MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ

Transkript

1 MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ Hatay / Hazırlayan : M.Kutay YILDIRIM (Mustafa Kemal Üniversitesi Yapı İşleri ve Teknik Daire Başkanı)

2 ENGELSİZ KAMPÜSE DOĞRU SOSYAL SORUMLULUĞUMUZU PAYLAŞALIM - Bir toplumun gelişmişliğinin göstergelerinden biri kuşkusuz engellilere sahip çıkma derecesidir 2 M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 2

3 GİRİŞ Dünya Sağlık Örgütü nün (WHO) verilerine göre dünya nüfusunun %10 u engellilerden oluşmaktadır. Ülkemizde, Türkiye Engellilik Araştırması sonuçlarına göre engelli oranı, %12,29 olarak bildirilmiştir. Bu çalışmanın amacı ülkemizdeki engelliler gerçeğinden yola çıkarak kapsamlı ve bütünleştirici bir yaklaşımı, Üniversitemiz öncülüğünde harekete geçirmek, toplumun farklı kesimlerinin desteğini alarak hem kamuoyuna mesaj vermek hem de ulusal örnek bir model oluşturmaktır. Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde engellilik tanımları incelenerek, engelli kullanıcıların sınıflandırılması yapılmış ve Dünya da, Avrupa da ve Türkiye de ki engellilik durumu, engelli nüfus oranları üzerinde durulmuştur. Çalışmanın İkinci bölümü, engellilere yönelik yasal düzenlemeler ile uluslararası standartlara ayrılmıştır. Üçüncü bölümde Mustafa Kemal Üniversitesi Engelsiz Kampus Projesi uygulaması için tüm kampus binalarında ve kampus yerleşkesinde yapılması gereken mimari, peyzaj ve diğer teknik düzenlemeler, fotoğraflar ve çizimlerle desteklenerek açıklanmıştır. Dördüncü bölümde fiziksel ve mimari düzenlemeler için detaylar, açıklamalar ve çizimlere yer verilmiştir. Sonuç ve öneriler bölümünde, çalışmanın sosyal ve mali boyutu hakkında bilgilendirme yapılmıştır. Engelli insanların kentsel yaşama katılım alanındaki ihtiyaçları engelli olmayanlarla farklı olmakla birlikte benzerdir. Engelli olarak tanımlanan bireyleri, toplumun ayrı bir kesimi olarak niteleme yerine bütünleşmiş bir parçası olarak algılayabilmek ve mekânda da buna olanak sağlayabilmek amacıyla fiziksel çevreye ulaşılabilirliğini sağlamak gerekmektedir. Tüm insanlar gibi, engelli insanların da ulaşım hizmetlerinden eşit fırsatlarda yararlanması işine, okuluna, alışverişe, spor alanlarına, parklara, engelli olmayan insanların kullandığı yollarla ve taşıtlarla gidebilmesi gerekmektedir. Engellilerin fiziksel çevreye ulaşılabilirliklerinin sağlanmasının yanında, çevre faktörlerinin özre neden olması da bir diğer konuyu oluşturmaktadır. Özellikle trafik kazaları ve trafik 3 M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 3

4 kurallarına uyulmaması, bu sistemlerin bir bütün olarak sunulmaması, özre neden olduğu gibi engellilerin ulaşılabilirliğini de kısıtlamaktadır. Ulaşılabilirlik ve kullanım açısından;. Kamusal binalara (kamunun kullanımına açık resmi ve özel tüm yapılar) erişim,. Açık alanlar (sokak, cadde ve meydanlar, parklar, rekreasyon alanları v.b.),. Konutlar,. Toplu taşımacılık ve. Trafik düzenlemeleri konularında, Çözüm getirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, engellilere yönelik olarak yapılması gereken düzenlemelerin, mevzuat ve standartlara uygun olması konusunda karşılaşılan aksaklıklar; tüm kamu kurumlarının bu konudaki yetki ve sorumlulukları; mevcut mevzuat ve standartlar konusunda kamu kurumlarının bilgi, teknik ve mali açıdan yeterliliği; bu konudaki denetim sistemi hususlarında Engelliler İdaresi Başkanlığı ile kamu kurumlarının sürekli işbirliğinde olmalarında yarar görülmektedir. Özel fiziksel ve mimari düzenlemeler gerektiren hareket engeli son derece geniş kapsamlıdır. Hiçbir birey ulaşımda, iş hayatında, turizmde, vb. gibi yaşamın gereklerini yerine 4 M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 4

