MAVİ PAYLAŞIM SUALTI SPORLARI

Transkript

1 MAVİ PAYLAŞIM SUALTI SPORLARI VE BİLİMLERİ TOPLANTISI DÜZENLEME KURULU KOÜSAT YÖNETİM KURULU 1-3 MAYIS 2009 KOCAELİ

2 MAVİ PAYLAŞIM Sualtı Sporları ve Bilimleri Toplantısı EBAT Baskı Editör : Prof. Dr. Kamil TOKER Düzenleme: Yiğit TARHAN Emir CAYNAK Erkmen ALTUNTAŞ Selçuk SERTBAŞ Bu kitabın Türkiye deki her türlü yayın hakkı Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu (KOÜSAT) na aittir. Kitabın tamamı ya da bir kısmı 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre, kitabı yayınlayan kuruluşun önceden izni olmadan elektronik, mekanik, fotokopi, ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, yayınlanamaz, depolanamaz. Yazıların tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 2

3 KOÜSAT YÖNETİM KURULU BAŞKAN: Yiğit TARHAN Mesut KAYA Erkmen ALTUNTAŞ Emrah AKSOYLU Selçuk SERTBAŞ Emine YÜKSEL Merve İHTİYAR Ebru ŞİMŞEK Emir CAYNAK BİLİMSEL DANIŞMA KURULU BAŞKAN: Kamil TOKER (Kocaeli Üniversitesi) Şamil AKTAŞ (İstanbul Üniversitesi) Murat DRAMAN (Sualtı Araştırma Derneği) Asım DUMLU (Marmara Üniversitesi) Hayat ERKANAL (Ankara Üniversitesi) İbrahim HIZALAN (Uludağ Üniversitesi) Ufuk KOCABAŞ (İstanbul Üniversitesi) Altan LÖK (Ege Üniversitesi) Akın Savaş TOKLU (İstanbul Üniversitesi) Füsun TÜLEK (Kocaeli Üniversitesi) Ahmet CEVDET YALÇINER (Orta Doğu Teknik Üniversitesi) Baki YÖKEŞ (Haliç Üniversitesi) Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 3

4 Mavi Paylaşım Sualtı Sporları ve Bilimleri Toplantısı Mayıs Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 4

5 Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyeti'ni, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve harici bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve Cumhuriyet'i müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şerâitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerâit, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve Cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zaptedilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şerâitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri, şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasi emelleriyle tevhid edebilirler. Millet, fakr ü zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerâit içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve Cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur! Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK 20 Ekim 1927 Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 5

6 İÇİNDEKİLER Önsöz..7 Konferans Metinleri Kaş Arkeopark Projesi Güzden VARİNLİOĞLU...9 Elaia ve Aleksandria Troia. İki Antik Limanın Arkeolojik, Sualtı Arkeolojik ve Jeofizik Yüzey Araştırması Dr. Stefan Feuser..18 Bozcamgözün Hexanchus griseus (BONNATERRE, 1788) Marmara Denizi nde Yaşam Hikayesi Hakan KABASAKAL.29 Göz Hastalıkları ve Dalış Başak DOĞU..32 Dalış ve Diş Hekimliği: Diş Sorununuz Dalışınızı Nasıl Etkiler Mert TOPÇUBAŞI...41 Sualtı ve Deri Hastalıkları Rukiye Selin TECİMER.45 Serbest Bildiriler.48 Kızılburun Roma Sütun Batığı Sualtı Kazısı Orkan KÖYAĞASIOĞLU...49 Bodrum Yarımada sı Antik Batık Yüzey Araştırması (Anadolu Batıkları 2008 Projesi) Orkan KÖYAĞASIOĞLU 54 Başlangıç Seviyesinde Scuba Eğitiminde Eğitim, Öğretim ve Uygulamaların Değerlendirilmesi Şahin Özen, Aykut BALABAN, Birol Çotuk.57 Kısa Mesafe Paletli Yüzmenin Solunum Fonksiyonlarına Etkisi Şahin ÖZEN, Alparslan Fatih KULAKAÇ, Selva Mert ZEREN, Abdurrahman KEPOĞLU, Birol ÇOTUK, Şamil AKTAŞ..64 Kaş, Hidayet Koyu nda Uluburun III Batığı Yapay Resifi Balık Faunasının İncelenmesi Arda EYYÜBOĞLU, Demet KIRBULUT, Emrecen POLAT, Gencer GENÇOĞLU, Murat ERGİN, Nur FİLİZ, Özge ALAÇAM, Selda EREN, Sevda ALTAY, Zahriye Raşitoğlu..70 Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 6

