XVI. YÜZYILDA MARAŞ VE ÇEVRESİNDE DULKADİRLİ TÜRKMENLERİ

Transkript

1 XVI. YÜZYILDA MARAŞ VE ÇEVRESİNDE DULKADİRLİ TÜRKMENLERİ ÖZET İbrahim SOLAK * Bu çalışmada Maraş ve çevresinde yaşayan Dulkadirli Türkmenlerini incelemeye çalıştık. Aşiretler, Osmanlı toplum yapısının önemli unsurlarındandır. Bunlar kışları sıcak, yazları ise serin bölgelere göçerler. Geçimlerini genellikle hayvancılık yaparak sağlarlar, aynı zamanda ihtiyaçları kadar ziraatle de uğraşırlar. Dulkadirli Türkmenlerine 1526 yılında 26 tâife ve 784 aşiret bağlı iken, 1580 de 21 taife ve 459 aşiret bağlıdır. ANAHTAR KELİMELER Maraş, Dulkadirli, Türkmen, Yörük, Aşiret. ABSTRACT IN XVI. CENTURY DULKADIRLI TURKOMANS MARAŞ AND CLOSE SURROUNDINGS In this study we try to examine the Dulkadirli Turkomans ways of living (nomad) in Maraş and its surroundings. The nomads tribes are the important components of Ottoman society. In summer they move down to cool mountain pasture and also move to hot regions in winter. They usually survive on training animals and nevertheless farming as to serve their needs. The Dulkadirli Turcomans had 26 taife and 784 tribes in 1526, but in 1580 they had 21 taife and 459 congregations. KEYWORDS Maraş, Dulkadirli, Turkoman, Yörük, Nomad. * Arş. Gör. Dr., Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü,

2 110 İbrahim SOLAK GİRİŞ Osmanlı toplum yapısını oluşturan önemli unsurlardan birini konargöçer olarak bilinen ve yarı göçebe hayatı yaşayan aşiretler oluşturur 1. Aşiret, yarı göçebe hayatı yaşayan, boy un altında, cemaatin üstünde bir topluluk 2, akrabalık ilişkilerine dayanan, ortak çıkar ve yarar sağlamak için bir araya gelen insanların oluşturduğu birlikteliktir 3. Aşiretler isim alma hususunda Türkmen ve Yörük diye ikiye ayrılırlar. Kızılırmak Nehrinin doğusunda kalan aşiretlere Türkmen, Kızılırmak ın batısında kalan Ege, Marmara ve Rumeli bölgelerinde yaşayan aşiretlere ise Yörük denilmektedir 4. Maraş ve çevresinde yaşayan Dulkadirli Türkmenleri için ise hem Türkmen hem de Yörük tabiri birlikte kullanılmaktadır 5. Aşiretler hayat tarzlarının gereği olarak kışın genellikle eski, şehir ve kasabaların yakınındaki iskân merkezlerine inerler, yazları ise daha serin olan yaylalara göçerler 6 ve buralarda çoğunlukla hayvancılıkla uğraşırlar. Yetiştirdikleri hayvanların başında ise koyun-keçi, deve ve at Cengiz Orhonlu, Osmanlı İmparatorluğu nda Aşiretlerin İskânı, İstanbul 1987,s.12; Ahmet Refik, Anadolu da Türk Aşiretleri ( ), İstanbul 1989, s. IX.;Yusuf Halaçoğlu, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, Ankara 1991, s.14. M. Halil Yinanç, Aşiret, İA (MEB),C.1, İstanbul 1993,s.710; Y. Halaçoğlu, Aşiret, DİA, C.1, İstanbul 1991, s.9. Rudı Paul Lındner, Ortaçağ Anadolu sunda Göçebeler ve Osmanlılar, (Çeviren:Müfit Günay), İstanbul 2000, s.78. Faruk Sümer, XVI. Asırda Anadolu, Suriye ve Irak ta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumi Bir Bakış, İÜİFM, C. XI, İstanbul , s.511 ; Tayyib Gökbilgin, Rumeli de Yürükler, Tatarlar ve Evlâd-ı Fatihân, İstanbul 1957, s.6-8; Halil İnalcık, The Yürüks, Their Origins, Expansion and Economic Role, Oriental Carpet and Textile Studies I, Eds. R.Pinner and W. Denny, London 1986, s ; İlhan Şahin, Osmanlı İmparatorluğu nda Konar-Göçer Aşiretlerin Hukukî Nizamları, Türk Kültürü, XX/227, Ankara 1982, s.285. Bölgede yörük tabiri bazen Yörükân-ı Maraş s.282, 403,432, bazen de Yörükân-ı Dulkadriyye olarak kullanılmıştır. BA TD 402, s.339,379,462; F. Sümer, Türk Aşiretleri s.520. Y. Halaçoğlu, İskân Siyaseti, s.14.

3 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde 111 gelir 7. Aşiretler kışlak olarak bulundukları yerlerde ihtiyaçlarını giderebilecekleri oranda ziraatle de uğraşmaktadırlar 8. A- Dulkadirlilerin Menşei Dulkadir kelimesinin etimolojisi ile ilgili ileri sürülen görüşlere bakıldığı zaman kelimenin tam olarak ne anlama geldiği ve telaffuzu hakkında net bir görüş bulunmadığı görülür 9. Dulkadirli Türkmenlerinin menşeinin ise arşiv kaynaklarında bilgi bulunmamasına rağmen Faruk Sümer tarafından Oğuzların Bozok koluna, boy olarak da Bayat boyuna mensup oldukları belirtilmektedir 10. Dulkadirliler i oluşturan cemaatler genellikle Bayat, Avşar ve Beydilli boylarından olmakla birlikte bunların beylerinin hangi boya mensup oldukları bilinmemektedir. Dulkadirliler i meydana getiren Türkmenlerin daha çok Bayatlar dan olması beylerinin de Bayat boyundan çıkmış olabileceği ihtimalini kuvvetlendirmektedir Daha geniş bilgi için bakınız, Tufan Gündüz, Anadolu da Türkmen Aşiretleri, Ankara 1997, s.119 vd; Hasan Basri Karadeniz, Atçekenlik ve Atçeken Oymakları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1995, s.269 vd. BA TD 402, s.99,105,107,111 ve muhtelif sayfalar; Anadolu da ve Rumeli de konargöçer hayatı yaşayan Türkmen teşekkülleri hakkında daha geniş bilgi için bakınız: Yör-Türk Vakfı, Anadolu da ve Rumeli de Yörükler ve Türkmenler, Sempozyumu Bildirileri, (Yör-Türk Vakfı 14 Mayıs 2000 Tarsus), Ankara Dulkadir kelimesinin anlamı ile ilgili görüşler: Tulgadır, eski Osmanlı tarihlerinde Dulkadir ve İran tarihleri ve bu tarihlerin etkisi altında kalan Türk tarihçileri Zu'l kadr, Arap tarihçilerin çoğunluğu Dulgadır, Zülkadir veya Tulgadır şeklini kullanmışlardır. Arifi Paşa, Elbistan ve Maraş da Zülkadir (Dulkadir) Oğulları Hükümeti, TOEM, İstanbul 1331, s.359; F. Sümer, Dulkadir Elini Meydana Getiren Oymaklar, Kahramanmaraş 1. Kurtuluş Sempozyumu Şubat 1986, Ankara 1987, s.45; Refet Yinanç, Dulkadir Beyliği, Ankara 1989,s.6-7. Sümer, Dulkadir Oymakları, s.45. Arifi Paşa, Elbistan ve Maraş da Zülkadir (Dulkadir) Oğulları Hükümeti s.359; M. H. Yinanç, Dulkadırlılar, İA (MEB),C.4, İstanbul 1993,,s.654; R.Yinanç, Dulkadir Beyliği, s

