sýnýr ötesi bankacýlýk iþlemlerinin artmasý nedeniyle, mudilerin, kreditörlerin ve devletlerin sýnýr ötesi riskleri artmaktadýr. Ülkemizde sýnýrötesi riskler, daha önce off-shore bankacýlýðý nedeniyle yaþanmýþ ve mudiler ve devlet bundan zarar görmüþtür. Bu riskler, ülkemizde yapýlan yasal düzenlemeler ve bankacýlýk faaliyetlerindeki gözetim yoluyla azaltýlmýþtýr. Söz konusu riskler, özellikle AB de olmak üzere tüm dünyada farklý bir þekilde kendini göstermektedir. Sýnýrötesi risklerin ilginç bir tezahürü olarak, AB de ICESAVE bankasý örneði yaþanmýþtýr. AB nin Þakir Ercan GÜL TMSF Baþkaný * tarihinde Osman Gazi Üniversitesi nde yapýlan konuþmaya esas teþkil eden metindir. 3

6 TMSF TMSF tarafýndan uygulanan mevcut prim sistemi öngürülen þekilde ex-ante ve riske dayalý olup þartlara baðlý olarak dinamik bir yapýda revize edilmesi planlanmaktadýr. Mevduat Sigorta Rezervinin sektördeki toplam sigortaya tabi mevduata veya sigortalý mevduata oraný Fon Rasyosu olarak tanýmlanmaktadýr. TMSF nin Fon Rasyosu, Tasarýda öngörülenlerin üzerindedir. entegrasyon sürecinde tek piyasa oluþturmaya ve hizmetlerin serbest dolaþýmýný saðlamaya yönelik politikalar oluþturulmaktadýr. Bu politikalarý gerçekleþtirmek için, Uluslararasý Banka Hesap Numarasý (International Bank Account Number- IBAN) direktifi ve denetimde karþýlýklý tanýmaya yönelik düzenlemeler geliþtirilmiþtir. Böylece, bütün Avrupa bankalarýnýn birlik içinde ve baþka ülkede faaliyet göstermesi kolaylaþmýþtýr. Ancak, bu durum sýnýrötesi bankacýlýk riskini artýrmýþtýr. Bu örnekte, Ýzlanda bankasý Icesave, Ýngiltere de herhangi bir fiziki þube açmaksýzýn IBAN ýn verdiði kolaylýðý ve internet bankacýlýðýný kullanarak yüksek faiz vermek suretiyle, kiþiden 5 milyar EUR, Hollanda da kiþiden 1,7 milyar EUR toplamýþtýr. Global krizle birlikte bankanýn batmasýndan sonra, hükümetler devreye girmiþ ve kendi vatandaþlarýnýn zararlarýný üstlenmiþtir. Ýngiliz Hükümeti, AB mevduat sigortacýlýðý direktifi kapsamýnda garanti verilen tutarýn kendisine ödenmesini istemiþtir. Ýzlanda Hükümeti, zararý tazmin etmeyeceðini ifade etmiþ, 2009 ve 2011 yýllarýnda yapýlan referandumda da ödememe kararý çýkmýþtýr. Ýngiltere, Ýzlanda nýn Avrupa Birliði anlaþmasýna aykýrý davrandýðýný iddia ederek Ýzlanda ya iliþkin olarak anti-terorism yasalarýný uygulamýþtýr 1. Bu durum, AB de denetim ve gözetim anlayýþýnýn yeniden yapýlandýrýlmasýný ve mevduat sigortacýlýðý, kriz yönetimi, çözümleme ve banka tasfiye süreçlerinin yeniden gözden geçirilmesine gerekçe olmuþtur. Global olarak, bankalarýn uluslararasý faaliyetlerini artmasý ve çok büyümüþ olmalarý merkez ve evsahibi (home-host) ülkeler açýsýndan yeni risklerin kaynaðý olmuþtur. Bu nedenle, global kriz sonrasýnda Finansal Ýstikrar Kurulu (FSB - Financial Stability Board) bünyesinde Sistemik Önemi Haiz Finansal Kuruluþlar (SIFI - Systemically Important Financial Institution) ile ilgili çalýþmalar baþlatýlmýþtýr. Söz konusu çalýþmalarda amaçlanan; (i) Yerel ve global bazdaki SIFI lerin risklerinin azaltýlmasý (batma olasýlýklarýnýn düþürülmesi) ve (ii) SIFI lerin batmalarý durumunda ise olumsuz etkilerinin azaltýlmasý suretiyle kriz esnasýnda finansal istikrarýn bozulmasýnýn, vergi mükelleflerine baþvurulmasýnýn ve böylece ahlaki tehlikenin önüne geçmektir. AB de Yeni Mevduat Sigortacýlýðý Anlayýþý Bütün geliþmiþ ekonomilerde olduðu gibi, AB de krizin yaþanmasýyla birlikte düþük olarak görülen kriz olasýlýðý gerçek olmuþtur. Bu durum ilave önlemler almayý gerekli kýlmýþtýr. Denetim anlayýþýnda, karþýlýklý tanýma ilkesi (mutual recognition) ve Lamfalussy Yaklaþýmý 2 gibi gevþek bir denetim anlayýþý yerine, Avrupa Bankacýlýk Otoritesi, Avrupa Menkul Kýymetler Otoritesi ve Avrupa Sigortacýlýk Otoritesi nin kurulmasý ve kurumsal yapýlarýnýn güçlendirilmesine yönelik çabalar artmýþtýr. Mevduat sigortacýlýðý direktifine (1994/19/EC) ve kriz yönetimi politikalarýna iliþkin çalýþmalar ise halen sürdürülmekte ve kýsa zamanda sonuçlanmasý beklenmektedir. Bunlarýn önemlilerine deðinecek olursak, mevduat sigorta limitinin harmonize edilmesi, mudilere 7 gün içinde ödeme yapýlmasý, bankalardan ex-ante garanti primi toplanmasý, mevduat sigortacýsýnýn çözümleme yetkilerine sahip olmasý, sýnýrötesi koordinasyonun artýrýlmasý, krize hazýrlýk aþamalarýna önem verilmesidir. Mevduat sigorta limitinin harmonize edilmesi kapsamýnda, gerçek ve tüzel kiþileri kapsayan asgari mevduat sigortasý limiti Euro olarak bütün ülkelerde sabitlenmiþtir. Bu tutar, Doðu Avrupa ülkelerinin bankacýlýk sistemleri için çok yüksek olup ahlaki istismarý artýracak ve kamu maliyesi üzerine ilave yükler getirecektir. Yapýlan analizlerde ülkemiz için de bu tutarýn yüksek olduðunu düþünüyoruz. Global krizle birlikte mudilere yapýlan ödemelerde yaþanan gecikmelerin büyük sakýncalar yarattýðý ve diðer bankalara sirayet edebileceði tecrübe edilmiþtir. Bu nedenle, AB Direktifi mevcut bankacýlýk sektörünün alt yapýsýný ve düzenlemeleri dikkate alarak en fazla 30 gün içinde ödemeyi öngörmüþtür. Ancak, yeni tasarýda ödeme süresinin 7 güne indirilmesi düþünülmektedir. TMSF nin ödemeye karar verme konusunda yetki ve kaynaðýnýn olmasý, bankacýlýk sistem alt yapýsýnýn BDDK nýn düzenlemeleri ile çok ileri seviyeye taþýnmýþ olmasý hususlarý AB düzenlemelerine uyumlu olmamýza imkan saðlayacaktýr. Mevduat sigortacýlýðýnda fonlama ve sigorta prim sisteminin ex-ante ve riske dayalý olmasý öngörülmektedir. Riski yaratan bankanýn disipline edilmesi ve maliyetine katlanmasý gerekmektedir. Diðer türlü sistemde riski yaratan ile maliyetini ödeyen farklýlaþacaktýr. TMSF tarafýndan uygulanan mevcut prim sistemi öngürülen þekilde ex-ante ve riske dayalý olup þartlara baðlý olarak dinamik bir yapýda revize edilmesi planlanmaktadýr. Mevduat Sigorta Rezervinin sektördeki toplam sigortaya tabi mevduata veya sigortalý mevduata oraný Fon Rasyosu olarak tanýmlanmaktadýr. TMSF nin Fon Rasyosu, Tasarýda öngörülenlerin üzerindedir. 1 Daha fazla bilgi için 2 AB de finansal piyasalarýn düzenlenmesinde kullanýlan yöntem 4

7 TMSF AB de sýnýr ötesi bankacýlýkta mevduat ödemeleri için merkez-ev sahibi (home-host) iliþkileri yeniden tanýmlanmýþtýr. Bu kapsamda, mevduat ödemelerinin ev sahibi (host) ülke tarafýndan yapýlmasý ve merkez (home) ülkeye rücu edilmesi politikasý benimsenmektedir. Diðer taraftan, finansal kriz yönetimi, batmayacak kadar büyük finansal kuruluþlar (Too Big to Fail), çözümleme fonlarýnýn kullanýmý, özel bir banka tasfiye rejiminin oluþturulmasý ve harmonize edilmesi konusunda direktif çalýþmalarý ayrýca yürütülmektedir. Bankalarýn yaþam vasiyetlerini (living will) hazýrlamasý, faaliyetlerinin sýnýrlandýrýlmasý ve köprü banka kurulmasýna yönelik çalýþmalar devam etmektedir. Uluslararasý Alanda Geliþmeler AB deki geliþmelere paralel bir þekilde, global çapta denetleme, düzenleme ve mevduat sigortacýlýðý çalýþmalarý Finansal Ýstikrar Kurulu (FSB) koordinasyonunda yapýlmaktadýr. Bu kapsamda, Avrupa Mevduat Sigortacýlarý Birliði (EFDI), IMF, Dünya Bankasý ve Avrupa Komisyonunun da katýmýyla, Basel Bankacýlýk Denetim Komitesi (BCBS) ve Uluslararasý Mevduat Sigortacýlarý Birliði (IADI) tarafýndan bütün dünya ülkelerine referans olacak Etkin Mevduat Sigortacýlýðý için Temel Prensipler ve Uygulama Metodolojisi yayýnlanmýþtýr. Söz konusu Temel Prensipler de; ahlaki riskin azaltýlmasý, çözümleme süreçlerinin etkinleþtirilmesi, fonlama, sýnýr ötesi faaliyetler ve kamuoyu farkýndalýðý gibi hususlar da dahil olmak üzere mevduat sigortacýlýðýný ilgilendiren konularda 18 adet prensip bulunmaktadýr. Temel Prensipler ve metodoloji, mevduat sigorta sistemlerinin kurulmasýnda ya da reforme edilmesinde dikkate alýnmasý gereken temel ölçütleri belirlemektedir. Bu amaçla, söz konusu standartlar Hindistan, Meksika ve Çek Cumhuriyeti nde uygulandýktan sonra revize edilerek son hali verilmiþtir. G-20 tarafýndan 2011 yýlýnda yapýlacak olan tematik gözden geçirmeye yönelik denetim ekipleri oluþturulmuþtur. Bu denetim ekiplerine TMSF uzmanlarý da seçilmiþtir. Diðer taraftan, Sistemik Önemi Haiz Finansal Kuruluþlarýn (Sytemically Important Financial Institutions-SIFI) çözümlenme kapasitelerinin artýrýlmasýna yönelik çalýþmalar da yürütülmektedir. Bu konudaki çalýþmalar; (i) Etkin çözümleme rejimlerine sahip olunmasý (ii) Sýnýr ötesi iþbirliði için bir çerçeve oluþturulmasý (iii) SIFI lerin her an çözümlenebilmesini saðlayacak iyileþtirme ve çözümleme planlarýnýn hazýr bulundurulmasý baþlýklarý altýnda sürdürülmektedir. Ayrýca, SIFI denetimlerinin etkinliðinin ve yoðunluðunun artýrýlmasý ise çalýþma yapýlan baþka bir alaný oluþturmaktadýr. Sonuç ve Deðerlendirme Bankacýlýktaki iþ modellerinin deðiþmiþ olmasý, toplum ve devlet üzerindeki riskleri farklýlaþtýrmaktadýr. Global kriz ise, bu risklerin ulusal devletlerin hakimiyet alanlarýný aþan boyutta olduðunu ve bu nedenle yeni yapýlara, düzenlemelere ve uluslararasý mutabakatlara ihtiyaç olduðunu göstermiþtir. Bu kapsamda, G20 ve FSB gibi kuruluþlar kurulmuþtur. Benzer þekilde, AB de yönetim sisteminin güçlendirilmesi ve finansal denetimin kapasitesinin artýrýlmasýna yönelik çabalar gözlemlenmiþtir. Ülkemizde de bu çalýþmalara çeþitli platformlarda katýlým saðlanmaktadýr. TMSF, Uluslararasý Mevduat Sigortacýlarý Birliði (IADI) ve Avrupa Mevduat Sigortacýlarý Birliði (EFDI) üyesi olarak çeþitli çalýþmalara destek olmaktadýr. Özellikle, krizi daha önceden yaþamýþ bir ülke olarak, her zaman buradan edindiðimiz deneyimi bu platformlara taþýmaktayýz. TMSF, Uluslararasý Mevduat Sigortacýlarý Birliði (IADI) ve Avrupa Mevduat Sigortacýlarý Birliði (EFDI) üyesi olarak çeþitli çalýþmalara destek olmaktadýr. Özellikle, krizi daha önceden yaþamýþ bir ülke olarak, her zaman buradan edindiðimiz deneyimi bu platformlara taþýmaktayýz. 5