5 getirme ve kendilerini mutlu hissetme hususunda sadece bedeninin bir kısmını kullanamaması nedeniyle kısıtlanamaz. Bireylerin ulaşabilirliğini kısıtlayan fiziksel özürleri değil, sonradan yaratılan çevredir. Üniversitemizde; yılında Türkiye Özel Sporcular Bocce Şampiyonası düzenlenmiştir. 42 farklı ilden 168 sporcu, antrenör ve idareci katılmıştır yılında Üniversitemiz ve Türkiye Özel Sporcular Spor Federasyonu Başkanlığı işbirliği ile Türkiye Özel Sporcular Masa Tenisi Gelişim Kampı düzenlenmiştir ayrı ilden gelen ve toplamda 120 sporcunun katıldığı müsabaka Bedensel Engelliler Badminton müsabakaları gerçekleştirilmiştir. - Engelli Bireylerin Yaşadığı Sorunlar ve Çözüm Önerileri konulu hizmet içi eğitim etkinliği düzenlenmiştir. - Tüm bunların yanında 3 Aralık Engelliler Günü ve diğer günlerde çeşitli seminer, konferans vb faaliyetler düzenlenmiştir. Üniversitemiz eğitim, sosyal, spor ve idari binalarımızda engelliler için yapılan düzenlemeler aşağıdaki gibi olup, - Kılavuz iz kullanımı ile oluşturulan 6.5 km uzunluğunda kaldırımlar, - Kaldırımlarda duyumsanabilir yüzeyler, - Kaldırım iniş ve çıkışlarında rampalar, - Bina giriş ve çıkışlarında rampalar, - Bina giriş merdivenlerinde rıht ve basamaklar ile basamak ucundaki koruyucu kaymaz şerit ve trabzanlar, - Yaya geçitlerinde duyumsanabilir yüzeyler, - Yeni teşkil edilen araç otoparklarında engelli yerleri, - Otobüs duraklarının engellilere uygun hale getirilmesi, - Kampüs içi sinyalizasyon ve yaya geçitlerinin düzenlemeleri, - Kampüs içinde 5 adet yardım kuleleri yapılması, - Havuz asansörü, - Bina içi asansörlerin kabin butonları vb. bir çok düzenlemelerle birlikte toplamda 5 M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 5

6 ,239TL tutarında yatırım yapılmış ve devam etmektedir. Tüm bu uygulamalar Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı nın standartlarına uygun haldedir. Çalışma 3 etaptan oluşturulmuştur. Birinci etap çalışma içeriği Engelsiz Kampüs Çalışmaları Kapsamında Fakülte ve Yüksek Okullar Onarım İşi adı altında yapılan çalışma tarihinde başlatılmış ve tarihinde ,04 TL harcanarak tamamlanmıştır. Bu çalışma kapsamında tamamı engellilere yönelik olmak üzere; eğitim binalarında 12 adet merdiven asansörü, 5 adet dönerli lift, 5 adet hidrolik asansör, 18 adet engelli wc yapımı, 12 adet asansör yapımları, Bina içi kabartma yönlendirme haritaları ve hastane içi duyumsanabilir yüzeylerin yapımı tamamlanmış ve hizmete alınmıştır. Tüm bu uygulamalar için ,04 TL harcanmıştır. İkinci etap çalışma MKÜ Altyapı İnşaatı İşi adı altında yapılan çalışma tarihinde başlatılmış ve tarihinde ,419 TL harcanarak tamamlanmıştır. Bu çalışma kapsamında 6.5 km uzunluğunda 2 m genişliğinde izli karo ile döşenmiş kaldırım yapımı, adet kampüs içi otobüs duraklarının yapılması, sesli ve ışıklı uyarı butonlu sinyalizasyon direklerini yapılması, tüm otoparklara engelli otoparklarının oluşturulması, tüm kaldırım iniş- çıkışlarına rampalar yapılması, kampüs yüzme havuzuna engelli havuz asansörü imalatının yapılması gibi uygulamalar tamamlanarak hizmete alınmıştır. Üçüncü etap çalışma içeriği MKÜ Tayfur Sökmen Kampüsü Altyapı İnşaatı İşi adı altında yapılan çalışma tarihinde başlatılmış ve tarihinde ,78 TL harcanarak tamamlanmıştır. Mustafa Kemal Üniversitesi Tayfur Sökmen Kampüsü ,41 m2 alan üzerine kurulmuştur. Kampüs içinde bulunan binalar; - Rektörlük Binası - Ziraat Fakültesi Binası - Fen Edebiyat Fakültesi ve İlahiyat Fakültesi Binası - Veteriner Fakültesi Binası - İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Binası - Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksekokulu Binası 6 M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 6

7 - Güzel Sanatlar Fakültesi Binası - Eğitim Fakültesi Binası - Beden Eğitimi ve Sağlık Yüksekokulu Binası - Tıp Fakültesi Binası - Merkezi Araştırma Laboratuvarı Binası - Atatürk Konferans Salonu Binası - Merkezi Kütüphane Binası - Merkezi Yemekhane Binası - Kapalı Spor Salonu Bu çalışmanın amacı ülkemizdeki engelliler gerçeğinden yola çıkarak kapsamlı ve bütünleştirici bir yaklaşımı, Üniversitemiz öncülüğünde harekete geçirmek, toplumun farklı kesimlerinin desteğini alarak hem kamuoyuna mesaj vermek hem de ulusal örnek bir model oluşturmaktır. Engelli insanların kentsel yaşama katılım alanındaki ihtiyaçları engelli olmayanlarla farklı olmakla birlikte benzerdir. Engelli olarak tanımlanan bireyleri, toplumun ayrı bir kesimi olarak niteleme yerine bütünleşmiş bir parçası olarak algılayabilmek ve mekânda da buna olanak sağlayabilmek amacıyla fiziksel çevreye ulaşılabilirliğini sağlamak gerekmektedir. Kamu kurumları ve belediyeler engelli bireylerin ulaşılabilirliğini kolaylaştırmak adına birçok düzenleme yapmaktadırlar, ancak bu çalışmaların birçoğu rampa ve kaldırım düzenlemeleri ve görme engelliler için izli karo döşenmesinin ötesine geçememekte ve standartlara uygun olmamaktadır. Özel fiziksel ve mimari düzenlemeler gerektiren hareket engeli son derece geniş kapsamlıdır. Hiçbir birey ulaşımda, iş hayatında, turizmde, vb. gibi yaşamın gereklerini yerine getirme ve kendilerini mutlu hissetme hususunda sadece bedeninin bir kısmını kullanamaması nedeniyle kısıtlanamaz. Bireylerin ulaşabilirliğini kısıtlayan fiziksel özürleri değil, sonradan yaratılan çevredir. 3 yıl içinde tamamlamaya çalıştığımız bu proje tüm kamu kurumlarına, belediyelere ve diğer üniversitelere örnek teşkil etmekte, model olmakta ve yapılan çalışmalarda kullanılan tüm detaylar bu kurumlar tarafından da kullanıla bilinecektir. 7 M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 7