4 112 İbrahim SOLAK B- İdari Yapı Sosyal yapıları gereği il veya ulus adı altında sınıflandırılan aşiretler, boy, tâife, aşiret, cemaat, oymak, mahalle, oba şeklinde bölümlere ayrılır 12. Burada oymak, aşiret ve cemaat tabirlerinin genellikle aynı anlamda olduğunu belirtmekte fayda vardır 13. Dulkadirli Ulus una bağlı aşiretlerin ise yukarıdan aşağı doğru tâife ve cemaat şeklinde bölümlere ayrıldığı görülmektedir 14. Boyların başında boyun idari işlerini yürüten boy beyi bulunur, boy beyleri merkezi hükümet tarafından atanır 15. Boy beyleri de her aşiretin başına, aşiret içinden bir kişiyi kethüda olarak atar 16. Maraş ve civarında yaşayan Dulkadirli Ulus una bağlı cemaatlerin en büyük birimi tâifeler 17 olup 1526 yılında bölgede 26 18, 1580 yılında ise 21 tâifenin bulunduğu görülmektedir 19. (Tablo I). Tâifelerin ise alt birimlerini cemaatler oluşturmaktadır T. Gökbilgin, Evlâd-ı Fatihân, s.19 vd.; C. Orhonlu, Aşiretlerin İskânı, s.14; F. Sümer, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, İstanbul 1992, s ; Y. Halaçoğlu, İskân Siyaseti, s.16; Mehmet Eröz, Yörükler, İstanbul 1991,s.40-44; R. P. Lındner, Göçebeler, s.78. Cevdet Türkay, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, İstanbul 1979, s.17. BA TD 402, s.88 vd.; BA TD 998, s.444 vd. C. Orhonlu, Aşiretlerin İskânı,s.14; T. Gündüz, Aşiretler, s.112. F. Sümer, Türk Aşiretleri, s.511; C. Orhonlu, Aşiretlerin İskânı, s.15; A. Akgündüz, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, C.7, İstanbul 1994, s.159. Türkmen illeri umumiyetle boy veya tâife adını taşıyan teşekküllerden meydana gelmişleridir, F. Sümer, Türk Aşiretleri, s.511. BA TD 402, s , , , ; BA TD 998, s.436, , TK 116 s.1 vd.

5 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde 113 Tablo I: Dulkadirli Ulus unu Meydana Getiren Tâifeler Sıra No Tâife Adı Bağlı Cemaat Bağlı Cemaat 1. Ağca Koyunlu Anamaslu nâm-ı diğer Karacalu Araban Avşar Bertiz Bostancıyân Cerid Çağırgan Çimelü Demrek Dışarıcıyân ve Gurbet Dokuz nâm-ı diğer Beşanlu Döngelli Elçi Eşkinciyân Evci Eymür Gündeşlü ve Değşirlü Kara Yuvalu Kavurgalu Kızıllu ve Ali Beylü Koyuncuyân Küreciyân Küşne Müteferrik Osmanlu Peçenek Tacirlü 7 3 TOPLAM yılında 26 tâifeye bağlı 784 cemaatten müteşekkil Dulkadirli Ulus unun hepsi Maraş ve çevresinde bulunmamaktadır. Bu cemaatlerden sadece 308 i Maraş çevresinde bulunan yerleri kışlak, yaylak, ziraat ve otlak sahası olarak tasarruf etmektedir. Dulkadirli Ulus unu oluşturan cemaatler geniş bir coğrafyayı yaylak-kışlak olarak kullanmaktalar. Bu 113

6 114 İbrahim SOLAK cemaatler ana yurtları Maraş ve Elbistan haricinde Şam 20 ve Sivas 21 arasında dolaşmaktadırlar. Dulkadirli Türkmenlerine bağlı cemaatler Maraş haricinde, Şam 22, Halep, Antakya, Diyarbekir, Mardin, Malatya, Hısn-ı Mansur, Antep, Adana, Kayseri, Sivas, Bozok, Yeni İl ve Karaman arasındaki bölgeleri tasarruf etmektedirler yılında bu cemaatlerin haricinde Dulkadirli Ulus una bağlı olan fakat hiçbir yeri tasarruf etmeyen veya tasarruf ettiği yer belli olmayan, sadece cemaat adı ile bağlı olduğu tâife belirtilen 24 cemaat sayısı ise 274 dür yılında ise Maraş Kazâsı nda 242 köyü tasarruf eden 132 cemaatin hemen hemen tamamı yerleşik hayata geçmiş bulunmaktadır. Yine aynı tarihte 169 mezraa 71 cemaat tarafından tasarruf edilmektedir yılında ise cemaatlerin tamamının konar-göçer hayatı yaşadığı görülmektedir. Dulkadirli Türkmenleri nden, Anamaslu 25, Dokuz 26, Küreciyân 27, Cerid 28, Peçenek 29, Kavurgalu 30, Döngelli 31, Küşne 32 ve Bertiz tâifeleri , BA TD 402, s.575,583, 654. BA TD 402, s.628,656. Cemâat-ı Eymürlü tâbi -i mezbur, Şam nevahisinde kışlayub, yaylarlar. s.216, BA TD 402, 416, 499, 575 ve muhtelif sayfalar. Cemâatlerin tasarruf yerleri ile ilgili olarak bakınız BA TD 402, s arası muhtelif sayfalar. BA TD 402, s ve muhtelif sayfalar. Tâife-i Anamaslu nâm-ı diğer Karacalu, der yed-i erbâb-ı timâr, BA TD 402, s.282. Tâife-i Dokuz, der yed-i erbâb-ı timâr, BA TD 402, s.199. Tâife-i Küreciyân an yörükân-ı Maraş, der yed-i erbâb-ı timâr, BA TD 402, s.282. Tâife-i Cerid an yörükân-ı Dulkadriye der yed-i erbâb-ı timâr, BA TD 402, s.339. Tâife-i Peçenek,an yörükân-ı Dulkadriye der yed-i erbâb-ı timâr, BA TD 402, s.379. Tâife-i Kavurgalu-yı Maraş,an yörükân-ı Maraş, der yed-i erbâb-ı timâr, BA TD 402, s.403. Tâife-i Döngelli, an yörükân-ı Liva-i Maraş, der yed-i erbâb-ı timâr, BA TD 402, s.432. Tâife-i Küşne,an yörükân-ı Dulkadriye, der yed-i erbâb-ı timâr, BA TD 402, s.462. Cemaat-ı Bertiz, der yed-i erbâb-ı timâr, BA TD 402, s.317.

7 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde 115 ile bunlara bağlı cemaatlerin timar reâyası ve bazılarının da sipahi, sipahizâde 34 oldukları anlaşılmaktadır. C- Dulkadirli Ulus unu Meydana Getiren Taifeler ve Taifelere Bağlı Cemaatler 1-. Ağca Koyunlu Bulunduğu Cemaat Hane Hasıl Yer Nefer Hasıl Kışlak Yaylak Ağalu Ağca Koyunlu Maraş Kafir Viranı, - Düdenlü Balcılar? Çalışlu Ayn Belut - Durdu? Hacılu Hamidlü Eğrice, Engizek, Nurhak, Kilis Sofdağı Hamza? Fakihlü İbrahim Kethüda Besni - İncirlüce Maraş İsa Kethüdalu Kara Ömerlü Karaçal - Karaca Oruclu Kasım Kethüda Kozanlu Köprülü Mahmud Kethüdalu Gügercinlik Engizek Mirsecilu? Murad Kethüda Musa Hacılu Öküzlü Arslanlu Ahurdağı Pir Ömer Kethüda Ramazan Hacılu Beriyye Binboğa Tur Ali Adillü? Tur Hasanlu Çeşme Elbistan Yakub Çelebi TOPLAM BA TD 402, s.285, 321, , ; BA TD 998, s.447, , TK 116, s.37, 93, 127,142 ve muhtelif sayfalar. (TD 998 in tarihi araştırmacılar arasında ihtilaflıdır. Bu defterin tarihi tarafımızdan 1526 yılı olarak kullanılacaktır. Tarih meselesi ile ilgili daha geniş bilgi için bakınız: İbrahim Solak, XVI. Asırda Maraş Kazâsı, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya 2002, s.4-5. BA TD 402, s , , BA TD 998, s.419. TK 116, s

