Eylül 2014 September 2014 Yıl 7, Sayı XIX, ss Year 7, Issue XIX, pp DOI No:

Transkript

1 Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS) Eylül 2014 September 2014 Yıl 7, Sayı XIX, ss Year 7, Issue XIX, pp DOI No: EDEBİYAT ÖĞRENCİLERİNİN TARİH KAVRAMINA İLİŞKİN ALGILARININ METAFORLAR ARACILIĞIYLA ANALİZİ Celal MUTLUER Özet Bu çalışmada; tarih kavramına ilişkin olarak edebiyat bölümü öğrencilerinin ürettikleri metaforlar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırmada, nitel araştırma desenlerinden biri olan olgu bilim deseni kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma alanını eğitim öğretim yılında İzmir de bir üniversite bünyesinde öğrenim gören 76 edebiyat bölümü öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırma verileri, yarı yapılandırılmış açık uçlu soru formu aracılığıyla toplanmıştır. Çalışma grubunun tarih kavramına ilişkin sahip oldukları metaforları ortaya çıkarmak amacıyla onların her birinden Tarih.. gibidir, Çünkü.. cümlesini tamamlamaları istenmiştir. Bu amaç için öğrencilere bu cümlenin yer aldığı bir form verilmiş ve onlardan bu ibareyi kullanarak ve sadece tek bir metafor üzerinde yoğunlaşarak düşüncelerini dile getirmeleri istenmiştir. Bu araştırmada çünkü kavramına da yer verilerek, katılımcıların tarih kavramına ilişkin ürettikleri metaforları için bir gerekçe sunmaları istenmiştir. Katılımcıların tarihe ilişkin ürettikleri metaforlar ve mantıksal dayanakları, araştırmanın temel veri kaynağı olarak kullanılmıştır. Verilerin analizinden, üretilen bu metaforların geçici bir listesi oluşturulmuş, listesi çıkarılan bu metaforların belli bir metaforu net bir şekilde ifade edip etmediği incelenmiştir. Üretilen tüm metaforlar ve gerekçeleri incelenerek, ortak özellikleri tespit edilmiş ve bunları temsil edebileceği düşünülen kategoriler oluşturulmuştur. Bulgulara göre edebiyat öğrencileri tarih kavramına ilişkin 51 adet geçerli metafor oluşturmuştur. Oluşturulan bu metaforlar dokuz kategori altında toplanmıştır. Anahtar Kelimeler; Tarih, Metafor, Edebiyat Öğrencileri Bu çalışma Haziran 2014 tarihlerinde Sakarya da düzenlenen 3. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumunda sunulan bildirinin gözden geçirilmiş halidir. Öğr. Gör., Gediz Üniversitesi Ortak Dersler Bölümü

2 Celal Mutluer Analysis of the Perception of the Literature Majors to History Using Metaphors Abstract In this study, metaphors created by the literature majors regarding the history are presented. One of the qualitative research patterns namely the fact is used in the study. 76 literature majors in Izmir, Turkey were interviewed in Data is gathered using open ended question form in the research. To be able to clearly articulate the metaphors, research group was asked to fill in the blanks in the following statement: History is like a/an..., because.... For this purpose, students were given the form and they were asked to concentrate only on one metaphor at a time. The term "because" is also included in the research since the reasons for the associated metaphors are needed for further analysis. The data gathered is used as the major source of information for the study. Using the analysis of data, temporary list of metaphors is made, and is cross checked if a metaphor in the list is a known term in the literature. All the metaphors captured and causes of them are investigated for identification of the commonalities for creating categories they represent. 51 metaphors are articulated as a result of the study and 9 categories have been identified. Key Words: History, Metaphor, Literature Majors Giriş Tarih kavramının geçmişi incelendiğinde, tarih kavramı üzerine birçok tanımının yapıldığı görülür. Bu tanımlardaki ana farklılığın sebebi tarihe yüklenen görevle ilgilidir. Kimi zaman tarih yönetenlerin haklılığını göstermeye çalışan bir alan olarak, kimi zamanda yer, zaman ve mekân olarak geçmişin bilimsel bir bakış açısıyla incelenmesi olarak tanımlanmıştır. Tarih kavramı ile ilgili bu farklı tanımların bilinmesi tarih kavramının doğru anlaşılması açısından büyük öneme sahiptir. Tarih köken olarak Yunanca Historia kelimesine dayanan; sorgu, soruşturma anlamına gelir (Demircioğlu, 2005). Köstüklü (2003) tarihi, geçmişteki olayları, yer, zaman ve failleri göstererek kaynaklara dayalı sebep sonuç ilişkisi içerisinde inceleyen bir bilim dalı olarak açıklanmıştır. Carr a (1996) göre tarih, tarihçi ile olgular arasında kesintisiz olarak karşılıklı bir etkileşim süreci, bu gün ile geçmiş arasında bitmez bir diyalog olarak açıklanmıştır. Tarihe kültür boyutunda yaklaşan Turan a (2002) göre tarih kültürün zaman içindeki siyasi, sosyal akışını ve sürekliliğini sağlar. Denilebilir ki, bir [700]