8 ARAÞTIRMA ÝZLANDA ÖRNEÐÝ ÇERÇEVESÝNDE MEVDUAT SÝGORTACILIÐINA ÝLÝÞKÝN DEÐERLENDÝRMELER Ýzlanda'nýn ön planda bulunan üç bankasý, Avrupa ülkelerinde yüksek faizli olarak pazarladýklarý (internet üzerinden açýlan) mevduat hesaplarý ile büyümelerine ivme kazandýrmýþtýr yýlý itibariyle bu üç bankanýn varlýklarýnýn toplamýnýn yaklaþýk yarýsýnýn Ýzlanda dýþýnda olduðu ve bankalarýn fonlarýnýn %75 ini toptan piyasadan saðladýðý görülmektedir. Yine bu üç bankanýn varlýklarýnýn toplamýnýn 2004 yýlýnda Ýzlanda nýn GSYH sinin %100 üne karþýlýk geldiði, 2008 yýlýnýn baþlarýnda ise Ýzlanda nýn GSYH sinin 9 katýný geçtiði hesaplanmýþtýr. Bilindiði üzere 2008 yýlýnýn son çeyreðinde ABD deki (subprime) mortgage kredi sektöründe baþlayýp, tüm dünyayý etkisine alan bir küresel kriz patlak vermiþtir. Küresel kriz tüm ülkeleri farklý düzeyde etkilemiþ, Ýzlanda da küresel krizin etkilerinin ciddi boyutlara ulaþtýðý ülkelerden bir tanesi olmuþtur. Yaklaþýk 326 bin kiþinin 1 yaþadýðý Ýzlanda, küresel kriz öncesinde Birleþmiþ Milletler in refah seviyesi en yüksek ülkeler listesinde ilk sýralarda yer almýþtýr2. Ýzlanda nýn, 2008 yýlýnda GSYH si 16,8 milyar $3, kiþi baþýna gelir düzeyi $ dýr4. Ýzlanda nýn bankacýlýk sektörüne bakacak olursak, üç bankanýn ön planda bulunduðunu görmekteyiz. Bu üç banka, 2000 lerin baþýndan itibaren uluslararasý faaliyetlerini artýrmaya baþlamýþtýr5. Ýzlanda nýn Avrupa Ekonomik Tablo 1 Mevduat Sahibinin Bulunduðu Ülke Anýl Ertanoðlu Fon Uzmaný Sigorta ve Risk Ýzleme Daire Baþkanlýðý 6 Avusturya Belçika Danimarka Finlandiya Almanya Guernsey Man Adasý Lüksemburg Hollanda Norveç Ýsveç Ýsviçre Birleþik Krallýk Alanýna (European Economic Area) üye olmasý bankalarýnýn da, özellikle Ýskandinavya ve Kuzey Avrupa da faaliyetlerini kolaylaþtýrmýþtýr. Aþaðýdaki tabloda da yer aldýðý üzere, Ýzlanda nýn üç büyük bankasýnýn faaliyet alaný, aðýrlýklý olarak Ýskandinavya ve Kuzey Avrupa ülkeleri olmak üzere, Avrupa nýn 13 farklý ülkesi/bölgesi olmuþtur. Ýzlanda bankalarý, yüksek faizli olarak pazarladýklarý (internet üzerinden açýlan) mevduat hesaplarý ile büyümelerine ivme kazandýrmýþtýr yýlý itibariyle bu üç bankanýn varlýklarýnýn yaklaþýk yarýsýnýn Ýzlanda dýþýnda olduðu ve bankalarýn fonlarýnýn %75 ini toptan piyasadan saðladýðý görülmektedir 7. Yine bu üç bankanýn varlýklarýnýn 2004 yýlýnda Ýzlanda nýn GSYH sinin %100 üne karþýlýk geldiði, 2008 yýlýnýn baþlarýnda ise GSYH nin 9 katýný geçtiði hesaplanmýþtýr8. 3 Ýzlanda Bankasýnýn Yapýlanma Þekli Kaupthing Landsbanki Glitner Þube Lüksemburg Þubesinin Ýþtiraki Ýþtirak Þube Þube Ýþtirak Ýþtirak Ýþtirak Þube Ýþtirak Lüksemburg Þubesinin Ýþtiraki Ýþtirak Þube Ýþtirak Ýþtirak Þube Ýþtirak/Þube Ýþtirak Ýþtirak Ýþtirakler Ýþtirak - Ýlgili Mevduat Sigorta Kuruluþunun Ülkesi Ýzlanda Lüksemburg Danimarka Ýzlanda/Finlandiya Ýzlanda Guernsey Man Adasý Lüksemburg Ýzlanda/Hollanda Ýzlanda/Norveç Ýsveç Lüksemburg Ýzlanda/Birleþik Krallýk 1 (2011 Tahminidir.) yýlýnda 12,1 milyar $, 2010 yýlýnda 12,8 milyar $ dýr yýlýnda ise 13,5 milyar $ olacaðý tahmin edilmektedir. Kaynak : yýlýnda $, 2010 yýlýnda $ dýr yýlýnda ise $ olacaðý tahmin edilmektedir. Kaynak : 5 Mark J. Flannery (2009). 6 Barbara A. RYAN (2010). 7 IMF (2008). 8 IMF (2008).

9 ARAÞTIRMA Küresel krizin tüm dünyayý etkilemeye baþlamasýyla birlikte Ýzlanda bankalarý da kaynak bulmakta, dolayýsýyla yükümlülüklerini yerine getirmekte zorlanmaya baþlamýþtýr. Ýzlanda hükümetinin, ülkenin üçüncü en büyük bankasýna (Glitner) ortak olabileceði açýklamalarý, mevduat sahiplerinin bankacýlýk sistemine duyduðu güvenin azalmasýna, Ýzlanda dýþýnda ise sanal bir bankaya hücum (bankrun) yaþanmasýna neden olmuþtur9. Krizin derinleþmesi ile birlikte Ýzlanda da bankalardaki tüm mevduata garanti verildiði, ancak Ýngiliz kurumlarýna ait mevduatýn kapsam dýþýnda býrakýldýðý açýklanmýþtýr. Bunu Glitner e (ülkenin üçüncü en büyük bankasý), Landsbanki ye (ikinci en büyük bankasý) ve Kaupthing e (en büyük bankasý) el konmasý izlemiþtir. Diðer taraftan, ayný zamanlarda, Landsbanki nin uluslararasý faaliyetlerine iliþkin geliþmeler yaþanmaya baþlamýþtýr. Icesave unvaný altýnda Birleþik Krallýk ve Hollanda da internet üzerinden açýlan hesaplar ile mevduat toplamýþ olan Landsbanki batýnca, ilgili ülkelerin mevduat sigorta kuruluþlarý, sigorta kapsamýndaki tutarlarý -ödedikleri bu tutarlarý Ýzlanda dan talep etmek üzere- sahiplerine ödemiþtir10. Daha sonrasýnda Ýzlanda hükümeti Icesave deki hesaplardan para çekiliþlerinin durdurulduðunu açýklamýþ, buna karþýlýk, vatandaþlarýnýn bu kuruluþta yaklaþýk 1 milyar unun battýðý ifade edilen11 Ýngiliz hükümeti de, 2001 yýlýnda çýkartýlan Terörle Mücadele Kanunu ndan aldýðý yetkiyi kullanarak Icesave in ülkelerindeki varlýklarýný dondurmuþtur. Ýlerleyen günlerde benzer bir kriz de Belçika da patlak vermiþtir. Yaþananlar paralelinde binlerce Belçikalý, mevduatýný çekmek amacýyla Kaupthing in Brüksel ve Anvers teki þubelerine akýn etmiþtir12. Belçika da yapýlan bir kamuoyu araþtýrmasýnda halkýn %57 sinin mevduatýnýn geleceðinden endiþelendiðinin ortaya çýkmasý13, bir ülkede yaþanan krizin, nasýl farklý bir ülkede bankacýlýk sistemine duyulan güvenin azalmasýna neden olabileceði konusunda ciddi fikirler vermiþtir. Bu çerçevede küresel kriz ve akabinde Ýzlanda da yaþananlar paralelinde, piyasalarýn yakýnlaþmasý (geçiþkenliðin artmasý), kamuoyu farkýndalýðý, iletiþim-iþbirliðieþgüdüm, kriz nedeniyle alýnan önlemlerin zaman içerisinde ortadan kaldýrýlmasý nýn, mevduat sigortacýlýðý açýsýndan, üzerinde ciddi olarak durulmasý gereken hususlar olduðu görülmektedir. Piyasalarýn yakýnlaþmasýna (geçiþkenliðin artmasýna) iliþkin olarak mevduat sigorta sistemleri arasýndaki farklýlýklarýn, yetersizliklerin, uyumsuzluklarýn özellikle sistemik bir kriz yaþanýrken sorun olabileceði, sistemik bir kriz sýrasýnda mevduat sigortacýlýðýna yönelik alýnacak sert önlemlerin de, istikrarý saðlamak yerine istikrarý bozucu etkileri olabileceði gözlemlenmiþtir14. Piyasalarýn yakýnlaþmasýnýn (geçiþkenliðin artmasýnýn) olumsuz etkilerinin giderilmesinde; mevduat sigorta sistemleri arasýndaki iletiþimin, iþbirliðinin ve eþgüdümün geliþtirilmesi, mevduat sigorta sistemlerinin Temel Prensiplere15 uyumluluk düzeylerinin artýrýlmasý ile mevduat sigorta sistemlerinin bir bütün olarak yapýsýnýn belli dönemlerde gözden geçirilmesi önemli adýmlar olacaktýr16. Kamuoyu farkýndalýðý, ele alýnmasý gereken bir diðer önemli husustur. Finansal krizlerden önce mevduat sahiplerinin, yatýrýmlarýný baþka bir ülkedeki bankada mevduat olarak deðerlendirmesinin taþýdýðý riskleri bilemeyeceði, buna ek olarak mevduat sigortacýlýðýna iliþkin olasý sýnýr ötesi sorunlarý öngöremeyebileceði, mevduat sigorta sistemlerinin aralarýndaki farklarýn anlaþýlmasýnýn ve açýklanmasýnýn da güç olabileceði gözlemlenmektedir17. Bu çerçevede bahsedilen sorunlarýn çözümünde, gerektiðinde mevduat sahiplerine açýk ve eksiksiz bilgilendirmede bulunulmasý ve mevduat sigorta sistemleri arasýnda bulunabilecek farklardan bazý taraflarýn haksýz fayda saðlamasýný engellemek amacýyla, mevduat sigorta sistemleri arasýndaki Krizin derinleþmesi ile birlikte Ýzlanda da bankalardaki tüm mevduata garanti verildiði, ancak Ýngiliz kurumlarýna ait mevduatýn kapsam dýþýnda býrakýldýðý açýklanmýþtýr. Bunu Glitner e (ülkenin üçüncü en büyük bankasý), Landsbanki ye (ikinci en büyük bankasý) ve Kaupthing e (en büyük bankasý) el konmasý izlemiþtir. 9 Bankalarýn Ýzlanda dýþýndaki ülkelerdeki internet hesaplarýnda bulunan mevduat tutarlarý baþka bankalardaki hesaplara aktarýlmaya çalýþýlmýþtýr. Barbara A. RYAN (2010). 10 Bu kapsamda mevduat sahiplerine ödenen toplam tutarýn yaklaþýk 4 milyar olduðu, Ýzlanda mevduat sigorta fonunda ise yaklaþýk 100 milyon olduðu belirtilmektedir. Baldursson (2011) Barbara A. RYAN (2010). 15 Etkin Mevduat Sigorta Sistemleri Ýçin Temel Prensipler, bkz. ve sf Barbara A. RYAN (2010). 17 a.g.e 18 a.g.e 7