8 116 İbrahim SOLAK 1526 yılında Ağca Koyunlu taifesine bağlı 20, 1580 yılında ise 11 cemaat bulunmaktadır. Bunlardan 6 sı her iki tarihte de ortak iken diğerlerinin farklı olduğu görülmektedir. Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi cemaatlerden 6 sının ismini bağlı oldukları kethüdalardan almaları muhtemeldir. Ağca Koyunlu taifesine bağlı cemaatlerden bir kısmı Maraş ve çevresini yaylak-kışlak olarak kullanırken, bazılarının Maraş haricinde bulundukları, bazılarının da bulundukları yerlerinin belli olmadığı görülmektedir. Tabloda verilen nüfus rakamlarının haricinde 1526 yılında, 153 mücerred, 20 imam, 9 kethüda ve 5 çeri bulunmaktadır yılında ki nüfus dağılımı ise şöyle sıralanmaktadır. 936 bennak, 938 mücerred, 16 kethüda, 9 sipahi, 7 muaf, 3 pir-i fâni, 1 imam, 1 muhassıl ve 1 a ma. 2- Anamaslu be nâm-ı Karacalu Anamaslu-Karacalu taifesine 1526 yılında 102, 1580 yılında ise 80 cemaat bağlıdır. Bunlardan 37 si her iki tarihte de ortaktır. Bazı cemaatler beraber verilmiştir. Cemaatlerden bir kısmı Maraş ve çevresinde bulunurken, bir kısmının Maraş a uzak bölgeleri kışlak ve yaylak sahası olarak kullandıkları görülmektedir. Taifeye bağlı Orçan aşiretinin torunları olması kuvvetli olan ve bugün Türkoğlu İlçesine bağlı köylerin bir kısmının adı Orçan köyleri olarak zikredilmektedir. Tabloda verilen nüfus rakamlarının haricinde (Bakınız tablo II) 1526 yılında, 421 mücerred, 28 imam, 15 kethüda, 98 çeri, 1 müderris ve 1 sipahi bulunmaktadır yılında ki nüfus dağılımı ise şöyle sıralanmaktadır bennak, 2232 mücerred, 12 kethüda, 4 sipahisipahizade, 15 imam, 3 pir-i fâni, 3 muhassıl, 1 a ma, 1 derviş, 2 müderris, 1 ehl-i ilim, 1 duacı, 2 divane, 1 çolak, 1 hatib ve 1 naibü ş-şer.

9 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde Araban Cemaat Kışlak Yaylak Nefer Hasıl Alagözlü Kara Hayıt Elbistan Budak Fakihlü Deliklü Sis Hudud Kara Yağmurlu Kars, Andırın Müfıklu? Gügercinlik TOPLAM Araban taifesinin 1526 yılında cemaat olarak kaydı bulunmaz iken aynı tarihte Maraş Kazâsı na bağlı Araban Nâhiyesi nin olduğu görülmektedir 38. Bugün Gazi Antep iline bağlı Araban Kazâsı nın oluşumunda bu taifeye bağlı aşiretlerin önemli rol alma ihtimali kuvvetlidir. Tabloda verilen toplam nüfus rakamlarının yapısı şöyle sıralanmaktadır. 828 bennak, 184 mücerred, 21 sipahi-sipahizade ve 1 kethüda. 4-Avşar Cemaat Kışlak Yaylak N efer Hasıl Avşar be nâm-ı Avşar Kabağı Adana Niğde İmanlu Avşarı Adana Niğde Karaca Demürcilü Aziz Elbistan Köse Hacılu TOPLAM yılında kaydı bulunmayan Avşar taifesine bağlı cemaatler tabloda da görüldüğü gibi genellikle Adana ve Niğde civarında dolaşmaktadır. Toplam nüfus yapısı ise 170 bennak, 138 mücerred ve 1 kethüdadan oluşmaktadır TK 116, s BA TD 402, s.863. TK 116, s

10 118 İbrahim SOLAK 5- Bertiz ve Perakende Cemaat Hane Nefer Hasıl B. Y. Cemaat Hane Nefer Hasıl B.Y. Ala Firuzlu V. Büyük? V. Çatal ve Ali Baraklu Bey ve Kara Baldır V. Çoban Beyi ve Üstadîn Başı Büyük ve Hacılar Bayram Hacılu V. Geben? 1 Bertiz Kara V. Gürkan ve Hayıt Karıncık 12 Birtane V. Hanefi Davud Sivrice 5 68 Fakihlü Öyük V. Hasan Kara Bayındır V. Karaburç Karaçatal 10 Kuru Pınar V. Karaburç V. Kozcu ve Kayalu 32 Kara Hamzalu Mahmud V. Köse Beylü 6 53 Abdallu ve Kurupınar Şeyh Ali V. Nazar Fakih Pazarcık Kethüdalu Bostancı 6 Uğurcalu ve Sarılu? V. Pehlivanlu 3 Aladinek V. Saru V.... ve Mesudlu ve Boz Civan Muzaffer V. Balkar ve Fakir V. Şemseddin ve Ağcalu V. Bayındır Bayındır V. Ustalar? V. Bey Mehmed Maraş V. Yalas Urşuy? V. Bişan Yuva ve Eriklü V. Burtan TOPLAM B.Y.: Bulunduğu Yer, V. Veledi Bertiz taifesine 1526 yılında 50 cemaat bağlı iken, 1580 yılına gelindiğine taifenin kaydının bulunmadığı görülmektedir. Bu taifeye bağlı cemaatlerin kaydının olmamasının sebepleri arasında bunların bir kısmının daha sonra yerleşik hayata geçmesi, bir kısmının başka yerlere gitmesi bir kısmının da başka taifelere katılması gösterilebilir. 40 BA TD 402, s , BA TD 998, s

11 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde 119 Cemaatlerden bir kısmı Maraş ve çevresinde bulunurken bazılarının bulunduğu yer hakkında bilgi bulunmamaktadır yılındaki toplam hanenin haricinde 27 mücerred, 9 imam, 2 kethüda, 78 sipahi, 46 nöker, 9 çeri, 15 muaf ve 1 muhassıl bulunmaktadır. 6-Bostanciyân Cemaat Hane Hasıl Bulunduğu Yer Alacalu Bostancı Çiğdemlü Denizlü Eksalu be nâm-ı Nişancı Göçcülü? ve Halillü Şehidlü ve Haydarlu Veledân-ı Turasan Veledi Fatma Yeni İl YEKUN tahririnde bulunmayan Koyuncu taifesi cemaatlerinin başka cemaatlerle birleşmesi, başka yerlere gitmesi ve yerleşik hayata geçmesi ihtimal dahilindedir yılında toplam hanenin haricinde 23 mücerred, 34 muaf, 4 sipahi, 4 çeri, 2 kethüda ve 1 imam bulunmaktadır. 7- Cerid 1526 yılında 59 cemaate sahip Cerid taifesinin 1580 yılında 46 cemaati bulunmaktadır. Taifeye bağlı cemaatlerin bir kısmı Maraş ve çevresini yaylak-kışlak sahası olarak kullanırken bir kısmının Maraş dışında bulunduğu, bir kısmının da bulundukları yerlerin belli olmadığı görülmektedir. Cerid taifesinin tabloda verilen nüfus verilerinin haricinde (Bakınız tablo III) 1526 yılında 87 mücerred, 5 imam, 9 kethüda, ve 32 çeri bulunmaktadır yılında ki toplam nefer dağılımını ise 2240 bennak, 41 BA TD 402, s , BA TD 998, s

