Merck Laboratuvar El Kitabı

Transkript

1

2 Merck Laboratuvar El Kitabı 2007

3 LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA Kimyasal Madde Etiket Bilgisi...4 Risk ve Güvenlik Kodları...5 Güvenlik Sembolleri...14 Birbiri ile Karışmaması Gereken Kimyasallar...15 Atıkların Depolanması...16 Peroksit Forma Dönüşen Kimyasallar...18 ÇÖZELTİLER Konsantrasyon Birimleri ve Seyreltme...20 Sülfürik Asit...26 Nitrik Asit...27 Fosforik Asit...29 Hidroklorik Asit...29 Sodyum Hidroksit...30 Potasyum Hidroksit...31 Amonyak...32 Bazı Kimyasalların Çözünürlük Değerleri...33 Yavaş Çözünen Kimyasalların Çözünürlük Sabitleri...38 İÇİNDEKİLER 2 ORGANİK ÇÖZÜCÜLER Birbiri İçerisinde Karışmayan Organik Çözücüler...42 Organik Çözücülerin Özellikleri ve Kurutucuları...43 NMR Çözücüleri...45 Kromatografi Çözücüleri LICHROSOLV...48 TAMPON ve İNDİKATÖRLER ph (Asit-Baz) İndikatörü Renk Skalası...50 ph (Asit-Baz) İndikatörleri...51 Redoks İndikatörleri...54 Biyolojik Tamponların pka Değerleri...56 Tampon Çözelti Hazırlanması...57 Hazır Tampon Çözeltiler...60 ELEMENTLER Elementlerin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri...64 Metallerin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri...68 Elektrokimya Serisi (Asidik Çözelti)...70 Bazı Ametallerin Elektrokimya Serisi (Alkali Çözelti)...70 PRATİK KİMYASALLAR Hızlı Test Kitleri...73 Derişimi Ayarlı Volumetrik Çözeltiler...83 PRATİK BİLGİLER VE BİRİMLER Basınç - Çevirme Faktörü...88 Enerji - Çevirme Faktörü...88 Sıcaklık Çevirme Faktörü...89 Derişim, Hacim, Uzunluk...89 Ağırlık...90 Fiziksel Sabitler...90 Sayıların Yunan ve Romen Rakamı Karşılığı...91 Isıtma Banyoları için Kullanılan Sıvılar...91 Soğutma Çözeltileri...92 Cam Temizleme(Yıkama) Çözeltileri...92 Kapalı Kaplarda Yaratılan Sabit Hava Nemi...92 PERİYODİK TABLO...93

4 LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 3

5 LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 4 w w w. l a b o r a t u v a r g u v e n l i g i. c o m Parti Numarası Tehlike Sembolü Son Kullanma Tarihi Katalog Numarası Güvenlik ve Taşıma Bilgisi Risk ve Güvenlik Numarası R S Risk ve Güvenlik Bilgisi Taşıma Numarası

6 Risk ve Güvenlik Kodları Kimyasal şişelerinin üzerinde yer alan R ve S kodlarından R, kullandığınız kimyasalın içerdiği risk durumunu, S ise güvenli muhafaza için gerekli koşulları belirtmektedir. R 1 R 2 R 3 R 4 R 5 R 6 R 7 R 8 R 9 R 10 R 11 R 12 R 14 R 15 R 16 R 17 R 18 R 19 R 20 R 21 R 22 R 23 R 24 R 25 R 26 R 27 R 28 R 29 R 30 R 31 R 32 Kuru halde patlayıcıdır. Risk Bilgileri (R) Çarpma, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında patlama riski vardır. Darbe, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında çok ciddi patlama riski vardır. Çok hassas patlayıcı metalik bileşikler oluşturur. Isıtma, patlamaya neden olabilir. Hava ile temasta veya havasız ortamda patlayıcıdır. Yangına neden olabilir. Yanıcı maddelerle temasında yangına neden olabilir. Yanıcı maddelerle temas ettiğinde patlayıcıdır. Alevlenebilir. Kolay alevlenebilir. Çok kolay alevlenebilir. Su ile şiddetli reaksiyon verir. Su ile temas halinde kolay alevlenir gazlar çıkarır. Oksitleyicilerle temas etmesi halinde patlayabilir. Havada kendiliğinden alevlenir. Kullanımında alevlenen / patlayan hava buhar karışımı oluşturabilir. Patlayıcı peroksitler oluşabilir. Solunması halinde sağlığa zararlıdır. Cilt ile temasında sağlığa zararlıdır. Yutulması halinde sağlığa zararlıdır. Solunması halinde toksiktir. Cilt ile temasında toksiktir. Yutulması halinde toksiktir. Solunması halinde çok toksiktir. Cilt ile temasında çok toksiktir. Yutulması halinde çok toksiktir. Su ile temasında toksik gaz çıkarır. Kullanımı sırasında kolay bir şekilde alevlenebilir. Asitlerle temas ettiğinde toksik gaz çıkarır. Asitlerle temas ettiğinde çok toksik gaz çıkarır. LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 5

7 LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 6 w w w. l a b o r a t u v a r g u v e n l i g i. c o m R 33 R 34 R 35 R 36 R 37 R 38 R 39 R 40 R 41 R 42 R 43 R 44 R 45 R 46 R 48 R 49 R 50 R 51 R 52 R 53 R 54 R 55 R 56 R 57 R 58 R 59 R 60 R 61 R 62 R 63 R 64 R 65 R 66 R 67 R 68 Risk Bilgileri (R) Zamanla vücutta birikimi zararlıdır. Yanıklara neden olur. Ciddi yanıklara neden olur. Gözleri tahriş eder. Solunum sistemini tahriş eder. Cildi tahriş eder. Tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etki tehlikesi vardır. Tedavisi mümkün olmayan etkiler oluşturabilir. Ciddi göz hasarları tehlikesi vardır. Solunması halinde alerji yapabilir. Cilt ile temasında alerji yapabilir. Kapalı ortamda ısıtıldığında patlama riski vardır. Kanser yapabilir. Kalıtımsal genetik hasarlara neden olabilir. Uzun süreli maruz kalınması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Solunması halinde kansere neden olabilir. Sudaki organizmalar için çok toksiktir. Sudaki organizmalar için toksiktir. Sudaki organizmalar için zararlıdır. Su ortamında uzun sürede olumsuz etkilere neden olabilir. Flora için toksiktir. Fauna için toksiktir. Topraktaki organizmalar için toksiktir. Arılar için toksiktir. Çevrede uzun süreli olumsuz etkilere neden olabilir. Ozon tabakası için tehlikelidir. Üremeyi olumsuz etkileyebilir. Anne karnındaki çocuğa zarar verebilir. Üremeyi olumsuz etkileme ihtimali vardır. Cenin ve fetusa zarar verebilir. Emzirilen bebeklere zarar verebilir. Zararlı. Yutulması halinde akciğerde hasara neden olabilir. Tekrarlanan maruz kalmalarda deride kuruluğa ve çatlaklara neden olabilir. Buharları halsizliğe ve baş dönmesine neden olabilir. Telafisi olmayan etkilere neden olabilir.