7 ÖNSÖZ Sevgili Sualtı Dostları, Mavi Paylaşım Sualtı Sporları ve Bilimleri Toplantısına hoş geldiniz. Ülkemizde sualtı sporları ve bilimlerine olan ilgiyi arttırarak, paylaştığımız mavi için farkındalık düzeyini yükseltmek, bir üniversite topluluğu olmanın bilincini ve sorumluluğunu bilerek amatör ruhla profesyonel işler yapmaya çalışan bizlere olan desteğinizi hissediyor ve sonsuz teşekkür ediyoruz. Mavi Paylaşım ın ilki eğitim öğretim döneminde gerçekleştirilmiştir.daha sonra 17 Ağustos 1999 senesinde gerçekleşen deprem felaketi sebebiyle üniversitemizin ve şehrimizin yaralarını sarması bir süre zaman almış bu yüzden de Mavi Paylaşım a bir süre ara verilmek zorunda kalınmıştır.ancak bilindiği üzere daha sonra düzenli olarak yapılmaya başlanmış ve bu sene de 7. si düzenlenmektedir. Sualtı camiasında önemli bir boşluğu doldurmak amacıyla, bir yıla yakın bir süredir hazırlıklarını yaptığımız bu bilimsel toplantı da, bu sene ilk kez sizlerden gelen bilimsel bildirilere de yer vererek değişik bir format ile karşınızdayız. Dünyamızın ve ülkemizin içinde bulunduğu bütün olumsuz koşullara rağmen sizler için büyük bir özveriyle hazırlamış olduğumuz bu programın, ortak noktamız olan maviliklerin tüm huzurunu sizlere getirmesi dileğiyle Gönlünüzce mavilikler Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu Yönetim Kurulu Başkanı Yiğit TARHAN Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 7

8 KONFERANS METİNLERİ Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 8

9 Kaş Arkeopark Projesi Güzden Varinlioğlu 1 Sualtı Araştırmaları Derneği (SAD) 1994 yılında, denizlerde, iç sularda ve kıyılarda doğal, tarihi ve kültürel değerlerin incelenmesi, korunması, çoğaltılması ve gelecek kuşaklara aktarılmasına katkıda bulunmak amacıyla kurulmuş bir sivil toplum kuruluşudur. Korumak için araştırmak mizyonu ile günümüze kadar Sualtı Arkeolojisi Araştırma Grubu vb. 9 farklı araştırma grubu ile 50 ye yakın proje, araştırma ve ekspedisyon gerçekleştirmiştir. Bunların sonucunda, Türkiye kıyı ve deniz alanlarının korunmasında somut katkıları olmuştur. Bu projelerden biri olan Kaş Arkeopark Projesinin temelleri 2006 yılında atılmıştır. Sırasıyla, Kaş Arkeopark Deneysel Arkeoloji, Türkiye Sualtı Kültür Mirası Sanal Müzesi ve Erkut Arcak Kaş Arkeopark Bilim Kampı projelerinin oluşturduğu Kaş Arkeopark Projesinde yapılan çalışmalarını inceleyeceğiz. 1. Kaş Arkeopark Deneysel Arkeoloji Projesi 2 Uluburun Batığı, Geç Tunç Çağı na (M.Ö. 14. yy) ait dünyanın bilinen en eski batığıdır tarihleri arasında, Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi ve Institute of Nautical Archaeology den Prof. Dr. Cemal Pulak tarafından kazılmıştır. 3 Uluburun un Uluburun II isimli re-animasyonu ise, 360 Derece Tarih Araştırmaları Derneği tarafından Uluburun II Reanimasyon Projesi dahilinde ve 2004 yılında başlamış bir deneysel arkeoloji çalışmasıdır. Uluburun II, deneysel arkeoloji disiplini kıstaslarına bağlı kalınarak ve Uluburun Batığı nın ulaşılabilen tüm bilgileri kullanılarak inşa edilmiştir Mart ında suya indirilen Uluburun II; Ege, Marmara ve Akdeniz de Urla, Çanakkale, İstanbul, Marmaris, Girne, Anamur, Kaş, Bodrum, Çeşme, İstanbul, İzmir rotasında 3000 deniz mili seyir gerçekleştirmiştir. Teknenin yapımından başlayarak denizdeki seyrini de kapsayan bir dizi deney de proje kapsamında uygulanmıştır ve halen uygulanmaktadır yılından beri farklı disiplinler altında sualtı araştırmalarını sürdüren Sualtı Araştırmaları Derneği (SAD) ile 360 Derece Tarih Araştırmaları Grubu (360 TAD), çalışma platformu oluşturabilmek amacı ile Deniz Tarihi Araştırmaları Derneği (DETAD) ı kurmuştur. Sualtı Arkeopark Projesi, 360 Derece TAD danışmanlığında, DETAD tarafından inşa edilen Uluburun III teknesi ve SAD tarafından Uluburun Batığı nın 1982 de keşfedildiği halinin Uluburun Arkeolojik Alanı olarak yeniden canlandırılmasıyla oluşturulmuştur. Bu amaç doğrultusunda, 15 m boy ve 5 m genişliğindeki Uluburun III, 40 gün süren inşasının ardından 27 Ekim 2006 da yüzdürülmüş ve içerisinde imitasyon kargosuyla Kaş Limanı nın 2.5 km batısındaki Hidayet Koyu mevkiinde metre derinlik konturuna oturacak şekilde batırılmıştır. Bu alanın 70 metre batısına, metre derinlik konturuna, Uluburun Batığı alanının orijinaline bağlı kalınarak 13x19 luk karelaj içerisinde ingot, amfora, ve taş çapadan oluşan imitasyon kargo yerleştirilmiştir. Arkeopark alanı kurulumundan itibaren, SAD tarafından Sualtı Araştırma Metodları Çalıştayı nın uygulandığı alan olarak kullanılmıştır. 1 Güzden Varinlioğlu, Sualtı Araştırmaları Derneği (SAD), Proje Yürütücüsü, Y. Sancak Mah. Tiflis Cad. 54/2 Çankaya/Ankara, Tel: , e-posta: sanalmuze@sad.org.tr 2 Varinlioğlu, G., Kaş Sualtı Arkeopark Projesi ve Sualtı Arkeoloji Çalıştayları, Aktüel Arkeoloji, Mart, v. 5, s.95-96, Pulak C. Uluburun: An Overview, The International Journal of Nautical Archaeology (I 998) 27.3: Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 9