12 120 İbrahim SOLAK 1378mücerred, 5 imam, 16 kethüda, 21 sipahi-sipahi zade ve 1 pir-i fâni oluşturmaktadır. Bugün Türkiye nin birçok bölgesine dağılmış vaziyette bulunan 42 taifenin torunlarının bir kısmı son dönemlere kadar konar-göçer hayatını sürdürmekteydiler. Kahramanmaraş iline bağlı Çağlayan Cerit ilçesi ve çevresindeki bazı köyler Cerid aşiretinin torunları olarak bölgede varlıklarını sürdürmektedirler. 8-Çağırgan (Çağırganlu) Cemaat Hane Hasıl Bulunduğu Yer Nefer Hasıl Kışlak Yaylak Balcılar Besni - Bekişlü Bekişlü ve Tirkeşlü Cihanlu Çağanlu Kilis - Çağırganlu Keferdiz Tekir Beydağı Çakırlu Çamanlu Çankaralu Çirkin Evci Alilü Hisar Beylü Kars Köstere İneklü Gündüzlü - Perakende Sabancılu Sarbanlu Savulbazlu? Besni - Şeyh Ali Oğlu Keferdiz Tuş ve Firuzlu Tuşlu Uzun Yusuf Oğlu Veledi Çağırgan TOPLAM yılında 19, 1580 yılında ise 7 cemaati bulunan Çağırgan veya Çağırganlu taifesinin 45 genelde bulundukları yerlerinin belli olmadığı görülmektedir yılında yerleri belli olanlar Maraş Kazâsı nın Cerid aşireti ile ilgili daha geniş bilgi için bakınız: F. Sümer, Ceridler Türk Dünyası Tarih Dergisi, S.24, İstanbul 1988, s BA TD 402, s , BA TD 998, s TK 116, s Taifenin adı 1526 yılında Çağırgan iken, 1580 de Çağırganlu olarak kaydedilmiştir.

13 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde 121 Keferdiz Nahiyesi nde iken, 1580 yılında ise yerleri belli olan cemaatlerin ise Kilis ve Adıyaman ve Malatya taraflarında bulundukları görülmektedir. Bir önceki tahrire göre 1580 yılında taifeye bağlı cemaat sayısının azalması bunların yerleşmiş veya başka taifelere karışmış olabileceğini akla getirmektedir. Yukarıdaki tabloda 1526 yılındaki toplam hane rakamının haricinde 15 mücerred, 13 muaf, 2 çeri ve 1 imam bulunurken, 1580 yılındaki toplam nefer dağılımı ise 336 bennak, 130 mücerred, 2 pir-i fâni ve 1 kethüdadan oluşmaktadır. 9- Çimelü Cemaat Hane Hasıl Nefer Hasıl Kışlak Yaylak Avretli Bacısı Bakanlu Boynu Yoğunlu ve Çoblu Cihan Obası Çimelü Armutlu - Evcioğlanları Hacı Beylü Katranbaşı Kars Göksun Kayalu Kızıklu Maraşlu Nazırbaşı? ve Çimelü Seydi Kethüda Tacir Oğlu ve Şaşoğlu TOPLAM yılında 15 cemaate sahip taifenin 1580 yılında 2 cemaati bulunmaktadır. Bu cemaatlerin akıbeti ile ilgili olarak bunların yerleşik hayata geçmiş olabilecekleri veya başka cemaatlere katılmış olabilecekleri söylenebilir. Ayrıca 1526 yılında cemaatlerin hiçbirisinin nereleri tasarruf ettiği, nereleri yaylak-kışlak olarak kullandığı belli değildir yılındaki iki cemaatin ise Maraş ve çevresinde bulundukları görülmektedir BA TD 402, s , BA TD 998, s.458. TK 116, s

14 122 İbrahim SOLAK Tabloda verilen 1526 yılına ait toplam hane miktarının haricinde 8 mücerred, 4 kethüda, ve 25 çeri bulunurken, 1580 yılında ki toplam nefer miktarının dağılımı ise 85 bennak, 35 mücerred, 1 imam ve 1 lal şeklindedir. 10- Demrek Cemaat Hane Hasıl Bulunduğu Yer Ali Hacılu Alişar Oğlanları Bayram Gazilü Bulanıklu Maraş Çınal? Emin Çiçeklü 6 80 Demrek Eymürlü Fahreddinlü Gökçe Mağaralu İsa Fakihlü Kara İsalu 5 67 Kefşker Hacılu Kızıl Bey Küçük Fakihlü Maraş Rebilü 7 92 Maraş, Pazarcık Sonlu Şehirlü? 4 53 Timurtaş Veledi Karaman 7 0 Yeğanlar TOPLAM yılında kaydı bulunmayan Demrek taifesine 1526 yılında 21 cemaat bağlı olup, bunlardan bulundukları yerler belli olan 3 cemaatin Maraş civarında oldukları, diğerlerinin ise tasarruf yerlerinin belli olmadığı görülmektedir. Tabloda verilen toplam hane rakamının haricinde 1526 yılında 107 mücerred, 9 imam, 1 kethüda, 4 çeri ve 1 de pir-i fâni bulunmaktadır. 48 BA TD 402, s , , BA TD 998, s.460.

15 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde Dışarıcıyân ve Gurbet Cemaat Hane Hasıl Bulunduğu Yer Alagözlü ve Gurbet Bostanlu Çekemlü 6 80 Dışarıcı Kara Hayıt Gürgenlü İbrahim Kethüdalu Kara Musalu Kaya Muradlu Kızuklu Mahmud Fakihlü Mududlu Saru Mehmedlü Silahdar veledi Ali Güran Şehirlü ve Döger Yağmurlu TOPLAM Birlikte yazılan ve 1580 yılında kayıtları olmayan Dışarıcıyân ve Gurbet taifelerinin 1526 yılında 17 cemaati bulunmaktadır. Bu cemaatlerden sadece biri Maraş a bağlı Kara Hayıt Nahiyesi nde bulunurken, diğerlerinin yerleri belli değildir. Tabloda verilen toplam hane rakamının haricinde 1526 yılında 78 mücerred, 1 imam, 1 kethüda ve 11 çeri bulunmaktadır. 12- Dokuz be nâm-ı Beşânlu Dulkadirli Ulus una bağlı en büyük taifelerden biri olan Dokuz veya Beşanlu taifesinin 1526 yılında 82 cemaati bulunurken, bu sayının 1580 yılına gelindiğinde 45 e düştüğü görülmektedir. Cemaatlerin sayısının düşmesinde bunların bir kısmının yerleşik hayatı tercih etmesinin, bir kısmının başka yerlere gitmesinin veya başka taifelere, başka cemaatlere katılmasının etkili olduğu düşünülebilir. Bu taifeye bağlı cemaatlerden tasarruf yerleri belli olanların Mardin, Kayseri, Antep, Adıyaman ve Maraş arasında dolaştığı görülmektedir. 49 BA TD 402, s , BA TD 998, s

16 124 İbrahim SOLAK Tabloda verilen toplam hane rakamının haricinde (Bakınız tablo IV) 1526 yılında 338 mücerred, 29 imam, 18 kethüda, 55 çeri, 3 nöker, 1 a ma, 1 pir-i fâni ve 1 de muhassıl bulunurken, 1580 yılı toplam neferin dağılımı ise 2236 bennak, 1827 mücerred (mücerredlerden 5 i aynı zamanda muhassıl), 17 imam, 3 kethüda, 2 müderris, 1 ehli ilim, 2 a ma, 3 pir-i fâni, 1 kadızade, 9 sipahi sipahizade, 1 abdal ve 1 naibü ş-şer şeklindedir. 13- Döngelli Cemaat Hane Hasıl Bulunduğu Yer Nefer Hasıl Kışlak Yaylak Avunduklu ve Kışlaklu Andırın Firnos Aydınlu Azablu nâm-ı diğer Burhanlu Kilis - Bekçüğezlü Beleklü Bozca oğlu ve Aydınlu Camustil - Burhanlu ve Geben Alili Çoblu Çun Yakanlu Kargılık Binboğa Donkanlu ve Mürsel Kayalu Döngellü be nâm-ı Arslancıoğlu Gündüzlü - Maraş, Keferdiz, Döngellü ve Nasıri Zeytun, Gügercinlik Dudurga Evci Viran Evsaklu Kilis - Eynelü ve Karaca Kara Hayıt Arablu Fakihlü Gökçe çam Hacılu Hasanlu ve Hasan Demircili Hasan Demürcilü Gündüzlü - Haydarlu Yenice Kale - Haydar Hacılu Hızır Şeyhlü ve Divane Beylü BA TD 402, s , BA TD 998, s TK 116, s

