YERLİ HAYVAN GENETİK KAYNAKLARININ KORUNMASI. Doç. Dr. Yasemin ÖNER

Transkript

1 YERLİ HAYVAN GENETİK KAYNAKLARININ KORUNMASI Doç. Dr. Yasemin ÖNER

2 Hayvan Gen Kaynaklarının Korunması

3

4 BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK EKOSİSTEM ÇEŞİTLİLİĞİ TÜR ÇEŞİTLİLİĞİ EVCİL HAYVAN GENETİK ÇEŞİTLİLİĞİ

5 Biyolojik Çeşitlilik; kara, deniz ve diğer su ekosistemleri ile bu ekosistemlerdeki ekolojik yapılar da dahil olmak üzere tüm birimlerindeki canlı organizmalar arasındaki farklılaşma

6 Ekosistem çeşitliliği Ekosistem çeşitliliği ise bir alandaki ekosistem tiplerinin ve bu ekosistemler içerisindeki ekolojik ve evrimsel süreçlerin çeşitliliği olarak tanımlanmaktadır

7 Tür çeşitliliği Tür çeşitliliği ise, belli bir alan, bölge veya tüm dünyadaki türlerin farklılıklarını ifade etmektedir. Bir bölgedeki türlerin sayısı (tür zenginliği)

8 Genetik kaynaklar; Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi nde bugün için değer taşıyan veya gelecekte değer kazanacak genetik materyal olarak tanımlanmıştır Evcilleştirilmiş hayvan türlerine ait ırklar, evcil hayvan genetik kaynakları olarak tanımlanmaktadır. Hayvan Gen Kaynaklarının Korunması

9 Sürdürülebilirlik: Biyolojik çeşitlilik unsurlarının, uzun dönemde biyolojik çeşitliliğin azalmasına yol açmayacak şekilde ve oranda kullanımı ve böylece biyolojik çeşitliliğin bugünkü ve gelecekteki nesillerin ihtiyaçlarını ve özlemlerini karşılama potansiyelini muhafaza etmesi anlamındadır.

10 Hayvan genetik kaynakları Dünya II durum raporu nda; Gıda ve besin güvenliği açısından doğal kaynakların Sadece üretim artışına odaklanmak yönetimine kapsamlı yerine bir yaklaşım

11 Tür Tür 1 Alpaka 20 Beçtavuğu 2 Amerikan Bizonu 21 Kobay 3 Eşek 22 At 4 Tek hörgüçlü deve 23 Lama 5 Manda 24 Ördek (Muscovy) 6 Cassowary 25 Nandu 7 Sığır 26 Devekuşu 8 Tavuk 27 Keklik 9 Chilean Tinamou 28 Tavuskuşu 10 Geyik 29 Sülün 11 Köpek 30 Tavşan 12 Çift hörgüçlü deve 31 Güvercin 13 Çift/tek hörgüçlü deve 32 Bıldırcın 14 Ördek (evcil) 33 Tavşan 15 Ördek (evcil/muscovy) 34 Koyun 16 Emu 35 Kırlangıç 17 Keçi 36 Hindi 18 Kaz (Evcil) 37 Vikunya 19 Guanako 38 Yak (Tibet sığırı) Hayvancılık sektöründe sadece 38 evcil türün, ırkı kullanmaktadır. Hayvan Gen Kaynaklarının Korunması

12 Hayvan Genetik Kaynaklarındaki Azalmanın Nedenleri 1. Artan dünya nüfusun gıda ihtiyacı ve gelişmekte olan ülkelerde hayvansal ürünlere talebin artması, 2. Hayvansal üretimin belli bir türün tek bir ırkına dayalı olarak sürdürülmesi 3. Üretim sistemlerini değişmesi 4. Gelişi güzel, kontrolsüz melezlemeler 5. Çevirme melezlemesi için verilen teşvikler

13 Dünya da HGK risk durumu

14 Türkiye HGK risk durumu Memeli Kanatlı Diğer Toplam Risk altında Yok olmuş Risk bulunmuyor Bilinmiyor Toplam

15 Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunma Gerekçeleri

16 Gıda Güvenliği 1. Çevre şartlarında meydana gelebilecek değişikliklerin öngörülememesi ve oluşabilecek şartlarda hangi özelliklere ihtiyaç duyulabileceği kestirilemediğinden genetik varyasyonun korunması gerekir. 2. Yerel üretim şartlarına uygun genotipler gıda üretimine katkı sağlamaktadırlar.