10 2. Türkiye Sualtı Kültür Mirası Sanal Müzesi Projesi 4 Türkiye Sualtı Kültür Mirası Sanal Müzesi: Kaş Arkeopark Pilot Projesi, BÜKSAM ve Sualtı Araştırmaları Derneği tarafından gerçekleştirilmektedir. Proje, TÜBİTAK Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı kapsamındadır. Projenin temelleri 2005 yılında ULUBURUN II Deneysel Arkeoloji Projesi ni 5 gerçekleştiren 360 TAD ve SAD ortaklığında 2006 yılında yapılan Kaş Arkeopark Deneysel Arkeoloji Projesi ne dayanmaktadır. Aynı bağlamda 2003 ten beri Bilkent Üniversitesi nde Prof. Dr. Bülent Özgüç danışmanlığında yapmakta olduğum sanal müze konulu doktora tezi ve 2006 senesinde TÜRSAB tarafından fikir ödülü alan Çanakkale Batıkları Sanal Müzesi Projesi nin ürünü olan ve SAD tarafından hazırlanan bu projede hedeflenen, sualtı arkeolojisi metotları kullanılarak yapılan arazi çalışmaları sonrasında ülkemiz sualtı kültür mirası ile ilgili kapsamlı görsel ve bilimsel arşiv içeren bir sanal müze kurmaktır. Sualtı Araştırmaları Derneği, Sualtı Arkeolojisi Araştırma Grubu nun, 2007 yılı sualtı araştırması, ve tarihleri arasında doğuda Kekova Çılpacık Adası, batıda Kalkan İnceburun mevkii arasında Antalya İli kıyılarında gerçekleştirilmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı temsilciliğini sırasıyla, Kocaeli Müzesi nden Ali İlker Tepeköy, Mersin Müzesi nden Mustafa Ergun ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nden Umut Görgülü yapmıştır. Belirlenen bölge içerisinde sualtı kültür mirasının tespitine yönelik detaylı araştırma yapan projemiz TÜBİTAK tarafından desteklenmekte olup, 360 TAD, Kaş DETAD, Nic.tr Alan Yönetimi, ODTÜ Deniz Mühendisliği Araştırma Merkezi, Aquadan Ltd. Şti, Eko-natura Ltd. Şti. tarafından desteklenmektedir. Ayrıca projeye ODTÜ-SAT, KUSAK, ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü, Bougainville Dalış Merkezi, Kaş Diving, Sundiving, İdeal Teknoloji, Alternative Camp, Ordos, Natura-Blue Dalış Merkezi, Hideaway Café katkı sağlamaktadır. Proje, Türkiye deki sualtı kültür mirasına katkıda bulunmak için öncelikle sualtı kültür mirasını görünür kılmak, sualtı arkeolojisi ve deniz tarihi ile ilgili bilgi paylaşımını gerçekleştirmek, envanterlenmesini sağlamak, böylece internet üzerinden katılımcı bir bilgi sistemi kurmayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda da, projenin nihai hedefi, sanal mekanda bir sualtı Sanal Müzesi oluşturmaktır. Proje kapsamında belirlenen pilot bölge içerisinde bulunan deniz tarihi ve arkeolojik eserlerin envanterlenmesi, bunun için metotların belirlenmesi, bu örnek metodolojinin ileri aşamalarında internet üzerinden paylaşıma açılması ve internet kullanıcılarının katılımıyla büyüyen bir bilgi dizgesi tasarlamaktadır. 4 Tekkök, B., Varinlioğlu, G., Kaş-Kalkan Sualtı Yüzey Araştırmaları 2007, 30. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyum, Ankara Üniversitesi, Mayıs 2008 (yayında) 5 Erkurt O. Deneyden Öte: Uluburun II, Uluburun Gemisi: 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti, ed. Ünsal Yalçın, Cemal Pulak, Rainer Slotta, Bochum: 2006, s Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 10

11 2007 yılı Ağustos-Eylül ayları boyunca, hazırlık haftasını takip eden 8 haftalık arazi çalışmalarında 0 30 metre derinlik konturu, dalıcı marifetiyle, metre ise teknolojik araştırma yöntemleriyle araştırıldı. 100den fazla dalıcı katılımıyla yapılan araştırma çalışmaları, saha yetkilisi Haldun Ülkenli liderliğinde sürdürüldü. Araştırmanın nihai hedefi, web temelli olarak çalışan veritabanı tasarımını gerçekleştirmekti. Bu amaç doğrultusunda, her dönemin ilk günü Arkeopark alanı dalışlarıyla başladı (Şekil 1). Kaş Arkeopark Projesi, 360 Derece TAD danışmanlığında, DETAD tarafından inşa edilen Uluburun III teknesi (Şekil 2) ve SAD tarafından Uluburun Batığı nın 1982 de keşfedildiği halinin Uluburun Arkeolojik Alanı olarak yeniden canlandırılmasıyla (Şekil 3) 2006 yılında oluşturulmuştur 6. Kaş Arkeopark Alanı nın sualtı arkeoloji eğitimi ve deneysel arkeoloji çalışmaları için önemli bir bölge olduğu düşünülmektedir. Arkeopark alanı kurulumundan itibaren, SAD tarafından Sualtı Araştırma Metotları Çalıştayı nın uygulandığı alan olarak kullanılmıştır. Şekil 2: Arkeopark alanını oluşturan Uluburun III Batığı (Ali Ethem Keskin/SAD ) Şekil 3: Arkeopark alanını oluşturan deneysel arkeoloji alanı (Güzden Varinlioğlu/SAD ) 6 Varinlioğlu, G. E. Denel, O. Erkurt, Experimental Archaeology: Kaş Underwater Archaeopark Project, Turkey, IKUWA 3 Bildiriler Kitabı, 7-14 Temmuz 2008,Londra: 2008, s. 78 Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 11