10 ARAÞTIRMA En son yaþanan küresel kriz paralelinde Ýzlanda daki geliþmeler, belli bazý konularýn üzerinde daha fazla durulmasý gerektiðini göstermiþtir. Uluslararasý platformda, Uluslararasý Mevduat Sigortacýlarý Birliði (IADI) birçok konuda araþtýrma çalýþmalarý gerçekleþtirmekte, Avrupa da ise Avrupa Mevduat Sigortacýlarý Birliðinin (EFDI) öncülüðünde mevduat sigortacýlýðýna iliþkin direktifte kapsamlý deðiþiklikler yapýlmasý planlanmaktadýr. uyumluluðun geliþtirilmesi etkili olabilecektir18. Ýletiþim, iþbirliði, eþgüdüme iliþkin olarak Ýzlanda örneði de göstermiþtir ki, sigorta kapsamýndaki mevduatýn ödenmesi ve diðer (sýnýr ötesi) hususlar çerçevesinde bankaya evsahipliði yapan ülke ile bankanýn kurulduðu ülke problemi mevcuttur (bkz. Tablo 1). Baþka bir ülkede þube statüsünde faaliyette bulunmanýn çeþitli fonlama sýkýntýlarýný beraberinde getirmesinin yanýnda, bankaya/þubeye evsahipliði yapan ülkenin, ülkesindeki mevduat sahibini/mevduatý korumak amacýyla özel önlemler almasý söz konusu olabilecektir. Yine Ýzlanda örneðinde görüldüðü üzere, yüksek faiz oranýyla pazarlanan mevduat ürünlerinin ahlaki tehlike riskini artýrmasý ve finansal istikrarsýzlýðýn zincirleme olarak birden çok ülkeyi etkilemesi mümkündür. Bu noktada sigorta kapsamýndaki mevduatýn mevduat sahibine (en kýsa zamanda) geri ödenmesi ile tasfiye süreçlerinin iyileþtirilmesi önem arz eden hususlar olmaktadýr. Diðer taraftan bankacýlýk otoritelerinin, kuruluþlara þube statüsünde faaliyet gösterme izni vermesine yönelik fayda-maliyet analizi yapmalarýnýn gerektiði de açýktýr. Ayrýca, uluslararasý çalýþmalarda, yasal çerçevenin, hangi ülkede hangi mevduat sigorta kuruluþunun sorumluluðunun bulunduðunu düzenlemesi gerektiði, hangi ülkenin mevduat sigorta kuruluþu ilgili olursa olsun mevduat sigorta rezervinin yeterli düzeyde olmasý gerektiði ve ahlaki tehlikenin bankacýlýk otoritelerince ele alýnmasý gerektiði üzerinde durulmaktadýr19. Tüm bu hususlar iletiþime, iþbirliðine ve eþgüdüme neden önem verilmesi gerektiðinin altýný çizmektedir. Etkin bir kriz yönetimi için kriz öncesinde gerçekleþtirilecek iletiþimin, iþbirliðinin ve eþgüdümün gerekliliðinden hareketle, özellikle kriz öncesi dönemlerde, yasa yapýcýlar için kriz yönetimi düzenlemeleri yapmak için önemli þanslar, fýrsatlar bulunmaktadýr20. Krizle birlikte mevduat sigortacýlýðýna iliþkin alýnan geçici önlemlerin ne þekilde, ne zaman ortadan kaldýrýlacaðý da önemli bir tartýþma ve çalýþma konusudur. Bu kapsamda, geçici olarak mevduat sigorta sistemlerinde önlemleri artýran yasa yapýcýlarýn, açýk bir önlemlerden çýkýþ stratejisi ne sahip olmasý gerekmektedir. Bunun yanýnda farklý ülkelerdeki yasa yapýcýlarýn bu konuda ortak çýkýþ stratejileri üzerinde çalýþmasý her ülke için önemli faydalar saðlayabilecekti21. Sonuç olarak, en son yaþanan küresel kriz paralelinde Ýzlanda daki geliþmeler, belli bazý konularýn üzerinde daha fazla durulmasý gerektiðini göstermiþtir. Uluslararasý platformda, Uluslararasý Mevduat Sigortacýlarý Birliði (IADI) birçok konuda araþtýrma çalýþmalarý gerçekleþtirmekte22, Avrupa da ise Avrupa Mevduat Sigortacýlarý Birliðinin (EFDI) öncülüðünde mevduat sigortacýlýðýna iliþkin direktifte kapsamlý deðiþiklikler yapýlmasý planlanmaktadýr23. Söz konusu platformlarda ele alýnan tüm hususlar TMSF tarafýndan da yakýndan takip edilmektedir. TMSF, ileriki dönemde gündeme gelebilecek düzenlemeler üzerinde çalýþmaya; çalýþmalarýný, ilgili taraflarla paylaþmaya devam etmektedir. 19 Barbara A. RYAN (2010). 20 a.g.e 21 a.g.e. 22 Bkz Direktifte deðiþiklik yapýlmasý planlanan hususlar; Kapsam ve Limit, Sigortalý Mevduat Ödemeleri, Mudi Bilgilendirme, Fonlama ve Sýnýr Ötesi Ýþbirliði dir. Kaynaklar Deposit Insurance, The Financial Crisis and Cross Border Implications, Barbara A. RYAN, IADI/EFDI Joint Conferance, 10/01/2010. Iceland s Failed Banks: A Post Mortem, Mark J. Flannery, Ph. D., 9 Kasým Icesave Groundhog Day?, Fridrik Mar Baldursson, 01/10/2011, IMF Iceland, Financial Stability Assessment-Update (December 2008) 8

11 MAKALE KÜRESEL KRÝZ VE SINIR ÖTESÝ BANKALARIN ÇÖZÜMLENMESÝNE YÖNELÝK GELÝÞMELERÝN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ Finansal istikrarýn yeniden tesis edilmesine yönelik olarak çok sayýda ülkede kriz süresince çeþitli tedbirler alýnmýþ ve bankalara hücumu önlemek amacýyla 49 ülke tarafýndan mevduat sigorta sistemlerinde deðiþiklikler yapýlmýþtýr: 20 ülke tam garanti sistemine geçerken, 29 ülkenin sigorta limitleri arttýrýlmýþtýr. Finansal hizmetlerin globalleþmesi ve sýnýr ötesi bankacýlýk faaliyetlerinin yaygýnlaþmasý küresel krizin uluslararasý finans sistemi üzerindeki etkilerini daha da aðýrlaþtýrmýþtýr. Bu nedenle finansal istikrarýn yeniden tesis edilmesine yönelik olarak çok sayýda ülkede kriz süresince çeþitli tedbirler alýnmýþ ve bankalara hücumu önlemek amacýyla 49 ülke tarafýndan mevduat sigorta sistemlerinde deðiþiklikler yapýlmýþtýr: 20 ülke tam garanti sistemine geçerken, 29 ülkenin sigorta limitleri arttýrýlmýþtýr 1. Bu kapsamda ülkemizde de Kasým 2008 de çýkarýlan bir kanunla 2 iki yýl süreyle mevduat sigortasý kapsam ve tutarýný belirleme yetkisi TMSF Fon Kurulu Baþkanlýðýndan alýnarak Bakanlar Kurulu na verilmiþtir. Diðer taraftan, küresel krizle birlikte finansal istikrarýn korunmasý ve ahlaki riskin azaltýlmasý amacýyla finansal kuruluþlarý çözümleme yöntemlerinin gözden geçirilmesi de zorunlu hale gelmiþtir. Bilhassa mevduat sigortacýlýðý alanýnda Ýzlanda bankalarýnýn iflasýyla birlikte sýnýr ötesi bankacýlýk faaliyetlerinde bulunan finansal kuruluþlarýn batýk hale gelmesi durumunda uygulanacak çözümleme yöntemlerinin belirlenmesi, bulaþma etkisinin azaltýlmasý ve çözümleme maliyetinin paylaþýmý gibi konular daha da önem kazanmýþtýr. Halen, kriz sýrasýnda uygulanan tedbirlerden çýkýþ stratejilerinin konuþulduðu ve yeni küresel finansal mimarinin oluþturulduðu Krizden Çýkýþ veya Normalleþme olarak adlandýrýlan bir süreçte bulunmaktayýz. Bu çerçevede, sýnýr ötesi bankacýlýk ve çözümleme konusunda baþta Finansal Ýstikrar Kurulu (Financial Stability Board-FSB) olmak üzere, Uluslararasý Mevduat Sigortacýlýðý Birliði (International Association of Deposit Insurers- IADI), Avrupa Mevduat Sigortacýlýðý Forumu (European Forum of Deposit Insurers- EFDI) ile Uluslararasý Para Fonu (International Monetary Fund-IMF) gibi uluslararasý kuruluþlar tarafýndan yürütülmekte olan muhtelif düzenleme çalýþmalarý bulunmaktadýr. Bu dokümanda, sýnýr ötesi bankacýlýk ve çözümleme konularýnda küresel krizle birlikte gerçekleþtirilen çalýþmalar incelenmiþtir. 1. Sýnýr Ötesi Faaliyetlerin Mevduat Sigortacýlýðýndaki Yeri Günümüzde finansal kuruluþlar finansal liberalizmin saðladýðý avantajlardan yararlanmak, risk çeþitlendirmesi yapmak, hedef müþteri portföylerine ulaþmak ve geliþmekte olan piyasalardaki etkinliklerini artýrabilmek amacýyla faaliyetlerini yerel ölçekte sýnýrlandýrmayýp, sýnýr ötesi bankacýlýk faaliyetleri ile diðer ülkelerde de büyüme yoluna gitmektedir. Sýnýr ötesi bankacýlýk faaliyetlerindeki büyüme ile birlikte ülkelerin farklý mevduat sigortacýlýðý uygulamalarýnýn 3 birbirine uyumlaþtýrýlmasý ihtiyacý belirginleþmiþtir. Sýnýr ötesi bankacýlýk ve çözümleme konusunda çeþitli yaklaþým ve öneriler bulunmakla birlikte, bu konuda henüz hukuki ve operasyonel olarak tam mutabakatýn saðlandýðý bir düzenleme çerçevesi bulunmamaktadýr. 1 I IMF IADI, Update of Unwinding Temporary Deposit Insurance Arrangements, June Kasým 2008 tarihinde yürürlüðe giren 5811 sayýlý Bazý Varlýklarýn Milli Ekonomiye Kazandýrýlmasý Hakkýnda Kanun un Geçici 2.maddesi kapsamýnda, 5411 sayýlý Bankacýlýk Kanununun 63 üncü maddesinin üçüncü fýkrasýnda belirtilen sigortaya tabi olacak tasarruf mevduatýnýn ve gerçek kiþilere ait katýlým fonlarýnýn kapsam ve tutarýný belirlemeye iliþkin Tasarruf Mevduatý Sigorta Fonu Kuruluna ait bulunan yetkiler, iki yýl süreyle Bakanlar Kuruluna devredilmiþtir. Bu yetki 22 Kasým 2010 tarihinden sonra yeniden Fon Kurulu Baþkanlýðýndadýr. 3 Toplam 180 ülkede farklý görev ve yetkilerle donatýlmýþ mevduat sigorta sistemleri bulunmaktadýr. Bu sistemler genel olarak 3 ana kategori altýnda gruplandýrýlmaktadýr: Ödeme Sandýðý (Paybox), Ödeme Sandýðýndan Fazlasý (More Than Paybox) ve Risk Azaltýcý (Risk Minimizer) Çiðdem AKDAÐ Fon Uzmaný Sigorta ve Risk Ýzleme Dairesi 9