8 R 14/15 R 15/29 R 20/21 R 20/21/22 R 20/22 R 21/22 R 23/24 R 23/24/25 R 23/25 R 24/25 R 26/27 R 26/27/28 R 26/28 R 27/28 R 36/37 R 36/37/38 R 36/38 R 37/38 R 39/23 R 39/23/24 R 39/23/24/25 R 39/23/25 R 39/24 R 39/25 R 39/26 R 39/26/27 R 39/26/27/28 R 39/26/28 R 39/27 R 39/27/28 Çoklu Risk Bilgileri (R ) Su ile kolay alevlenebilir gaz oluşumuna yol açan şiddetli reaksiyon oluşur. Su ile temasında toksik ve kolay alevlenebilir gaz çıkarır. Solunduğunda ve cilt ile temasında sağlığa zararlıdır. Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda sağlığa zararlıdır. Solunduğunda ve yutulduğunda sağlığa zararlıdır. Cilt ile temasında ve yutulduğunda sağlığa zararlıdır. Solunduğunda ve cilt ile temasında toksiktir. Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda toksiktir. Solunduğunda ve yutulduğunda toksiktir. Cilt ile temasında ve yutulduğunda toksiktir. Solunduğunda ve cilt ile temasında çok toksiktir. Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda çok toksiktir. Solunduğunda ve yutulduğunda çok toksiktir. Cilt ile temasında ve yutulduğunda çok toksiktir. Gözleri ve solunum sistemini tahriş edicidir. Gözleri, solunum sistemini ve cildi tahriş edicidir. Gözleri ve cildi tahriş edicidir. Solunum sistemini ve cildi tahriş edicidir. Toksik. Solunduğunda tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilenme tehlikesi vardır. Toksik. Solunduğunda, cilt ile temasında tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilenme tehlikesi vardır. Toksik. Yutulduğunda, cilt ile temasında, solunduğunda tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilenme tehlikesi vardır. Toksik. Solunduğunda, yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilenme tehlikesi vardır. Toksik. Cilt ile temasında tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilenme tehlikesi vardır. Toksik. Cilt ile temasında, yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilenme tehlikesi vardır. Çok toksik. Solunduğunda tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilenme tehlikesi vardır. Çok toksik. Solunduğunda cilt ile temasında tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilenme tehlikesi vardır. Çok toksik. Cilt ile temasında, yutulduğunda, solunduğunda tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilenme tehlikesi vardır. Çok toksik. Solunduğunda, yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilenme tehlikesi vardır. Çok toksik. Cilt ile temasında tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilenme tehlikesi vardır. Çok toksik. Yutulduğunda, cilt ile temasında tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilenme tehlikesi vardır. LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 7

9 LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 8 w w w. l a b o r a t u v a r g u v e n l i g i. c o m R 39/28 R 42/43 R 48/20 R 48/20/21 R 48/20/21/22 R 48/20/22 R 48/21 R 48/21/22 R 48/22 R 48/23 R 48/23/24 R 48/23/24/25 R 48/23/25 R 48/24 R 48/24/25 R 48/25 R 50/53 R 51/53 R 52/53 R 68/20 R 68/20/21 R 68/20/21/22 R 68/20/22 R 68/21 R 68/21/22 R 68/22 Çoklu Risk Bilgileri (R ) Çok toksik. Yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilenme tehlikesi vardır. Solunduğunda ve cilt ile temasında alerji yapabilir. Zararlı. Uzun süreli solunması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Zararlı. Uzun süre solunması ve cilt ile temasında sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Zararlı. Uzun süreli yutulması, solunması ve cilt ile teması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Zararlı. Uzun süre solunması ve yutulması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Zararlı. Cilt ile uzun süreli temasında sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Zararlı. Uzun süreli yutulması ve cilt ile teması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Zararlı. Uzun süreli yutulması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Toksik. Uzun süre solunması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Toksik. Uzun süre solunması ve cilt ile teması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Toksik. Uzun süre yutulması, solunması ve cilt ile teması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Toksik. Uzun süre yutulması ve solunması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Toksik. Uzun süre cilt ile temasında sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Toksik. Uzun süre yutulması ve cilt ile temasında sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Toksik. Yutma yolu ile uzun süre maruz kalınması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi vardır. Sudaki organizmalar için çok toksiktir. Su ortamında uzun süreli olumsuz etkilere neden olabilir. Sudaki organizmalar için toksiktir. Su ortamında uzun süreli olumsuz etkilere neden olabilir. Sudaki organizmalar için zararlıdır. Su ortamında uzun süreli olumsuz etkilere neden olabilir. Zararlı. Solunduğunda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir. Zararlı. Solunduğunda ve cilt ile temasında tedavisi olmayan etkilere neden olabilir. Zararlı. Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir. Zararlı. Solunduğunda ve yutulması durumunda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir. Zararlı. Cilt ile temasında tedavisi olmayan etkilere neden olabilir. Zararlı. Cilt ile temasında ve yutulduğunda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir. Zararlı. Yutulması durumunda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir.

10 S 1 S 2 S 3 S 4 S 5 S 5.1 S 5.2 S 5.3 S 6 S 6.1 S 6.2 S 6.3 S 7 S 8 S 9 S 12 S 13 S 14 S 14.1 S 14.2 S 14.3 S 14.4 S 14.5 S 14.6 S 14.7 S 14.8 S 14.9 S S S 15 S 16 S 17 S 18 S 20 S 21 Güvenlik Bilgileri (S) Kilit altında muhafaza edin. Çocukların ulaşamayacağı yerde tutun. Serin yerde muhafaza edin. Yerleşim alanlarından uzak tutun.... içinde muhafaza edin (uygun sıvı üretici tarafından belirlenir). Suda muhafaza edin. Petrolde muhafaza edin. Parafin yağında muhafaza edin.... içinde muhafaza edin (uygun inert gaz üretici tarafından belirlenir). Azot içinde muhafaza edin. Argon içinde muhafaza edin. Karbon dioksit içinde muhafaza edin. Sıkı kapatılmış kapta muhafaza edin. Kabı, kuru halde muhafaza edin. Kabı, iyi havalandırılan yerde muhafaza edin. Kabı, kapalı olarak muhafaza etmeyin. Yiyeceklerden, içeceklerden ve hayvan yemlerinden uzak tutun.... den uzak tutun (temasından sakınılması gerekenleri üretici belirler). İndirgeyici ajanlar, ağır metal bileşikler, asit ve bazlardan uzak tutun. Ağır metaller gibi okside edici ve asidik maddelerden uzak tutun. Demirden uzak tutun. Su ve alkalilerden uzak tutun. Asitlerden uzak tutun. Alkalilerden uzak tutun. Metallerden uzak tutun. Okside edici ve asidik maddelerden uzak tutun. Alevlenebilir organik maddelerden uzak tutun. Asitler, indirgeme ajanları ve alevlenebilir maddelerden uzak tutun. Alevlenebilir maddelerden uzak tutun. Sıcaktan koruyun. Tutuşturucu kaynaklardan uzak tutun, sigara içmeyin. Yanıcı maddelerden uzak tutun. Kap, dikkatlice taşınmalı ve açılmalıdır. Kullanırken bir şey yemeyin ve içmeyin. Kullanım sırasında sigara içmeyin. LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 9