3 Edebiyat Öğrencilerinin Tarih Kavramına İlişkin Algılarının Metaforlar Aracılığıyla Analizi milletin tarihi onun bütün kültürlüklerinin varlıklarının hareket haline gelmiş şeklidir. Bu yönüyle, tarih hakkında yapılacak en iyi genelleme, tarihin bütün insanlığın ortak eseri olduğu yönündedir (Safran ve Ata, 1996). Bu çalışma edebiyat öğrencilerinin tarih kavramına ilişkin sahip oldukları metaforları ortaya çıkarma amacına yönelik olarak gerçekleştirilmiştir. Metafor en basit ve sade haliyle dolaylı anlatım olarak düşünülebilir. Metafor; bir yerden bir yere taşımak anlamına gelen Yunanca metaphere kelimesinden türemiştir (Stanley, 1997, 19). Metafor un Türkçe karşılığı mecaz olarak ifade edilmektedir. Metaforların benzetme, kinaye ve teşbih olarak kullanılagelmiş olması onun edebi ve sanatsal bir fonksiyona sahip olduğunun düşünülmesine sebep olmuştur. Fakat metaforun daha çok zihinsel ve düşünsel anlayışımızı ifade eden ve gösteren bir araç olduğu kabul edilmektedir (Tuna ve Budak, 2013; Yob, 2003). Saban (2004, 134) göre metaforlar (benzetmeler, mecazlar) olayların oluşumu ve işleyişi hakkında düşüncelerimizi yapılandıran, yönlendiren ve kontrol eden en güçlü zihinsel araçlardan biridir. Bu çerçeve de bir kavrama ilişkin algılarımızı şekillendiren tanımlamalardan bir kısmının metaforlar olduğu söylenebilir. Metafor, bir bireyin yüksek düzeyde soyut, karmaşık veya kavramsal bir olguyu anlamada ve açıklamada işe koşabileceği güçlü bir zihinsel araç olarak değerlendirilmektedir (Saban, Koçbeker ve Saban, 2006). Bu bağlamda metaforlar, yeni bilginin daha önceden bilinen eski bilgilerle benzerliklerini bularak ilişkiler kurulmasına sağlar ve böylece, yeni bilginin somut olarak açıklanmasına yardım eder (Senemoğlu, 2005, 564). İki nesne veya kavramı birbirine bağlayan dilsel bir araç olan metafor, bir yaşantı alanından diğerine bir geçiş veya karşılaştırma yapmak üzere iki değişik fikir veya kavramın bağlantılandığı sembolik bir dil yapısı olarak kabul edilmektedir. Metaforlar günlük konuşma dilinde isim, fiil veya niteleyiciler olarak karşımıza çıkmaktadır (Palmquist, 2001, Akt. Arslan ve Bayrakçı, 2006). Metaforlar, insanların hayatı, çevreyi, olayları ve nesneleri nasıl gördükleri; farklı benzetmeler kullanarak açıklamaya çalışmaya kullandıkları bir araç olarak düşünülmektedir (Cerit, 2008, 694; Botha, 2009). Bu çerçevede metaforlar bir algı aracıdır. Bu çalışmada da metaforlar yoluyla edebiyat öğrencilerinin, tarih kavramını nasıl algıladığı farklı tanımlarla görülebilir. Bu çalışmada aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır; [701]

4 Celal Mutluer Öğrencilerin tarih kavramına ilişkin sahip oldukları metaforlar nelerdir? Bu metaforlar, ortak özellikleri bakımından hangi kavramsal kategoriler altında toplanabilir? Araştırmanın Modeli Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden biri olan olgu bilimsel (fenomenoloji) yaklaşımına göre yürütülmüştür. Olgu bilim çalışmalarında belli bir olguya ilişkin bireysel algıların veya perspektiflerin ortaya çıkarılması ve yorumlanması amaçlanır (Yıldırım ve Şimşek, 2012). Bu çalışmada öğrencilerin tarih kavramına ilişkin algıları, metaforlar aracılığıyla incelenmeye çalışılmıştır. Metaforlar genel olarak bir fenomenin veya bir kavramın daha tanıdık veya bilinen terimlerle nitelendirilmesi olarak tanımlanır (Taşdemir ve Taşdemir, 2011, 798). Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini öğretim yılı bahar yarıyılında İzmir de bir üniversite bünyesinde öğrenim gören Edebiyat Fakültesi öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise edebiyat bölümünde öğrenim gören 1. ve 2. Sınıfta okuyan 76 öğrenci oluşturmaktadır. Örneklem seçiminde rastgele örneklem tekniği kullanılmıştır. Üzerinde araştırılması düşünülen örneklem bir listeden rastgele olarak seçilir. Burada önemli olan listedeki bireylerin tamamının benzer özelliklere sahip olması ve tamamının listeye dâhil edilmesidir (Çepni, 2005) Verilerin Toplanması Araştırma verileri yarı yapılandırılmış açık uçlu soru formu aracılığıyla toplanmıştır. Çalışma grubunun tarih kavramına ilişkin sahip oldukları metaforları ortaya çıkarmak amacıyla onların her birinden Tarih.. gibidir, Çünkü.. cümlesini tamamlamalarını istenmiştir. Bu bağlamda öğrencilere bu cümlenin yer aldığı bir form verilmiş ve onlardan bu ibareyi kullanarak sadece tekbir metafor üzerinde yoğunlaşarak düşüncelerini dile getirmeleri istenmiştir. Bu araştırmada çünkü kavramına da yer verilerek, katılımcıların tarih kavramına ilişkin ürettikleri metaforlar için bir gerekçe sunmaları istenmiştir. Katılımcıların tarihe ilişkin ürettikleri metaforlar ve mantıksal dayanakları araştırmanın temel veri kaynağı olarak kullanılmıştır. [702]