12 Bu çalıştay 7, arkeolojik ve deniz tarihine ait eserlerin tespit ve belgeleme işlemlerine temel oluşturmak üzere sualtı araştırma metotlarının aktarıldığı teorik ve pratik çalışmaları içermektedir. Saha Çalışmaları kapsamında katılımcılara aktarılan bu çalıştay, proje süresince her yeni ekip için tekrarlanmıştır. Amacımız sualtı arkeologu yetiştirmekten çok, katılımcıları sualtı arkeolojisi ve deniz tarihi konusunda bilinçlendirmek, böylece dalıcıları araştırmacı olarak sisteme dâhil etmektir. Sualtı buluntularının sistematik bir biçimde belgelenmesi ve ileride yapılacak kapsamlı sualtı araştırma çalışmalarına bir temel oluşturmak ana hedeflerimiz arasındadır. Bu temel metodolojiyi özetlemek gerekirse, her çalışma haftası dalıcılara verilen derinlik, hava tüketimi ve dalış süresi sınırları içinde Arkeopark alanında yapılan alıştırma dalışlarıyla başlamaktaydı. Bu alıştırma dalışları sırasında belirlenen dalış eşleri, kontör tarama ve gözlem çalışmaları yaptılar. Gözlemler sırasında dalıcılar tarafından incelenmeye değer görülen bir sualtı buluntusunun koordinatlarının alınabilmesi için şamandıralama yöntemi kullanılmaktaydı. Bir şamandıra yüzeye ulaştığında tekne üstü ekibi tarafından GPS koordinatları alındı. Deniz yüzeyinde koordinatları belirlenen buluntular, dalıcının gözlemlerini içeren bir dizi envanterleme metodu ile kayda geçirildi. Buluntu dalışı sonrasında doldurulan veri formlarının yanı sıra, çıkarılan eskizler, çekilen fotoğraf ve video görüntüleri kodlanarak dizgeye aktarılmıştır. Arkeopark Alanında yapılan çalışmaları takiben sırasıyla aşağıda sıralanmış bölgelerde dalışlar gerçekleştirilmiştir. Bu dalışlarda bulunan buluntu ve batık çeşitleri, arkeoloji değeri olmamasına rağmen, veritabanına yeni buluntu türleri eklemesi ve yeni bir araştırma metodu belirlemesi açısından önem taşımaktadır: Fener Mevkii: Kaş Körfezi içerisinde, dış fenerin bulunduğu Fener Mevkii nde m. derinde kumluk bir zeminde Osmanlı Batığı yer almaktadır. Batık alanına daha önce ODTÜ Sualtı Topluluğu tarafından dalışlar yapılmıştır. Batık üzerinde detaylı bilimsel inceleme yapılmamış olup sadece yer tespiti gerçekleştirilmiştir Kanyon Mevkii: Kaş Körfezi içerisinde Beş Adalar olarak isimlendirilen adalardan Kovan ve Kovanlı Adaları arasındaki boğazın güneyinde metre aralığında bulunmaktadır yılında batmış 40 metre uzunluğundaki Dimitri Batığı adı verilen bu batığın belirgin pupa- pruva hattıyla, iyi bir sac batık örneğidir. Limanağzı Mevkii: Kaş Körfezi içerisinde, eski bir demirleme bölgesi olduğu düşünülen Limanağzı bölgesinde iki belirgin bölgede dalışlar yapılmıştır. Bunlardan birincisi Likya Batığı olarak isimlendirilen ticari amaçla batırılmış turistik ahşap teknedir. Diğer bir bölgede ise 8 18 metre aralığında birçok döküntü profil vermeyen parçaya rastlanmıştır. Güvercin ada: Çukurbağ Yarımadasının doğusunda yer alan Güvercin ada ve çevresi yine turizm amaçlı batırılmış La Villa isimli ahşap ve sac iki batığa ev sahipliği yapmaktadır. Üçkaya mevkiine yakınlığı dolayısıyla bu iki bölge tarama dalışları sonrasında taş çapa örneklerinden başka buluntuya rastlanmamıştır. Hidayet Koyu: Arkeopark alanının güneybatısında yapılan dalışlarda ticari amaçla batırılmış tarım uçağı batığında inceleme dalışları yapılmıştır. Üçkaya: Çukurbağ Yarımadasının doğusunda yer alan Üçkaya Mevkii ya da yerel adıyla Neptün Topuğu olarak isimlendirilen bölgede yapılan dalışlar sonucu metre aralığında safra taşı ve taş çapa örneklerine ve 8-25 metre aralığında amfora kırıklarına rastlanmıştır. Çapa banko: Çukurbağ yarımadasının güneyinde yer alan bölgede geç dönem çapalara rastlanmıştır. Kepez Bölgesi olarak adlandırdığımız dalışa yasak bölgenin güneyinde Kepez Batığı olarak isimlendirdiğimiz amfora yığınları bulunmuştur. Bu batık alanı, 25 metreden başlayan ve 45 metre derinliğe kadar yayılan 40 adet olduğu düşünülen amforalar bulunmuştur ,7 metre 7 Varinlioğlu G., H. Ülkenli, E. Denel, E. Türkmenoğlu, S. Pilge. Kaş Arkeopark Alanında Sualtı Araştırma Metotları Çalıştayı, SBT 07, 11. Sualtı Bilim ve Teknolojisi Toplantısı Bildiriler Kitabı, 3-4 Kasım 2007, s Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 12