11 LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 10 w w w. l a b o r a t u v a r g u v e n l i g i. c o m S 22 S 23 S 23.1 S 23.2 S 23.3 S 23.4 S 23.5 S 24 S 25 S 26 S 27 S 28 S 28.1 S 28.2 S 28.3 S 28.4 S 28.5 S 28.6 S 28.7 S 29 S 30 S 33 S 35 S 36 S 37 S 38 S 39 S 40 S 40.1 S 41 S 42 S 43 Tozu teneffüs etmeyin. Güvenlik Bilgileri (S) Gaz / Duman / Buhar / Aerosollerini solumayın (açıklamalar üretici tarafından belirlenir). Gazı solumayın. Buharını solumayın. Aerosollerini solumayın. Dumanlarını solumayın. Dumanlarını / Aerosollerini solumayın. Deri ve gözle temasından kaçının. Göz ile temasından sakının. Gözle temas etmesi halinde, derhal bol miktarda su ile yıkayın ve tıbbi yardım alın. Bu maddenin bulaşmış olduğu tüm giysiler derhal çıkarılmalıdır. Cilt ile temasında derhal bol... ile iyice yıkayın (uygun sıvı, üretici tarafından belirlenir). Cilt ile temasında derhal bol miktarda su ile yıkayın. Cilt ile temasında derhal bol miktarda sabun ve su ile yıkayın. Cilt ile temasında derhal bol miktarda sabun ve su ile, eğer mümkünse polietilen glikol 400 ile yıkayın. Cilt ile temasında derhal bol miktarda polietilen glikol 300 ve etanol (2:1) ile yıkayın. Ardından bol sabun ve su ile yıkayın. Cilt ile temasında derhal bol polietilen glikol 400 ile yıkayın. Cilt ile temasında derhal bol miktarda polietilen glikol 400 ile yıkayın. Ardından bol miktarda su ile durulayın. Cilt ile temasında derhal asidik sabun ve su ile yıkayın. Kanalizasyona boşaltmayın. Kesinlikle üzerine su dökmeyin. Statik elektrik boşalımlarına karşı önlem alın. Atıklarını ve kaplarını güvenli bir biçimde imha edin. Uygun koruyucu giysi giyin. Uygun koruyucu eldiven takın. Yetersiz havalandırma şartlarında uygun solunum cihazı takın. Koruyucu gözlük / maske kullanın. Bu maddenin bulaşmış olduğu tüm eşyaları ve zemini... ile temizleyin (uygun madde, üretici tarafından belirlenir). Bu maddenin bulaşmış olduğu tüm eşyaları ve zemini bol su ile temizleyin. Patlaması ve / veya yanması halinde yayılan gazları solumayın. Fümigasyonunda uygun solunum cihazı takın. Alevlenmesi durumunda söndürmek için... kullanın (üretici tarafından belirlenir).

12 S 43.1 S 43.2 S 43.3 S 43.4 S 43.6 S 43.7 S 43.8 S 45 S 46 S 47 S 47.1 S 48 S 48.1 S 49 S 50 S 50.1 S 50.2 S 50.3 S 51 S 52 S 53 S 56 S 57 S 59 S 60 S 61 S 62 S 63 S 64 Güvenlik Bilgileri (S) Alevlenmesi durumunda su kullanın. Alevlenmesi durumunda su veya toz söndürücü kullanın. Alevlenmesi durumunda toz söndürücü kullanın. Asla su kullanmayın. Alevlenmesi durumunda karbon dioksit kullanın. Asla su kullanmayın. Alevlenmesi durumunda kum kullanın. Asla su kullanmayın. Alevlenmesi durumunda metal tozu kullanın. Asla su kullanmayın. Alevlenmesi durumunda kum, karbon dioksit gazlı yangın söndürücü kullanın. Asla su kullanmayın. Kaza durumunda veya kendinizi iyi hissetmiyorsanız derhal tıbbi yardım alın. Mümkünse etiketi gösterin. Yutulması halinde hemen bir doktora başvurun, kabı veya etiketi gösterin.... C yi aşmayan sıcaklıklarda saklayın (üretici tarafından belirlenir). 20 C yi aşmayan sıcaklıklarda saklayın.... ile nemlendirin (uygun madde, üretici tarafından belirlenir). Su ile nemlendirin. Sadece orijinal kabında muhafaza edin.... ile karıştırmayın (üretici tarafından belirlenir). Asitler ile karıştırmayın. Alkaliler ile karıştırmayın. Kuvvetli asitlerle, kuvvetli bazlarla, demir içermeyen metaller ve tuzlarıyla karıştırmayın. Sadece iyi havalandırılan yerlerde kullanın. Kapalı yerlerde geniş yüzeylere uygulamayın. Maruz kalmaktan sakının, kullanım öncesi özel kullanma talimatını okuyun. Atıklarını ve kabını tehlikeli veya özel atık toplama yerlerinde imha edin / ettirin. Bulaşma ve birikme yolu ile çevreyi kirletmemesi için uygun bir kap kullanın. Saflaştırarak tekrar kullanmak için üreticiden bilgi alınız. Atığını ve kabını tehlikeli atık olarak imha edin / ettirin. Çevreye bulaşmasından kaçının. Güvenlik bilgisi formlarındaki özel talimatlara başvurun. Yutulması halinde kazazedeyi kusturmayın, derhal tıbbi yardım alın. Kabı veya etiketi gösterin. Kazara solunması halinde: Kazazedeyi temiz havaya çıkarın ve dinlenmesini sağlayın. Yutulması halinde, ağzı su ile yıkayın (sadece kişinin bilinci yerinde ise). LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 11

13 LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 12 w w w. l a b o r a t u v a r g u v e n l i g i. c o m S 1/2 S 3/7 S 3/9/14 S 3/9/14.1 S 3/9/14.2 S 3/9/14.3 S 3/9/14.4 S 3/9/14.5 S 3/9/14.6 S 3/9/14.7 S 3/9/14.8 S 3/9/14/49 S 3/9/14.1/49 S 3/9/14.2/49 S 3/9/14.3/49 S 3/9/14.4/49 S 3/9/14.5/49 S 3/9/14.6/49 S 3/9/14.7/49 S 3/9/14.8/49 S 3/9/49 S 3/14 S 3/14.1 S 3/14.2 S 3/14.3 S 3/14.4 S 3/14.5 S 3/14.6 Çoklu Güvenlik Bilgileri (S) Kilit altında ve çocukların ulaşamayacağı bir yerde muhafaza edin. Kabı, serin bir yerde ve ağzı sıkıca kapalı olarak muhafaza edin. Serin, iyi havalandırılan bir yerde... den uzak tutarak muhafaza edin (temasından sakınılan madde, üretici tarafından belirlenir). Serin, iyi havalandırılan bir yerde ağır metal bileşikleri, indirgeyici ajanlar, asit ve alkalilerden uzak tutarak koruyun. Serin, iyi havalandırılan bir yerde ağır metaller gibi okside edici ve asidik maddelerden uzak tutarak muhafaza edin. Serin, iyi havalandırılan bir yerde demirden uzak tutarak muhafaza edin. Serin, iyi havalandırılan bir yerde su ve alkalilerden uzak tutarak muhafaza edin. Serin, iyi havalandırılan bir yerde asitlerden uzak tutarak muhafaza edin. Serin, iyi havalandırılan bir yerde alkalilerden uzak tutarak muhafaza edin. Serin, iyi havalandırılan bir yerde metallerden uzak tutarak muhafaza edin. Serin, iyi havalandırılan bir yerde okside edici ve asidik maddelerden uzak tutarak muhafaza edin. Sadece orijinal kabında, serin ve iyi havalandırılan bir yerde... den uzak tutarak muhafaza edin (üretici tarafından belirlenir). Sadece orijinal kabında, serin ve iyi havalandırılan bir yerde indirgeyici ajanlar, ağır metal bileşikleri, asitler ve alkalilerden uzak tutarak muhafaza edin. Sadece orijinal kabında, serin ve iyi havalandırılan bir yerde ağır metal bileşikleri gibi yükseltgen ve asidik bileşiklerden uzak tutarak muhafaza edin. Sadece orijinal kabında, serin ve iyi havalandırılan bir yerde demirden uzak tutarak muhafaza edin. Sadece orijinal kabında, serin ve iyi havalandırılan bir yerde su ve alkalilerden uzak tutarak muhafaza edin. Sadece orijinal kabında, serin ve iyi havalandırılan bir yerde asitlerden uzak tutarak muhafaza edin. Sadece orijinal kabında, serin ve iyi havalandırılan bir yerde alkalilerden uzak tutarak muhafaza edin. Sadece orijinal kabında, serin ve iyi havalandırılan bir yerde metallerden uzak tutarak muhafaza edin. Sadece orijinal kabında, serin ve iyi havalandırılan bir yerde okside edici ve asidik maddelerden uzak tutarak muhafaza edin. Sadece orijinal kabında, serin ve iyi havalandırılan bir yerde muhafaza edin. Serin bir yerde... den uzak tutarak muhafaza edin (üretici tarafından belirlenir). Serin bir yerde indirgeyici ajanlar, ağır metal bileşikleri, asit ve alkalilerden uzak tutarak muhafaza edin. Serin bir yerde ağır metal bileşikleri gibi oksitleyici maddelerden uzak tutarak muhafaza edin. Serin bir yerde demirden uzak muhafaza edin. Serin bir yerde su ve alkalilerden uzak tutarak muhafaza edin. Serin bir yerde asitlerden uzak tutarak muhafaza edin. Serin bir yerde alkalilerden uzak muhafaza edin.