5 Edebiyat Öğrencilerinin Tarih Kavramına İlişkin Algılarının Metaforlar Aracılığıyla Analizi Verilerin Analiz Edilmesi Çalışmaya edebiyat fakültesi bünyesinde öğrenim gören 76 öğrenci katılmıştır. Bu öğrenciler içerisinden sadece 70 i geçerli metafor geliştirmiş olup çalışmanın değerlendirme aşamasına dahil edilmiştir. Bir sonraki aşamada öğrencilerin geliştirdiği metaforlar, metaforu temsil eden öğrenci sayısı (f) ve yüzdesi (%) hesaplanarak tablolaştırılmıştır. Öğrencilerin ürettikleri metaforların analiz edilmesi ve yorumlanması sürecinde, metafor analizinin kullanıldığı bir çok araştırmadan yararlanılmıştır (Saban, 2008, Saban, 2009, Semerci, 2007, Öztürk, 2007, Cerit, 2008, Coşkun 2010, Yalçınkaya, 2010, Özbaş,2012, Özdemir, 2012, Şahin ve Baturay, 2013, Tuna ve Budak, 2013, Yalçınkaya, 2013). Bu bağlamda katılımcıların geliştirdikleri metaforların analiz edilmesi ve yorumlanması süreci (1) eleme ve arıtma, (2) derleme ve kategori geliştirme (3) geçerlilik ve güvenirliği sağlama olmak üzere üç aşamada gerçekleşmiştir. Çalışmada öncelikle araştırmaya katılan öğrencilerden toplanan anket formları dikkatlice değerlendirildikten sonra geçici bir metafor listesi oluşturulmuştur. Daha sonra öğrencilerin oluşturduğu metaforlar tekrar gözden geçirilmiş, birden fazla metaforun kullanıldığı ve boş bırakılan çalışma kâğıtları araştırmadan çıkarılmıştır. Çalışmanın ikinci aşamasında ise, 70 katılımcı tarafından ortaya konulan 51 adet geçerli metafor 9 kategori altında toplanmıştır. Çalışmanın son aşamasın da ise, araştırmanın güvenirliğini sağlamak için uzman görüşüne başvurulmuştur. Bu amaç doğrultusunda aynı üniversitede ders veren üç öğretim üyesinden 51 adet metaforu hiçbir metafor dışarıda kalmamak koşuluyla oluşturulan 9 kategori altında yerleştirmesi istenmiştir. Daha sonra uzmanın yaptığı eşleştirmeler ile araştırmacının kendi temaları karşılaştırılmıştır. Karşılaştırmada görüş birliği ve görüş ayrılığı sayıları tespit edilerek araştırmanın güvenirliği Miles ve Huberman (1994) ın formülü (Güvenirlik=Görüş Birliği/ Görüş Birliği + Görüş Ayrılığı x 100) kullanılarak hesaplanmıştır (Akt. Sarı ve Sadık, 2011, 71). Bu hesaplama sonucunda ise birinci öğretim üyesi ile %89, ikinci öğretim üyesi ile ise %93 oranında bir uzlaşma sağlandığı görülmektedir. Ayrıca araştırmanın geçerlilik ve güvenirliğini sağlamak amacıyla doğrudan alıntılara da yer verilmiştir. [703]

6 Celal Mutluer Araştırma Bulguları Bu bölümde ilk olarak araştırmada elde edilen ve öğrencilerin tarih kavramına ilişkin ileri sürdükleri metaforlara değinilmektedir. Daha sonra, tarih kavramına ilişkin olarak araştırmada geliştirilen 9 tema, katılımcıların ürettiği örnek metafor imgeleriyle de desteklenerek açıklanmıştır. Tablo 1 de tarih kavramıyla ilgili öğrenciler (N=70) tarafından üretilen 51 metafor ve frekansları yer almaktadır. Tablo 1: Öğrencilerin Geliştirdikleri Metaforlar Metafor (f) Metafor (f) Metafor (f) Metafor (f) Metafor (f) Işık 6 Derin 1 Güneş 1 Çığ 1 Özlem 1 yara izi Hayat 4 Yıllanmış 1 Evren 1 Kimlik 1 Saklı Bir 1 Şarap Arayışı Hazine Ayna 3 Toprak 1 Geçmiş 1 Lamba 1 Kuyu 1 Köprü 3 Yansıma 1 Üzüm 1 Benlik 1 Kitap 1 Salkımı Yaşam 3 Aşk 1 Unutulmamış 1 Hafıza 1 Devrim 1 Sevgili Çınar 3 Ağaç 1 Tecrübe 1 Yazı 1 Beklenilen 1 Ağacı Tahtası Kalem 2 İnsan 1 Yaşam dersi 1 Hatıra 1 Deprem 1 Defteri Saat 2 Rüzgâr 1 Pano 1 Zincir 1 Geçmişteki 2 Pusula 1 Devir Daim 1 Tren 1 gelecek Çöplük 1 Geleceğe 1 Bitmeyen 1 Çanta 1 Tutulan Ayna Yol Atamız 1 Mum 1 Okyanus 1 Yemek 1 Tablo 1 de öğrencilerin tarih kavramına yönelik değişik metaforlar geliştirdikleri görülmektedir. Toplam 51 metafordan 6 kişi tarafından üretilen 1, 4 kişi tarafından üretilen 1, 3 kişi tarafından üretilen 4, 2 kişi tarafından üretilen 3 ve 43 kişi tarafından üretilen 43 metafor bulunmaktadır. Öğrenciler tarafından üretilen metaforların, hangi kavramsal kategoriler altında toplanmasını ortaya koymak amacı ile yapılan içerik analizi sonucunda ise, 51 metafor ortak özellikleri dikkate alınarak 9 kategori altında toplanmıştır. [704]

7 Edebiyat Öğrencilerinin Tarih Kavramına İlişkin Algılarının Metaforlar Aracılığıyla Analizi Tablo 2 de tarih kavramı ile ilgili öğrenciler (n=70) tarafından üretilen 51 metaforun 9 kategoriye göre dağılımı gösterilmektedir. Tablo 2: Tarih Kavramıyla İlgili Metaforlara İlişkin Kategoriler Kategori Öğrenci (f) Öğrenci (%) Metafor (f) Metafor (%) Geçmişin bilgisi olarak tarih 20 28, ,4 Geleceğe doğru bizi yönlendiren araç olarak tarih 17 24,2 9 17,6 Tecrübeler yığını olarak tarih 6 8,5 6 11,7 Zamanla artan bilgi birikimi olarak tarih 5 7,1 5 9,8 Kayıt aracı olarak tarih 5 7,1 4 7,8 İnsanın yaşamı olarak tarih 5 7,1 3 5,1 Merak olarak tarih 5 7,1 5 9,8 Tekrarlar yığını olarak tarih 4 5,7 3 5,1 İnsanın kimliğine ulaşması olarak tarih 3 4,2 3 5,1 Toplam Tablo 2 de görüldüğü gibi öğrencilerin en çok oluşturdukları metaforların geçmişin bilgisi olarak tarih, en az olanı ise insanın kimliğine ulaşması olarak tarih kategorilerinde oluşturdukları görülmüştür. Tarih kavramına ilişkin araştırmada geliştirilen 9 kavramsal kategori ve bunların özellikleri, öğrencilerin görüşlerinden yapılan alıntılarla aşağıda açıklanmaya çalışılmıştır. Kategori 1: Geçmişin Bilgisi Olarak Tarih Öğrenciler tarih kavramıyla ilgili algılarının geçmişin bilgisi olarak tarih kategorisi, hayat, ayna, çınar ağacı, atamız, derin yara izi, toprak, yıllanmış şarap, yansıma, aşk, ağaç, insan ve rüzgâr metaforlarından oluşmaktadır. Üretilen bu metafor ve metaforların üretilme gerekçeleri irdelendiğinde, öğrencilerin tarih algısının, geçmişin bilgisi kavramıyla [705]