17 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde 125 İlyaslu Kara Yusuf Oğlu ve Artuklu Kasım Çerçilü Gügercinlik - Kasım Hacılu Köçek Alilü Kürtül Merdüzen? Musa Hacılu Mürsel Fakihlü Ağce Kendi - Orçanlu Gügercinlik Sakçılu Tatar Alilü Tatar İlyaslu Tirkeşlü Tilkilü Haruniye - Tumlanlu Uzunlu Köse Sarılu - Yeğen Alilü Antakya - TOPLAM Her iki tahrirde bulunan Döngelli taifesine 1526 yılında 39 cemaat bağlı iken 1580 de bağlı cemaat sayısının 15 e düştüğü görülmektedir. Bu durum cemaatlerin büyük bir kısmının yerleşmiş veya başka taraflara gitmiş olabileceğini akla getirmektedir. Tabloda verilen toplam hane rakamının haricinde 1526 yılında 82 mücerred, 17 imam, 8 kethüda ve 1 çeri bulunurken, 1580 yılı toplam neferin dağılımı ise 613 bennak, 275 mücerred 2 imam ve 3 kethüda şeklindedir. 14- Elçi Cemaat Hane Hasıl Bulunduğu Yer Nefer Hasıl Kışlak Yaylak Duran Hacılu Aziz Kayseri Elçi Pazarcık Esenlü 7 93 Seydi Ali Tubalu Hacılu Tubaluoğlu TOPLAM yılında 5 cemaati bulunan Elçi taifesinin 1580 de cemaat sayısı 1 e düşmüştür. Bu cemaatlerin yerleşik hayatı seçmeleri veya BA TD 402, s , BA TD 998, s.454. TK 116, s

18 126 İbrahim SOLAK başka cemaatlere katılmaları ihtimal dahilindedir. Ayrıca cemaatlerden 1526 yılında birinin bulunduğu yer belli iken diğer cemaatlerin nereleri tasarruf ettikleri hakkında malumat bulunmamaktadır. Tabloda verilen toplam hane rakamının haricinde 1526 yılında 70 mücerred, 3 imam, ve 1 kethüda bulunurken, 1580 yılı toplam neferin dağılımı ise 378 bennak ve 128 mücerred şeklindedir. 15- Eşkinciyân Cemaat Kışlak Yaylak Nefer Hasıl Artuklu Bostanciyân be nâm-ı Muzaffer Oğlanları Büksüz Dede Karkın Deniz Hacılu bn. Demürcilü Adana Niğde Esiklü Eşreflü Gündüzlü Haydarlu İdrislü İrütamlu Kadılu 5 69 Kara Burunlu 4 37 Kara Hamzalu Karaca Ahmedlü Karacalu Seki Yurdu (Maraş) 32 - Nacarlu 7 64 Sarı Hasanlu Sevli Şıhlu Sürtülü Tehmirüklü? Turhanlu Veledân-ı İsmail Kara Hayıt TOPLAM tarihinde kaydı bulunmayan Eşkinciyân taifesine 1580 de 22 cemaat bağlıdır. Bu cemaatlerden sadece 4 ünün tasarruf ettiği yerler belli iken diğerlerinin yerleri belli değildir. Tabloda verilen toplam nefer dağılımı 366 bennak, 392 mücerred, 5 kethüda ve 3 imam şeklindedir. 54 TK 116,s

19 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde Evci (Avcı) Cemaat Hane Hasıl Nefer Hasıl Kışlak Yaylak Evci Revandi, Kars, Antep, Pazarcık, Bayındır Gök Koçdağ Kara Halillü Kızıl Hacılu Adana, Sis Köçeklü Adana Kürehanoğlu Kürelü Kürsülü Tekak Tonlu Toylu Uzunlar Gügercinlik, Kargılık TOPLAM Dud Dağ, Beydağı, Göksun Her iki tahrir döneminde de kaydı bulunan Evci veya Avcı taifesinin 1526 yılında 5 cemaati bulunurken, cemaat sayısının 1580 de 8 e çıktığı görülmektedir. Taifeye yeni katılan cemaatlerin 1526 tahririnde bulunmadığı, bunların başka taifelerden veya başka yerlerden gelebileceği ihtimal dahilindedir. Tasarruf ettikleri yerler belli olan cemaatler tabloda da görüldüğü gibi sadece Maraş ı değil çevrede bulunan başka yerleri de yaylak-kışlak sahası olarak kullanmaktadırlar. Tabloda verilen toplam hane rakamının haricinde 1526 yılında 107 mücerred, 5 imam ve 1kethüda bulunurken, 1580 yılında ise toplam nefer rakamının dağılımının 530 bennak, 372 mücerred, 1 imam, 1 kethüda, 1 a ma, 1 malul, 11 sipahi-sipahizade ve 1 pir-i fâni şeklinde olduğu görülmektedir. 17- Eymür-Eymürlü 1526 da 56 cemaat bağlı olan Eymür taifesinin, 1580 de 116 cemaati bulunmaktadır. İlk tahrirde Eymür olarak kaydedilen taifenin adı 1580 tahririnde Eymürlü şeklinde kaydedilmiştir. Tasarruf yerleri belli olan cemaatlerin 1526 da genellikle Maraş a bağlı Andırın Nahiyesi nde oldukları, 1580 de ise Maraş haricinde Antakya, Antep, Adana ve Adıyaman gibi değişik yerleri tasarruf ettikleri görülmektedir BA TD 402, s , BA TD 998, s.461. TK 116, s

20 128 İbrahim SOLAK Tabloda verilen toplam hane rakamının haricinde (Bakınız tablo V) 1526 da 83 mücerred, 17 imam, 7 kethüda, 7 çeri ve 1 muhassıl bulunurken, 1580 yılı toplam nefer dağılımının ise 3331 bennak, 2699 mücerred (mücerredlerden 4 ü aynı zamanda muhassıl, 2 si a ma), 5 imam, 10 kethüda, 355 sipahi-sipahiade, 19 pir-i fâni, 1 malul, 3 a ma, 2 müderris, 1 ehli ilim ve 58 muaf şeklinde olduğu görülmektedir. 18- Gündeşlü ve Değşirlü Cemaat Hane Hasıl Bulunduğu Yer Nefer Hasıl Kışlak Yaylak Aydoğmuşlu Bayram Hocalu Aladinek - Çakallu Araban - Danişmendlü Dedeşlü Besni Sivas Eğlenlü Balkar - Ekizoğlu Rumkale - Emir Kala ve Gündeşlü Hasanlu Çomak İbrahim Hacılu İkiz Oğlu İncirlü Kara Hayıt İneklü İri Tamlu Haruniye Kafir Kocalu Karamanlu Kili? Mahmuzcalu Ocakcı Okçulu Orkulu Sallu Sarılu ve Mesudoğlu Saru Ömerlü Selmanlu Besni - Su başı Bayındır Şeyhlü Tacirlü Timurhanlu V. Bedi Hüseyin Emin V. Gündeş Yüreğir TOPLAM V. Veledi BA TD 402, , BA TD 998, s TK 116, s