14 S 3/14.7 S 3/14.8 S 7/8 S 7/9 S 7/47 S 20/21 S 24/25 S 27/28 S 29/35 S 29/56 S 36/37 S 36/37/39 S 36/39 S 37/39 S 47/49 Çoklu Güvenlik Bilgileri (S) Serin bir yerde metallerden uzak tutarak muhafaza edin. Serin bir yerde oksitleyici ve asidik maddelerden uzak tutarak muhafaza edin. Kabı kapalı, kuru olarak koruyun. Kabı iyice kapalı halde ve iyi havalandırılan bir ortamda muhafaza edin. Kabı, ağzı sıkıca kapalı olarak. C yi aşmayan sıcaklıklarda muhafaza edin (uygun sıcaklık, üretici tarafından belirlenir). Kullanımı sırasında sigara içmeyin, bir şey yemeyin ve içmeyin. Deri ve gözle temasından kaçının. Cilt ile teması halinde, bulaşan giysiyi hemen çıkarın ve... miktarda. ile hemen yıkayın (uygun sıvı, üretici tarafından belirlenir). Kanalizasyona boşaltmayın. Atığını ve kabını güvenli bir biçimde imha edin. Kanalizasyona boşaltmayın. Atığını ve kabını tehlikeli veya özel atık toplama yerlerinde imha edin. Uygun koruyucu giysi ve eldiven kullanın. Çalışırken uygun koruyucu giysi, koruyucu eldiven, gözlük, maske kullanın. Çalışırken uygun koruyucu giysi, koruyucu gözlük / maske kullanın. Çalışırken uygun koruyucu eldiven, koruyucu gözlük / maske kullanın. Sadece orijinal kabında ve... C yi aşmayan sıcaklıklarda muhafaza edin (Uygun sıcaklık, üretici tarafından belirlenir). LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 13

15 Güvenlik Sembolleri LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 14 w w w. l a b o r a t u v a r g u v e n l i g i. c o m Kimyasalların depolanması işleminde kimyasallar öncelikle kendi içerisinde gruplara ayrılmalıdır. Daha sonra oluşturulan bu gruplar ayrı yerlerde depolanmalıdır. Ambalaj üzerindeki etikete bakılarak kimyasalın hangi gruba girdiği kolayca belirlenebilir. Özellikle yükseltgen ve alev alıcı kimyasallar birbirinden uzakta depolanmalıdır. E: Patlayıcı Özelliği: Ekzotermik olarak reaksiyona giren kimyasallardır. Ateşe yaklaştırıldıklarında patlayabilirler. Önlem: Ateşten, ısıdan, darbeden, sürtünmeden uzak tutulmalıdır. F: Şiddetli Alev Alıcı Özelliği: Parlama noktası 21 ºC nin altında olan kolay alev alan sıvılar ile kolay tutuşan katıları belirtir. Önlem: Çıplak ateşten, kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdırlar. F+: Çok Şiddetli Alev Alıcı Özelliği: Alevlenme noktası 0 ºC nin altında, kaynama noktası maksimum 35 ºC olan sıvılardır. Normal basınç ve oda sıcaklığında havada yanıcı olan gaz ve gaz karışımlarıdır. Önlem: Çıplak ateşten, kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdırlar. T: Zehirli Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebilir hatta öldürücü olabilir. Önlem: İnsan vücuduyla teması engellenmeli, aksi halde tıbbi yardıma başvurulmalıdır. T+: Çok Zehirli Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebilir hatta öldürücü olabilir. Önlem: İnsan vücuduyla temasından kaçınılmalıdır. Temas edilmesi halinde derhal tıbbi yardım alınmalıdır. Xi: Tahriş Edici Özelliği: Aşındırıcı olmamasına rağmen deriyle ani, uzun süreli veya tekrarlı teması iltihaplara yol açabilir. Önlem: Göz ve deriyle temasından kaçınılmalıdır. Xn: Zararlı Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebilir. Önlem: İnsan vücuduyla teması engellenmelidir. O: Yükseltgen Özelliği: Organik peroksitler, herhangi bir yanıcı madde ile temas etmeseler bile patlayıcı özelliği olan yükseltgen maddelerdir. Diğer yükseltgenler ise, kendileri yanıcı olmasalar bile, oksijen varlığında alev alabilirler. Önlem: Yanıcı maddelerden uzak tutulmalıdırlar. Bu tür maddeler alev aldıktan sonra müdahale etmek zordur. C: Aşındırıcı Özelliği: Canlı dokulara zarar verir. Önlem: Gözleri, deriyi ve kıyafetleri korumak için özel önlem alınmalıdır. Buharları solunmamalı, aksi halde tıbbi yardıma başvurulmalıdır. N: Çevre için zararlı. Özelliği: Bu tür maddelerin ortamda bulunması, doğal dengenin değişmesi açısından ekolojik sisteme hemen veya ileride zarar verebilir. Önlem: Risk göz önüne alınarak bu tür maddelerin toprakla ve çevreyle teması engellenmelidir.