8 Celal Mutluer ilişkilendirdikleri söylenebilir. Tablo 3 te bu kategoriyi oluşturan metaforlar, her bir metaforu geliştiren katılımcı sayısı ve yüzdesi verilmiştir. Tablo 3: Geçmişin Bilgisi Olarak Tarih Metafor Öğrenci (f) Öğrenci (%) Hayat 4 5,7 Ayna 3 4,2 Çınar 3 4,2 Ağacı Atamız 1 1,4 Derin 1 1,4 Yara İzi Toprak 1 1,4 Yıllanmış 1 1,4 Şarap Yansıma 1 1,4 Çöplük 1 1,4 Aşk 1 1,4 Ağaç 1 1,4 İnsan 1 1,4 Rüzgâr 1 1,4 Tablo 3 e bakıldığında bu kategoriyi toplamda 20 katılımcı (28,5) ve 13 metafor (25,4) temsil etmektedir. Bu kategoriye ilişkin öğrencilerden bazılarının ifadeleri aşağıda örnek olarak verilmiştir. Tarih ayna gibidir. Aynaya baktığında kişi arkasındakini görür. Tarihte geçmişimizdir. Geçmişimizi yansıtır. İnsanlar o aynaya bakarak geçmişteki olayları görür (Ö.33).. Tarih insan gibidir. Çünkü tarih dediğimiz olgu geçmiştir. Geçmişi anlatır ve tarihin anlattığı olaylar artık günümüzde yoktur Günümüzde etkisi sürse de tarihi olaylar geçmişte kalmıştır (Ö.21).. Tarih bir çınar ağacı gibidir. Tarih çınar ağacı gibi köklü bir geçmişe dayanır. Geçmişte yaşanılan savaşlar, insanların birbirine verdiği dayanak ve sonunda kazanılan zaferler tarihimizin kökünü sağlamlaştırmış bu da tarihimizin nerede doğup, nasıl ve şekilde nerede büyüdüğümüzü gösterir. Kısaca tarihi geçmiştir (Ö.23). Tarih hayat gibidir. Bu hayatın bir geçmişi vardır. Tarihte yaşanan olaylar geçmişimizi oluşturur. (Ö.3). [706]

9 Edebiyat Öğrencilerinin Tarih Kavramına İlişkin Algılarının Metaforlar Aracılığıyla Analizi Kategori 2: Geleceğe Doğru Bizi Yönlendiren Araç Olarak Tarih Öğrenciler geleceğe doğru bizi yönlendiren araç olarak tarih kategorisiyle ilgili; pusula, ışık, evren, mum, geçmişteki gelecek, güneş ve köprü metaforlarını üretmişlerdir. Bu metafor ve gerekçeleri dikkate alındığında öğrencilerin tarih algısını, gelecek ile ilişkilendirdiği söylenebilir. Tablo 4 de bu kategoriyi oluşturan metaforlar, her bir metaforu geliştiren katılımcı sayısı ve yüzdesi verilmiştir. Tablo 4: Geleceğe Doğru Bizi Yönlendiren Araç Olarak Tarih Metafor Öğrenci (f) Öğrenci (%) Işık 6 8,5 Köprü 3 4,2 Geçmişteki gelecek 2 2,8 Pusula 1 1,4 Mum 1 1,4 Güneş 1 1,4 Evren 1 1,4 Geleceğe Tutulan Ayna 1 1,4 Beklenilen 1 1,4 Toplam Öğrenci 17 24,2 Toplam Metafor 9 17,6 Tablo 5 e göre bu kategoriye toplamda 17 katılımcı (24,2) ve 9 metafor (17,6) temsil etmektedir. Bu kategoriye ilişkin öğrencilerden bazılarının ifadeleri aşağıda örnek olarak verilmiştir. Tarih köprü gibidir. Çünkü geçmişten günümüze uzanır. Geçmişin bağlantılarıyla geleceğe yol gösterir. Geçmişini bilmeyen insanlar geleceğine yön veremez. Bilindiği gibi geçmişini bilmeyen geleceğini de bilemez (Ö.4). Tarih ışık gibidir. Çünkü geçmişten gelerek gelecek kuşaklara ışık tutar. Bizlere yol gösterir (Ö.29)... Tarih pusula gibidir. Çünkü geleceğe doğru olan yolda yönümüzü doğru bir şekilde bulmamızı sağlar (Ö.67). [707]

10 Celal Mutluer. Tarih geçmişteki bir gelecek gibidir. Çünkü tarihini geçmişini bilen bir insan geleceğine sağlam adımlar atabilir (Ö.45). Kategori 3: Tecrübeler Yığını Olarak Tarih Öğrenciler tecrübeler yığını olarak tarih kategorisiyle ilgili; geçmiş, üzüm salkımı, unutulmamış sevgili, tecrübe, yaşam dersi ve deprem metaforlarını üretmişlerdir. Bu metaforlar ve gerekçeleri dikkate alındığında tarih, tecrübeler yığını olarak belirtilmiştir. Tablo 5 de bu kategoriye ilişkin metaforlar ve her bir metaforu geliştiren katılımcı sayısı ve yüzdesi sunulmuştur. Tablo 5: Tecrübeler Yığını Olarak Tarih Metafor Öğrenci (f) Öğrenci (%) Geçmiş 1 1,4 Üzüm Salkımı Unutulmamış Sevgili 1 1,4 Tecrübe 1 1,4 Deprem 1 1,4 Yaşam Dersi 1 1,4 Toplam Öğrenci 6 8,5 Toplam Metafor 6 11,7 Tablo 5 e göre, bu kategoriye toplamda 6 katılımcı (%8,5) ve 6 metafor (%11,7) temsil etmektedir. Bu kategoriye ilişkin öğrencilerden bazılarının ifadeleri aşağıda örnek olarak verilmiştir... Tarih geçmiş gibidir. Çünkü geçmişte yapılan hatalardan tecrübe alınarak ve uygulanan yöntemlerden örnek alınarak bize tecrübesini aktaran ışıktır. Tarihi iyi öğrendiğimizde bize hiçbir yerde bulamayacağımız tecrübeler katar (Ö. 43). Tarih tecrübe gibidir. Çünkü tarihi bilmek geçmişte yaşanılanları bilmektir ve bizlere tarih geçmişin tecrübelerini katar (Ö.36). [708]