12 MAKALE Küresel krizde sýnýr ötesi bankalarýn çözümlenmesi sürecinde karþýlaþýlan sýkýntýlar (örneðin, uygulanan çözümleme araç ve tekniklerinin yeterli olmayýþý ve müdahale tekniklerindeki boþluklar vb.), FSB, IADI, IMF gibi uluslararasý kuruluþlarýn önderliðinde sýnýr ötesi banka iflaslarý ve çözümleme faaliyetlerine yönelik kapsamlý ve uygulanabilir bir düzenleme çerçevesi oluþturma ihtiyacýný ortaya çýkarmýþtýr. Sýnýr ötesi faaliyetlere iliþkin hususlar IADI tarafýndan mevduat sigorta sistemi kurmak veya mevcut sistemini deðiþtirmek isteyen ülkelere rehberlik etmesi amacýyla katýlýmcý ülkelerin tecrübelerinden faydalanýlarak hazýrlanan ve Haziran 2009 da yayýmlanan Etkin Mevduat Sigortacýlýðý Temel Prensipler dokümanýnýn 7 inci maddesinde aþaðýda belirtilen þekilde düzenlenmiþtir 4 : Prensip-7 (Sýnýr Ötesi Faaliyetler): Gizliliðin saðlanmasý þartýyla, farklý yetki alanlarýndaki mevduat sigortacýlarý arasýnda ve mümkünse, mevduat sigortacýlarý ve diðer yabancý güvenlik aðý katýlýmcýlarý arasýnda ilgili tüm bilgiler paylaþýlmalýdýr. Kapsam için birden fazla mevduat sigortacýsýnýn sorumlu olduðu durumlarda, ödeme süreci için hangi mevduat sigortacýsýnýn ya da sigortacýlarýnýn sorumlu olacaðýnýn belirlenmesi önemlidir. Yükümlülük ve primlerin belirlenmesinde, hâlihazýrda menþe ülke sistemince saðlanan mevduat sigortasý tanýnmalýdýr. 2. Sýnýr Ötesi Banka Çözümleme Süreci ve Çözümleme Yaklaþýmlarý Sýnýr ötesi bankacýlýk faaliyetlerinde bulunan bir bankanýn iflasý sözkonusu olduðunda, öncelikle ülkelerin iç hukuk (ulusal) sistemleri olmak üzere sýrasýyla uluslararasý kural, norm ve prensipler ile UNCÝTRAL Hukuk modeli 5, Avrupa Birliði Yaklaþýmý ile varsa ikili veya çoklu mutabakat zabýtlarýndaki (MOU) 6 usül ve esaslarýn uygulanmasýna kadar uzanan geniþ bir uygulama çerçevesi sözkonusudur. Küresel krizde sýnýr ötesi bankalarýn çözümlenmesi sürecinde karþýlaþýlan sýkýntýlar (örneðin, uygulanan çözümleme araç ve tekniklerinin yeterli olmayýþý ve müdahale tekniklerindeki boþluklar vb.), FSB, IADI, IMF gibi uluslararasý kuruluþlarýn önderliðinde sýnýr ötesi banka iflaslarý ve çözümleme faaliyetlerine yönelik kapsamlý ve uygulanabilir bir düzenleme çerçevesi oluþturma ihtiyacýný ortaya çýkarmýþtýr. Böylece, sýnýr ötesi bankalarýn çözümlenmesinde görev alan otoritelerin üzerinde mutabýk kalacaðý ve uygulamada daha etkin olacaklarý bir çözümleme metodolojisi tesis edilerek piyasa disiplininin sürdürülmesi hedeflenmiþtir. Sýnýr ötesi banka çözümlemesinde uygulanmakta olan iki temel yaklaþým bulunmaktadýr: Evrensel Çözümleme Yaklaþýmý (Universal Approach): Bu yaklaþýmda, çözümlemede tek bir yargý otoritesinin oluþturulmasý ve tüm ülkeler tarafýndan bütünlüðünün tanýnmasý esastýr. Merkez ülkedeki çözümleme otoritesine sýnýr ötesi bankacýlýk faaliyetinde bulunan finansal kuruluþun tüm varlýk ve yükümlülükleri üzerinde (diðer ülkelerdekileri de kapsayacak þekilde) kontrol ve yönetim hakký saðlanmaktadýr. Hem yerel, hem de yabancý kreditörlere geri ödemeler, sýralamadaki yerlerine göre gerçekleþtirilmektedir. Ancak, ulusal otoritelerin yetkilerini sýnýrlandýrýcý bir yaklaþýmdýr. Bölgesel (Territorial) veya Sýnýrlayýcý (Ring Fencing 7 ) Çözümleme Yaklaþýmý: Her yargý otoritesinin sýnýr ötesi finansal kuruluþun kendi yetki alaný içerisindeki birimini çözmesini ifade eden bölgesel veya sýnýrlayýcý bir yaklaþýmdýr. Çoðu ülke tarafýndan bölgesel yaklaþým tercih edilmektedir. Bu yaklaþýmda ev sahibi ülke tarafýndan merkez ülkenin tasfiye sürecine iþtirak etmek yerine farklý bir tasfiye süreci yürütülmektedir. Küresel krizle birlikte sýnýr ötesi banka çözümleme sürecinde karþýlaþýlan sorunlarýn giderilmesi amacýyla yukarýda belirtilen yaklaþýmlara ilave olarak gündeme gelen yeni yaklaþýmlar 8 da bulunmaktadýr. Bunlardan ilki de-globalizasyon yaklaþýmýdýr. De-globalizasyon sürecinde, sorunlu hale gelen ve sýnýr ötesi bankacýlýk yapan finansal kuruluþlarýn bulunduklarý ülkenin ulusal 4 BIS-IADI, Core Principles For Effective Deposit Insurance Systems, June 18,2009, S.3, 5 Sýnýr ötesi kuruluþlarýn tasfiye süreçlerinde esas alýnan UNCITRAL ( The United Nations Commissions on International Trade Law ) bir hukuk modeli ( Cross Border Insolvency -The Model Law ) olup, 1997 yýlýnda yürürlüðe girmiþtir. Modelin temel amacý, sýnýr ötesi faaliyetlerde bulunan ve iflas eden kuruluþlarýn varlýk ve yükümlülüklerinin tasfiye edilmesi sürecinde ortaya çýkabilecek uyuþmazlýklarý giderilmesinde taraflar arasýnda etkin bir iþbirliði mekanizmasý kurulmasýný saðlamaktýr. Model, tüm müflis kuruluþlara uygulanabilmekle birlikte banka ve sigorta kuruluþlarý için bazý ek hükümler içermektedir. 6 Literatürde Memorandum of Understanding (MOU) olarak ifade edilen mutabakat zabýtlarý, uluslararasý iflas rejiminin olmadýðý hallerde sýnýr ötesi kuruluþlara iliþkin konularýn düzenlenmesi amacýyla taraflar arasýnda gönüllülük esasýyla imzalanan ikili/çoklu özel anlaþmalar olup, yasal baðlayýcýlýðý bulunmayan anlaþmalardýr. 7 Henüz Türkçe karþýlýðý oluþturulmamýþ yeni bir kavram olan ring-fencing in literatürde yaygýn olarak iflas durumuyla baðlantýlý olarak korumacý sýnýrlama veya koruma altýna alma/ayrýþtýrma anlamýnda kullanýlan bir terim olduðu görülmektedir. Bu dokümanda ise, ring-fencing kavramý daha ziyade sýnýr ötesi bankacýlýk faaliyetleri çerçevesinde getirilen kýsýtlamalarý ifade etmede kullanýlmaktadýr. 8 IMF, Resolution of Cross Border Banks-A proposed Framework for Enhanced Coordination, June 11, 2010, S.7, 10