16 Birbiri ile Karışmaması Gereken Kimyasallar Aşağıdaki kimyasalların birbirleri ile temas etmemesine dikkat edilmelidir. Kimyasal Aktif karbon Alkali metaller Amonyak Amonyum nitrat Anilin Asetik asit Asetilen Aseton Azid Bakır Brom Cıva Flor Fosfor (beyaz) Gümüş Hidroflorik asit Hidrojen peroksit Hidrojen sülfür Hidrokarbonlar Hidrosiyanik asit İyot Kalsiyum oksit Klor Kloratlar Kromik asit ve krom Kükürtlü hidrojen Nitratlar Nitrik asit Oksijen Okzalik asit Perklorik asit Peroksitler Potasyum Potasyum permanganat Selenitler Sodyum peroksit Sodyum nitrit Sülfürik asit Yanıcı sıvılar Karışmaması Gereken Kimyasallar Kalsiyum hipoklorit, oksitleyici maddeler Su, karbon tetraklorür, halojenli alkanlar, karbon dioksit, halojenler Cıva (örneğin manometre içerisinde), klor, iyot, brom, kalsiyum hipoklorit, hidroflorik asit Toz halindeki metaller, yanıcı sıvılar, kükürt, kloratlar, tüm asitler, nitritler, ince tanecikli organik veya yanıcı başka maddeler Hidrojen peroksit, nitrik asit Kromik asit, nitrik asit, hidroksilli bileşikler, etilen glikol, perklorik asit, peroksitler, permanganatlar Flor, klor, brom, bakır, cıva, gümüş Derişik nitrik asit, derişik sülfürik asit Asitler Asetilen, hidrojen peroksit Amonyak, asetilen, butan ve diğer petrol gazları, turpentin, benzen Asetilen, amonyak, fulminik asit, okzalik asit Bütün maddeler Hava, oksijen, indirgen maddeler, alkaliler Asetilen, okzalik asit, tartarik asit, amonyum bileşikleri, fulminik asit Amonyak Bakır, krom, demir, metal ve metal tuzları, yanıcı sıvılar, anilin, nitrometan, alkoller, aseton, organik bileşikler Nitrik asit, yükseltgen maddeler Flor, klor, brom, kromik asit, sodyum peroksit Nitrik asit, alkaliler Asetilen, amonyak, hidrojen Su Amonyak, asetilen, bütan ve diğer petrol gazları, turpentin Amonyum tuzları, asitler, metal tozlar, sülfür, ince tanecikli organik veya yanıcı maddeler Asetik asit, naftalin, kamfer, gliserin, bazı alkoller, yanıcı sıvılar, petrol benzini Nitrik asit, oksidan gazlar Sülfürik asit Asetik asit, anilin, kromik asit, hidrosiyanik asit, hidrojen sülfür, yanıcı sıvılar ve gazlar, bakır, ağır metaller Yağlar, gres, hidrojen, yanıcı sıvılar, yanıcı katılar ve yanıcı gazlar Gümüş, cıva Asetik anhidrit, bizmut ve bileşikleri, alkoller, kağıt, tahta, yağ Asitler Karbon tetraklorür, karbon dioksit, su Gliserin, etilen glikol, benzaldehit, sülfürik asit İndirgen maddeler Etil ve metil alkol, glasiyal asetik asit, asetik anhidrit, benzaldehit, karbon disülfür, gliserin, etilen glikol, etil asetat, metil asetat, furfural Amonyum nitrat, diğer amonyum tuzları Kloratlar, perkloratlar, permanganatlar Amonyum nitrat, kromik asit, hidrojen peroksit, nitrik asit, halojenler, sodyum peroksit, diğer yükseltgen maddeler LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 15

17 LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 16 w w w. l a b o r a t u v a r g u v e n l i g i. c o m Atıkların Depolanması ATIK KABI ETİKETİ A B C D E F G H I ATIK ÇEŞİDİ Halojen içermeyen organik çözgen ve çözeltiler Halojenli organik çözgen ve çözeltiler Katı atıklar Tuz çözeltileri Zehirli inorganik atıklar, ağır metal tuzları ve bunların çözeltileri Zehirli yanıcı bileşikler Cıva ve inorganik cıva tuzları Geri kazanılabilecek metal tuzları atıkları, her metal tuzu atığı ayrı kapta toplanmalıdır İnorganik katılar ATIK ÇEŞİDİ ATMA ÖNCESİ İŞLEM * ATIK KABI Etiketi Cinsi Kontamine olmuş halojen içermeyen organik çözeltiler - A 1 Halojenli organik çözeltiler - B 2 Genel olarak tepkimeye girmeyen organik reaktifler - A Genel olarak tepkimeye girmeyen halojenli organik reaktifler - B Katı atıklar - C 3 Organik asitlerin sulu çözeltileri Aromatik karboksilik asitler Organik bazlar ve aminler Nitriller ve merkaptanlar Suda çözünen aldehitler Organik bir çözgende çözünmüş organo-metalik bileşikler Kanserojen, çok toksik ve zararlı bileşikler Alkil sülfatlar Organik peroksitler Sodyum bikarbonat (M106323) veya sodyum hidroksit (M106462) ile nötralizasyon yapılır. * D Seyreltik hidroklorik asit (M100312) ile çöktürme Çökelek: C, yapılır. Süzüntü: D Seyreltik hidroklorik asit (M100312) veya sülfürik asit (M100716) ile nötralizasyon yapılır. * A veya B Sodyum hipoklorit çözeltisi (M105614) ile birkaç saat süreyle karıştırılarak oksitlendirilme, oksitleyici Organik faz: A, maddenin kalan kısmı sodyum tiyosülfat (M106513) ile Sulu faz: B nötralizasyon yapılır. Seyreltik sodyum hidrojen sülfat (M806356) ile reaksiyona sokularak bisülfite dönüşüm sağlanır. A veya B Çeker ocakta n-bütanol (M822262) içerisine damla damla ilave edilir ve gaz çıkışının tamamlanması Organik faz: A, beklenir. 1 saat daha karıştırılmaya devam edilir ve Sulu faz: D üzerine fazlaca su ilave edilir. - F 4 Buzla soğutulmuş amonyak (M150426) içerisine şiddetle karıştırma işlemi yapılarak damla damla ilave edilir. Perex-Test (M116206) kullanılarak tespit edilir ve demir(ii)-klorür ile nötralize edilir. * D Organik Atık: A veya B, Sulu çözeltiler: D Asit halojenürler Yüksek miktarda Metanol (M822283) içerisine damla damla ilave edilir, reaksiyonu hızlandırmak için birkaç damla hidroklorik asit (M100312) ilave edilebilir. * B Sodyum hidroksit (M105587) ile nötralize edilir. İnorganik asitler ve anhidritler Dikkatlice karıştırılarak buzlu su içerisinde seyreltilir ve sodyum hidroksit çözeltisi (M105587) ile nötralizasyon * D yapılır. İnorganik bazlar Gerektiğinde karıştırma yapılarak suya ilave edilirler, çeker ocakta hidroklorik asit (M100312) ile * D nötralizasyon yapılır. İnorganik tuzlar - I İnorganik tuzların nötral çözeltileri - * D Ağır metal tuzları ve çözeltileri - E 5