11 Edebiyat Öğrencilerinin Tarih Kavramına İlişkin Algılarının Metaforlar Aracılığıyla Analizi.. Tarih unutulmamış sevgili gibidir. Çünkü tarih geçmişimizi düşündürür. Bu günlere nasıl geldiğimizi hangi yollardan geçtiğimizi görürüz. Tarihte yaşadığımız olaylardan ders alırız. Yani tecrübe kazanırız (Ö.3). Kategori 4: Zamanla Artan Bilgi Birikimi Olarak Tarih Zamanla artan bilgi birikimi olarak tarih kategorisinde öğrenciler; pano, devir daim, bitmeyen yol, okyanus ve çığ metaforlarını üretmişlerdir. Öğrencilerin metaforlarla ilgili açıklamaları incelendiğinde, tarihin zamanla artan bilgi birikimi olduğuna vurgu yapılmıştır. Öğrenciler tarafından oluşturulan metaforlar, her bir metaforu geliştiren katılımcı sayısı ve yüzdesi Tablo 6 da gösterilmiştir. Tablo 6: Zamanla Artan Bilgi Birikimi Olarak Tarih Metafor Öğrenci (f) Öğrenci (%) Pano 1 1,42 Devir Daim 1 1,42 Bitmeyen Yol 1 1,42 Okyanus 1 1,42 Çığ 1 1,42 Toplam Öğrenci 5 7,1 Toplam Metafor 5 5,98 Tablo 6 ya bakıldığında zamanla artan bilgi birikimi olarak tarih kategorisinde toplamda 5 öğrenci ( %7,1) ve 5 metafor (% 5,98) temsil etmektedir. Bu kategoriyle ilgili öğrencilerin şu görüşleri örnek olarak verilebilir. Tarih çığ gibidir. Kar taneleri birikerek çığ oluşmasına neden olur. Tarihte zamanla yaşandıkça artarak üzerine yeni konular koymaktadır. Zamanla tarih konuları geçmişten günümüze doğru artarak yeni bilgiler oluşturmaktadır (Ö.49). Tarih pano gibidir. Çünkü tabanı (kökeni) vardır. Biz üstüne zamanla birşeyler ekleriz ve pano dolar. Bilgi birikimi olur (Ö.5). [709]

12 Celal Mutluer. Tarih devir daim gibidir. Çünkü sürekli gelişerek ve üstüne bir şeyler katarak günümüze kadar gelir (Ö.18)... Tarih bitmeyen bir yol gibidir. Çünkü geçmişten bu güne kadar hala devam etmektedir. İnsanlık yaşamı sürdüğü sürece de tarih bilgisi artarak devam edecektir (Ö.28). Kategori 5: Kayıt Aracı Olarak Tarih Öğrenciler tarafından kayıt aracı olarak tarih kategorisinde; kalem, hafıza, yazı tahtası ve hatıra defteri metaforları üretilmiştir. Bu metafor ve gerekçelerden öğrencilerin tarihi kayıt aracı kavramlarıyla ilişkilendirdikleri görülmektedir. Tablo 7 de bu kategoriyi oluşturan metaforlar, her bir metaforu geliştiren katılımcı sayısı ve yüzdesi sunulmuştur. Tablo 7: Kayıt Aracı Olarak Tarih Metafor Öğrenci (f) Öğrenci (%) Kalem 2 2,84 Hafıza 1 1,42 Yazı Tahtası 1 1,42 Hatıra Defteri 1 1,42 Toplam Öğrenci 5 7,1 Toplam Metafor 4 7,8 Tablo 7 ye göre, bu kategoriyi toplamda 5 katılımcı (%7,1) ve 4 metafor (%7,8) temsil etmektedir. Bu kategoriye ilişkin öğrencilerden bazılarının ifadeleri aşağıda örnek olarak verilmiştir... Tarih hafıza gibidir. Çünkü tarihte yaşanan her şey kayıt altına alınır. Yaşanılan olaylar unutulmaz. Bu nedenle tarih geçmişin kayıt altına alınmasıdır (Ö.57)... Tarih hatıra defteri gibidir. Çünkü geçmişte yaşanılanlar bir hatıra gibi kaydedilir (Ö.52). [710]

13 Edebiyat Öğrencilerinin Tarih Kavramına İlişkin Algılarının Metaforlar Aracılığıyla Analizi.. Tarih kalem gibidir. Çünkü kalemin görevi kayıt altına almak yazmaktır. Tarihte yaşanılan olaylarda kayıt altına alınarak unutulmamaktadır. Bu sebeple tarih insanın kayıt aracıdır (Ö. 5). Kategori 6: İnsanın Yaşamı Olarak Tarih İnsanın yaşamı olarak tarih kategorisinde öğrenciler; yaşam, çanta ve yemek metaforlarını üretmişlerdir. Öğrencilerin metaforlarla ilgili açıklamaları incelendiğinde, tarihin, insan yaşamı olarak açıklandığı görülmektedir. Oluşturulan bu metaforlar, her bir metaforu geliştiren katılımcı sayısı ve yüzdesi Tablo 8 de gösterilmiştir. Tablo 8: İnsanın Yaşamı Olarak Tarih Metafor Öğrenci (f) Öğrenci (%) Yaşam 3 4,26 Çanta 1 1,54 Yemek 1 1,54 Toplam Öğrenci 5 7,1 Toplam Metafor 3 5,1 Tablo 8 e bakıldığında insanın yaşamı olarak tarih kategorisini toplamda 5 öğrenci (%7,1) ve 3 metafor (%5,1) temsil etmektedir. Bu kategori ile ilgili öğrencilerin şu görüşleri örnek olarak verilebilir.. Tarih çanta gibidir. Çünkü çantamızı yanımızda nasıl taşıyorsak geçmişimizi de kendimizle birlikte taşıyoruz. Tarih bir çanta gibi her zaman yanımızdadır. Tarih insan yaşamının bir parçasıdır (Ö. 15). Tarih yaşam gibidir. Çünkü insan yaşamı tarihi oluşturur. İnsanın yaşadıkları olmadan tarih olmaz. İnsan yaşamı tarihin ayrılmaz bir parçasıdır (Ö.29). Tarih yemek gibidir. Çünkü yemek olmadan yaşamımızı sürdüremeyiz. Tarihte yemek gibi insan yaşamının olmazsa olmazıdır. Tarih insan yaşamının bir tamamlayıcısıdır (Ö.7). [711]