13 derinlikte bir T çapaya rastlanmıştır. Bölgenin kuzeyinde, Gata burnu yakınlarında yapılan dalışlarda tek amforalara rastlanmıştır. Toplam 200 e yakın dalış yapılan bölge, araştırma boyunca belirgin olarak batık olarak nitelendirdiğimiz tek bölgedir (Şekil 4). 8 Şekil 4: Kepez Batığı ndan amfora görüntüleri (Volkan Ertürk/SAD ) Uçanbalık: Kaş ile Meis arasında yer alan "Uçan Balık Topuğu" isimli sığlıkta metre derinlik aralığında İkinci Dünya Savaşı Uçak batığı yer almaktadır. Teknik dalış teknikleriyle yapılan dalışta, uçağın burnundan kuyruğa kadar olan mesafe 18 metre olarak ölçülmüş olup, yarı kanat açıklığı yaklaşık 11 m, tam kanat açıklığı 22 m gözükmekteydi Besmi Adası: Kaş ile Meis arasında yer alan Uçan balık mevkii nin kuzeyinde yer alan bu adada, çapa ve amforalara rastlanmıştır. Güçlü akıntı nedeniyle adanın kuzeyinde yoğun araştırma yapılamamış, güneyinde ise metre derinlikte amfora kırıklarının olduğu geniş bir bölgeye rastlanmıştır. Kovan Adası: Beş adalar bölgesinde yer alan bölgenin batısında tek amforalara rastlanmıştır. Kovanlı Adası: Beş adalar bölgesinin doğusunda yer alan bölgede bir bütünlük içermeyen çok sayıda parçaya rastlanmıştır. Heybeli Ada (Kaş): Beş adalar bölgesinin kuzeyinde yer alan bölgede mimari plastik kategorisine yerleştirdiğimiz değirmen taşı ve düz kesilmiş bloklara rastlanmıştır. Çoban Burnu: Kaş Körfezinin doğusunda yer alan bu bölgede 25 metrede tek bir çapaya rastlanmıştır. Bucak Denizi: Çukurbağ yarımadası ile Kaş-Kalkan karayolu arasında yer alan bu bölgede, 6 12 metre arasında yaklaşık 100 m2 alana yayılmış durumda amfora kırıklarına rastlanmıştır. Gürmenli Adaları: Kaş-Kalkan arasında yer alan bu adalarda çapa ve amforalara rastlanmıştır. Köfte Adası: Bucak Denizi nin batısında yer alan bu kayalıkta buluntuya rastlanmamıştır. Aquapark Bölgesi: Çukurbağ yarımadasının güneybatısında yer alan bu bölgede yapılan çalışmalarda amfora ve metal parçalara rastlanmıştır. Kaptanoğlu Sığlığı: Kaş-Kalkan arasında yer alan bu sığlıkta 30 metrede çapa1ara rastlanmıştır. Heybeli Ada (Kalkan): Kalkan ın doğusunda yer alan dalışa yasak bölgenin doğusunda tam amfora ve taş çapa örneklerine rastlanmıştır. Kalkan Yasak Bölge: Kalkan ın doğusunda yer alan yasak bölgede 0 30 metre aralığında yapılan sistematik 56 çiftli dalış sonrasında bir buluntuya rastlanmamıştır. 8 Belirlenen bölgede yapılan arkeolojik araştırmalar Yar. Doç. Dr. Harun Özdaş tarafından yürütülmektedir. Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 13

14 İnceburun: Kalkan Yasak Bölgenin batısında bulunan burunda Osmanlı dönemine ait olduğu düşünülen çapalara rastlanmıştır. Sakarya sığlığı: Duchess of York Batığı olduğu yerel dalgıçlar tarafından düşünülen bu batık, teknik dalış yöntemiyle araştırılmıştır metre aralığında ve metre aralığında iki parça halinde bulunan sac batığın toplam uzunluğu, Lloyd a kayıtlarındaki Duchess of York Batığı nın 3te biri uzunluğundadır. Çılpacık Adası: Kaş-Kekova Bölgeleri arasında ve araştırma doğu sınırımız olan bu bölgede çapa ve amforalara rastlanmıştır Sığtaş Adası: Kaş-Kekova Bölgeleri arasında yer alan adada 0 30 metre aralığında yapılan sistematik dalışlar sonrasında bir buluntuya rastlanmadı. Alan çalışmalarından elde edilen bilgilerin düzenli olarak kayıt altına alınması ve projenin sonraki aşamalarında kolaylıkla incelenebilmesi ve değerlendirilebilmesi için ilişkisel veri tabanı temelli bir bilgi dizgesi oluşturulmuştur. Internet üzerinden de kullanılabilecek biçimde hazırlanmış, istemcisunucu mimarisi olan bilgi sistemi güncel web tarayıcılar üzerinde çalışmakta ve veri girişi, güncellemesi ve sorgulaması için kullanıcı dostu ara yüzler sağlamaktadır (Şekil 5). 9 Amacımız sualtı gibi kendi disiplinini kurmuş olan bir alanı ve bu alandaki yetimi dalıcıları sanal müze kavramı altında akademik çevrelere bilgi toplayan kişiler durumuna getirmektir. Bölgede kurulacak olan model sayesinde, gelecek çalışmalar için model oluşturmak amaçlamaktadır. 9 Girgin S., Özaygen Ş. A., Varinlioğlu G., Sualtı Araştırmaları Derneği (SAD) TÜBİTAK Ara Raporu. Aralık 2007, s. 59 Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 14