17 Ekolojik önemi 1. Adaptasyon yeteneği ve agroekosistem 2. Üretim çevresine uyum, 3. Düşük değerli yem kaynaklarını ve bitkisel üretime elverişsiz alanları verime dönüştürme

18 Bilimsel Önemi 1.Hastalık, parazit, farklı çevre ve besleme koşullarına adaptasyon ile ilgili çalışmalarda farklı genetik yapıya sahip materyale ihtiyaç duyulmaktadır. 2. Hayvan genetik kaynakları bu gibi çalışmalara materyal sağlamanın yanı sıra kendine ait özgün bir özelliğe sahip ırklar biyolojik model olarak da kullanılabilirler.

19 Kültürel ve Tarihsel Önemi

20 Kültürel ve Tarihsel Önemi Çoğu ırk uzun bir evciltme ve adaptasyon sürecinin sonucudur. Bunlar insanoğlu ile çiftlik hayvanları arasındaki uzun tarihi yansıtırlar.

21 Sosyo-Ekonomik Durumu Korumak Birçok ülkede yerli ırklar bazen küçük bir grup yetiştirici tarafından özel nedenler (örneğin, biyolojik tarım veya kullanışsız arazilerde otlatma yapmak için) veya amaçlar (örneğin küçük pazarlara yönelik özel ürünler) için kullanılırlar.

22 Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması nın Yönetimi

23 Uluslararası Önemi Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi hedefleri, 1992 Interlaken Deklarasyonu ve Küresel Eylem Planı (109 ülke) yükümlülükleri, 2007

24

25 Mevzuat Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu EHGK nın Korunması ve Sürdürülebilir Kullanımı Hakkında Yönetmelik Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının Tesciline İlişkin Yönetmelik Tescil Tebliğleri Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Kararname Hayvancılık Desteklemeleri Hakkında Uygulama Esasları Tebliği Yerli Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının Kullanımı ve Yurtdışına Çıkış Yönetmeliği

26 HGK Yönetimi EHGK Koruma Ulusal Komitesi Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Hayvancılık ve Su Ürünleri Araştırmaları Dairesi Başkanlığı Tavsiye Komisyonları Ex situ in vivo koruma Cryo koruma In situ koruma Sürdürülebilir kullanım Erişim-Paylaşım Envanter HGK Ulusal Odak Noktası Paydaşlar Yetiştirici örgütleri Yetiştiriciler Üniversiteler Araştırma kurumları STK lar Yerel yönetimler Özel sektör Evcil Hayvan Tescil Komitesi Evcil Hayvan Tescil Alt Komiteleri Araştırma enstitü/istasyonları 26

27 Hayvan Genetik Kaynakları Ulusal Strateji ve Eylem Planı ( ) I. Karakterizasyon, envanter, ilgili risk ve eğilimlerin izlenmesi II. Sürdürülebilir kullanım ve geliştirme III. Koruma IV. Politika kurumsallaşma ve altyapı

28 KORUMA YÖNTEMLERİ In situ koruma Irkların kendi orijinal bölgelerinde, canlı olarak tutulması Canlı ex situ koruma Canlı fakat orijinal bölgelerinden uzakta tutulması Ex situ koruma Genetik materyalin in vitro olarak korunması

29 In situ koruma ve Canlı ex situ koruma programları çeşitli illerde sürdürülmektedir Kırklareli Gökçeada Tekirdağ Edirne Çanakkale Balıkesir Bursa Amasya Tokat Rize Artvin Erzurum Ardahan Kars Ankara Manisa İzmir Aydın Afyon Isparta Burdur Antalya Konya Adana Şanlıurfa Diyarbakır Siirt Van Hatay Kilis