14 Celal Mutluer Kategori 7: Merak Olarak Tarih Öğrenciler tarafından merak olarak tarih kategorisinde; saklı bir hazine, kitap, devrim, kuyu ve özlem metaforları üretilmiştir. Bu metafor ve gerekçelerinden öğrencilerin tarihi merak kavramı ile ilişkilendirdikleri söylenebilir. Tablo 9 da bu kategoriyi oluşturan metaforlar, her bir metaforu geliştiren katılımcı sayısı ve yüzdesi sunulmuştur. Tablo 9: Merak Olarak Tarih Metafor Öğrenci (f) Öğrenci (%) Saklı bir hazine 1 1,42 Kuyu 1 1,42 Devrim 1 1,42 Kitap 1 1,42 Özlem 1 1,42 Toplam Öğrenci 5 7,1 Toplam Metafor 5 9,8 Tablo 9 a göre, bu kategoriyi toplamda 5 katılımcı (%7,1) ve 5 metafor (%9,8) temsil etmektedir. Bu kategoriye ilişkin öğrencilerden bazıların ifadeleri aşağıda örnek olarak verilmiştir... Tarih bir kuyu gibidir. Çünkü gittikçe derinleşir. Dışarıdan bakınca sırlarla doludur, merak edilir. Tarih sizi merak duygusuyla içine çeker (Ö.1)... Tarih saklı bir hazine gibidir. Çünkü hazinenin nerede gömülü olduğu belli değildir. Tarihte hazine gibi sizi içine çeker ve merak uyandırır. Geçmişte ne olmuş, nasıl olmuş merak edersiniz. Tarih insan merakını arttırarak insanı içine çeker (Ö.8). Tarih kitap gibidir. Çünkü kitabı ilk elinize aldığınızda içinde ne var tam olarak bilemeyiz ve merak ederiz. Tarihte de insanın kesin olarak bilmediği bir gizemi içinde barındırır. İnsanı sürekli merak duygusu içine sokar. Kitabın sayfaları okundukça sona doğru merak daha da artar. İnsan geçmişini [712]

15 Edebiyat Öğrencilerinin Tarih Kavramına İlişkin Algılarının Metaforlar Aracılığıyla Analizi öğrenmeye başladıkça da merakı bir kat daha artar. Kısacası tarih insanın merakının bir cevabıdır (Ö.6). Kategori 10: Tekrarlar Yığını Olarak Tarih Tekrarlar yığını olarak tarih kategorisinde öğrenciler; saat, zincir ve tren metaforlarını üretmişlerdir. Öğrencilerin metaforlarla ilgili açıklamaları incelendiğinde tarihin tekrarlar yığını olduğuna vurgu yapılmıştır. Oluşturulan bu metaforlar, her bir metaforu geliştiren katılımcı sayısı ve yüzdesi Tablo 10 da gösterilmiştir. Tablo 10: Tekrarlar Yığını Olarak Tarih Metafor Öğrenci (f) Öğrenci (%) Saat 2 2,85 Zincir 1 1,42 Tren 1 1,42 Toplam Öğrenci 4 5,7 Toplam Metafor 3 5,1 Tablo 10 a bakıldığında tekrarlar yığını olarak tarih kategorisinde toplamda 4 öğrenci (%5,7) ve 3 metafor (%5,1) temsil etmektedir. Bu kategori ile ilgili öğrencilerin şu görüşleri örnek olarak verilebilir... Tarih saat gibidir. Saat belirli yönde yolunu takip eder ve sürekli tekrar içindedir. Tarihte saat gibi sürekli aynı olayları tekrar eder. Savaş olur. Savaş bitince barış olur. Yani tarih sürekli aynı konuları tekrar edip durur (Ö.48).. Tarih tren gibidir. Çünkü tren ard arda eklenmiş vagonlardan oluşur. Vagonlar birbirine ekli şekilde raylar üzerinde ilerler. Tarih konuları da birbirine ekli şekilde sürekli tekrar içinde gelişir. Bir devlet yıkılır yerine başka devlet kurulur. Yeni kurulan devlet yıkılır, başkası kurulur. Kısacası tarih tekrarlar yığınıdır (Ö.19). Tarih zincir gibidir. Çünkü zincirin halkaları gibi tarihin konuları da birbirine eklidir. Konular sürekli tekrar içinde halkayı oluşturur (Ö.28). [713]