15 Şekil 5: Veritabanı dalış bilgileri sayfasından bir görüntü (Güzden Varinlioğlu/SAD ) 3. SAD Erkut Arcak Kaş Arkeopark Bilim Kampı 10 Sualtı Araştırmaları Derneği (SAD), sualtı araştırmalarına yönelik üniversitelerin ilgili bölümlerindeki lisans öğrenimi gören genç araştırmacıları yetiştirmek amacıyla Bilim Kampları düzenlemiştir. Bilim 10 Akça, N., Yılmaz, N., Camuşcuoğlu, D.H., Varinlioğlu G., Güçlüsoy, H., Sualtı Araştırmaları Derneği (SAD) Bilim Kampları, 12nci Sualtı Bilim ve Teknolojileri Toplantısı Bildiriler Kitabı, Ege Üniversitesi, İzmir, Kasım 2008: Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 15

16 kampları ilk kez 2008 yılında sırasıyla Gökova, Foça ve Kekova-Kaş Özel Çevre Koruma Bölgeleri (ÖÇKKB) nde gerçekleştirilmiştir. Gökova da Boncuk Kum Köpekbalıkları, Foça da Akdeniz keşiş fokları, Deniz Balıkları ve Deniz Çayırları ve Kaş da Arkeoloji alanlarında eğitimler verilmiştir. SAD Prof.Dr.Erdoğan Okuş Boncuk Kum Köpekbalıkları Kampı (Gökova ÖÇKKB,14-28 Haziran 2008) na 10 eğitmen ve 12 öğrenci eğitim amaçlı katılmış olup araştırma ve eğitim amaçlı toplam 170 dalış; yapılmıştır. SAD Prof.Dr. Bahtiye Mursaloğlu Bilim Kampı (Foça ÖÇKKB, 4-31 Ağustos 2008) na ise 12 eğitmen ve 36 öğrenci eğitim amaçlı katılmış olup araştırma ve eğitim amaçlı toplam 78 aletli dalış (2.Modül) ve 182 serbest ve 10 aletli dalış (3.Modül) yapılmıştır. Son olarak SAD Erkut Arcak Kaş Arkeopark Bilim Kampı (Kekova-Kaş ÖÇKKB, 28 Temmuz- 13 Eylül 2008) na da 4 eğitmen ve 21 öğrenci eğitim amaçlı katılmış olup araştırma ve eğitim amaçlı toplam 527 aletli dalış yapılmıştır. İlki düzenlenen Bilim Kampları ile SAD ın misyonu ve vizyonunu yürütecek/benimseyecek nitelikli bilimadamlarının yetiştirilmesi yanı sıra Türkiye sularında uygulamalı araştırma ve yönetim çalışmaları yapmak isteyen genç araştırmacı ve adaylarının eğitimlerine destek olunmasına başlanmıştır. Arkeoloji alanındaki kamp 28 Temmuz-14 Eylül 2008 tarihleri arasında SAD-SAAG ın uzun yıllar arkeoloji ve deneysel arkeoloji çalışmalarını sürdürdüğü Kaş da ODTÜ-SAT ın desteği ile gerçekleştirilmiştir. Kampın ismi Türkiye de 2001 senesinde kaybettiğimiz Türkiye sualtı arkeolojisinin önemli araştırmacılardan birisi olacağı gözüyle bakılan SAD Kurucu Üyesi Erkut Arcak a atfen verilmiştir. Kaş Arkeopark alanında yapılan dalışlarla, 5 temel proje sorumluluğu belirlenmiştir. Bunlar, Veri, çizim, dalış, tekne, iaşe sorumlulukları, dönemlere göre dönüşümlü olarak katılımcılar/öğrenciler (n=21) tarafından üstlenilmiştir. Şekil 7: Arkeopark alanınında görüntüleme çalışmaları eğitimi (Tahsin Ceylan/SAD ) Farklı zamanlarda kampta bulunan 4 moderatör/eğitimci ile, sualtı envanterleme metodları ve veritabanı uygulamaları, deneysel arkeoloji ve sualtı arkeolojisi, sualtı ölçüm ve çizim teknikleri, sualtı görüntüleme teknikleri eğitimi (Şekil 6) gibi eğitimler de gerçekleştirilmiştir. Aynı zamanda, kampa bilimsel verilerin ve görsel materyalin toplanmasında yardımcı olmak amacıyla 3 sualtı fotoğrafçısı da kampa katılmıştır. Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 16