13 MAKALE çözümleme çerçevesi dahilinde çözümlenmesi ifade edilmekle birlikte, bu yöntemin geliþmekte olan ülkelerin sermaye piyasalarýný ve uluslararasý ticaretini olumsuz yönde etkileyebileceði ve bazý kayýplara neden olabileceði düþünülmektedir. Diðer taraftan günümüzde, sýnýr ötesi bankacýlýk faaliyetlerinde bulunan bankalarýn çözümlenmesi konusunda daha pragmatik bir anlayýþ ile merkez ülke (Home) ve ev sahibi ülke (Host) arasýndaki koordinasyonun daha da geliþtirilmiþ olduðu yeni çözümleme çerçevesi üzerinde durulmaktadýr. Yeni çözümleme yaklaþýmýna göre, her iki ülke arasýnda baðlayýcý olmayan bir koordinasyon çerçevesi 9 oluþturularak, ülkelerin çözümleme süreçlerinin olabildiðince birbirine yakýnlaþtýrýlmasý ve bu kapsamda mevcut yasalarýn gerektiðinde diðer ülkelerin otoriteleri ile maksimum seviyede koordinasyon saðlayabilecek þekilde deðiþtirilmesi gereklidir. Bu süreçte gerektiðinde ulusal otoritelerin baðýmsýz olarak hareket edebilmesi mümkün olup ev sahibi ülke tarafýndan çözümleme stratejisinin belirlenmesi ve uygulamasý aþamasýnda merkez ülkenin liderliðinin kabul edilmesini saðlayacak þekilde merkez ülkedeki denetim sürecinin güvenilir bir yapýda olmasý da önemlidir. Çözümleme süreçlerinin birbirine yakýnlaþtýrýlmasýyla, toplam çözümleme maliyeti içindeki kamu kaynaklý fonlama desteðinin de asgari seviyede tutulmasýnýn mümkün olabileceði düþünülmektedir. Bu yaklaþýmlarýn hangisinin en uygun olduðu konusu halen tartýþýlmakla birlikte, küresel krizde evrensel çözümleme yaklaþýmýndan ziyade bölgesel veya sýnýrlayýcý yaklaþýmlarýn daha fazla tercih edildiði gözlenmiþtir. Ancak, sýnýr ötesi bankacýlýk alanýnda düzenleme, denetim ve çözümleme politikalarýnýn entegrasyonu için ülkeler arasýnda yeni anlaþmalarýn yapýlacaðý ve her ülkenin çözümleme düzenlemelerini iyileþtirerek, sýnýr ötesi çözümleme kurallarý ile uyumlu hale getirmesine olanak saðlayacak geliþmiþ evrensel çözümleme yaklaþýmý arayýþýnýn da devam ettiði görülmektedir. Sýnýr Ötesi Banka Çözümlemede Karþýlaþýlan Sorunlar ve Öneriler Ulusal ölçekte faaliyet gösteren finansal kuruluþlarýn çözümlenmesine kýyasla sýnýr ötesi banka çözümleme sürecinin bazý zorluklarý bulunmaktadýr. Bu zorluklar sýrasýyla; - Sorunlu banka çözümleme planlamasýnýn ev sahibi ülkenin (host) kontrol ve planlamasý altýnda gerçekleþtirilmesi, - Çözümleme sürecinde daima ulusal çýkarlarýn ön planda tutulmasý, - Çözümleme sürecine alýnan finansal kuruluþun büyüklüðü ve karmaþýklýðý 10, - Çözümleme planlamasýnýn yerel hissedarlardan kaynaklanan zararlarýn asgariye indirgenmesine yönelik oluþturulmasý þeklinde sýralanabilir. Diðer taraftan sistemik önemi haiz finansal kuruluþlar (SIFI) ile ilgili olarak yapýlan bir inceleme çalýþmasýna göre 11 ; sýnýr ötesi bankacýlýk çerçevesinde SIFI lerin çözümleme sürecinin çözümleme otoritelerini, ulusal hakimiyetin korunmasý, uluslararasý finansal sistemle entegrasyonun saðlanmasý ve finansal istikrarýn korunmasý olmak üzere üç temel hedef arasýnda zorlu bir seçim yapmakla (trilemma) karþý karþýya býraktýðý da ifade edilmektedir. 4. Sýnýr Ötesi Banka Çözümleme Ýle Ýlgili Çalýþmalar Küresel krizle birlikte önem kazanan sýnýr ötesi bankacýlýk ve çözümleme faaliyetleri konusunda, G20 Zirve toplantýlarýnda alýnan krizle mücadele ve yeni finansal mimarinin oluþturulmasýna yönelik planlar çerçevesinde baþta FSB, BIS ve IMF olmak üzere uluslararasý finansal otoritelerin baþkanlýðýnda çalýþmalar yürütülmektedir. Konu hakkýnda ilk çalýþma, Basel Bankacýlýk Denetleme Komitesi nezdinde faaliyetlerde bulunan Sýnýr Ötesi Banka Çözümleme Grubu (Cross-border Bank Resolution Group, CBRG) tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir. Sýnýr ötesi bankacýlýk alanýnda düzenleme, denetim ve çözümleme politikalarýnýn entegrasyonu için ülkeler arasýnda yeni anlaþmalarýn yapýlacaðý ve her ülkenin çözümleme düzenlemelerini iyileþtirerek, sýnýr ötesi çözümleme kurallarý ile uyumlu hale getirmesine olanak saðlayacak geliþmiþ evrensel çözümleme yaklaþýmý arayýþýnýn da devam ettiði görülmektedir. 9 Basel Komitesinin denetim süreçlerine iliþkin temel standartlarýn bir parçasý olan Temel Koordinasyon Standartlarý esas alýnarak (Core-coordination standards) ülkelerin operasyonel ve hukuki çerçevelerinde belirli bir uyumun saðlanmasý gereklidir. Buna göre, ülkelerin ulusal esaslý çözümleme kurallarý içinde yabancý kreditörlere karþý bir ayrýmcýlýðýn bulunmamasý, uygun müdahale araçlarýnýn olmasý, kreditörler için uygun koruma tedbirleri bulunmasý ve mudilerin haklarýný koruyucu saðlam kurallar bulunmasý esastýr. 10 Sistemik öneme haiz finansal kuruluþlar, literatürde Systemically Important Financial Institution (SIFI) olarak adlandýrýlmaktadýr. FSB tarafýndan gerçekleþtirilen son çalýþmalar neticesinde küresel kriz sonrasý sistemik risk yaratabilecek kategorisine giren kuruluþlar için G-SIFI (Küresel SIFI-Global SIFI) ve D-SIFI (Yerel SIFI-Domestic SIFI) olmak üzere iki ayrý grup altýnda sýnýflandýrma yapýlarak yeni düzenleme, gözetim ve denetim ile çözümleme çerçevelerinin oluþturulmasý yoluna gidilmiþtir. 11 Stijn Claessens, Richard J. Herring and Dirk Schoenmaker, A Safer World Financial System: Improving the Resolution of Systemic Insitutions, July, 2010, 11

14 MAKALE Kriz yönetiminin etkinliði ve sýnýr ötesi finansal kuruluþlarýn hýzla çözümlenebilmesi için, düzenleme, denetleme, kaynak temini, kriz yönetimi ve çözümlemeye iliþkin sorumluluklarýn farklý çözümleme otoriteleri tarafýndan açýk ve doðru bir þekilde anlaþýlmasý gerekmektedir. Sözkonusu çalýþmada Aðustos 2007 de baþlayan küresel krizden alýnan derslerin belirlenmesine yönelik olarak uluslararasý krizlerin çözümlenmesi ve çözümleme sonrasý yapýlacak iþlemler hakkýnda 10 ana baþlýkta Tavsiyeler oluþturularak Mart 2010 da yayýmlanmýþtýr Etkin Ulusal Çözümleme Yetkisi Bulunmasý: Ulusal otoriteler, finansal istikrarýn saðlanmasý, sistemik riskin asgari seviyeye indirilmesi, mudilerin korunmasý, ahlaki tehlikenin sýnýrlandýrýlmasý ve piyasa disiplinin artýrýlmasýna yardýmcý olacak düzgün bir çözümleme sürecine ulaþýlabilmesi için, krizden olumsuz etkilenen tüm finansal kuruluþlarla iliþkili uygun çözümleme araçlarýna (köprü kuruluþlarýn oluþturulmasý, varlýk ve yükümlülüklerin baþka kuruluþlara aktarýlmasý, sistemik risk halinde finansal kuruluþun geçici kamu sahipliðine alýnmasý, SIFI ler için yeterli kaynak ve uzmanlýða sahip olunmasý, kritik sermaye piyasasý fonlarýnýn korunmasý, geçici fonlama ve yükümlülük garantileri vb.) sahip olmalýdýr. 2. Finansal Gruplarýn Eþgüdümlü Çözümlenebilmesi için Uygun Yasal Çerçeve Olmasý: Her çözümleme otoritesi, finansal gruplar ve finansal holdinglerin eþgüdümlü bir þekilde çözümlenebilmesi için kendi yetki alaný dâhilinde yasal bir çerçeve (yetkili ulusal otoritenin belirlenmesi, finansal gruplar ve holdingler için özel çözümleme rejimi oluþturulmasý, ayný yetki alanýndaki farklý otoriteler ile farklý ulusal otoriteler arasýnda iþbirliðini saðlayacak þekilde düzenleme yapýlmasý) oluþturmalýdýr. 3. Ulusal Çözümleme Tedbirlerinin Uyumluluðunun Saðlanmasý: Ulusal otoriteler, birden çok ülkede faaliyet gösteren finansal kuruluþlarýn koordineli bir þekilde çözümlenebilmesi için mevcut ulusal çözümleme araçlarýný ve tedbirlerini birinci ve ikinci tavsiyelerde tespit edilen hususlar ile uyumlu hale getirmelidir. 4. Ulusal Çözümleme Tedbirlerinin Sýnýr Ötesi Etkileri: Sýnýr ötesi çözümleme sürecinde, ulusal otoriteler arasýndaki koordinasyonu artýrabilmek için, ilgili otoriteler tarafýndan kriz yönetimi ve çözümleme iþlemleri ile uygulanacak tedbirlerin karþýlýklý olarak tanýnmasýný kolaylaþtýracak prosedürler oluþturulmalýdýr. 5. Gruplarýn Yapýlarý ile Operasyonlarýnýn Karmaþýklýðý ve Ýç Baðlýlýðýnýn Azaltýlmasý: Denetçiler, grup yapýlarýnýn ve bileþenlerinin bir kriz anýnda nasýl çözümlenebileceðini anlamak için finansal kuruluþlarýn kurulu bulunduðu ülke ve yatýrým yapan ülke yetkilileri ile yakýn iliþki halinde çalýþmalýdýr. Eðer ulusal otoriteler, finansal gruba ait þirket yapýlarýnýn düzenli ve maliyet etkin çözümlemeye mahal vermeyecek kadar karmaþýk olduðu düþünüyorlarsa, etkin çözümlemeye yardýmcý olacak yalýnlaþtýrmanýn özendirilmesi amacýyla, bu gibi kuruluþlara sermaye veya diðer makul araçlarla bazý düzenleme teþvikleri empoze etmelidir. 6. Etkin bir Çözümleme için Önceden Planlama Yapýlmasý: Sistemik öneme haiz (SIFI) ve sýnýr ötesi faaliyetlerde bulunan tüm finansal kuruluþlarýn, finansal krizlere ve istikrarsýzlýklara karþý gerekli aksiyonlarýn alýnmasýna olanak saðlayacak þekilde hazýrlanmýþ acil eylem planý olmalýdýr. Bu plan, finansal kuruluþlarýn büyüklüðüne ve karmaþýk yapýsýna uygun olarak hazýrlanmalý ve finansal kuruluþun faaliyetlerini devam ettirmesini mümkün kýlan, temel fonksiyonlarýnýn hýzla iyileþtirilmesini teþvik eden, hýzlý müdahaleyi ve çözümlemeyi kolaylaþtýrýcý nitelikte olmalýdýr. 7. Sýnýr Ötesi Ýþbirliði ve Bilgi Paylaþýmý: Kriz yönetiminin etkinliði ve sýnýr ötesi finansal kuruluþlarýn hýzla çözümlenebilmesi için, düzenleme, denetleme, kaynak temini, kriz yönetimi ve çözümlemeye iliþkin sorumluluklarýn farklý çözümleme otoriteleri tarafýndan açýk ve doðru bir þekilde anlaþýlmasý gerekmektedir. Bu kapsamda, çözümlemeye konu finansal kuruluþun merkez ülke ile ev sahibi ülke yetkilileri arasýnda olaðan zamanlardaki ihtiyati planlarý ile kriz sýrasýndaki kriz yönetimi ve çözümleme hususlarýndaki yakýn iþbirliði ve bilgi paylaþýmý konularýnda, mevcut yerel mevzuat ve politikalarýna uygun bir biçimde anlaþma saðlamalarý gereklidir. 8. Riski Azaltýcý Mekanizmalarýnýn Güçlendirilmesi: Otoriteler, bir kriz anýnda veya finansal kuruluþun çözümlenmesi esnasýnda, kritik finansal ve piyasa fonksiyonlarýnýn hýzlý bir þekilde iyileþtirilmesine yardýmcý olmak üzere risk azaltýcý tekniklerin (uygulanabilir mahsuplaþma anlaþmalarý, teminatlandýrma ve müþterilerin pozisyonlarýnýn 12 BIS-Basel Committee on Banking Supervision (BCBS), Report and Recommendations of the Cross Border Bank Resolution Group (CBRG), March 2010, 12