16 Celal Mutluer Kategori 11: İnsanın Kimliğine Kavuşması Olarak Tarih Öğrenciler tarafından insanın kimliğine kavuşması olarak tarih kategorisinde; kimlik arayışı, lamba ve benlik metaforları üretilmiştir. Bu metafor ve gerekçelerinden öğrencilerin tarihi kimlik ile ilişkilendirdikleri görülmektedir. Tablo 11 da bu kategoriyi oluşturan metaforlar, her bir metaforu geliştiren katılımcı sayısı ve yüzdesi sunulmuştur. Tablo 11: İnsanın Kimliğine Kavuşması Olarak Tarih Metaforlar Öğrenci (f) Öğrenci (%) Kimlik Arayışı 1 1,4 Benlik 1 1,4 Lamba 1 1,4 Toplam Öğrenci 3 4,2 Toplam Metafor 3 5,1 Tablo 11 a göre, bu kategoriyi toplamda 3 katılımcı (%4,2) ve 3 metafor (%5,1) temsil etmektedir. Bu kategoriye ilişkin öğrencilerden bazılarının ifadeleri aşağıda örnek olarak verilmiştir. Tarih kimlik arayışıdır. Tarih insanların nereden geldiklerini sorgulayıp bugüne ulaşan değerlerin mantığını kavrayabilmek ve belirli bir yerde insanın öz kimliğine kavuşması demektir (Ö.1). Tarih benlik gibidir. Çünkü insan vatan ve milletinin geçmişini bilmezse kendi benliğini de bilemez. Tarih olmadan insanın kimliğinin olması mümkün değildir. Tarih insanın kimliğinin geçmişidir (Ö.70). Tarih lamba gibidir. Çünkü geçmişini, gelenek ve göreneklerini iyi bilen kendi kimliğini de iyi bilir (Ö.25). Tartışma ve Öneriler Çalışma sonucunda öğrencilerin anketlere verdikleri cevaplara bağlı oluşan bulgulara göre, öğrencilerin geliştirdikleri toplam 51 adet metafor 9 farklı kavramsal kategori altında toplanmıştır. Çalışma sonucunda ulaşılan bu kategoriler; geçmişin bilgisi olarak tarih, geleceğe bizi yönlendiren araç olarak tarih, tecrübeler yığını olarak tarih, zamanla artan bilgi birikimi olarak tarih, [714]

17 Edebiyat Öğrencilerinin Tarih Kavramına İlişkin Algılarının Metaforlar Aracılığıyla Analizi kayıt aracı olarak tarih, insanın yaşamı olarak tarih, merak olarak tarih, tekrarlar yığını olarak tarih ve insanın kimliğine ulaşması olarak tarih şeklindedir. Çalışmaların bulguları incelendiğinde öğrenciler tarafından en fazla metafor oluşturulan kategoriler arasında geçmişin bilgisi olarak tarih (%25,4) yer alırken en az metafor geliştirilen kategoriler ise insanın kimliğine ulaşması olarak tarih (%5,1) ve tekrarlar yığını olarak tarih (%5,1) kategorileridir. Öğrencilerin ürettikleri metaforların geçmişin bilgisi ve geleceğe doğru bizi yönlendiren araç olarak tarih kategorisinde yoğunlaştığı görülmüştür. Çalışmaya katılan 70 öğrencinin 20 si ürettiği 13 metafor ile tarihi geçmişin bilgisi olarak görmektedir. Geçmişin bilgisi kategorisinde en çok hayat (%5,7) metaforu üretilmiştir. Öğrencilerin verdikleri cevaplardan tarihi, geçmişte yaşanmış olaylar gördükleri anlaşılmaktadır. Kaya ve Demirel (2008) tarafından yapılan çalışmada da tarihin öğrenciler tarafından geçmişin bilgisi olarak görülmesi iki çalışmanın benzerliğini yansıtmaktadır. Geleceğe doğru bizi yönlendiren araç kategorisinde öğrenciler tarihi, rehber olarak görmektedir. Öğrenciler tarafından üretilen, köprü, pusula ve mum metaforları tarihin yönlendiriciliğini vurgulamaktadır. Budak ve Ertuna (2013) tarafından öğretmen adaylarıyla gerçekleştirilen çalışmada da öğrenciler tarihi geleceği aydınlatıcı rehber olarak açıklamıştır. Bu bağlamda yapılan iki farklı çalışmada da öğrencilerin tarihe yüklediği anlamda tarihin geleceğe doğru yönlendirici boyutu benzerlik göstermektedir. Çalışma bulgularına göre geliştirilen metaforların %11,7 si ise tecrübeler yığını olarak tarih kategorisiyle ilgilidir. Öğrenciler geçmiş, yaşam dersi ve tecrübe metaforları ile tarihi yaşanan olaylardan ders alma ve tecrübe kazanma olarak açıklamaktadır. Çalışmada Öğrencilerin verdikleri cevaplar ile Yalçınkaya (2010) tarafından ilköğretim öğrencilerinin tarih kavramına ilişkin metafor çalışmasında tarihin tecrübeler yığını olduğu sonu çıkmıştır. Bu çerçevede öğrencilerin tarihi tecrübeler yığını olarak görmesi ve tarihi olaylardan ders çıkarma boyutuna önem vermesi çalışma açısından kayda değer bir sonuç olarak değerlendirilebilir. Merak olarak tarih kategorisinde öğrencilere tarihi saklı bir hazine, kuyu, kitap ve özlem metaforlarıyla açıklamıştır. Öğrenciler tarihin bilinmeyen gizemli yönüne vurgu yaparak tarihi açıklamaya çalışmıştır. Yalçınkaya (2013) tarafından öğretmen adaylarıyla yapılan çalışmada da tarihin gizemli yönü ile ilgili bulgulara ulaşılmıştır. Bu iki çalışmada da öğrenciler tarafından tarihin [715]