17 Şekil 8: Arkeopark alanını oluşturan Uluburun III batığı üzerinde gözlem çalışmaları (Ali Ethem Keskin/SAD ) Katılımcılar belirlenen program doğrultusunda alanda 527 aletli dalış yaparak gördükleri teorik eğitimin pratiklerini gerçeleştirmişlerdir (Şekil 7 ve 8). Bu eğitim çalışmaları sırasında Uluburun III alanının sistematik gözlemleri yapılmıştır. Arkeopark alanının oluşturan arkeolojik In-situ alanının yeniden kurulumu amacıyla karelaj, tonozlarla sabitlenerek tekrar yapılandırılmıştır(şekil 9). Şekil 9: Arkeopark alanını oluşturan Arkeolojik In-situ alanı üzerinde uyeniden yapılandırma çalışmaları (Güzden Varinlioğlu/SAD ) SAD bünyesinde yapılmış olan bu proje zinciri, Kaş Arkeopark Projesi adı altında toplanmıştır. Amacımız, gönüllü sivil toplum projeleri ile dalıcılar ve akademisyenler arasındaki bağlantıyı güçlendirmek, arkeolojik araştırma metodlarının yaygınlaştırılması ile, kültür varlıklarına olan ilgiyi arttırmaktır. Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 17

18 Elaia and Alexandria Troas Archaeological, underwater archaeological and geophysical research in two ancient harbours Stefan FEUSER The following presentation deals with two survey projects conducted in the ancient harbour of Alexandria Troas in the Troad and in the city and harbour area of Elaia, the harbour city of Pergamum. I will give a brief history of each of the two sites and then introduce you to the archaeological, underwater archaeological and geophysical work done there. Last but not least I will summarize the results and reveal a short reconstruction of each of the harbours and their significance. Let me start with the harbour of Alexandria Troas. During the years 2005 and 2006 a team of archaeologists, underwater archaeologists and geophysics from the Universities of Münster/Germany and Çanakkale/Turkey conducted a survey in the area of the ancient harbour of Alexandria Troas. I want to thank the Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG), which funded the survey with a grant, and Elmar Schwertheim of Münster University, the director of the excavations at Alexandria Troas, for his support. A summary history of Alexandria Troas The city of Alexandria Troas is located in the north-west of the modern Republic of Turkey about 27 km south of the entrance to the Dardanelles just opposite to the island of Bozcaada (ancient Tenedos). It was founded by Antigonos Monophthalmos under the name Antigoneia between 311 and 307 BC by synoecising seven surrounding poleis. After the battle of Ipsus in 301 BC Lysimachos gained control over the city and renamed it into Alexandria in the Troas. He built a wall of a length of 40 stadia around the city. For the rest of the Hellenistic era we know little about the Fig. 2 Alexandria Troas. Aerial picture of the harbour (Vehbi Tutmaz) political, social and economic life of the city: After the death of Lysimachos Alexandria Troas remained under Seleucid control until 227 BC, and was afterwards a free city for nearly 100 years. In 129 BC it was incorporated in the newly established Roman province of Asia. Under the rule of Augustus probably in the year 12 BC Alexandria Troas became a Roman colonia and was granted the ius italicum. The Ephesian toll regulations conceded the city the use of dues that were previously collected by the publicani. In the climate of the pax Romana the economic and social life of the city flourished, especially in the first half of the 2nd century AD. With the sack of the Goths in 262 AD the prosperity of the city ended, for example, recent research demonstrated that the sewage system was abandoned in the 4th century AD. Far-reaching for the Troad could have gotten the plan of emperor Constantine, who thought of building his new capital in the territory between Alexandria Troas and Ilium. In the end, however, he built it in Byzanz, which meant that the importance of Alexandria Troas was reduced, as the sea routes in the eastern Mediterranean were focused on Constantinople now. In the 4th and 5th century three bishops and emperor Julian visiting the city in 451 AD are mentioned. After that Alexandria Troas vanishes from literary sources. At the latest the city must have been abandoned in the 7th century and we only come to know about the former metropolis in the reports of modern travellers from the 14th century onwards. Two maps of the ruins of Alexandria Troas drawn by modern travellers are of special importance as Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 18

19 they illustrate the harbour in detail. Both were drawn under the instruction of M. Choiseul-Gouffier. The former one by L.-F. Cassas was produced in 1786 and reveals two lakes the smaller one is connected to the sea -, the city plateau with the rest of the fortification wall, the ridge in the north and several ancient structures around the lakes. The map also records a cemetery ( Tombeaux ) north-east of the salt lake. The second map was drawn by M. L. J. J. Dubios in It shows only one lake that has no connection to the sea, and no ancient foundations. It records several smaller granite columns and three huge, likely monolithic granite columns, two of them are positioned parallel to each other. The natural and geographic setting of Alexandria Troas The reconstruction of the prevailing wind directions and the change of the relative water level are important to understand the function and the development of the harbour of Alexandria Troas, like of each other harbour. From April to October the wind blows from directions between north-north-west to north-north-east for the most time. Winds from southern directions nearly exclusively occur in spring and autumn. In winter the harbour basin had to be protected against heavy storms especially from southern directions. The changes of the relative sea level along the Fig. 3 Alexandria Troas. View of the columns north of the northern breakwater (Forschungsstelle Asia Minor, Münster) coast of Alexandria Troas can be based on geomorphologic research conducted in the Beşik Bay near Troy/Ilium. There have been no massive tectonic up- or down lifts and there are no rivers with alluvial masses flowing into the sea on the west coast of the Troad, which could have caused a different sea level curve between the Beşik Bay and Alexandria Troas. About 4000 BC the sea level on the west coast of the Troad was as high as today. From 3000 BC until about 1500 BC the level dropped about 2 m under the present one and started to rise again. In Augustan age the sea level was about 1 m to 0,5 m lower than the present one. Important for the development of the harbour is the fact that in ancient times in the area of Alexandria Troas two important sea routes met: The first one reached from north to south from the Black Sea through the Propontis and the Dardanelles to the south coast of Asia Minor and from there further south to the Levant. The second one proceeded from Alexandria Troas to the west to Greece, either along the northern coast to Thessalonica or to the south-west through the Aegean to Athens and from there to Rome. Alexandria Troas is located less than 30 km south of the entrance to the Dardanelles. Because of the strong currents from the north into the Mediterranean and of the prevailing wind from northern directions it was for the ancient sailing ships only possible to enter these straits with wind from the south - even for sailing ships of the 19th century it was impossible to cruise against the north wind in the narrow straits. The harbour of Alexandria Troas was in Hellenistic and Roman time the only suitable anchorage on the western coast of the Troad for ships waiting for favourable wind from southern directions. The quarries of the marmor Troadense are located between eight and 12 km to the west of Alexandria Troas in the Çiğri Dağ massif. This grey granite is found in many places in the eastern Mediterranean and was exported as far as North Africa and Italy. The columns of marmor Troadense, some of them still in the quarries are monolithic and up to a length of 11 m, must have been shipped from the harbour of Alexandria Troas, as it is the nearest one from the quarries. Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 19