21 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde yılında beraber yazılan Değşirlü ve Gündeşlü taifesine 31 cemaat bağlı iken 1580 yılına gelindiğinde sadece Gündeşlü taifesinin 6 cemaatı bulunmaktadır. Taifeye bağlı cemaat sayısındaki büyük azalmanın sebepleri arasında bunların kısmen yerleşik hayata geçmeleri kısmen de başka cemaatlere katılmış olmaları gösterilebilir da toplam hane rakamının haricinde 3 mücerred, 7 imam ve 1 kethüda bulunurken, 1580 deki toplam nefer dağılımının ise 589 bennak, 177 mücerred, 1 kethüda ve 14 sipahi-sipahizade olduğu görülmektedir. 19- Kara Yuvalu Cemaat Kışlak Yaylak Nefer Hasıl Ahçılu Kilis Dikâç Harâmi Sekisi, Gündüzlü, Haruniye Viranşehir Kara Aişelü Gündüzlü Kara Yurdu Gündüzlü, Haruniye Taceddinlu Gündüzlü Turmuş Hacılu Haruniye Veledân-ı Gedik Yahşi Hanlu Gündüzlü Göksun TOPLAM Sadece 1580 yılında kaydı bulunan taifenin 8 cemaatı bulunmakta, bunlardan tasarruf yerleri belli olanların çoğunun Maraş haricindeki Viranşehir (Malatya) ve Kilis gibi bölgeleri tasarruf ettikleri görülmektedir. Tabloda görülen toplam nefer dağılımı 597 bennak, 762 mücerred, 4 imam ve 8 sipahi-sipahizade şeklindedir. 20- Kavurgalu Cemaat Hane Hasıl Bulunduğu Yer Afşar ve Hacı Peder Artuklu ve Candanlu Kara Hayıt Halife-i? Şeyh İbrahim Kesten Kırgıl ve Kara Hasanlu Kösterelik ve Demürcilü Küne Kenüs? TK 116, s BA TD 402, s , BA TD 998, s

22 130 İbrahim SOLAK Saru Mehmedlü ve Burtan ve Sevindiklü ve Ömerlü Şereflü Yakası Kızıl TOPLAM yılı tahririnde kaydı bulunmayan Kavurgalu taifesinin 1526 da 17 cemaati bulunmaktadır. Bu cemaatlerden sadece birinin tasarruf yeri bellidir, diğer cemaatlerin nereleri tasarruf ettikleri hususunda bilgi yoktur. tabloda verilen toplam hane sayısının haricinde 116 mücerred, 18 çeri ve 4 imamı vardır. 21- Kızıllu ve Ali Beylü 1526 tahririnde birlikte yazılan Kızıllu ve Ali Beylü taifesine 49 cemaat bağlı iken, 1580 yılında Ali Beylü taifesinin kaydının olmadığı, Kızıllu taifesinin ise 18 cemaatinin bulunduğu görülmektedir. Cemaatler 1526 da tasarruf yeri olarak genelde Maraş ı seçerlerken 1580 de ise birçoğu Maraş haricindeki bölgeleri tasarruf etmektedirler. Tablodaki toplam hane rakamının haricinde (Bakınız tablo VI) 1526 da 110 mücerred, 1 imam, 7 kethüda, 7 çeri, 1 a ma ve 5 muaf vardır yılındaki toplam nefer dağılımı 515 bennak, 220 mücerred, 3 imam, 2 kethüda, 32 sipahi-sipahizade, 2 pir-i fâni, 6 derviş ve 6 muaf şeklindedir. 22- Koyuncuyân Cemaat Hane Hasıl Nefer Hasıl Kışlak Yaylak Aydın Hacılı ve Aydoğmuşlu Fakılu Kargılık Zamantu Hüseyin Hacılı Kara İbrahimlü Koyuncuyân Gündüzlü - Müslim Hacılı ve Gündüzlü Pürçiklü Oğlu Sadık Hacılı ve Kayalu Antakya Zamantu Turhanlu? Oğlu TOPLAM BA TD 402, s , BA TD 998, s.422. TK 116, s

23 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde 131 Her iki tahrirde de padişah hassı olan Koyuncuyân taifesi verdikleri koyunculuk hizmeti karşılığında avârız-ı divâniye ve tekâlif-i örfiyyeden muaf tutulmaktadırlar yılında tasarruf yerleri hakkında kayıt bulunmayan taifenin, 1580 de üç cemaatinin tasarruf yeri bellidir. Bunlardan da ikisinin Maraş dışında bulunduğu görülmektedir. Tablodaki toplam hane rakamının haricinde 1526 da 11 mücerred, 4 imam ve 1 kethüda vardır yılındaki toplam neferin dağılımı hakkında bilgi bulunmamaktadır. 23- Küreciyân Cemaat Hane Hasıl B.Y. Nefer Hasıl Kışlak Yaylak Adem Fakihlü Haruniye, Ahmed Hacılu Turud Kilisesi Turud Kilisesi Ahmed Hacılu ve Zekeriya Fakihlü Ali Hacılu bn. Köçek Haruniye, Fakihlü Kargılık Kınık Koru Ali Hacılu ve Saru Danişmendlü Bakır Balcılar Bekişlü ve Bektaşlu Bektaşlu ve Perişan Berid Dağı Bükreklü ve Miskinlü Cuma Hacılu Dadurhanlu Değirmencilü Ebecik Kars - Evci Oğlu Eyne Bey Hacılu Maraş Halil Fakihlü Hasan Ağalu bn. İncik Kanberlü ve Gürcülü ve Zeytun, Degirmencilü-i Miskinlü Gügercinlik Kara Kızıllu (Kızlu) Kercelü (Gürcülü) Gügercinlik Berid Dağı Kırlu Küreciyan ve Sımarlu? Kargılk evvelden olı geldükleri üzre avârız-ı divâniye ve tekâlif-i örfiyyeden muaf ve müsellem olalar deyû mukayyed bulunmağın alâ mekan kayd olundu, BA TD 402, s.87, TK 116, s.28. BA TD 402, s , BA TD 998, s TK 116, s

24 132 İbrahim SOLAK Miskinlü Mustafa Turak ve Sazak Oflazlu Onlarlu? Kargılık - Öksüz ve Körpelü Saru Danişmendlü Sazaklu (Sadaklu) Kars Kars Seydiler Haruniye Ahsendere Soysalı Gügercinlik, Andırın, - Haruniye Sultan Doydarı Gügercinlik - Susunlu Tacirlü Tağar ve Tacirlü TOPLAM B.Y.: Bulunduğu Yer, bn. Be nâm-ı 1526 da 32 cemaat bağlı olan Küreciyân taifesine 1580 de 20 cemaat bağlıdır. Her iki tarihte de tasarruf yerleri belli olan cemaatlerin genellikle Maraş ve çevresinde oldukları görülmektedir. Tablodaki toplam hane rakamının haricinde 1526 da 279 mücerred, 18 imam, 6 kethüda, 3 sipahi, 4 muhassıl, 1 hatib, 2 müezzin 1 ferraş ve 3 derviş vardır yılındaki toplam nefer dağılımı 1355 bennak, 1219 mücerred, 4 imam, 4 sipahi, 1 pir-i fâni, 4 derviş ve 1 muhassıl şeklindedir. 24- Küşne 1526 yılında 81 cemaat bağlı olan Küşne taifesi bu tarihte Dulkadirli Ulus unun en büyük taifelerinden iken 1580 de taifeye bağlı cemaat sayısının 27 ye düştüğü görülmektedir. bir önceki tahrire göre cemaat sayısının 1/3 oranında düşmesi bunların bir kısmının yerleşik hayata geçmesini bir kısmının da başka cemaatlere katılması ile izah edilebilir. Tablodaki toplam hane rakamının haricinde (Bakınız tablo VII) 1526 da 367 mücerred, 20 imam, 8 kethüda, 10 sipahi ve 56 çeri vardır yılındaki toplam nefer dağılımı 2088 bennak, 979 mücerred, 5 imam, 2 kethüda, 22 sipahi-sipahizade, 2 pir-i fâni, 1 muhassıl, 1 hatib, 2 müderris, 1 a ma ve 1 duacı şeklindedir.