8 Üniversitemizde yapılan çalışma tüm engelli gruplara yönelik, Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı nın hazırlamış olduğu kılavuz ve uygulama standartlarına tam uygunluk göstermektedir. Çalışmanın bölümleri şu şekilde ayrılmıştır; 1. Bina içi Düzenlemeler 2. Kampüs İçi Yapılan Düzenlemeler 3. Bina Çevresinde Yapılan Düzenlemeler ile Kampüs Kent Mobilyaları, tabelalar vb. donatı elemanları ile Peyzaj Kapsamında Yapılan Çalışmalar Birinci etapta tüm eğitim, idari, sosyal ve spor tesislerinin engelli asansörleri, engelli merdiven asansörleri, dönerli lift yapımları, engelli wc lerinin teşkil edilmesi, kabartma yönlendirme haritalarının oluşturulması, bina içi duyumsanabilir yüzeylerin uygulanması, mevcut asansörlerin butonlarının düzenlenmesi gibi bina içi ulaşılabilirlik eksikliklerini gidermek, ikinci etapta Mevcut yollar üzerindeki, engellilerin ve yayaların yararlanacağı toplu taşım durakları, oto parklar, yaya yolu kaldırım düzenlenmesi, yaya geçitlerinde duyumsanabilir yüzeyler, yeni teşkil edilen araç otoparklarında engelli yerleri, otobüs duraklarının engellilere uygun hale getirilmesi, kampüs içi sinyalizasyonlarının sesli ve ışıklı uyarı butonları ile engellilere uygun hale getirilmesi ve yaya geçitlerinin düzenlemeleri, kılavuz iz kullanımı ile oluşturulan 6.5 km uzunluğunda kaldırımlar, kaldırımlarda duyumsanabilir yüzeyler, kaldırım iniş ve çıkışlarında rampalar, kampüs yüzme havuzuna engelli havuz asansörü yapılması her bina önüne engelli yardım kuleleri oluşturulması gibi uygulamalar, üçüncü etapta tüm bina ve çevresinin engellilerin hareketini, kolaylaştırmak için yollar engellerden arındırılmış, dik, yüksek, keskin, kavisli veya köşeli olan yollar, engellilerin hareketini kısıtlayıcı olduğundan, yaya kaldırımları yüzeyi aynı yükseklikte, düz ve rahat kavisli olarak yapılmış, bina giriş-çıkış rampa düzenlemeleri, bina giriş merdivenlerinde rıht ve basamaklar ile basamak ucundaki koruyucu kaymaz şerit ve trabzanların teşkili ve gibi engellilerin bina giriş ve çıkışını kolaylaştırıcı düzenlemelerinin yapılması, çevre düzenlemelerinde engellilere yönelik kent mobilyaları temini, engelli bireylerin kampüs içi ulaşımlarında zarar verecek tarzda olan ağaçların budamalarının yapılması, aydınlatma direklerinin konumlarının düzenlenmesi, dinlenme yerleri, ağaçlandırmaların tamamı ölçümlendirililerek standartlara uygun hale getirilmiştir. Kapalı ve açık tüm alanlarda ulaşabilirliği güçleştiren nedenler olarak tanımlanan fiziksel engellerin 8 M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 8

9 kaldırılarak, fiziksel çevre engelliler için yaşanabilir ve ulaşılabilir tasarlanmıştır. Engelli yayaların yürüyüşlerini serbestçe gerçekleştirebilmeleri için, yeterli yürüyüş alanları sağlanmıştır. Engellilerin etrafta serbestçe ve engellenmeden dolaşabilmeleri için yaya yolunda; -Yeterli genişlik -Yeterli hareket alanı -Baş hizası altında serbest alan -Düz satıh ve kaygan olmayan yüzey -Yönlendirme, uyarma araçları sağlanmıştır. Tüm bu çalışmalar yapılırken sadece engelliler için ayrı tesisler yapmak yerine, herkes tarafından kullanılabilir ortak şartlardaki tasarımlar la yapılmıştır. Genel anlamda Kampus Yerleşkesinin tüm ulaşım noktalarında ve yerleşke içindeki tüm binalarında yapılan düzenlemeler şunlardır; - Olması gerekenden çok dar, yüksek ve rampasız kaldırımların, engellilerin kullanabileceği standart hale getirilmesi, - Bozuk yüzeyli yaya yollarının tamamının düzeltilmesi, - Uygun geçiş genişliğini kapatacak biçimde yerleştirilmiş şehir mobilyalarının (banklar, aydınlatma direkleri, posta ve çöp kutuları, telefon kulübeleri gibi) yeniden düzenlenmesi - Taşıtların yaya kaldırımına park etmelerini önleyebilmek adına yapılan koruyucu engellerin (mantarlar, zincirli demirler gibi) oluşturulması, - Standarda uygun ölçü ve nitelikte yapılmayan rampaların standart hale getirilmesi, - Yanlış yere dikilen ağaçların yerleşimlerinin düzenlenmesi, - Yaya geçitlerinde rampa, işaretleme, sesli sinyalizasyon vb, uygun düzenlemelerin oluşturulması, 9 M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 9