15 MAKALE tefriki hususlarý vb.) kullanýmýný teþvik etmelidir. Ancak bu teknikler çözümleme önlemlerinin etkin bir þekilde uygulanmasýna kesinlikle zarar vermemelidir. 9. Sözleþmeye Dayalý Ýþlemlerin Transferi: Yerel çözümleme otoriteleri finansal piyasa sözleþmelerinin baþka bir finansal kuruluþa, köprü bankaya veya diðer bir kamu kuruluþuna transferinin tamamlanabilmesi amacýyla yeterli yasal yetkiye (fesih iþlemlerinin geçici olarak ertelenmesini saðlayacak) sahip olmalýdýr. Transferin mümkün olamadýðý durumlarda ise çözümleme otoriteleri sözleþme haklarýnýn saklý kaldýðýný temin etmelidir. 10. Çýkýþ Stratejileri ve Piyasa Disiplini: Piyasa disiplininin iyileþtirilmesi ve finansal piyasalarýn etkin faaliyetinin teþvik edilmesi amacýyla yerel otoriteler tarafýndan piyasalara yönelik olarak uygulanan tedbirlerin/müdahalerin nasýl sona erdirileceði de önceden belirlenmeli ve planlamalara dâhil edilmelidir. Bu konuda bir diðer çalýþma IMF tarafýndan Resolution of Cross-Border Banks-A Proposed Framework for Enhanced Coordination 13 adýyla Haziran 2010 da yayýmlanmýþtýr. Bu çalýþmada, çözümleme çerçevesinin etkinliði için saðlam bir sýnýr ötesi koordinasyon mekanizmasý tesis edilmesi gerektiði belirtilerek önerilerde bulunulmaktadýr. Buna göre; 1. Finansal sistemin istikrarý ve alacaklýlarýn menfaatleri ile tutarlý ve ülkelerin gerektiðinde ulusal otoritelerinin diðer ülke otoriteleriyle koordineli olarak çalýþmalarda bulunabilmesini saðlayacak þekilde mevcut kanunlarýný deðiþtirmeleri gerektiði, 2. Temel koordinasyon standartlarýna (Basel Denetim Anlaþmasý dahil) uyumlu ve çözümleme çerçevesi yeterli seviyede olan ülkelerle daha iyi koordinasyonun saðlanabileceði, 3. Çözümleme çerçevesinin uyumlaþtýrýlmasýnda kamu kaynaklý fonlamanýn azaltýlmasý temel bir hedef olmakla birlikte, geçici süreyle de olsa kamu desteði saðlanmasý gereken durumlar olabileceði, bu nedenle geliþtirilen çözümleme çerçevesi kapsamýnda süreçte yer alan taraflar arasýnda maliyet paylaþým esaslarýnýn da belirlenmesi gerektiði, 4. Bu çözümleme çerçevesini kabul edecek ülkelerin mevcut uygulamalardan farklý olarak bir kriz anýnda olabildiðince hýzlý ve sýnýr ötesi etkileri dikkate alacak þekilde çözümleme faaliyetlerinde bulunmasýna yönelik prosedürlere sahip olmasý gerektiði ifade edilmektedir. Diðer taraftan, G20 üyesi ülkelerin Maliye Bakanlarý ile Merkez Bankasý Baþkanlarýnýn 15 Kasým 2008 tarihli toplantýsýnda alýnan ülkelerin yasal düzenlemeleri ve uygulamalarý arasýnda mevduat sigortacýlýðý konusu dahil olmak üzere bir yakýnsama saðlamaya yönelik çalýþmalar yapýlmasýna iliþkin karar çerçevesinde, küresel krizin sýnýr ötesi bankacýlýk ve çözümleme alanýndaki etkilerini tespit etmek ve süreci iyileþtirmeye yönelik tedbirlerin alýnmasýný saðlamak üzere IADI bünyesinde faaliyet gösteren Mevduat Sigortacýlýðýnda Sýnýr Ötesi Ýþlemlere iliþkin Alt Komite çalýþmalarý da devam etmektedir yýlý içinde tamamlanmasý beklenen çalýþma ile IADI bünyesinde üye ülkelerin mevduat sigorta sistemleri arasýndaki farklýlýklarýn sýnýr ötesi faaliyetlerdeki riski artýrýcý bir unsur olmasý nedeniyle, bölgesel bazda otoritelerin mevcut uygulama farklýlýklarýnýn giderilmesi (yakýnsama), mudilerin sýnýr ötesi bankacýlýk faaliyetleri ve mevduat sigortacýlýðý hakkýnda bilgilendirilmesi (kamuoyu farkýndalýðý) ile sýnýr ötesi çözümleme sürecinde otoriteler arasýndaki iletiþim, koordinasyon ve iþbirliði faaliyetlerinin geliþtirilmesi konularýnda bazý tespit ve önerilerde bulunulmasý beklenmektedir. SONUÇ Küresel kriz, sorunlu hale gelen uluslararasý finansal kuruluþlarýn ülke ekonomileri üzerinde yarattýðý olumsuz etkiler nedeni ile etkin sýnýr ötesi çözümleme ve kriz yönetimi sürecinin önemini gözler önüne sermiþtir. Ayrýca kriz, sýnýr ötesi bankalarýn denetim ve gözetimi ile banka çözümleme konularýnda mevduat sigortacýlarýnýn temel prensipler üzerinde bir mutabakata varmasýnýn ne kadar önemli olduðunu ortaya koymuþ ve düzenlemelerde uyumluluðun saðlanmasý konusunda harekete geçirmiþtir. Krizin etki alanýnýn büyüklüðü ve verdiði tahribat nedeniyle sýnýr ötesi bankacýlýk konularý uluslararasý kuruluþlar tarafýndan ele alýnarak, krizin çözülmesi ve piyasa disiplininin saðlanmasý için finans sektörünün kriz öncesi gevþetilmiþ regülasyon ortamýnýn küresel bazda Küresel kriz, sorunlu hale gelen uluslararasý finansal kuruluþlarýn ülke ekonomileri üzerinde yarattýðý olumsuz etkiler nedeni ile etkin sýnýr ötesi çözümleme ve kriz yönetimi sürecinin önemini gözler önüne sermiþtir. 13 IMF, Resolution of Cross Border Banks- A Proposed Framework for Enhanced Coordination, June 11, 2010, S

16 MAKALE Sýnýr ötesi banka çözümleme alanýndaki geliþmeler Kurumumuz tarafýndan yakýndan takip edilmektedir. yeniden yapýlandýrýlmasýna yönelik faaliyetlere aðýrlýk verilmiþtir. Bu baðlamda, sýnýr ötesi bankacýlýk ve çözümleme konusunda, ülkelerin mevduat sigortacýlýðý ve denetim otoriteleri arasýnda etkin iletiþim ve koordinasyon alt yapýsýnýn oluþturulmasý, karmaþýk sýnýr ötesi bankacýlýk faaliyetleri bulunan finans kuruluþlarýnýn denetim ve çözümleme iþlemlerinin gerçekleþtirilmesi ile mevduat sigortacýlýðý düzenlemelerinde ülkelerarasý uyumluluðun saðlanmasý konularýna yönelik çalýþmalara yoðun olarak devam edilmektedir. Sýnýr ötesi banka çözümleme alanýndaki geliþmeler Kurumumuzca da yakýndan takip edilmektedir. Referanslar BIS-Basel Committee on Banking Supervision (BCBS), Report and Recommendations of the Cross Border Bank Resolution Group (CBRG), September 2009, BIS-IADI, Core Principles For Effective Deposit Insurance Systems, June IMF, Resolution of Cross Border Banks-A proposed Framework for Enhanced Coordination, June 2010, IMF-IADI, Update of Unwinding Temporary Deposit Insurance Arrangements, June Stijn Claessens, Richard J. Herring, Dirk Schoenmaker, A Safer World Financial System: Improving the Resolution of Systemic Insitutions, July 2010, 14

17 DEÐERLENDÝRME 2004 SAYILI KANUN VE 6183 SAYILI KANUNUN FONUN YETKÝLERÝ ÝLE BÝRLÝKTE DEÐERLENDÝRÝLMESÝ 2004 ve 6183 sayýlý kanunlarýn fonun yetkileri açýsýndan deðerlendirilmesine iliþkin çalýþmaya aþaðýda yer verilmiþtir. 1. Haciz 2004 sayýlý Kanunun Haciz, 1 - Talep Müddeti baþlýklý 78 inci maddesinde ödeme emrinde yer alan süre geçtikten veya borçlu itiraz etmiþ ise itirazý kaldýrýldýktan sonra, mal beyanýný beklemeksizin alacaklý haciz konmasýný isteyebilmektedir. Ayrýca yine madde kapsamýnda Ýcra dairesinin talebinden itibaren üç gün içinde haciz yapýlacaðý hükmüne yer verilmektedir sayýlý Kanun ise Haciz baþlýklý 62 inci maddesinde, ödeme emrindeki sürenin geçmesinden veya itirazýn kaldýrýlmasýndan sonra haciz Fon tarafýndan yapýlacaðýna iliþkin hüküm 1 bulunmaktadýr. 2.Adli Yargýda Dava Ödeme emrine karþý dava açýlmasý veya itiraz edilmesi hususu 6183 sayýlý Kanun un 58. maddesinde belirlenmiþtir. Madde hükmüne göre, kendisine ödeme emri teblið edilen kiþiler, (7) gün içinde alacaklý tahsil dairesine bu ödeme emrinin iptali istemiyle ilgili mahkemede dava açabilir. Henüz teblið edilmemiþ ödeme emrine karþý dava açýlamayacaðý gibi muhatabýna teblið edilmemiþ ve usulüne aykýrý olarak teblið edilen ödeme emirlerine karþý da muhatap olmayan kiþilerce dava açýlamaz. Tebliðin yanlýþ kiþiye yapýlmýþ olmasý durumunda kendisine borçlu olarak ödeme emri teblið edilen kiþi söz konusu ödeme emrine karþý da isterse dava açabilecektir. Böyle bir durum isim veya unvan benzerliklerinde ortaya çýkabileceði gibi, tüzel kiþilerin sorumlu kamu alacaðýndan, sorumlu olmayan yöneticilerine ödeme emri teblið edilmesi þeklinde de ortaya çýkabilir sayýlý Kanuna göre ödeme emri göndermek idarenin lehine olmakla birlikte, idari dava açmak zorunda kalmadan takibe geçilebilecektir. Borçlunun itiraz etmesi halinde, idare mahkemesi tarafýndan dava görülebilecek olup, vergi borçlarý dýþýnda dava açmak yürütmeyi durdurma kararý verilmedikçe ödemeyi engellemeyecektir. Böylece, idarenin 6183 sayýlý Kanuna tabi bir alacaðý hakkýnda, adli yargýda dava açmasýnda hukuki yararýnýn bulunmadýðýndan hareketle idarenin adli yargýda açtýðý bir davanýn reddi gerekecektir. 2 Yargýtay 3, Devletin ecrimisil talebi ile ilgili olarak idarenin adli mahkemede açtýðý bir davada; Hazinenin ecrimisil isteyebilmesi için genel mahkemeye dava açmak zorunda olmamasý; bu konuda idari iþlem düzenleme ve böylece sorunun idari çözümlenmesi zorunluluðu olarak düþünülmemesi gerektiði, hazinenin seçimlik hakkýný kullanarak, idari bir karar almadan, idari bir iþlem yapmadan, 75 inci maddede sözü edilen komisyonu oluþturmadan ihbarname ya da ihtarname düzenlemeden ve bunu teblið etmeden kýsaca, idari yargý yolunu tercih etmeden doðrudan doðruya genel mahkemede dava açmýþ ise, mahkeme tarafýndan gerekli araþtýrma ve soruþturmayý yaparak bir karar vermek zorunda olduðu þeklinde hükümde bulunmuþtur. 3. Ýhtiyati Haciz Kararý 2004 sayýlý Kanunun Ýhtiyati Haciz Kararý baþlýklý 258 inci maddesinde Ýhtiyati hacze 50 inci maddeye göre yetkili mahkeme tarafýndan karar verileceði ve alacaklýnýn alacaðý ve icabýnda haciz sebepleri hakkýnda mahkemeye kanaat getireceði ve deliller göstermeðe mecbur olduðu þeklinde hüküm bulunmakladýr sayýlý Kanunda ise ihtiyati haciz kararý alma yetkisi 13 üncü maddede ihtiyati haczin alacaklý amme idaresinin mahalli en büyük memurunun kararýyla, haczin ne suretle yapýlacaðýna dair olan hükümlere göre, derhal tatbik olunacaðý hükme baðlanmýþtýr. 1 Seza Reisoðlu, Bankacýlýk Kanunu Þerhi 2 Seza Reisoðlu, Bankacýlýk Kanunu Þerhi 3 T.C. Yargýtay Hukuk Genel Kurulu E. 2004/1-120 K. 2004/96 T M.Cemal Çaðlar Tahsilat Daire Baþkanlýðý 15

