BANKA MUHASEBESİ 9 BİLANÇO DIŞI HESAPLAR

Transkript

1 BANKA MUHASEBESİ 9 BİLANÇO DIŞI HESAPLAR

2 BİLANÇO DIŞI HESAPLAR Bilanço dışı hesaplar (Nazım Hesaplar); bankanın aktif ve pasifini birinci derecede ilgilendirmeyen hesaplar olup, müşterilere sağlanan gayrinakdi krediler ile ileride borç ve alacak doğuracak hak ve yükümlülükleri, fer i zilyetlik altındaki değerleri ve muhasebe disiplini altında izlenmek istenen bilgileri izlemekle görevli hesapları ifade eder. Bilanço dışı hesaplar, işletmenin bilanço hesaplarını direkt etkilemeyen işlemler ile kıymetlerin takip edildiği izleyici hesaplardır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 2

3 BİLANÇO DIŞI HESAPLAR Bilanço dışı hesaplar kendi aralarında karşılıklı olarak çalışır. Bu nedenle hem aktif hem pasif karakterlidir. Bilanço dışı hesaplarda izlenen başlıca kalemler; *İleride tazmin edildiğinde bilanço kalemlerini etkileyecek taahhüt, garanti, ciro, aval, kefalet, kabul gibi işlemler *Bankaya ait olmayan emanet saklanan kıymetler, *Alınmış güvenceler (ipotek, rehin, teminat senetleri vb.) Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 3

4 TP Teminat Mektupları Teminat mektubu, borçlunun muhataba karşı yüklendiği bir edimin yerine getirilmesini garanti etmek üzere, banka tarafından lehtara verilen mektuptur. Teminat mektubu, mevcut kredi ilişkisi nedeniyle, muhataba hitaben düzenlenir. Kendisine garanti verilen kişiye Muhatap, lehine teminat mektubu verilen kredili müşteriye ise Lehtar denilir. Kural olarak teminat mektubu, muhatabın uğrayacağı muhtemel bir zararın tazmini için verilir. Her teminat mektubu mutlaka belirli bir riski garanti etmelidir. Her türlü borç veya fiil, garanti edilen riskin konusu olabilir. Banka, teminat mektubu ile muhatabın zararını tazmin etmeyi taahhüt eder. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 4

5 TP Teminat Mektupları Teminat Mektubu Çeşitleri Teminat mektuplarını konularına, geçerli olduğu sürelere ve bankanın ödemekle yükümlü olduğu meblağa göre üç bölümde toplamak mümkündür. a. Konularına Göre Teminat Mektupları 1) Geçici Teminat Mektupları Geçici teminat mektupları, mektup metninde belirli bir süre için geçerli olduğu belirtilerek düzenlenen teminat mektuplarıdır. Mektupta belirtilen süre içinde tazmin talep edilmediği takdirde, bir daha paraya çevrilmesi istenemez. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 5

6 TP Teminat Mektupları 2) Kesin Teminat Mektupları Bu tür teminat mektuplarında, lehtarın mektupta belirlenen yükümlülüğünü yerine getireceği, aksi takdirde mektup miktarının banka tarafından muhataba ödeneceği garanti edilir. Lehtarın, yükümlülüğünü kısmen ya da tamamen yerine getirmemesi halinde, bankanın tazmin borcu doğar. 3) Avans Teminat Mektupları Müteahhitlerin kazandıkları kamu veya özel sektör ihalelerinde, işe başlamaları için aldıkları peşin avans miktarının, bir banka tarafından garanti edilmesidir. Sözleşme hükümlerine uygun olarak müteahhit taahhütlerini yerine getirdikçe, avans, hak edişlerinden mahsup edilmek (düşülmek) suretiyle geri alınır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 6

7 TP Teminat Mektupları 4) Mahkeme ve İcra Dairelerine Hitaben Verilen Teminat Mektupları Bu tür teminat mektuplarının konusu çok çeşitli olabilir: Menfi tespit, ihtiyati haciz, ihtiyati tedbir, yürütmenin durdurulması (tehiri icra), icralardaki ihaleye katılmak, yurt dışındaki bir kişinin Türkiye de dava açması, vs. gibi çeşitli konularda ilgili mahkeme veya icra müdürlüğüne hitaben düzenlenir. Bu konularda mahkemelere hitaben verilen teminat mektupları vadesiz mektuplardır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 7