10 - Tüm kampüs altyapı çalışmalarının güvenlik önlemleri alınarak yapılmasını sağlamak, - Kampüs servis araçlarına engelli personel ve engelli öğrenciler için araç temin edilmesinin sağlanması, - Tüm Kampüs içi yönlendirme levhalarının okunacak hale getirilmesi, - Tüm Binalardaki kapıların tekerlekli sandalye ile geçilebilecek hale getirilmesi, - Engellilerin kullanımına uygun olmayan telefon ve telefon kabinlerinin düzenlenmesi, - Yeşil alanların ve spor alanlarının engellilerin de yaralanacağı biçimde düzenlenmesi, - Tüm binalardaki ıslak hacimlerde engelliler için ayrı wc lerin oluşturulması, - Tüm binalarda engelli asansörleri yapılması, - Binaların asansör yapılamayan yerlerine merdiven asansörleri yerleştirilmesi, - Bina giriş kapılarına fotoselli kapılar yerleştirilmesi. Birinci etap çalışma içeriği Engelsiz Kampüs Çalışmaları Kapsamında Fakülte ve Yüksek Okullar Onarım İşi adı altında yapılan çalışma tarihinde başlatılmış ve tarihinde ,04 TL harcanarak tamamlanmıştır. Bu çalışma kapsamında tamamı engellilere yönelik olmak üzere; eğitim binalarında 12 adet merdiven asansörü, 5 adet dönerli lift, 5 adet hidrolik asansör, 18 adet engelli wc yapımı, 12 adet asansör yapımları, Bina içi kabartma yönlendirme haritaları ve hastane içi duyumsanabilir yüzeylerin yapımı tamamlanmış ve hizmete alınmıştır. Tüm bu uygulamalar için ,04 TL harcanmıştır. 10 M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 10

11 Engelsiz Kampüs Çalışması 1. Etap için harcanan miktarı ve işin tamamlandığını gösteren Geçici Kabul Teklif Belgesi 11 M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 11

12 I. ETAP II. ETAP III. ETAP * ,75 TL * ,419 TL ,04 TL ENGELSİZ KAMPÜS ÇALIŞMASI KAPSAMINDA HER ÜÇ ETAP İÇİN HARCAMA MİKTARLARINI VE İŞİN TAMAMLANDIĞINI GÖSTEREN GEÇİCİ KABUL TUTANAKLARI * Bu ihale kapsamında engelsiz kampüs kapsamında harcanan miktarlardır.

13 MERDİVEN ASANSÖR Ü(LİFT) ENGELSİZ KAMPÜS DÖNÜŞÜM UYGULAMALARI DÖNERLİ LİFT HİDROLİK ASANSÖR MİMARLIK FAKÜLTESİ 3 ADET 1 ADET ÖZÜRLÜ WC RAMPA NORMAL ASN. MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ 2 ADET 1 ADET VETERİNER FAKÜLTESİ 1 ADET ZİRAAT FAKÜLTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ 1 ADET 1 ADET SİVİL HAVACILIK YÜKSEKOKULU 1 ADET 1 ADET SAĞLIK YÜKSEKOKULU 1 ADET 1 ADET 1 ADET 1 ADET ANTAKYA MYO 3 ADET 1 ADET 1 ADET YAYLADAĞI MYO 1 ADET REYHANLI MYO 1 ADET HASSA MYO 1 ADET 1 ADET DÖRTYOL MYO 3 ADET 1 ADET 3 ADET ERZİN MYO 1 ADET TOPLAM 12 ADET 5 ADET 5 ADET 6 ADET 2 ADET 3 ADET Tablo 1: Engelsiz Kampüs Çalışması 1. Etap uygulamasında bina içi yapılan düzenlemeler İkinci etap çalışma MKÜ Altyapı İnşaatı İşi adı altında yapılan çalışma tarihinde başlatılmış ve tarihinde ,419 TL harcanarak tamamlanmıştır. Bu çalışma kapsamında 6.5 km uzunluğunda 2 m genişliğinde izli karo ile döşenmiş kaldırım yapımı, adet kampüs içi otobüs duraklarının yapılması, sesli ve ışıklı uyarı butonlu sinyalizasyon direklerini yapılması, tüm otoparklara engelli otoparklarının oluşturulması, tüm kaldırım iniş- çıkışlarına rampalar yapılması, kampüs yüzme havuzuna engelli havuz asansörü imalatının yapılması gibi uygulamalar tamamlanarak hizmete alınmıştır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 13