18 Raney nikeli ATIK ÇEŞİDİ ATMA ÖNCESİ İŞLEM * Sulu süspansiyon halinde hidroklorik asit (M100312) içinde çözünme oluncaya kadar ilave edilir. Raney nikeli veya süzülen çökeleği kurutulmamalıdır, aksi takdirde hava ile kendiliğinden tutuşur. Talyum tuzları ve sulu çözeltileri - E İnorganik selenyum bileşikleri Sulu çözelti halindeki selenyum tuzları derişik nitrik asit (M100443) ile reaksiyona sokularak elementel selenyum geri kazanılabilir. Karışıma sodyum bisülfit çözeltisi (M806356) ilave edildiğinde elementel selenyum çöker. ATIK KABI Etiketi E Bileşikler: E, Sulu faz: D Berilyum ve tuzları - E İnorganik cıva Chemizorb Hg (M112576) ile toplanılmalıdır. G Siyanürler ph aralığında hidrojen peroksit (M822287) ile önce siyanatlara oksitlenir, daha sonra ph 8-9 aralığında oksidantın fazlasının ilavesiyle siyanatlar karbon dioksite yükseltgenir. D Azidler İnorganik peroksitler ve oksidantlar (brom ve iyot gibi) Hidrojen florür ve inorganik florür çözeltileri Sıvı inorganik halojenür atıklar ve hidrolize duyarlı reaktifler Sodyum tüyosülfatlı (M106512) ortamda iyotla (M104760) reaksiyona sokularak azota dönüştürülürler. Asidik sodyum tiyosülfat çözeltisi (M106513) ile indirgenerek zararsız hale getirilirler. Kalsiyum karbonat (M102063) ile muamele edilerek kalsiyum florür şeklinde çöktürülür. Buzla soğutulmuş %10 luk sodyum hidroksit çözeltisine (M105587) damla damla ilave edilerek zararsız hale getirilir. D D Çökelek: I, Süzüntü: D Kırmızı fosfor - I Fosforlu bileşikler Alkali metaller Fosforlu bileşiklerin her bir gramı için 5 ml %50 lik sodyum hidroksit çözeltisi (M106462) içeren 100 ml %5 lik sodyum hipoklorit çözeltisi (M105614) alınır. Buzla soğutma yapılarak damla damla damlatılma suretiyle nörtalizasyon yapılır. Kalsiyum hidroksit (M102047) ilave edilir ve filtrasyon yapılır. İnert bir çözgen içerisine alınır. 2-propanol (M100995) içine damla damla karıştırılarak ilave edilir. Gaz çıkışı sona erince karışıma su ilave edilir. I Çökelek: I, Süzüntü: D D Cinsi LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 17 Değerli metal atıkları - H Sulu çözeltiler - D Alüminyum alkali bileşikleri İnert gaz atmosferinde petrol eteri (M100910) gibi inert bir çözgen ile seyreltilir. Daha sonra üzerine önce damla damla 1-oktanol (M100991), sonra damla damla su eklenir. Çevreye zararlı maddeler içeren deterjanlı sular - D Biyokimya laboratuvarının başlıca atıkları olan karbohidratlar, amino asitler ve diğer sulu atıklar gibi doğal maddeler [*] İndikatör şeritleri ile ph kontrolü (M109535) [1] Yüksek yoğunluklu polietilen kap (HDPE), en fazla 10 L hacminde olmalıdır (2] Alüminyum ve paslanmaz çelik kaplar kullanılmamalıdır [3] Plastik torba veya uygun orijinal karton kaplar, cam malzemeler için ise ayrı kutular kullanılmalıdır [4] Sağlam, sızdırmaz ve üzerinde uyarıcı etiket bulunan kaplar [5] Özel üretilmiş atık madde kapları - F D, Organik çözgenle karışım halinde ise: A veya B

19 Peroksit Forma Dönüşen Kimyasallar; LABORATUVAR GÜVENLİĞİ ve DEPOLAMA 18 w w w. l a b o r a t u v a r g u v e n l i g i. c o m Bazı kimyasallar; kendiliğinden ya da içerdiği bileşiklerin hava, ısı ve ışık ile etkileşmesi sonucu yükseltgenerek peroksit oluşturur. İçerisinde peroksit oluşmuş kimyasalların ısısal işleme maruz kalması şiddetli patlamalara neden olabilir. Bu tür kimyasallar kullanılmadan önce mutlaka peroksit testi yapılmalıdır. Merck bu amaç için Peroksit (H 2 O 2 ) Test kitlerini üretmiştir: M110011, M110081, M Kutu açıldıktan 3 ay sonra kullanım süresi dolan kimyasallar Kutu açıldıktan 12 ay sonra kullanım süresi dolan kimyasallar (Damıtma gibi ısıl işlemler yapılmadan önce mutlaka peroksit testi yapılmalıdır.) Bütadien Asetal Diasetilen Akrilik asit Kloropren Asetaldehit Dibenzosiklopentadien Akrilonitril Divinil asetilen Akrilik asit Dihidroantrasen Bütadien Kutu açıldıktan 12 ay sonra kullanım süresi dolan kimyasallar (Oluşan peroksitler zararlı polimerlerin oluşumuna neden olurlar.) İzopropil eterler Akrilonitril Etilen glikol monoeter Klorobütadien Potasyum (metal) Benzil alkol Metil asetilen Kloropren Sodyum amit 2-bütanol 3-metil-1-bütanol Klorotrifloroetilen Vinil eter Siklohekzanol Metil siklopentan Metil metakrilat Viniliden klorür Siklohekzen Metil izobütil keton Vinil asetat Terrafloroetilen 2-siklohekzen-1-ol 4-metil-2-pentanol Vinil asetilen Siklopenten 2-pentanol Vinil klorür Dekahidronaftilen 4-penten-1-ol Vinil piridin Disiklopentadien 1-feniletanol Viniliden klorür Dietilen glikodimetil eter Etilen glikol eter asetat Etilen glikol dimetil eter Etil eter Dioksan Furan 4-heptanol 2-feniletanol 2-propanol Tetrahidrofuran Tetrahidronaftalen Vinil eter Sekonder alkoller 2-hekzanol

20 ÇÖZELTİLER 19 ÇÖZELTİLER

21 Konsantrasyon Birimleri ve Seyreltme Derişim Bir çözeltinin bilinen bir hacmindeki çözünen madde miktarı derişim (konsantrasyon) olarak tanımlanır. Derişim, yüzde derişim, molarite, normalite, ppt, ppm ve ppb cinsinden ifade edilebilir. Bunlardan başka mol kesri, mol yüzdesi ve molalite gibi derişim tanımları da kullanılabilir. Yüzde derişim Bir çözeltinin konsantrasyonu yüzde olarak birkaç şekilde ifade edilir. Karışıklıkları önlemek için kullanılan çözeltinin yüzde konsantrasyonu mutlaka açık olarak belirtilmelidir. Eğer bu bilgi olarak belirtilmemiş ise çözeltinin türünden çıkartılmaya çalışılır. Bu ifadelerin belirtilmesinin ne denli önemli olduğunu en iyi anlatacak örnek; ağırlıkça (w/w) % 50 lik NaOH çözeltisi, 1 litresinde 763 g NaOH içeriyor demektir. Bu da hacimde ağırlıkça yüzde (w/v) olarak % 76.3 demektir. ÇÖZELTİLER 20 Ağırlıkça Yüzde (w/w) Ağırlıkça yüz birim çözeltide bulunan çözünenin ağırlıkça kesridir. Genellikle ticari sulu reaktifler için kullanılır. Örneğin hidroklorik asit % 37 lik (w/w) çözelti halinde satılır. % (w/w) = çözünen maddenin ağırlığı (g) / [çözünen madde (g) + çözücünün ağırlığı (g)] x 100 Örnek: 500 ml % 50 lik (w/w) NaOH çözeltisi nasıl hazırlanır? % 50 = [X / (X +(500 X)] x 100 X = 250 g çözünen O halde bu çözeltinin hazırlanmasında 250 g NaOH alınır ve üzerine 250 ml saf su eklenir. Hacimce Yüzde (v/v) Hacimce 100 birim çözeltide bulunan çözünenin hacimce kesridir. Saf bir sıvının başka bir sıvı ile seyreltilmesi ile hazırlanan çözeltiler için kullanılır. % (v/v) = [(çözünen sıvının hacmi (ml) / çözeltinin hacmi (ml)] x 100 Örnek: 150 ml % 28 lik (v/v) sulu etil alkol çözeltisi nasıl hazırlanır? % 28 = (X / 150 ml) x 100 X = 42 ml 42 ml etil alkol alınır ve son hacim saf su ile 150 ml ye tamamlanır. Hacimde Ağırlıkça Yüzde (w/v) Hacimce 100 birim çözeltide bulunan çözünenin ağırlıkça kesridir. Katı maddelerin seyreltik sulu çözeltilerinin hazırlanması için kullanılır. % (w/v) = [çözünen maddenin ağırlığı (g) / çözeltinin hacmi (ml)] x 100 Örnek: 250 ml % 20 lik (w/v) NaCl çözeltisi hazırlamak için kaç gram NaCl gerekir? % (w/v) = ( w1 / v) x 100 % 20 = (w1 / 250) x 100 w1 = 50 g Bu durumda 50 g NaCl tartılır, suda çözülerek son hacim saf su ile 250 ml ye tamamlanır. Molarite Molarite, bir litre çözeltide çözünen maddenin mol sayısını gösterir. M harfi ile gösterilir. M= n (mol) / V (L)