8 TP Teminat Mektupları 5) Vergi Dairelerine Hitaben Verilen Teminat Mektupları Tarh edilen vergi ve bunların cezalarına itiraz edilmesi veya verginin takside bağlanmasını sağlamak amacıyla ilgili vergi dairesine hitaben düzenlenir. 6) Gümrüklere Hitaben Verilen Teminat Mektupları Bu tür teminat mektupları genellikle, gümrükten geçirilen malların vergi ve resimleri ile bunların cezalarının banka tarafından garanti edilmesini sağlamak amacıyla ilgili gümrük müdürlüğüne hitaben hazırlanır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 8

9 TP Teminat Mektupları 7) Serbest Konulu Teminat Mektupları Teminat mektupları, yukarıda anlatılanlardan başka her çeşit konuda resmi dairelere, özel kişi veya kuruluşlara hitaben de verilebilir. Kiralanan taşınmazın depozitosu, acentelik, bayilik, herhangi bir borcun teminatı gibi çok çeşitli konular için özel metinli teminat mektubu düzenlenebilir. b. Geçerli Olduğu Sürelere Göre Teminat Mektupları 1) Vadeli Teminat Mektupları Bu tip mektuplar belirli bir vadeye tabidir. Belirtilen vadeye kadar mektubun tazmini yazılı olarak bankadan istenilirse mektupta yazılı olan meblağ muhataba ödenir. 2) Süresiz Teminat Mektupları Üzerinde belirli bir geçerlilik süresi olmayan ve süresiz olarak yürürlükte kalan mektuplardır. Süresiz teminat mektupları, riskin gerçekleşmesinden itibaren tazmin talep edilebilmesi için, Borçlar Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 9 Kanununun da belirtilen on yıllık genel zamanaşımı süresine tabidirler.

10 TP Teminat Mektupları c. Bankanın Ödemekle Yükümlü Olduğu Meblağa Göre Teminat Mektupları 1) Limitli (Ödeme Tutarı Belirli) Teminat Mektupları Limitli teminat mektuplarında bankanın ne kadar risk üstlendiği kesin olarak bellidir. 2) Limitsiz (Üstü Açık - Ödeme Tutarı Belirsiz) Teminat Mektupları Bu çeşit mektuplarda, bankanın ödemeyi garanti ettiği belirli bir meblağ yer almakla birlikte verildiği tarihten itibaren hesaplanacak kanuni faiz ve gecikme cezası ile birlikte ödeneceği şeklinde bir ibare de yer aldığından; tazmin anında mektup bedelinin çok daha üstünde bir taleple karşılaşılabilir. Bu nedenle, bu tip teminat mektupları üstü açık mektup olarak tabir edilirler. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 10

11 TP Teminat Mektupları Örnek; X Bankası A.Ş. Kadıköy Şubesi müşterisi Z Ltd. Şti. lehine Asçelik A.Ş. ye hitaben TL bayilik konulu Teminat Mektubu vermiştir. 3 ay sonra devre komisyonu olarak TL ve komisyon üzerinden BSMV kesintisini Z Ltd. Şti. nin vadesiz mevduat hesabından tahsil etmiştir. 910 TP Teminat Mektuplarından Borç Alacaklar Alacak 912 TP Teminat Mektuplarından Borçlar Teminat Mektubunun düzenlenmesi Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 11

12 TP Teminat Mektupları Borç Alacak 304 Resmi, Ticari ve Diğer Kuruluşlar Mevduatı Hesabı - TP Vadesiz Nakdi Olmayan Kredilerden Alınan Ücret ve Komisyonlar TP Teminat Mektubu Komisyonları 380 Ödenecek Vergi, Resim, Harç 50.- ve Primler Teminat Mektubu komisyon ve BSMV tahsilatı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 12

13 YP Teminat Mektupları Harici Garanti Mektubu; yurtdışında iş yapan bir müşteri lehine (lehtar), yurtdışındaki bir muhataba hitaben düzenlenen garanti mektubudur. Taahhüdün süresi içinde ve iki taraf arasındaki sözleşmeye uygun olarak yerine getirilmemesi durumunda talep edilen bedel muhataba ödenmektedir. Kontrgaranti: Yurtdışındaki muhatap firma, tanımadığı bir bankanın mektubuna güvenmek yerine, kendi ülkesindeki bir bankadan garanti mektubu verilmesini isteyebilir. Bu durumda ilgili ülkede bulunan bankaya söz konusu işi taahhüt eden bir garanti mektubu verilir. Yurtdışındaki bankada bu mektuba dayanarak kendi ülkesindeki muhataba garanti mektubu düzenler. Bu işleyişe kontrgaranti (garanti karşılığı garanti) denir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 13