14 ENGELSİZ KAMPÜS ÇALIŞMALARI 1. NOLU RİNG Poz No Yapılan İş Biri mi Teklif Birim Fiyat Proje Toplam Miktarı Toplam İmalat, İhzarat Miktarı Mart Ayı Hak. İmalat, İhzarat Miktarı Son Hak. İmalat, İhzarat Miktarı Proje Toplam Tutarı /2- C/MKÜ TÜVENAN MALZEME İLE DOLGU YAPILMASI (EL İLE SERME, KOMPAKTÖRLE SIKIŞTIRMA) M3 11, , , , , , /MK 75x30x15 CM BOYUTLARINDA NORMAL ÇİMENTOLU BUHAR KÜRLÜ BETON BORDÜR DÖŞ. MT 9, , , , , ,608 Ö.B.F.BASKI ENGELLİLERE YÖNELİK MEVCUT BETON ÜZERİNE DEKORATİF BASKI YAPILMASI M2 8, , , , , ,640 TŞ-Y4/B-1 YAYA GEÇİTLERİNİN ÇİZİLMESİ (ÇİFT KOMPONANTLI BOYA İLE) (3 MM. KALINLIKTA) M2 59, , , , , ,365 Y /1A MAKİNE İLE YUMUŞAK VE SERT TOPRAK KAZILMASI (SERBEST KAZI) M3 2, , , , , ,028 Y /1A BETON SANTRALİNDE ÜRETİLEN VEYA SATIN ALINAN VE BETON POMPASIYLA BASILAN, C 20/25 BASINÇ DAYANIM SINIFINDA BETON DÖKÜLMESİ (BETON NAKLİ DAHİL) M3 83, , , , , ,624 Tablo 2: Engelsiz Kampüs Çalışması 2. Etap için yapılan işler ve miktarını gösteren tablo ,353 ENGELSİZ KAMPÜS ÇALIŞMALARI 1. NOLU RİNG Poz No Yapılan İş Biri mi Teklif Birim Fiyat Proje Toplam Miktarı Toplam İmalat, İhzarat Miktarı Mart Ayı Hak. İmalat, İhzarat Miktarı Son Hak. İmalat, İhzarat Miktarı Proje Toplam Tutarı /2- C/MKÜ TÜVENAN MALZEME İLE DOLGU YAPILMASI (EL İLE SERME, KOMPAKTÖRLE SIKIŞTIRMA) M3 11, , ,317 63,240 40, , /1/MK BASINÇ DAYANIMI C 16/20 ( BS.16) OLAN DEMİRSİZ BETON (GRANÜLOMETRİK KUM VE ÇAKIL İLE) M3 89, ,350 32,400 0,000 0, , /MK /MK x30x15 CM BOYUTLARINDA NORMAL ÇİMENTOLU BUHAR KÜRLÜ BETON BORDÜR DÖŞ. 30x10x SERBEST BOY CM BOYUTLARINDA NORMAL ÇİMENTOLU BUHAR KÜRLÜ BETON OLUK TAŞI DÖŞENMESİ PARKE,BETON PLAK,ADİ KALDIRIM VE BLOKAJ SÖKÜLMESİ MT 9, , , , , ,340 MT 10, , ,980 85,000 9, ,180 M2 4,349 15,000 15,000 0,000 0,000 65,235 Ö.B.F.BASKI ENGELLİLERE YÖNELİK MEVCUT BETON ÜZERİNE DEKORATİF BASKI YAPILMASI M2 6, , , , , , ,066 Tablo 3: Engelsiz Kampüs Çalışması 2. Etap için yapılan işler ve miktarını gösteren tablo M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 14

15 Poz No Ö.B.F ASAN.KAT.B UTON Ö.B.F ASAN.KBN.B UTON Ö.B.F ENGEL.YRD. KULE Ö.B.F HAVUZ ASN. Ö.B.F SİNYALİZAS YON Yapılan İş Biri mi Teklif Birim Fiyat Proje Toplam Miktarı Toplam İmalat, İhzarat Miktarı Mart Ayı Hak. İmalat, İhzarat Miktarı Son Hak. İmalat, İhzarat Miktarı Proje Toplam Tutarı asansör kat butonyeri ADET 150,000 18,000 18,000 0,000 0, ,000 asansör kabin butonyeri engelli yardım kulesi havuz asansörü ENGELSİZ KAMPÜS ÇALIŞMALARI ELEKTRİK İMALATLARI ADET 900,000 6,000 6,000 0,000 6, ,000 ADET 900,000 7,000 7,000 7,000 0, ,000 ADET 8.500,000 1,000 1,000 1,000 0, ,000 sesli ışıklı sinyalizasyon sistemi TAKIM 3.800,000 12,000 12,000 12,000 0, , ,000 Tablo 4: Engelsiz Kampüs Çalışması 2. Etap için yapılan elektrik işleri ve miktarları M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 15

16 Resim 2: Engelsiz Kampüs Çalışması 2. Etap için ihale bedeli ve işin tamamlandığını gösteren Kesin Kabul Tutanağı Belgesi M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 16

17 Üçüncü etap çalışma içeriği MKÜ Tayfur Sökmen Kampüsü Altyapı İnşaatı İşi adı altında yapılan çalışma tarihinde başlatılmış ve tarihinde ,78 TL harcanarak tamamlanmıştır. Resim 3: Engelsiz Kampüs Çalışması 3. Etap için ihale bedeli ve işin tamamlandığını gösteren Geçici Kabul Tutanağı M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 17

18 MKÜ TAYFUR SÖKMEN KAMPÜSÜ ALTYAPI İNŞAATI ENGELSİZ KAMPÜS KAPSAMINDA YAPILAN DÜZENLEMELER 01 İNŞAAT A B C E=AxB Bir Önceki Proje Toplam Hakediş Sıra Teklif Birim Toplam İmalat, Poz No İşin Tanımı Birimi Toplam İmalat,İhzarat İmalat, No Fiyat (TL) İhzarat Tutarı (TL) Miktarı Miktarı İhzarat Miktarı /MK 75x30x15 CM BOYUTLARINDA NORMAL ÇİMENTOLU BUHAR KÜRLÜ BETON BORDÜR DÖŞ. MT 9,00 TL 6006,00 745,21 745, ,89 TL 22 KGM/6060 TEMEL YAPILMASI [ ELENMİŞ ÇAKILLI MALZEME VE ÇAKILDAN KONKASÖRLE KIRILMIŞ MALZEME İLE (1") M3 15,00 TL 4917, , , ,06 TL 26 Ö.B.F.BASKI MEVCUT BETON ÜZERİNE DEKORATİF BASKI YAPILMASI m² 9,50 TL 2520, , , ,33 TL 29 ÖZEL İNŞ.ENG.PRK GÖRME ENGELLİLER İÇİN KILAVUZ İZLİ, 6 cm KALINLIĞINDA KOMPOZİT KAPLAMALI (SULU DÖKÜMLÜ ) PARKE DÖŞENMESİ İŞİ m² 40,00 TL 361, , , ,20 TL 36 Y /03 BETON SANTRALİNDE ÜRETİLEN VEYA SATIN ALINAN VE BETON POMPASIYLA BASILAN, C 16/20 BASINÇ DAYANIM SINIFINDA BETON DÖKÜLMESİ (BETON NAKLİ DAHİL) M3 90,00 TL 250,19 225,46 225, ,31 TL TOPLAM ,78 TL Tablo 5: Engelsiz Kampüs Çalışması 3. Etap için harcanan miktarı ve yapılan işleri gösteren tablo M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 18