25 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde Osmanlu Cemaat Hane Hasıl Bulunduğu Yer Andırın Arefe Gazilü Andırın Edhemlü Andırın Hasanlu Andırın Kara Hamzalu Andırın Kara Musalu Andırın Karacalu Andırın Karciyan? 4 - Andırın Saçma rebea? Andırın TOPLAM yılı tahririnde kaydı bulunmayan Osmanlu taifesine 1526 da 9 cemaat bağlıdır. Bir sonraki tahrirde taifenin kaydının olmaması bunların yerleşik hayata geçmelerini veya başka cemaatlerle birleşmelerini akla getirmektedir. Bu cemaatlerin hepsi de Maraş Kazâsı na bağlı Andırın Nahiyesi nde bulunan mezraaları yaylak-kışlak olarak kullanmaktadırlar. Tabloda verilen toplam hane miktarının haricinde 1526 da 61 mücerred, 37 sipahi-sipahizade, 3 imam, 3 muaf 67 ve 2 kethüda bulunmaktadır. 26- Peçenek Cemaat Hane Hasıl Bulunduğu Yer Akraba-i Yahya Divan ve Abdallar Ali Bey Alsuz Oğlanları Balcılu Ballutlu Oğlu ve Veledi Mirza Başlu Bektaşlu ve Boyacılu Beşari ve Mülk Horan Dervişân-ı Kara Köse ve Süleymanlu Kara Hayıt Dulkadir Oğlanları ve Corcunlu? Ekiz Elma ve Ahsen Gazi Eymür Ali Fakihlü Gazi Beylü ve Saka Mehmedlü BA TD 402, s mezkur üç nefer kimesneler avârız-ı divâniyeden muaf olub ol mukabelede seferi hümâyun vâki oldukça eşerler, BA TD 402, s.962. BA TD 402, s , BA TD 998, s

26 134 İbrahim SOLAK Gök Ali Oğlu ve Sefer Oğlanları Hasanlu Maraş Haydarlu Hızır Çoban ve Aydın Hacı ve Kürden? Göze? Hızır Hacı Kuyumculu 7 92 Olcan ve Cengizlü Ökülü Oğlu Sırlu veledi Kara Fakih Şabtacılu Şah Meliklü Şereflü ve Beşir Hacılu Şeyh Muslihiddin 5 - Toy Ali Oğlu Urbanlu? Üstad Oğlanlı ve Yenicelü Veledi Dertyar ve Derzilü ve Alilü Yar Beylü TOPLAM yılında 48 cemaat bağlı olan Peçenek taifesinin 1580 tahririnde kaydına rastlanmamaktadır. Bu cemaatlerin yerleşik hayata geçmeleri veya başka cemaatlerle birleşmeleri ihtimal dahilindedir. Tabloda da görüldüğü cemaatlerin büyük kısmının tasarruf yerleri belli değildir. Tabloda verilen toplam hane miktarının haricinde 1526 da 67 mücerred, 10 imam, 4 kethüda ve 1 çeri bulunmaktadır. 27- Tacirlü Cemaat Hane Hasıl Bulunduğu Yer Nefer Hasıl Kışlak Yaylak Dedeşlü Değşirlü Gündeşlü Kefşkerlerün Yayaoğlanları Musa Fakihlü Keferdiz Okcılu Behisni - Tacir Hacılu Tacirlü Kara Hayıt Ravendi Nurhak Zekeriyalu Behisni - Toplam

27 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde da 7 cemaat bağlı olan Tacirlü taifesine 1580 de 3 cemaat bağlı bulunmaktadır. Tasarruf yerleri belli olan bazı cemaatlerin bir kısmı Maraş ta bulunurken bir kısmının Maraş haricinde olduğu görülmektedir. Tabloda verilen toplam hane miktarının haricinde 1526 da 49 mücerred, 2 imam, 2 ehli ilim ve 10 çeri bulunurken, 1580 deki toplam nefer miktarının dağılımının ise 451 bennak, 535 mücerred, 1 imam ve 1 kethüda şeklinde olduğu görülmektedir. 28- Müteferrik Cemaat Kışlak Yaylak Nefer Hasıl Ali Hacılu Dışarıcı Berdağı Kebir Keki? Kars Ödüllülü Beriyye Şarkiyân be nâm-ı Hamza Hacılu Gügercinlik Veledân-ı Hasan be nâm-ı Üstadoğlanlu Kınık Toplam Yukarıda verilen taifelerin hiçbirisi içerisinde yer almayan ve 1580 yılı tahririrnde Müteferrik başlığı altında verilen 7 cemaat daha bulunmaktadır. Tabloda da görüldüğü gibi bu cemaatlerin bir kısmı Maraş ve çevresinde, bir kısmı da Maraş haricindeki yerleri tasarruf etmektedirler. Tabloda verilen toplam nefer miktarının dağılımı 460 bennak, 300 mücerred, 2 imam, 6 kethüda, 48 sipahi-sipahizade ve 1 müderris şeklindedir. D- Toplam Nüfus Ve Nüfus Yapısı Yukarıda taifelere bağlı cemaatlerin ve bu cemaatlerin hane ve nefer sayılarının verildiği tablolardaki nüfus ile ilgili veriler 1526 yılı için hane başlığı altında verilirken, 1580 de nefer başlığı altında verilmiştir. Cemaatlerin veya yerleşik reayanın nüfus hesaplamaları yapılırken hâne 69 TK 116, s

28 136 İbrahim SOLAK tabiri ile ilgili olarak araştırmacılar değişik katsayıları esas almışlardır. Bunlar içerisinde en çok kullanılan ve kabul gören Barkan ın önerdiği 5 70 katsayısı olmuştur. Araştırmacılar tahmini toplam nüfusu hesaplarken hane için Hâne x 5 + mücerred, nefer için ise 3-4 katsayısını esas almışlardır 71. Dulkadirli Ulus unu meydana getiren cemaatlerin nüfus rakamları 1526 yılında hane ve 2474 mücerred iken 1580 de neferdir. Bu veriler ışığında verilen rakamları yukarıdaki formüller ile çarparsak 1526 da tahmini toplam nüfus , 1580 de ise kişi olduğu görülmektedir yılında verilen bu rakamların haricinde 2421 kişilik muaf zümrede bulunmaktadır 72. Bunları toplam nüfusa dahil edersek 1526 yılında toplam nüfus olur deki toplam nüfusun yapısı ise şu şekildedir: Bennak 21379, mücerred 14920, sipahi-sipahizade 558, kethüda 81, muaf 71, imam 61, pir-i fâni 37, derviş 11, a ma 9, müderris 9, muhassıl 6, ehli ilim 3, duacı 2, naibü ş-şer 2, malul 2, hatib 1, divane 1, çolak 1, lal 1, kadızade 1, abdal yılında toplam nüfusun %8.4 ünü, 1580 de ise %2.2 sini muaf zümreler oluşturmaktadır Ö. Lütfi, Barkan, Tarihî Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi, Türkiyat Mecmuası, C. X, , İstanbul 1953, s. 12. Hane ve nefer için kullanılan katsayılar hakkında daha geniş bilgi için bakınız: Nejat, Göyünç, Hâne Deyimi Hakkında, İÜEFTD, S.32, İstanbul 1979, s ; W. D. Hütteroth- Abdulfattah Kamal, Historical Geography of Palestine, Transjordan and Southern Syria in the Late 16 th Century, Erlangen 1977, s.36; F. Sümer, Kayı, İA,(MEB) C.6, İstanbul 1993, s.461; M. A. Cook, Population Pressure In Rural Anatolia , London 1972, s.90; Alâaddin Aköz, XVI. Asırda Karaman Kazâsı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1992, s. 119; İsmet Miroğlu, Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası, Ankara 1990, s.137; Mehmet Ali Ünal, XVI. Yüzyılda Harput Sancağı ( ), Ankara 1989, s.63; Aynı yazar, XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı, İstanbul 1999, s.71. Huricihan, İnan-İslamoğlu,Osmanlı İmparatorluğu nda Devlet ve Köylü, İstanbul 1991, s.61; Mehmet Öz, XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Ankara 1999, s.42. Muaf zümreyi oluşturanların dağılımı şu şekildedir: Çeri 307, imam 209, sipahisipahizade 133, kethüda, 106, muaf 70, nöker 49, muhassıl 7, derviş 3, pir-i fâni 2, a ma 2, ehli ilim 2, müezzin 2, müderris 1, hatib 1, ferraş 1