20 The archaeological remains The area of the ancient harbour is now dominated by a salt lake that is separated from the sea by sand banks. This lake is at no point deeper than 0,95 m below sea level. In the east the topography rises to the plateau of the ancient city c. 15 m above sea level. The ridge in the north of the lake steeply rises in the west to c. 15 m whereas in the north-east the ground ascends gently to c. 10 m. North-west of the salt lake there is a second lagoon like area not higher than 0,5 m above sea level that is separated from the sea by dunes not higher than 2 m. In winter the lagoon is filled by salty water whereas in the summer months it is falling dry. In the west between the salt lake and the sea the ground consists of sand or is very sandy, whereas in the west it is composed of solid soil. In the harbour area there have been documented 31 ancient structures (H 1 - H 31) of varied size mainly constructed of opus caementitium and 78 columns and column drums of different size and preservation. Just two of the ancient structures reach into the water, the rest is located at land. A structure of muschelkalk ashlars and opus caementitium is located immediately north-west of the salt lake (H 1). The ashlars can be found in its western section whereas the concrete is following in the east. In its southern section H 1 ends in a U-shape. In the north the structure is hidden under a dune under which it proceeds further to the north east. A structure up to c. 50 m length and c. 8 m width can be found west of the salt lake (H 2). It is best preserved in its northern section, the southern end is buried under sand. It is made of opus caementitium. Five steps are located at the upper edge of the structure that might have served as the foundation of ashlars. The upper side of H 2 is level and located at a height of c. 2,70 m above sea level. To the west of H 2 there are two structures made of opus caementitium that have more or less an orientation from north-west to south-east (H 4 and H 5). The structure H 4 can be followed on a length of about 15 m on the upper edge of a dune in a height between 3 m and 6 m. It is followed in the north-west by H 5 that is running into the sea where it continues for another 100 m in form of a great mass of rocks dumped into the sea. Only on the aerial photography its size can be seen precisely. The rock mound was built directly upon the bottom of the sea. On the beach H 5 can be followed on a length of c. 40 m. It consists of opus caementitium with ashlars of limestone to the west. The concrete is strongly worn-out by the sea. To the east the opus caementitium is bordered by a row of muschelkalk ashlars. The middle part of H 5 is still in a good state of preservation: The neatly paved opus reticulatum surface is sloping to the south-west in a degree of c. 45. A wall about 1,60 m wide and not much higher than 1 m still intact in the east but worn-out towards the west is located on this surface. Two drains are leading through the wall. In the south-west the salt lake is separated from the sea by dunes not much higher than 1,5 m to 2 m, whereas farther in the north and south the dunes rise up to a height of 6 m. In this area measuring from north to south c. 85 m three structures composed of opus caementitium come out of the sand (H 6, H 7 and H 8).The colour, quality and composition of the concrete of all of the three structures is quite similar. The geophysical survey showed that H 6 and H 7 are a bit larger than visible on the ground and that H 7 and the northern structure of H 8 have no connection with each other or with the neighbouring structures, whereas the three southern units of H 8 are connected with their proximate one. The situation can be summarized as follows: the foundations of two walls come out of the dunes from the north and the south, but they stop before reaching each other. Between these walls there are two foundations of c. 11 x 7 m that are not connected to each other or to the walls in the north and south. The gaps between the structures of c. 15 m and c. 8 m seem to be too narrow to function as an entrance for ships into the harbour basin. Directly east of the salt lake there is a structure (H 9) with a length of 8 m and a width up to 3 m made of two layers of ashlars with a core of opus caementitium to the east. The height of the ashlars of the first layer is c. 0,55 m and of the second layer c. 0,30 m. Farther to the east follows a very destroyed structure (H 12) made of white opus caementitium about 6 m long and 2 m wide. A few metres farther to the south-east several ashlars can be found set in a line in an area of c. 25 m (H 13). They reach only a few centimetres out of the ground. All these three structures are set in a right angle to each other. In all likelihood they are the remains of the quay. North of the second lagoon next to the sea there is structure consisting of muschelkalk ashlars and concrete (H 11). The structure has a length of c. 50 m and a width of 1 m to 1,5 m in the west and up to 4 m in the east. In the south there are ashlars set in a line of 25 m next to each other. To the north is Kocaeli Üniversitesi Sualtı Topluluğu 20