19 Engelsiz Kampüs Çalışması Tanıtım Afişi M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 19

20 Engelsiz Kampüs Çalışması Kapsamında yapılan otobüs durakları ve izli karo uygulaması Engelsiz Kampüs Çalışması Kapsamında yapılan Bina asansör kulesi yapımı M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 20

21 Engelsiz Kampüs Çalışması Kapsamında yapılan Asansör Kabini Engelsiz Kampüs Çalışması Kapsamında yapılan Merdiven Asansörleri M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 21

22 Engelsiz Kampüs Çalışması Kapsamında yapılan Bina Giriş ve Çıkış Rampaları ve Trabzanlar Engelsiz Kampüs Çalışması Kapsamında Braille kabartma harita M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 22

23 Engelsiz Kampüs Çalışması Kapsamında izli Karo Uygulaması M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 23

24 BİRİNCİ BÖLÜM ENGELLİLİK TANIMI DÜNYA DA, AVRUPA DA VE TÜRKİYE DE ENGELLİLİK DURUMU 1. ENGELLİLİK TANIMI Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu nun tanımına göre Engelli; Doğuştan veya sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle normal yaşamın gereklerine uyamama durumunda olup; korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyacı olan kişi olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımlama çok geniş kapsamlı olmakla beraber, her engellinin bakıma muhtaç olduğu sonucunu çıkartamayız. Engelli bireyin bakım ve rehabilitasyon hizmetlerine ihtiyaç duyup duymayacağı, engellinin anatomik bozukluğundan veya eksikliğinden ziyade fonksiyonel yetersizliğin hangi boyutta ve derecede olması ile yakından ilişkilidir. Çünkü ağır derecedeki engelliler dahil, temel ihtiyaçlarını giderme bakımından, destekleyici araç gereç yardımı ile de olsa, birçok hareket yapabilme yeteneğine ve şansına sahiptirler: bundan dolayıdır ki yapılan tanımlamanın aksine engellilerin belirli bir kesimi her yerde ve her zaman sürekli olarak başkalarının yardımına, himayesine ve bakımına ihtiyaç duymaktadırlar. Engellilik konusunda değişik kaynaklarda çoğunlukla da aynı anlama gelecek şekilde farklı kavramlar kullanılmaktadır. Bunlar arasında en sık rastlanılanları ise bozukluk, engelli, engelli ve sakat kavramlarıdır. Bu kavramlar üzerinde henüz bir anlaşma sağlanamamıştır ve tek bir anlam için farklı durumlarda farklı kavramlar kullanılmaktadır. Birleşmiş Milletler Sakat Hakları Bildirgesi nde Kişisel ya da sosyal yaşantısında kendi kendisine yapması gereken işleri (bedensel ya da sonradan olma) her hangi bir noksanlık sonucu yapamayanlar engelli olarak tanımlanmaktadır. Engelli sözcüğü genelde hareket yeteneği sınırlanmış bireyi çağrıştırmaktadır. Hareket yeteneğini sınırlayan nedenler ise doğuştan getirilen, doğum sırasında karşılaşılan ya da sonradan yaşanan bir hastalık veya kaza sonucu ortaya çıkan bir işlev bozukluğundan kaynaklanıyor olabilir. Engelliliğin tanımında bazı sosyal faktörlerin dikkate alınması gerekmektedir. Bu faktörleri şu şekilde sıralayabilmek mümkündür: Bakıma muhtaçlık, çalışabilirlik, sosyal hayata uyumun M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 24