18 DEÐERLENDÝRME 2004 sayýlý Kanun kapsamýnda takip baþlatan bir alacaklý, 2004 sayýlý Kanunun Ödeme Emri ve Muhtevasý baþlýklý 60 ýncý maddesi kapsamýnda Ýcra Dairesi vasýtasý ile borçluya ödeme emri göndererek takibe baþlamaktadýr sayýlý Kanunda "Ýleride tahakkuk edecek olan veya henüz vadesi gelmemiþ bulunan ya da vadesi geldiði halde ödeme emri teblið edilmemiþ bulunan amme alacaðýnýn güvenliðini saðlamak üzere yapýlan haciz olarak tanýmlanan ihtiyati haciz 4, 2004 sayýlý Kanunda Ýhtiyati Haciz Þartlarý baþlýklý 257 inci maddede belirtilmiþtir. Ýhtiyati haciz söz konusu maddede Rehinle temin edilmemiþ ve vadesi gelmiþ bir para borcunun alacaklýsý, borçlunun yedinde veya üçüncü þahýsta olan taþýnýr ve taþýnmaz mallarýný ve alacaklarile diðer haklarýný ihtiyaten haczettirebilir. hükmü ile ifade edilmiþtir sayýlý Kanunun Ýhtiyati Hacze Ýtiraz baþlýklý 15 inci maddesinde haklarýnda ihtiyati haciz tatbik olunanlar haczin tatbiki, gýyapta yapýlan hacizlerde haczin tebliði tarihinden itibaren 7 gün içinde alacaklý tahsil dairesine ait itiraz iþlerine bakan vergi itiraz komisyonu nezdinde ihtiyati haciz sebebine itiraz edebileceði, itirazýn þekli ve incelenmesi hususunda Vergi Usul Kanunu hükümlerinin tatbik olunacaðý, bu ihtilaflarýn itiraz komisyonlarýnca incelenerek karara baðlanacaðý ve itiraz komisyonlarýnýn bu konuda verecekleri kararlarlarýn kesin olduðu hükmüne yer verilmektedir. Bununla birlikte, Tahsilat Yönetmeliðinin Ýhtiyati haciz baþlýklý 29 uncu maddesinde yer alan hüküm ile ihtiyati haciz kararý alma yetkisi Tahsilat Daire Baþkanlýðý Grup Koordinatörlüðüne verilmiþtir. 4. Üçüncü Þahýslara Haciz Ýhbarnamesi Gönderilmesi 2004 sayýlý Kanunun Alacaklar ve Üçüncü Þahýs Elinde Haczedilen Mallar Hakkýnda baþlýklý 89 uncu maddesi ile Üçüncü þahýslara haciz ihbarnamesi gönderilmesine iliþkin esaslar belirlenmiþtir. (7) gün içinde itiraz edilmez ise borcun üçüncü þahsýn zimmetinde sayýlacaðý, akabinde kendisine borcu ödemesi için icra müdürlüðünce ikinci bir ihbar gönderileceði hüküm altýna alýnarak üçüncü kiþinin 7 gün içinde menfi tespit davasý açarak borçlu olmadýðýnýn tespitini isteyebileceði belirtilmiþtir sayýlý Kanunun Üçüncü Þahýslardaki Menkul Mallarýn, Alacak ve Haklarýn Haczi baþlýklý 79 uncu maddesinde; yer alan hüküm ile (7) gün içinde borca itiraz etmeyen üçüncü kiþiye ikinci ihbar ve menfi tespit davasý açma hakký tanýnmamaktadýr sayýlý Kanun 5 ile 6183 sayýlý Kanunda yapýlan deðiþiklikle maddeye herhangi bir nedenle itiraz süresinin geçirilmesi halinde üçüncü þahsýn, haciz bildirisinin tebliðinden itibaren bir yýl içinde genel mahkemelerde menfi tespit davasý açmak ve haciz bildirisinin teblið edildiði tarih itibarýyla amme borçlusuna borçlu olmadýðýný veya malýn elinde bulunmadýðýný ispat etmek zorunda olduðuna iliþkin hüküm eklenmiþtir. 5. Ödemeye Çaðrý Mektubu ve Ödeme Emri 2004 sayýlý Kanun kapsamýnda takip baþlatan bir alacaklý, 2004 sayýlý Kanunun Ödeme Emri ve Muhtevasý baþlýklý 60 ýncý maddesi kapsamýnda Ýcra Dairesi vasýtasý ile borçluya ödeme emri göndererek takibe baþlamaktadýr sayýlý Kanunun Ýtirazýn Hükmü baþlýklý 66 ýncý maddesi ile borçlu ödeme emrine 7 gün içinde (2004 sayýlý Kanun madde.60) itiraz ettiði takdirde kanundaki istisnalar dýþýnda takip durmakta, alacaklýnýn, itirazýn tebliði tarihinden itibaren bir yýl içinde itirazýn iptali davasý açmasý gerekmektedir sayýlý Kanunun 39 inci maddesine göre takip ve tahsilatý kararlaþtýrýlan alacaklarla ilgili olarak borcun nihai durumu tespit edilerek 6183 sayýlý Kanunun 37 nci maddesine göre bir ay içerisinde ödenmesi için borçluya bir ödemeye çaðrý mektubu gönderilecektir sayýlý Kanun kapsamýndaki bir alacak için alacaklý kamu idaresi dava açamayacaktýr. Alacaklý idare (Fon), alacaðýný tahsil için borçluya 6183 sayýlý Kanunun Ödeme Zamaný ve Önce Ödeme baþlýklý 37 inci maddesi vd. hükümler kapsamýnda ödemeye çaðrý mektubu ve/veya Kanun un Ödeme Emri baþlýklý 55 inci maddesi vd. hükümler kapsamýnda ödeme emri göndermektedir. Fon tarafýndan ödeme emri gönderilirken; Bankalar Kanununa uygun olarak tahakkuk eden ve temerrüde düþmüþ bir kamu alacaðýnýn bulunmasý zorunluluðuna göre iþlem tesis edilmektedir sayýlý Kanunun Ödeme Emrine Ýtiraz baþlýklý 58 inci maddesinde yer alan hüküm ile ödeme emri gönderilmesini müteakip; borçlunun borca itirazý yeterli olmamakta, ödeme emrine karþý teblið tarihinden itibaren 7 gün içinde borcunun olmadýðý, kýsmen ödediði veya zamanaþýmýna uðradýðý þeklinde Ýdare Mahkemesinde dava açmasý gerektiði 4 Baðýmsýz Vergi Daireleri Yönergesi 5 Gelir Vergisi Kanunu, Amme Alacaklarýnýn Tahsil Usulü Hakkýnda Kanun, Özel Tüketim Vergisi Kanunu Ve Vergi Usul Kanununda Deðiþiklik Yapýlmasý Hakkýnda 5479 Kanun Resmi Gazete ile Neþir ve Ýlâný: 8 Nisan Sayý: Seza Reisoðlu, Bankacýlýk Kanunu Þerhi 16