14 İthalatta Ödeme Şekilleri Mal Mukabili Vesaik Mukabili Akreditif Kabul Kredisi Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 14

15 İthalat İşlemlerine İlişkin Bilanço dışı Kayıtlar Kabul kredili ödeme şekli; vesaik mukabili, mal mukabili ve akreditifli ödeme yöntemlerinden birisi ile birlikte kullanılır. Mal bedelinin belli bir vadede ödenmesini öngörür. Mal mukabili ödemede ithalatçı malları çektikten sonra ihracatçının kendisi üzerine çektiği poliçeyi kabul ederek ihracatçıya gönderir. Poliçe ihracatçı tarafından hazırlanan ve kendisine belirli bir vade sonunda belirli miktarda paranın ödenmesini öngören mali bir belgedir. Bu belge sadece ithalatçı tarafından imzalanırsa buna ticari kabul (trade acceptance) denir. Poliçe bir banka tarafından da kabul edilebilir. Bu durumda banka borçlu sıfatını alır. Banka poliçeye aval da verebilir. Aval, ithalatçı tarafından bedel ödenmezse bankanın bunu ödeyeceğini gösteren garantidir. Bankanın kabul veya aval vermesine banka kabulü (banker s acceptance) denir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 15

16 İthalat İşlemlerine İlişkin Bilanço dışı Kayıtlar Vesaik mukabili ödemede banka ihracatçının gönderdiği poliçeyi ithalatçıya imzalatır, isteniyorsa aval verir ve belgeleri teslim eder. Poliçenin vadesinde ithalatçı ödemeyi yapar. İthalatçı ödeme yapmazsa aval verilmiş poliçede banka ödeme yapmak zorundadır. Akreditifli ödemede ise poliçe; teyitsiz akreditifte amir banka, teyitli akreditifte muhabir banka üzerine çekilir. Banka poliçeyi kabul ederek ihracatçıya gönderir ve poliçe vadesinde ödemeyi yapar. Bankalar tüm bu hizmetleri karşılığında komisyon alırlar. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 16

17 İthalat İşlemlerine İlişkin Bilanço dışı Kayıtlar Örnek; X Bankası A.Ş. Kadıköy şubesi müşterilerinden N Ltd. Şti. kabul kredili $ ithalat gerçekleştirmiştir. Banka komisyon olarak %0,1 ve 200 TL haberleşme gideri tahsil etmiştir. BSMV yi dikkate alarak muhasebe kaydını yapınız. 1 $=2 TL Borç 921 Kabul Kredilerinden Alacaklar $ Alacak 923 Kabul Kredilerinden Borçlar $ Bilanço dışı yükümlülüğün nazım hesaplara kaydı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 17

18 İthalat İşlemlerine İlişkin Bilanço dışı Kayıtlar Borç Alacak 010 Kasa Hesabı Bankacılık Hizmet Gelirleri İthalat Komisyonları 790 Diğer Faiz Dışı Gelirler Haberleşme Gelirleri 380 Ödenecek Vergi Resim Harç 15.- ve Primler İthalat İşlemi Gider tahsilatı ( $ x 2 TL) x 0,001=100.-TL 300 x 0.05 = 15.-TL Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 18

19 İthalat İşlemlerine İlişkin Bilanço dışı Kayıtlar Akreditif; baştan mutabık kalınan şartların yerine getirilmesi durumunda ihracatçıya banka tarafından ödeme yapılmasını öngören bir ödeme yöntemidir. Sözleşme akreditifli ödemeyi öngörüyorsa, ithalatçı ihracatçı lehine akreditif açtırmalıdır. İthalatçı akreditif açtırmak için bankasına akreditif talimatı verir. İthalatçının bankasına amir banka adı verilir. Akreditifin açıldığı ihracatçıya ülkesindeki bir banka aracılığı ile bildirilir. Bu banka muhabir banka olarak isimlendirilir. Muhabir banka ayrıca, sorumluluğu sadece akreditifin açıldığını ihracatçıya bildirmekse ihbar bankası, eğer ihracatçıya ödeme yapma yükümlülüğü de olursa teyit bankası olarak adlandırılır. Akreditif sözleşmesinde hangi belgelerin bulunması durumunda ödeme yapılacağı açıkça belirtilmelidir. Bu belgeler içinde mutlaka sevk belgeleri bulunmalıdır. Akreditifte bankalar sadece belgeler üzerinden işlem yaparlar, malları görmezler. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 19