25 sağlanabilmesi, ulaşılabilirlik ve erişilebilirlik. (Engelliler-Sosyal doku projesi Araştırması-7/İBB- 2004/İst.) Engellilik kavramına Dünya Sağlık Örgütü, Birleşmiş Milletler ve ILO tarafından farklı bakış açılarından yaklaşılmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü, engellilik kavramı hakkında aşağıdaki gibi hastalık sonuçlarına dayanan, sağlık yönüne ağırlık veren bir tanımlama ve sınıflama yapmıştır ( Noksanlık (Impairment): Sağlık bakımından noksanlık psikolojik, anatomik veya fiziksel yapı ve fonksiyonlardaki bir noksanlığı veya dengesizliği ifade eder. Engellilik (Disability): Sağlık alanında sakatlık bir noksanlık sonucu meydana gelen ve normal sayılabilecek bir insana oranla bir işi yapabilme yeteneğinin kaybedilmesi ve kısıtlanması durumunu ifade eder. Maluliyet (Handicap): Sağlık alanında, maluliyet, bir noksanlık veya sakatlık sonucunda, belirli bir kişide meydana gelen ve o kişinin yaş, cinsiyet, sosyal ve kültürel durumuna göre normal sayılabilecek faaliyette bulunma yeteneğini önleyen ve sınırlayan dezavantajlı bir durumu ifade eder. Sağlık yalnız hastalık ve engelliliğin olmaması değil, aynı zamanda bedensel, ruhsal ve toplumsal yönden tam bir iyilik durumudur. Engellilik ise bedensel, zihinsel ve ruhsal özelliklerinden belirli bir oranda ve sürekli olarak fonksiyon ve görüntü kaybına neden olan organ yokluğu veya bozukluğu sonucu kişinin normal yaşam gereklerine uyamama durumudur. Bu durumdaki kişiye engelli denilmektedir. Mutluer,1997,s:10 Günümüz Türkiye'sinde engellilerin toplumla bütünleşme yönünde yoğun sorunlar içinde yaşadıkları bilinmektedir. Sorunu adlandırmadan başlayan ve yaşamın pek çok alanına yayılan bu sorunlar engelli bireylerin içinde yaşadıkları toplumla işlevsel bir bütünlük içinde yaşamalarını güçleştirmektedir. Sürekli sorunlarla boğuşan onlara anlamlı çözümler üretemeyen bireyler kendilerini mutsuz hissedeceklerdir. Bu da temel bir insan hakkı olan bireyin kendisini gerçekleştirme hakkını ortadan kaldıran düşük yaşam kalitesi demektir. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 25

26 2. ENGELLİ KULLANICILARIN SINIFLANDIRILMASI Engellileri; Zihinsel Engelliler, İşitme Engelliler, Konuşma Engelliler, Görme Engelliler, Ortopedik (Bedensel) Engelliler ve Diğer Engelliler olarak sınıflandırabiliriz. Türkiye de son yapılan nüfus sayımına göre kişi engellidir. Bu rakamın % 1.25 i ortopedik (fiziksel) engellidir ZİHİNSEL ENGELLİLER Doğumdan önce doğum sırasında ve sonraki gelişim sürecinde değişik nedenlerle gelişim ve fonksiyonlarında oluşan sürekli yaşlanma, duraklama ve gerileme gösteren ve bunun sonucu olarak etkili uyumsal davranışlarda gerilik ve yetersizlik gösteren sürekli bir durumdur. Fiziksel ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanabilirler. (Ulaşım, beslenme, giyinme, temizlik vb.) Zihinsel engel, kişinin yaşadığı toplum içerisinde sorunlarla başa çıkma yeteneğini etkileyen, zihinsel bir kısıtlama ya da sınırlanmadır. Bir çocuk ya da yetişkine zihinsel özürlü tanısı konulabilmesi için ortalamanın altındaki zeka işlevi ile birlikte iletişimde, öz bakımda, evdeki yaşamda, toplumsal becerilerde, toplumsal yararlılıkta, kendini yönlendirmede, sağlığı korumada, akademik becerilerde ve çalışma alanlarında iki veya daha fazla bozukluğun bir arada olması ve bu durumun 18 yaşından önce başlaması öngörülür. Zihinsel özür, ülkemizde yaygın olarak karşılaşılan özür gruplarından birisidir. ( İŞİTME ENGELLİLER İşitme engelli; özel eğitim ve tedavi gerektirecek derecede işitme yetersizliği olan kişiye denilmektedir. İşitme engelliler sağır ve ağır işiten olmak üzere iki grupta toplanmaktadır. Fiziksel ihtiyaçlarını karşılamakta kısmen yardıma ihtiyaç duyarlar. (Ulaşım, beslenme, giyinme, temizlik vb.) İşitme engeli, çok hafif dereceden çok ileri derecelere kadar farklılıklar gösteren işitme yetersizliğidir. Diğer bir deyişle bireyin işitme duyarlılığının, onun gelişim, uyum, özellikle de karşılıklı iletişimde ki görevlerini yeterince yerine getirememe halidir. İşitme engelinin derecesi ya da tipi ne olursa olsun, kişinin sadece lisan ve konuşma gelişimini değil, zihin, sosyal ve duygusal gelişimini de etkilemektedir. Hiç işitmesi olmadığını düşündüğümüz çocukta bile bir işitme kalıntısı vardır. Fakat bu işitme, onun normal bireyler gibi konuşabilmesi için yeterli değildir. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 26

27 (okulweb.meb.gov.tr/28/01/814979/kitap/13.doc) 2.3. KONUŞMA ENGELLİLER Konuşma akışında, ritminde, titizliğinde, vurgulamada, ses birimlerinin çıkarılışında, artikülasyon bozukluğu bulunan kişiye konuşma engelli denir. Fiziksel ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanabilirler. (Ulaşım, beslenme, giyinme, temizlik vb.) Konuşma bozukluğu, konuşmanın akışında, ritminde, tizliğinde, vurgularında, ses birimlerinin bireyin/ çocuğun konuşma engelli olarak kabul edilmesi için, aşağıdaki durumlardan birinde sorun yaşanması gerekir. Bunlar; Konuşmanın anlaşılır şekilde olmaması, Konuşmanın duyulmasında yetersizlik olması, Sesin bozuk ve tırmalayıcı olması, Sesin çıkarılmasının, ritminin ve vurgularının bozuk olması, Dil yönünden kelime dağarcığı ve gramer yetersizliklerinin olması, Konuşmanın bireyin yaşına ve fiziksel yapısına uygunsuzluğu, 2.4. GÖRME ENGELLİLER Yapılan tüm önlemelere rağmen, en iyi gören gözünde görme gücünün en çok 1/20 si bulunan ve görüş açısı 20 dereceyi geçmeyenlere görme engelli (kör) denir. (Tipi 1998) Fiziksel ihtiyaçlarını karşılamakta kısmen yardıma ihtiyaç duyarlar. (Ulaşım, beslenme, giyinme, temizlik vb.) Halk arasında öteki olumsuz anlamları bir yana görme gücünden yoksun olmak demektir. Bu yoksunluğunda çeşitli dereceleri ve nedenleri vardır. Örneğin bir insan her iki gözünde de görme gücünden yoksun olabilir, bir diğeri ise görme engelli sayılmakla beraber ışık ve hatta renklerden bazılarını algılayabilecek durumdadır. Çok kısa bir uzaklıktan parmak sayabilmeye gücü olanları da görme engelli sayabiliyoruz. Görme engelliliğinin nedenlerini ve önlemlerini şöyle sıralayabiliriz; Kalıtsal görme yoksunluğu: Bununla genetik nedenler işaret edilmektedir. Böyle bir durunun söz konusu olabilmesi için görme yoksunluğu durumun ana baba her ikisi ya da M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 27