22 Örnek: 500 ml 0.1 M NaOH çözeltisi hazırlamak için kaç gram NaOH tartılmalıdır? MA (Molekül ağırlığı NaOH)= = 40 g/mol M= n / V 0.1 mol/l= n / 0.5 (L) n= 0.05 mol n= m/ma 0.05 mol= m /40 (g/mol) m= 2 g 2 g NaOH tartılarak son hacim dikkatlice 500 ml ye tamamlanır. Normalite Çözeltinin 1 ml sinde bulunan çözünen maddenin milieşdeğer gram sayısıdır. Aynı ifade litresindeki eşdeğer gram sayısı olarak da belirtilebilir. N= (m / eşdeğer gram sayısı) / V Eşdeğer gram sayısı: Molekül ağırlığı / Tesir değerliği Tesir Değerliği (TD): Asitlerin ortama verdiği H + iyonu sayısı, bazların ortama verdiği OH - iyonu sayısı, tuzların ise ortama verdiği veya aldığı elektron sayısına tesir değerliği denir. Örneğin H 2 SO 4 için bu değer 2 dir. Çünkü sülfürik asit 2 tane H + iyonunu sulu çözeltisine verebilir. NaOH, HNO 3, HCl için bu değer 1 dir. Aşağıda bazı bileşiklerin tesir değerliği verilmiştir. Fakat tesir değerliği hesaplanırken, tesir değerliği bulunacak maddenin reaksiyona girdiği madde ile verdiği tepkimeye göre tesir değerliğinin değişebileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle son dönemlerde normalite kavramı yerine maddenin reaksiyonu yazılarak stokiyometrik oran üzerinden hesaplama yapılmaktadır. Molarite ve normalite arasında N = M x TD bağlantısı vardır. Bazı bileşiklerin tesir değerlikleri ve 0.1 N çözelti hazırlamak için gerekli tartım miktarları Reaktifler Formül Tesir Değerliği Konsantrasyon Tartım (g/l) (M) (N) Alüminyum potasyum sülfat.12h 2 O Al.K(SO 4 ) 3.12H 2 O Amonyak NH Amonyum hidrojen ortofosfat (NH 4 ) 2 HPO Amonyum hidroksit NH 4 OH Amonyum karbonat (NH 4 ) 2 CO Amonyum klorür NH 4 Cl Amonyum molibdat.4h 2 O (NH 4 ) 6 Mo 7 O 24.4H Amonyum okzalat (NH 4 ) 2 C 2 O 4.H 2 O Amonyum sodyum hidrojen ortofosfat NH 4 NaHPO Amonyum sülfat (NH 4 ) 2 SO Amonyum tiyosiyanat NH 4 CNS Arsenik (III) oksit As 2 O Arsenik trisülfit As 2 S Asetik asit C 2 H 4 O Bakır oksit CuO Bakır sülfat.5h 2 O CuSO 4.5H 2 O Baryum hidroksit Ba(OH) Baryum karbonat BaCO Baryum klorür.2h 2 O BaCl 2.2H 2 O Baryum oksit BaO Baryum peroksit BaO Borik asit H 3 BO Cıva(II) klorür HgCl Çinko sülfat.7h 2 O ZnSO 4.7H 2 O Demir(II) amonyum sülfat.6h 2 O FeSO 4 (NH 4 ) 2.SO 4.6H 2 O Demir(II) sülfat.7h 2 O FeSO 4.7H 2 O Demir Oksit FeO ÇÖZELTİLER 21

23 ÇÖZELTİLER 22 Bazı bileşiklerin tesir değerlikleri ve 0.1 N çözelti hazırlamak için gerekli tartım miktarları Reaktifler Formül Tesir Konsantrasyon Tartım Değerliği (M) (N) (g/l) Formik asit HCOOH Fosforik asit H 3 PO Gümüş nitrat AgNO Hidroferrosiyanik asit H 4 Fe(CN) Hidrojen peroksit H 2 O Hidrojen sülfür H 2 S Hidroklorik asit HCl İyot I Kalay klorür.2h 2 O SnCl 2.2H 2 O Kalsiyum hidroksit Ca(OH) Kalsiyum karbonat CaCO Kalsiyum klorür.6h 2 O CaCl 2.6H 2 O Kurşun(IV) oksit PbO Laktik asit C 3 H 6 O Magnezyum karbonat MgCO Magnezyum klorür.6h 2 O MgCl 2.6H 2 O Malik asit C 4 H 6 O Mangan sülfat.5h 2 O MnSO 4.5H 2 O Manganez peroksit MnO Nitrik asit HNO Oksalik anhidrit C 2 O Okzalik asit. 2H 2 O C 2 H 2 O 4.2H 2 O Perklorik asit HClO Potasyum bikarbonat KHCO Potasyum bikromat K 2 Cr 2 O Potasyum bromür HBr Potasyum hidroksit KOH Potasyum iyodat KIO Potasyum iyodit KI Potasyum karbonat K 2 CO Potasyum klorür KCl Potasyum kromat K 2 CrO Potasyum nitrat KNO Potasyun nitrit KNO Potasyum permanganat KMnO Potasyum siyanür KCN Potasyum sodyum tartarat.4h 2 O NaKC 4 H 4 O 6.4H 2 O Potasyum sülfat K 2 SO Potasyum tiyosiyanat KSCN Sitrik asit.h 2 O C 6 H 8 O 7. H 2 O Sodyum bikarbonat NaHCO Sodyum hidroksit NaOH Sodyum karbonat Na 2 CO Sodyum klorat NaClO Sodyum klorür NaCl Sodyum nitrat NaNO Sodyum nitrit NaNO Sodyum oksit Na 2 O Sodyum sülfür Na 2 S Sodyum tiyosülfat.5h 2 O Na 2 S 2 O 3.5H 2 O Süksinik asit H 2 C 4 H 4 O Sülfürik asit H 2 SO Tartarik asit C 4 H 6 O Trikloroasetik asit CCl 3 COOH

24 ppt (binde bir), ppm (milyonda bir) ve ppb (milyarda bir) Hesaplamaları Eser miktardaki çözeltilerin derişimini belirtmek amacıyla kullanılır. ppt = (g çözünen / kg veya litre çözelti) ppm = (mg çözünen / kg veya litre çözelti) ppb = (µg çözünen / kg veya litre çözelti) şeklinde ifade edilir. Not: Bazen ppt ifadesi part per thousand (binde bir) olarak kullanıldığı gibi bazende part per trillion (trilyonda bir) olarak da ifade edilebilir. Bu nedenle hangi ifade için kullanıldığına dikkat edilmelidir. Örnek: Bir su örneğinin analizi sonucunda bulunan Na + derişimi 200 ppm olarak bulunmuştur. Sudaki sodyum kaynağının NaCl olduğu düşünülmektedir. NaCl ün derişimini hesaplayınız. Bu durumda çözeltinin litresinde 200 mg Na + var demektir. n (mol) = m (g) / Ma (g/mol) formülünden önce mol sayısı bulunur. nna + = ( 200 x (10-3 ) g) / (23 g/mol) = 8.70 x (10-3 ) mol V = 1 L olduğu için n = M Bu aynı zamanda NaCl nin molaritesidir. [Na + ] = 8.70 x (10-3 ) M Çapraz Kuralı (Pearson Karesi) Konsantrasyonları farklı iki çözelti uygun oranlarda karıştırılarak istenen konsantrasyonda üçüncü bir çözelti elde etmek için çapraz kuralı uygulanır. Bu yöntem ağırlıkça yüzde olarak verilen çözeltilerde kullanılır. Eğer çözeltinin yoğunluğu 1 e yakın ise ağırlıkça yüzde yerine ml de yazılabilir. Çözeltinin yoğunluğu 1 e yakın değil ise % ağırlık dışında bu hesaplama yanlış sonuç verecektir. A: Birinci çözelti. B: İkinci çözelti. C: Hazırlanması istenen çözelti. (C-B): A çözeltisinden alınacak miktar. (A-C): B çözeltisinden alınacak miktar. A B C C-B A-C ÇÖZELTİLER 23 Örnek: % 95 lik etil alkol ve % 20 lik etil alkol kullanılarak, % 50 lik etil alkol hazırlanması isteniyor = =45 % 95 lik çözeltiden 30 ml ve % 20 lik çözeltiden 45 ml alınarak % 50 lik çözelti elde edilir. Bu yöntem % ile gösterilen çözeltilerin seyreltilmesinde de kullanılır. Örnek: % 80 lik bir çözelti seyreltilerek % 35 lik bir çözelti elde edilmek isteniyor. Bu durumda seyreltme işlemi su ile yapılacağı için çapraz kuralındaki B yerine 0 yazılır. Çünkü söz konusu çözeltinin sudaki konsantrasyonu % 0 dır.