20 İthalat İşlemlerine İlişkin Bilanço dışı Kayıtlar İhracatçı malları sevk edip akreditif sözleşmesinde sıralanan belgeleri muhabir bankaya verir. Muhabir banka, ihbar bankası ise belgeleri amir bankaya gönderir. Amir banka belgeleri inceler ve akreditif sözleşmesinin hükümlerine uyuyorsa malların bedelini muhabir bankaya öder. Muhabir banka da ihracatçıya ödeme yapar. Muhabir banka teyit bankası ise, ihracatçının kendisine sunduğu belgeleri inceler, akreditif şartlarına uyuyor ise ihracatçıya ödemeyi yapar ve belgeleri amir bankaya gönderir. Amir banka ödemeyi muhabir bankaya yapar. Görüldüğü gibi burada, bankaların ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır. Amir banka tahsilâtı ithalatçıdan yapar. Ancak ithalatçı ödeme yapsın veya yapmasın kendisine sözleşmeye uygun belgeler geldiğinde amir banka ödeme yapmak durumundadır. Aynı şey, teyit bankası ise muhabir banka için de geçerlidir. Burada hem amir banka hem de muhabir banka bu hizmetlerinden dolayı bir bedel Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 20 alırlar.

21 İthalat İşlemlerine İlişkin Bilanço dışı Kayıtlar Örnek; X Bankası A.Ş. Kadıköy şubesi müşterilerinden T Ltd. Şti. nin $ mal ithalatına ilişkin akreditifine aracılık etmiştir. Ödeme için 1$=2 TL üzerinden bankadan $ satın almıştır. %0,1 komisyon 200 TL haberleşme gideri ve BSMV kesintisi yaparak akreditif işlemini muhasebeleştiriniz. Borç Alacak 010 Kasa Hesabı TL 294 Döviz Alım/Satım Hesabı TL İthalatçıya döviz satışı 295 Döviz Vaziyeti Hesabı $ 371 İthalat Teminatları ve Transferler Emirleri $ Satışı yapılan dövizin ödeme hesabına intikali Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 21

22 İthalat İşlemlerine İlişkin Bilanço dışı Kayıtlar Borç Alacak 010 Kasa Hesabı Bankacılık Hizmet Gelirleri İthalat Akreditif Komisyonları 790 Diğer Faiz Dışı Gelirler Haberleşme Gelirleri 380 Ödenecek Vergi Resim Harç 20.- ve Primler İthalat İşlemi Gider tahsilatı ( $ x 2 TL) x 0,001=200.-TL 400 x 0.05 = 20.-TL Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 22

23 İthalat İşlemlerine İlişkin Bilanço dışı Kayıtlar Borç Alacak 931 Akreditif Taah. Alacaklar $ Teminatlı İthalat Akreditifleri 933 Akreditif Taah. Borçlar $ Vesaik İbrazında ödenecek Akreditifler Akreditif yükümlülüğü kaydı 371 İthalat Transfer Emirleri $ 371 Transfer Emirleri 291 Şubeler Cari Hesabı $ İthalat bedelinin Genel Müdürlüğe devri Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 23

24 Türev Ürünler (a) Belirli bir faiz oranında, finansal araç fiyatında, mal bedelinde, döviz kurunda, fiyat veya oran endeksinde, kredi derecesi veya kredi endeksinde ya da başka bir değişkende veya sözleşmenin taraflarından birine özgü olmayan finansal olmayan bir değişkende (bazen sözleşmeye konu olan olarak da adlandırılır) meydana gelen bir değişiklik karşısında değeri değişmektedir; (b) Net bir başlangıç yatırımı gerektirmemekte veya piyasa koşullarındaki değişikliklere benzer tepki vermesi beklenen diğer türden sözleşmelere göre daha az bir net başlangıç yatırımı gerektirmektedir ve (c) Gelecek bir tarihte ödenecektir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 24

25 Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 25