29 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde 137 SONUÇ Dulkadirli Ulus unun 1526 yılında 784 olan cemaat sayısının 1580 e gelindiğinde %58.5 lik bir azalma ile 459 a düştüğü görülmektedir. Cemaat sayısında yarıdan fazla düşme olmasına rağmen toplam nüfus rakamları neredeyse aynı kalmıştır. Bir önceki tahrire göre cemaat sayısının düşmesinde en önemli etken 1563 yılında Dulkadirli Ulus una bağlı cemaatlerin birçoğunun Maraş Kazâsı dahilinde bulunan köylerde yerleşik hayata geçmeleridir yılında 242 köy 132 cemaat tarafından tasarruf edilmekte yine aynı tarihte 169 mezraa da 71 cemaat tarafından tasarruf edilmektedir 73. Bölgede yerleşik hayata geçen bu cemaatlerin haricinde bazı cemaatlerin birlikte yazılmaları veya daha uzak bölgelere gitmeleri de göz ardı edilmemelidir. 16. yüzyıldan günümüze gelindiğinde Dulkadirli Ulus una bağlı cemaatlerin bakıyelerinin bugün hala yaşamakta olduğu görülür. Bugün Kahraman Maraş ili sınırları içerisinde bulunan çoğu köy isimlerinin daha önceki cemaat isimleri ile aynı, çok benzer veya köylerin isimleri değişik olmasına rağmen 16. yüzyıldaki cemaatlerin torunları olduğu görülmektedir. Merkez ilçeye bağlı Döngele, Kürtül, Avcılar, Beşen, Bulanık, Budaklı, Çağırgan, Demrek, Döngel, Elmalar, Hacılar, Kemallı, Karamanlı, Kısıklı, Kılavızlu, Köselü, Kumarlu, Kurtlar, Küçük Nacar, Navruzlu ve Öksüzlü, Afşin ilçesine bağlı Emirli, İncirli Tarlacık(Berçenek), Andırın ilçesine bağlı Geben, Akça Koyunlu, Alanlı (Orçan), Bektaşlı, Beşbıçak (Araplar), Bostanlu, Boynu Yoğunlu (Kara Hıdır), Çiçekli (Zincer), Kızık, Köklü (Balk) ve Kumarlu (Akmezar), Çağlayan Cerit ilçesi ve Küçük Cerit köyü, Ekinözü ilçesine bağlı, Alişar, Kürtül ve Soysallı, Elbistan ilçesine bağlı Çiçek, Elmalı, Kara Hasan Uşağı ve Özcanlı (Karaçan), Göksun ilçesine bağlı Çağlayan, Elmalı ve Yağmurlu, Pazarcık ilçesine bağlı Büyük Nacar, Narlı, Yumaklı Cerit, Akça Koyunlu, Ali Bey Uşağı, Aşıklar, Bayram Gazi, Çiçek, Demirciler, Eğlen, Emiroğlu (Araplı), Hanobası, İncirli, Karaçay, Kız Kapanlı, Osman Dede, Ördekdede, Pınarhüyük, Salmanlı ve Tilkiler, Türkoğlu ilçesine bağlı Şeker Oba (Akça Koyunlu), Özbek, Tahtalı Dedeler, Yeşil Yöre (Orçan Araplı), Avşarlı, Çakallı Çullu, Çakallı Hasan Ağa, Hopurlu, Kuyumcular ve Uzun Söğüt (Orçanbanı) köylerinin isimleri 16. yüzyılda 73 TK 101, s

30 138 İbrahim SOLAK bölgede konar-göçer hayatı yaşayan ve yüzyılın sonuna doğru yerleşik hayata geçen Dulkadirli Ulus una bağlı türkmen-yörük cemaatlerinin adlarından geldiği görülmektedir. Tablo II: Anamaslu be nâm Karacalu Taifesi Cemaat Hane Hasıl Bulunduğu Yer Nefer Hasıl Kışlak Yaylak Adillü Gügercinlik Gügercinli k Ağalu Gügercinlik, Kilis Altınlu Antep Altun Oğlu Maraş Anamaslu ve Arab Maraş, Kemer, Erdebil, Gügercinlik Antep Arabanlu Antakya Aşıklu Kuru Pınar Avşarlu Pazarcık Ayucılu 4 53 Azazlu Bekilü ve Ecelü ve Yağcılu Bekirlü Beşirlü Bey Hacılu Boran Bozlu Aziz Yenice Kale Buçaklu Büklü 4 88 Gündüzlü Ceridler (Ceridlü) Aladinek Aziz Göksun Comranlu Cullahan Haruniye Çakırlu Gügercinlik Gökçedağ Çanakcılu Haruniye Çavuşlu? Çıbuklu Çihlü Haruniye, Bayındır Çirkin Oğlu Çolaklu Kargılık Çöhrünlü Aziz Çumdanlu ve Musa Bacılu BA TD 402, s , BA TD 998, s TK 116, s.30-69

31 XVI. Yüzyılda Maraş ve Çevresinde 139 Çumurlu Deçilü? Aziz Delilü Delücelü Beriyye Demürci Oğlu 5 67 Deniz Hacılu Aladinek Denizlü Bayındır, Haruniye Sır, Engizek Dervişan 9 Haruniye Diş Çıkaranlu Aziz Durdu Hacı Düdek Ayas Göksun Düldül Büksüzü Haruniye Ekanlu? Haruniye Ekinci Emir Ballılu Gügercinlik Menciği Emirlü 6 94 Gügercinlik Engüdenlü Haruniye Esencelü Eymür Ballılu Eyne Beylü ve Aladinek Kulaksızlu Eyne Bey Hacılu 3 75 Kilis Fakihlü (Fakihler) Bumca Gazi Hacılu Gökçe Haruniye Hacı Halillü Gügercinlik Hacı Hasanlu Hacı Oğlanları Haruniye Hacılu bn. İncilü Düden Halaç Derbend,Kızıl Halifelü Kilise Hanlı Terbezan Hasan Kethüda Kemer Hızır Hacılu Kuru Pınar Hızır Hacılu ve Çihli Humurlu Hümayunlu Hüseyin Fakihlü Gündüzlü İbişlü Gügercinlik Andırın, Kayseri, İncilü Adana, Besni, Antakya İsa Fakihlü Kamarlu (Kumarlu) Besni Kara Çoban Kara Hacı Oğlanları 29 0 Haruniye Kara Halillü ve Kamarlu Kara Hamzalu Pazarcık Çukur Hisar (Yenice Kale) 139

32 140 İbrahim SOLAK Kara Hayıtlu Camustil Karaca Hasanlu Haruniye Karacalu Kara Hayıt, Haruniye Camustil Çukur Hisar (Yenice Kale) Karamanlu nd. Çanakcılu Haruniye Antakya Kazancılar Antakya Kazancılu Kılıçcılu (Kılıçlar) Gügercinlik Göksun Kırgıl Kocalu Besni Kodallu Kınık Kökeslü Köpeklü Köse ve Tabanlu (Köselü) Kurtlu Besni Kütüklü Beriyye Mazucılu Haruniye Menteşe Hacılu Haruniye Mihmadlu ve Budaklu Mihmad Oğlu Minnet Hacılu Muğlisalu ve Tana Boğazlıyanlu Oğlanşalu Oklu (Okcılu) Gügercinlik Orçanlu Kara Deresi (Kemer) Oruç Beylü Kemer, Kara Hayıt Ömer v. Halil 2 27 Sarbâbân ve Uslalu 7 94 Sarı Beylü Sarıcalu 3 66 Sarutanburacı oğulları Antep Savcılı Haruniye, Aziz Sevilmezlü ve Rasullu Andırın Sevilmezlü Andırın Sevinçlü Amik, Andırın Sırçalu? Sofuyanlu Şarlu Tabaklu Tabbağlu Kemer Tacirlü ve Orçanlu Aladinek Talib Hacı Oğlu Taliblü Çukur Hisar Elmacık (Tekak) Yenice Kale Yenice Kale Yenice Kale