18 Celal Mutluer gizemli yönüne vurgu yapılmış olması tarihe karşı ilginin artmasında önemli bir sonuç olarak görülebilir. Çalışmada dikkat çeken bir diğer nokta ise öğrencilerin tarihi insanın yaşamı olarak algılamasıdır. Öğrenciler tarih kavramını yaşam metaforu ile açıklayarak, tarihi insan yaşamının ayrılmaz bir parçası olarak gördüklerini ifade etmiştir. Ayrıca araştırma bulgularına göre öğrencilerin tarihi merak olarak görmesi onların tarihe karşı olumlu yaklaştığını göstermektedir. Tarihin insanın merakını arttırdığı ve insanı araştırmaya ittiğinin öğrenciler tarafından ifade edilmesi tarihin canlılığını koruması açısından önemlidir. Sonuç olarak 70 öğrenci tarafından oluşturulan 51 metaforun, öğrencilerin tarihi somutlaştırmada ve benzerlikler kurmada zorlanmadıkları anlamının çıkmasını sağlamaktadır. Tarih kavramı için oluşturulan metafor sayısının fazla olması bu bakımdan önemlidir. Kullanılan metaforun fazlalığı ve metaforların birbirinden farklı olması öğrencilerin tarih algılarının gelişmiş olduğunun bir göstergesidir. Metaforların birbirleriyle ilişkileri dikkate alınarak oluşturulan kategorilere bakıldığında, tarihin ne olduğunun öğrenciler tarafından bilinmesi tarihin doğru anlaşılması bakımından önemli bir sonuçtur. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda şu önerilere yer verilebilir; Öğrencilerin tarih kavramına ilişkin algılarını ortaya koymak için farklı bölümlerden öğrenciler ile metafor çalışması yapılabilir. Ülkemizde tarih kavramıyla ilgili metafor çalışmalarının sayısında artış olduğunda, çalışmaların sonuçları birbirleriyle karşılaştırılabilir ve sağlıklı değerlendirme yapılabilir. Tarih kavramına ilişkin geliştirilen metaforlarda elde edilen bulgular ve sonuçlar, akademisyenler ve tarih ile ilgilenen araştırmacılar tarafından geliştirilerek kullanılabilir. Metafor üretme bir yöntem olarak tarih derslerinde kullanılmalıdır. Bu sayede öğrencilerin kavramlara farklı açılardan bakmaları sağlanabilir. Farklı bölgelerdeki öğrencilerin tarih kavramına yönelik oluşturdukları metaforlar araştırılabilir. Elde edilen sonuçlar ile farklı bölgelerdeki öğrenciler arasındaki benzerlikler ve farklılıklar karşılaştırılabilir. Öğrencilerin tarih kavramına ilişkin algılarının zaman içinde değişebileceği düşünülerek aynı ya da benzer bir örneklem üzerinde ileride bu değişimin ne yönde gerçekleştiği yine farklı bir çalışmada incelenebilir. [716]

19 Edebiyat Öğrencilerinin Tarih Kavramına İlişkin Algılarının Metaforlar Aracılığıyla Analizi KAYNAKÇA Arslan, M. ve Bayrakçı M. (2006) Metaforik Düşünme ve Öğrenme Yaklaşımının Eğitim- Öğretim Açısından İncelenmesi, Milli Eğitim, 171, Both, E. (2009) Why Metaphor Matters in Education, South African of Education, 29, Carr, E. (1996) Tarih Nedir, İstanbul: İletişim Yayınları. Cerit, Y. (2008) Öğretmen Kavramı ile İlgili Metaforlara İlişkin Öğrenci, Öğretmen ve Yöneticilerin Görüşleri, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(4) Çepni, S. (2005) Eğitim Araştırma Yöntem ve Teknikleri, Trabzon: Üç Yol Kitabevi. Çoşkun M. (2010) Lise Öğrencilerinin İklim Kavramıyla İlgili Metaforları, Turkish Studies, 5(3), Demircioğlu, İ.H. (2010) Tarih Öğretiminde Öğrenci Merkezli Yaklaşımlar, Ankara: Anı Yayıncılık. Er Tuna, Y. ve Budak, F. (2013) Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Tarih Kavramına İlişkin Algılarının Metaforlar Yardımıyla Analizi, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(4) Kaya, R. ve Demirel, M. (2008) Lise 3. Sınıf Öğrencilerinin Tarih Derslerindeki İlgi Alanları, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), Köstüklü, N. (2003) Sosyal Bilimler ve Tarih Öğretimi, Konya: Kuzucular Ofset. Lakoff, G. ve Johson, M. (2005) Metaforlar, Hayat, Anlam ve Dil (Çev. G. Demir) İstanbul: Paradigma Yayınları. Öztürk, Ç. (2007) Sosyal Bilgiler, Sınıf ve Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Coğrafya Kavramına Yönelik Metafor Durumları, Ahi Evren Üniversitesi, Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (2), Özbaş, B. ve Aktekin, S. (2013) Tarih Öğretmen Adaylarının Tarih Öğretmenliğine İlişkin İnançlarının Metafor Analizi Yoluyla İncelenmesi, Eğitimde Kuram ve Uygulama, 9(3), Özbaş, B. (2012) Sosyal Bilgiler Öğretmeni Olarak Ben Kimim? Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Mesleki Kimliklere Yönelik Görüşlerinin Metaforik Analizi Yoluyla İncelenmesi, Turkish Studies, 7(2) [717]

20 Celal Mutluer Özdemir, M. (2012) Öğrencilerin Metaforik Okul Algılarının Çeşitli Değişkenler Bakımından İncelenmesi, Eğitim Bilim, 37(163) Saban, A., Koçbeker, B. ve Saban, A. (2006) Öğretmen Adaylarının Öğretmen Kavramına İlişkin Algılarının Metafor Analizi Yoluyla İncelenmesi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 6(2) Saban, A. (2008) İlköğretim I. Kademe Öğretmen ve Öğrencilerin Bilgi Kavramına İlişkin Sahip Oldukları Zihinsel İmgeler, İlköğretim Online, 7(2) Saban, A. (2009) Öğretmen Adaylarının Öğrenci Kavramına İlişkin Sahip Oldukları Zihinsel İmgeler, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), Senemoğlu, N. (2005) Gelişim Öğrenme ve Öğretim: Kuramdan Uygulamaya, Ankara: Gönül Yayıncılık. Stanley, D. (1997) A Model for Teaching Critical Thinking, Contemparary Education, 72(1), Şahin, Ş. ve Baturay, M. (2013) Ortaöğretim Öğrencilerinin İnternet Kavramına İlişkin Algılarının Değerlendirilmesi; Bir Metafor Analizi Çalışması, Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(1) Taşdemir, M. ve Taşdemir, A. (2011) İlköğretim Programı Üzerine Öğretmen Metaforları, 2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications, (27-29 April 2011) Turan, R. (2002) Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II, Ankara: Atatürk Araştırmaları Merkezi Yayınları. Yalçınkaya, E. (2010) İlköğretim 8. Sınıf Öğrencilerinin Tarih Kavramına İlişkin Metaforları, I. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu Özet Kitabı. Yalçınkaya, E. (2013) Tarih Kavramına Yönelik Sınıf Öğretmeni Adaylarının Ürettikleri Metaforların İncelenmesi, Journal of World of Turks, 5 (3), Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2012) Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık. Yob, I. (2003) Thinking constructively with metaphors, Studies in Philosophy and Education, 22, [718]