19 DEÐERLENDÝRME hükme baðlanmýþtýr. Dava açan borçlu teminat gösterdiði takdirde, takip muamelesi Ýdare Mahkemesinde karar verilinceye kadar durmakta, Ýdare Mahkemesi davayý reddederse, amme alacaðý %10 zamla tahsil olunmaktadýr. Bununla birlikte, Tahsilat Yönetmeliðinin Ödemeye Çaðrý Mektubu baþlýklý 18 inci maddesinin ikinci fýkrasý ve Tahsilat Yönetmeliðinin 19 uncu maddesinde yer alan hüküm ile Fonun ödeme emri göndererek takibe baþlamasýndaki yetki ve usuller belirlenmiþtir. 6. Satýþ Süresi 2004 sayýlý Kanunun 1- Satýþ Talebi - Talep Ýçin Müddetler baþlýklý 106 ncý maddesinin ilk fýkrasýnda yer alacaklýnýn, haciz olunan mal taþýnýr ise hacizden nihayet bir sene ve taþýnmaz ise nihayet iki sene içinde satýlmasýný isteyebileceði hükmüne yer verilmiþtir. Bu kapsamda alacaklý, haczolunan mal menkul ise hacizden itibaren nihayet bir sene ve gayrimenkul ise iki sene içinde satýlmasýný isteme hakkýna sahip olmaktadýr sayýlý Kanunda yukarýda belirtilen bir kýsýtlama yer almamaktadýr. Yargýtay 19. Hukuk Dairesi, E / 7341, K / 7301, 13/09/1995 sayýlý Kararý ile 6183 sayýlý Kanun, kamu alacaklarýnýn tahsil usulünü düzenleyen özel bir yasa olduðundan, vergi alacaðý için yapýlan hacizden sonra satýþ isteme süresi ile ilgili bu yasanýn uygulanmasýnýn gerektiði belirtilmektedir sayýlý Kanunda ise haciz tarihinden itibaren belli bir süre de satýþ istenmediði takdirde haczin düþeceðine dair hüküm bulunmadýðý þeklinde hüküm yer almaktadýr. 7. Hacze Ýþtirak Edilmesi 2004 sayýlý Kanunun Hacze Ýþtirak Derecelerinin Teþkili baþlýklý 100 üncü madde hükmü ile, ilk haciz üzerine satýlan malýn tutarý vezneye girinceye kadar ayný derecede hacze iþtirak edebilecek alacaklýlar belirlenmiþ ve sayýlan istisnalar dýþýnda, sonradan konulan hacizlerin, ilk hacze iþtirak edemeyecekleri hüküm altýna alýnmýþtýr sayýlý Kanunun Amme Alacaklarýnda Rüçhan Hakký baþlýklý 21 inci maddesinde yer alan hükmüyle üçüncü þahýslar tarafýndan 2004 sayýlý Kanuna göre haciz olunan mallar, paraya çevrilmeden önce o mal amme alacaðý için de haciz edilirse, bu alacaðýn da hacze iþtirak edileceði ve haczi koyduran alacaklýlar arasýnda satýþ bedelinin garameten taksim olunacaðý belirtilmektedir. Yargýtay konuyla ilgili olarak; davacý alacaðý, 6183 sayýlý Kanunun 21/1. maddesi gereðince devlet alacaðý olup, imtiyazlýdýr. Üçüncü kiþiler tarafýndan haczedilen mallara, Devlet alacaðýndan dolayý da haciz konmuþ ise 2004 sayýlý Kanunun 100 üncü maddesindeki þartlar aranmadan hacze iþtirak edeceði ve satýþ bedelinin garameten taksim edileceðine iliþkin hüküm tesis etmiþtir. Amme alacaðý için konulan haciz kavramýnýn ihtiyati haczi de kapsayýp kapsamadýðý konusunda 21. maddede kullanýlan haciz deyiminin geniþ anlamý ile ihtiyati haczi de kapsayacak þekilde yorumlanýp yorumlanamayacaðý tartýþmalýdýr 7. Bir görüþe göre bu anlayýþýn 6183 sayýlý Kanunun espri ve mantýðýna uygun olduðu kabul edilmek gerekir. Buna göre, üçüncü þahýslar tarafýndan haczedilmiþ mallar üzerine ihtiyati haciz konduðunda, satýþ tutarý üzerinden, garame esaslarý içinde alacaklý tahsil dairesince elde edilecek meblað, ihtiyati haczin konusu olmaya devam edecektir 8. Ayrýca, Yasa Koyucu "Haciz"den söz ederken kesin haczi kastetmekte ve ihtiyati haczi "Ýhtiyati" sözü ile nitelemektedir 9. Yargýtay önceki kararlarýnda ihtiyati haczin de 21 inci maddedeki hacze iþtirak edeceðini kabul etmiþ iken 10 son kararlarýnda 11 ihtiyati haciz alacaklýsýnýn ancak 2004 sayýlý Kanun hükümlerine göre konulan hacze iþtirak edebileceði sonucuna varmýþtýr. 8. Taþýnýr ve Taþýnmazlarýn Paraya Çevrilmesi 2004 sayýlý Kanun hükümleri kapsamýnda menkullerin (2004 sayýlý Kanun madde 116) ve gayrimenkullerin (2004 sayýlý Kanun madde 129) satýþýnda satýþ bedelinin malýn tahmin edilen kýymetinin yüzde kýrkýný bulmasý ve satýþ isteyenin alacaðýna rüçhaný olan alacaklarýn toplamýndan fazla olmasý ve bundan baþka paraya çevirme ve paylaþtýrma masraflarýný geçmesi gerekmekte olup, söz konusu bedelle bir alýcý çýkmamasý halinde satýþ talebi düþecektir sayýlý Kanunun Gayrimenkul Mallarda Artýrma ve Ýhale baþlýklý 94 üncü maddesinin Amme alacaðý için konulan haciz kavramýnýn ihtiyati haczi de kapsayýp kapsamadýðý konusunda 21. maddede kullanýlan haciz deyiminin geniþ anlamý ile ihtiyati haczi de kapsayacak þekilde yorumlanýp yorumlanamayacaðý tartýþmalýdýr. 7 Seza Reisoðlu, Bankacýlýk Kanunu Þerhi 8 Yýlmaz Özbalcý, 6183 sayýlý Amme Alacaklarýnýn Tahsil Usulü Hakkýnda Kanun - Yorum ve Açýklamalarý 9 Adnan Deðnekli, Hacizde ve Ýflasta Sýra Cetveli HD., , 1057/9432, Deðnekli, sh HD., , 97/8692, 98/1350, Manisa Barosu Der., Temmuz 1998, sh.100; 19.HD., , 7673/473, Deðnekli, sh

20 DEÐERLENDÝRME 6183 sayýlý Kanunun Kanuni Temsilcilerin Sorumluluðu baþlýklý Mükerrer 35 inci maddesi hükmü ile; tüzel kiþilerle küçüklerin ve kýsýtlýlarýn, vakýflar ve cemaatler gibi teþekküllerin mal varlýðýndan tamamen veya kýsmen tahsil edilemeyeceði anlaþýlan kamu alacaklarýnýn, kanuni temsilcilerin ve teþekkülü idare edenlerin þahsi mal varlýðýndan 6183 sayýlý Kanuna göre takip ve tahsil edilecekleri hüküm altýna alýnmýþtýr. ikinci fýkrasýnda yer alan hüküm ile taþýnmazýn ilk ihalede satýlabilmesi için, satýþ bedelinin belirlenmiþ olan deðerinin % 75'i olmasý gereklidir sayýlý Kanunun Artýrmanýn Uzatýlmasý baþlýklý 94 üncü maddesinde yer alan hüküm kapsamýnda ise ikinci satýþ gerçekleþtirilecek ve satýþ bedeli ile ilgili herhangi bir sýnýra tabi olmaksýzýn satýþ gerçekleþtirilebilecektir. 9. Hacze Ýþtirak 2004 sayýlý Kanun çerçevesinde yapýlan takiplerde, 2004 sayýlý Kanun 100 üncü maddede sayýlan istisnalar dýþýnda, sonradan konulan hacizler, ilk hacze iþtirak edilemez sayýlý Kanunun Amme Alacaklarýnda Rüçhan Hakký baþlýklý 21 inci maddesinde üçüncü þahýslar tarafýndan haczedilen mallarýn paraya çevrilmeden evvel o mal üzerine amme alacaðý için de haciz konulursa bu alacak da hacze iþtirak eder ve aralarýnda satýþ bedeli garameten taksim olunacaðýna iliþkin hüküm yer almaktadýr. Yargýtay 19. Hukuk Dairesi E. 1992/7807 K. 1992/4374 T sayýlý kararlarýnda davacýnýn alacaðýnýn, 6183 sayýlý Kanunun 21/1. maddesi gereðince devlet alacaðý olup, imtiyazlý olduðu ve üçüncü kiþiler tarafýndan haczedilen mallara, Devlet alacaðýndan dolayý da haciz konulmuþ ise 2004 sayýlý Kanunun 100 üncü maddesindeki þartlar aranmadan hacze iþtirak edeceði ve satýþ bedelinin garameten taksim edileceði hususuna yer verilmiþtir. Ayrýca, 6183 sayýlý Kanunun 21 inci maddesinde, Ýhtiyati haczin ilk hacze iþtirak imkâný verdiðine iliþkin bir hükmün bulunmamasý karþýsýnda, kamu alacaðýndan dolayý konulan haczin, ilk hacze iþtirak imkâný saðlayabilmesi için kesin haciz olmasý gerekeceði hükmü yer almaktadýr. 10. Ýptal Davalarý ve Süreleri 2004 sayýlý Kanununun Zarar Verme Kastýndan Dolayý Ýptal baþlýklý 280 inci maddesinde yer alan hüküm ile tasarrufun iptali davalarýnýn hangi hallerde açýlabileceði hükme baðlanmýþtýr sayýlý Kanunun Hak Düþürücü Müddet baþlýklý 284 üncü maddesinde yer alan hüküm ile tasarrufun iptali davalarýna iliþkin olarak beþ yýllýk hak düþürücü süreye yer verilmiþtir sayýlý Kanunun Ýptal Davasý Açýlmasý baþlýklý 24 üncü maddesinde yer alan hüküm ile genel mahkemelerde açýlmak üzere iptal davalarý düzenlenmiþtir sayýlý Kanunun Ýptal Talebinde Muhatap baþlýklý 25 inci maddesi kapsamýnda yer alan hüküm ile iptal davasý, borçlu ile hukuki muamelede bulunan veya borçlu tarafýndan kendilerine ödeme yapýlan kimselerle, bunlarýn mirasçýlarýna ve suiniyet sahibi diðer üçüncü þahýslara karþý açýlabilecektir sayýlý Kanunun Hükümsüz Sayýlmada Zamanaþýmý baþlýklý 26 ýncý maddesi uyarýnca, baðýþlamalar ve ivazsýz tasarruflar, baðýþlama sayýlan tasarruflar, hükümsüz sayýlan diðer tasarruflar hakkýnda bu tasarruflarýn vukuu tarihinden itibaren beþ yýl içinde dava açýlabilecektir sayýlý Kanunun Amme Alacaðýnýn Tahsiline Ýmkan Býrakmamak Maksadýyla Yapýlan Tasarruflar baþlýklý 30 uncu maddesi uyarýnca, borçlunun malý bulunmadýðý veya borca yetmediði takdirde amme alacaðýnýn bir kýsmýnýn veya tamamýnýn tahsiline imkan býrakmamak maksadýyla borçlu tarafýndan yapýlan bir taraflý muamelelerle borçlunun maksadýný bilen veya bilmesi lâzým gelen kimselerle yapýlan bütün muamelelerin tarihlerinim ne olursa olsun hükümsüz olduðu hükme baðlanmýþtýr. 11. Kanuni Temsilcilerin Sorumluluðu 6183 sayýlý Kanunun Kanuni Temsilcilerin Sorumluluðu baþlýklý Mükerrer 35 inci maddesi hükmü ile; tüzel kiþilerle küçüklerin ve kýsýtlýlarýn, vakýflar ve cemaatler gibi teþekküllerin mal varlýðýndan tamamen veya kýsmen tahsil edilemeyeceði anlaþýlan kamu alacaklarýnýn, kanuni temsilcilerin ve teþekkülü idare edenlerin þahsi mal varlýðýndan 6183 sayýlý Kanuna göre takip ve tahsil edilecekleri hüküm altýna alýnmýþtýr sayýlý Kanunda kanuni temsilci sorumluluðuna yer verilmemektedir. 12. Limited Þirket Ortaklýðý ve Sorumluluðu 6183 sayýlý Kanunun 35 inci maddesinde Limited þirket ortaklarýnýn kamu borçlarýndan dolayý sorumluluðu, mükerrer 35 inci maddesinde ise kanuni temsilcinin sorumluluðu düzenlenmiþtir sayýlý Kanunun Limited Þirketlerin Amme Borçlarý baþlýklý 35 inci maddede yer alan hükmü ile, Limited þirket ortaklarýnýn, þirketten tahsil imkâný bulunmayan kamu alacaklarýndan sermayedeki hisseleri oranýnda doðrudan sorumlu olacaklarý ve 6183 sayýlý Kanuna göre takip edilecekleri hüküm altýna alýnmýþtýr sayýlý Kanuna göre bu tür bir sorumluluk yer almamaktadýr. 13. Konkordato ve Kamu Alacaklarý 2004 sayýlý Kanunun 303 üncü maddesinde 18