25 = =45 % 80 lik çözeltiden 35 ml alınarak üzerine 45 ml saf su eklenir. Böylelikle % 35 lik çözelti elde edilir. Derişik Asit Çözeltisinden Seyreltik Asit Çözeltisi Hazırlama Değişik yoğunlukta ve yüzdelerde seyreltik asit çözeltisi hazırlamak için öncelikle kullanılacak olan derişik asit çözeltisinin şişe üzerindeki etiket bilgileri alınır (yoğunluk, molekül ağırlığı, ağırlıkça yüzdesi). Daha sonra aşağıdaki tablolardan hazırlanılması istenen asidin yoğunluk ve ağırlıkça yüzde değerleri kaydedilir. Yoğunluğu d=1.52 g/ml olan 100 ml sülfürik asit çözeltisinin hazırlanması ÇÖZELTİLER 24 Bu hesaplamanın yapılabilmesi için derişik asidin yoğunluğu ve ağırlıkça yüzdesi ile hazırlanması istenen çözeltinin yoğunluğu ve ağırlıkça yüzdesi bilinmelidir. Bu veriler kullanılarak derişik asitten kaç ml alınması gerektiği hesaplanabilir. Derişik asidin yoğunluğu ve ağırlıkça yüzdesi şişe üzerindeki etiket bilgilerinden alınabilir. Bu değerler yoğunluk = g/ml, ağırlık esasına göre yüzdesi = dir. Hazırlanması istenen çözeltisinin yoğunluğunun 1.52 g/ml olması isteniyor. İzleyen tablonun sülfürik asit bölümünde d=1.52 g/ml bulunarak buna karşılık gelen ağırlıkça yüzde değeri kaydedilir. Bu değer; % 62 dir. M1 x V1 = M2 x V2 formülü kullanılarak hesaplama yapılır. Ancak burada; M yerine çözeltinin yoğunluğu ve ağırlıkça yüzdesi kullanılır. M1 = Hazırlanılması istenilen çözeltinin derişimi (seyreltik çözelti) V1 = Hazırlanılması istenilen çözeltinin hacmi M2 = Hazırlanılması istenilen çözeltiyi hazırlamak için kullanılan çözeltinin derişimi (derişik çözelti) V2= Hesapla bulunacak olan derişik çözeltiden alınması gereken miktar [1.52 g/ml x 62 g ] x 100 ml = [1.833 g/ml x 94.7 g] x V2 V2= ml Derişik sülfürik asit çözeltisinden ml alınarak son hacim 100 ml ye tamamlanır. Asit üzerine su eklenmeyeceği için önce balon jojeye 40 ml kadar saf su konulur üzerine ml derişik asit eklenir, çalkalanılır ve hacim çizgisine kadar saf su ile tamamlanır. Karışım Hazırlama d= g/ml ve d=1.824 g/ml olan sülfürik asit çözeltisinden d= g/ml olan çözelti hazırlama: Yine aşağıdaki tablolar yardımı ile sülfürik asidin bu yoğunluklara karşılık gelen ağırlık yüzdeleri bulunur ve yoğunluk yerine ağırlık yüzdeleri yazılır g/ml = % 54; g/ml = % 92; g/ml = % = =8

26 Aynı çizgi üzerinde bulunan değerler birbirinden çıkarılarak sonuç karşı tarafa yazılır. Yoğunluğu olan çözeltiden 30 ml ve yoğunluğu olan çözeltiden 8 ml alınarak yoğunluğu olan çözelti hazırlanır. Örnek: 6 M HCl kullanılarak, 250 ml 0.1M HCl çözeltisi nasıl hazırlanır? M1 x V1 = M2 x V2 M1= Stok çözeltinin derişimi V1= Stok çözeltiden alınacak miktar M2= Hazırlanması istenen çözeltinin derişimi V2= Hazırlanması istenen çözeltinin hacmi 6 (mol/l ) x V1 (L) = 0.1 (mol/l) x L V1= L yani 4.2 ml Bir miktar saf su üzerine 4.2 ml 6 M HCl asit çözeltisinden eklenir. Son hacim, saf su ile 250 ml ye seyreltilir. Örnek: 500 ml 0.2 M BaCl 2 çözeltisi BaCl 2.2H 2 O dan ne şekilde hazırlanır? Öncelikle 500 ml çözelti içerisinde çözünen maddenin gram cinsinden miktarı bulunur. 1 mol BaCl 2.2H 2 O= 1 mol BaCl 2 MA (BaCl 2.2H 2 O)= g/mol M = n/v n= 0.1 mol n= m/ma 0.2 mol/l = n/0.500 L 0.1 mol = m/ (g/mol) m= g BaCl 2.2H 2 O bir miktar saf suda çözündürülerek son hacim saf su ile 500 ml ye seyreltilir. ÇÖZELTİLER 25 Örnek: 500 ml 0.07 M Cl - çözeltisini, katı BaCl 2.2H 2 O den ne şekilde hazırlanır? Bu örneğin bir önceki örnekten farkı BaCl 2.2H 2 O ve Cl - arasındaki stokiyometrik oran 1 mol BaCl 2.2H 2 O = 2 mol Cl - şeklindedir. M = n/v 0.07 mol/l = n/0.500 L n= mol Cl - n BaCl 2.2H 2 O = mol Cl - x (1 mol BaCl 2.2H 2 O / 2 mol Cl - ) n BaCl 2.2H 2 O= mol n= m/ma mol = m/ g/mol m= 4.28 g BaCl 2.2H 2 O bir miktar saf suda çözündürülerek son hacim saf su ile 500 ml ye seyreltilir.

27 ÇÖZELTİLER 26 Sülfürik Asit H 2 SO 4, M = g/mol Yoğunluk H 2 SO 4 içeriği Yoğunluk H 2 SO 4 içeriği d 20 /4 Ağırlık % mol/l d 20 /4 Ağırlık % mol/l

28 Sülfürik Asit H 2 SO 4, M = g/mol Yoğunluk H 2 SO 4 içeriği Yoğunluk H 2 SO 4 içeriği d 20 /4 Ağırlık % mol/l d 20 /4 Ağırlık % mol/l ÇÖZELTİLER 27 Nitrik Asit HNO 3, M = g/mol Yoğunluk HNO 3 içeriği Yoğunluk HNO 3 içeriği d 20 /4 Ağırlık % mol/l d 20 /4 Ağırlık % mol/l