30 In situ koruma programı; Hayvancılık Desteklemeleri Kararnamesi kapsamında risk altındaki yerli ırkların, toplam 25 ilde yetiştirici koşullarında kayıt altına alınarak ırk bazında korunmaları desteklenmektedir. Yetiştirici koşullarında korumada hayvan sayısı üst limiti; büyükbaşlarda 1.500, küçükbaşlarda baş, arıda kolonidir, 2015 yılında büyükbaş 550 TL/baş, küçükbaş 80 TL/baş ve arı 40 TL/koloni destekleme yapılmıştır.

31 Yetiştirici koşullarında 6 sığır ırkı, Enstitü koşullarında 4 sığır ırkı koruma altına alınmıştır

32 Manda, Yetiştirici koşullarında, Enstitü koşullarında ve Gen Bankalarında Anadolu Mandası, KAEM, Balıkesir

33 Yetiştirici koşullarında 8, Enstitü koşullarında 4 koyun ırkı koruma altına alınmıştır

34 Yetiştirici koşullarında 8, Enstitü koşullarında 1, Keçi ırkı koruma altına alınmıştır

35 Honamlı tekesi, Konya Abaza keçisi, Görgit Yaylası, Borçka-Artvin Ankara Keçisi, Ayaş-Ankara Kaçkar keçisi, Mağara Yaylası, Murgul-Artvin Gürcü keçisi, Çıldır-Ardahan Kilis Keçisi, Kilis

36

37 Kafkas Arısı, Hem yetiştirici, hem de Enstitü koşullarında koruma altındadır Kafkas Arısı, Ardahan Artvin

38 DAK, DATAE-Erzurum

39 DAK, DATAE-Erzurum

40 GAK, Adana

41 Kıvırcık koyunu Koyunculuk KAEM-Balıkesir 41

42 Bursa Beyazı Alacası Bursa İl GTH Müdürlüğü

43 Bursa İli

44 Ex situ in vitro koruma Programı Gebze Ankara

45

46 Amaç Ex situ Canlı ex situ in situ Gelecek -garanti Evet Evet Evet Sosyo-ekonomik değer Hayır Hayır Evet Eğitim-Araştırma Evet Evet Evet Kültürel- tarihsel değer Hayır Az Evet Ekolojik değer Hayır Az Evet İlgili faktörler Irk değ./gen.uyum Hayır Az Evet Irk hak. bilgiler Az Az Evet Ran. Drift ola. Hayır Evet (+) Evet

47 Deneyim Kurumsal yapıların oluşturulması Uluslararası işbirlikleri Irk zenginliği ve ırkların sahip oldukları özellikler Araştırma sayısı Özel mevzuatın varlığı Küresel ve ulusal boyutta farkındalığın artmış olması Melezleme baskısı Envanter eksikliği Kurumlar arasında işbirliğinin zayıf olması Irkların potansiyellerinin yeterince tanımlanmaması Özel sektörün AR-GE açısından yetersiz olması Kanatlı ve tek tırnaklı araştırmalarının eksik olması Sürdürülebilir kullanım çalışmalarının eksikliği Koruma çalışmalarında artış Interlaken Deklerasyonu ve Küresel Eylem planı Uyum yeteneği yüksek lokal ırkların varlığı Zengin geleneksel bilgi Biyoteknoloji ve yetişmiş personel kapasitesi Dondurarak korumanın yüksek sayıda örnek saklama şansı Yerli ırkların yok olma tehlikesi Irkların saf örneklerinin bulunmasında güçlükler Koruma faaliyetlerinin maliyeti Üretim sistemlerinin kırılgan olması Yetiştiricilerin daha çok yaşlı bireylerden oluşması Ulusal politikaların kültür ırkları lehinde olması G Z F T

48 Dr. Mesut YILDIRIR ve MSc A.Oya AKIN na katkılarına teşekkür ederiz.