28 kardeşlerde bulunması gerekir. Doğal görme yoksunluğu: Bununla döllenmenin başıyla doğuma kadar geçen süreç içerisinde baş gösteren patalojik nedenler işaret edilmek istenmektedir. Örneğin gebelik süresince annenin kızılcık frengi gibi hastalıklara tutulması, kan uyuşmazlığı, yetersiz beslenme, ateşli hastalıklar, gibi durumların söz konusu olması, doğacak bebekte öteki hastalıkların yanı sıra görme yoksunluğuna neden olabilir. Ayrıca doğum sırasında olağan dışı geçmesi yüzünden beyin hasarları, oksijen yetersizliği gibi durumlarda görme yoksunluğu nedeni olabilir. Doğumdan sonra oluşan görme yoksunlukları: Özel göz hastalıkları veya kaza nedeniyle yaşamın herhangi bir döneminde baş gösteren görme yoksunlukları. Görme engelliler için çalışma alanları ise; Hizmet Alanları için, Öğretmenlik, hukuk işleri, din görevlileri, politika, gazetecilik, müzik, telefon santralciliği, sekreterlik, yöneticiliktir. Görme engellilerin yapabilecekleri geleneksel işler ise; süpürge, fırça, file ve ağ örmek, radyo programcılığı, sandalye, hasır ve sepet işleri, yumurta ve kesim için çeşitli kümes hayvanları yetiştirmek gibi sıralanabilir. ( ORTOPEDİK ENGELLİLER Ortopedik engelliler ile ilgili ilk resmi tanım 1962 yılında özel eğitime muhtaç çocuklar yönetmeliğinde yer almaktadır. Bu tanıma göre ortopedik engelli Kemik ve mafsalların şekil ve yapısında özür bulunan veya adale gücü gelişim koordinasyonu ve kontrolünde inhiraflar gösteren kimselerdir. Dünya Sağlık Örgütüne göre ortopedik engelli tanımı ise şöyledir. Ortopedik engelli çocuk; iskelet, sinir sistemi, kas ve eklemlerindeki bozukluk ve sakatlık nedeniyle eğitim ve öğretim çalışmalarından yeterli ölçüde yararlanamayan çocuktur. Daha geniş tanımlama yapılırsa; Doğuştan veya herhangi bir hastalık ya da kaza sonucu, iskelet, kas ve sinir sisteminde arıza meydana gelmesi ve buna bağlı olarak normal yaşam aktivitelerini gerçekleştiremeyecek derecede fiziksel yetersizliğe sahip olan kişilere ortopedik engelli denilmektedir. (Çağlar, 1982)Ortopedik engelli kişiler kendi içinde de "Yürüyebilen engelliler" ve "Tekerlekli sandalyeye bağlı engelliler" şeklinde sınıflandırılmaktadır (Mutluer, 1997). "Yürüyebilen engelliler" grubunda yardıma ihtiyaç duymadan yürüyebilenler, herhangi bir dayanak veya bastonla yürüyebilenler ve koltuk değneğiyle yürüyebilenler yer almaktadır. "Tekerlekli sandalyeye bağlı engelliler" grubunda ise; tekerlekli sandalyeye bağımlı olan fakat ara sıra yürüyebilenler, vücudun üst kısmını tümüyle kullanabilenler ve vücudunun hiçbir bölümünü kullanamayan engelliler bulunmaktadır (Çağlar, 1982). M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 28

29 2.6. DİĞER ENGELLİLER Kalıcı rahatsızlıkları olan ve sürekli bakım ve tedaviye ihtiyaç duyan kişiler ile yaşlılar, hamileler ve geçici engelliler bu grupta yer almaktadır (Tipi, 1998). 3. ENGELLİLERİN DÜNYA NÜFUSU İÇİNDEKİ ORANI Birleşmiş Milletler verilerine göre bugün dünyada 500 milyondan fazla insan fiziki ya da zihinsel bir engel ile yaşamaktadır. Çoğu yerde engelli insanlar önceleri saklanan, unutulan veya alt sınıf olarak görülen bir kesimdir. Ne yazık ki hâlen engellilere böyle yaklaşılan toplumların varlığı da bir gerçektir. Engelli insanların da diğerleri gibi istihdam, seyahat, turizm, alış veriş, boş zaman uğraşları gibi yaşamın birçok kesitlerinde yer alabileceği düşüncesi çok az ilgi görmüştür yılının Birleşmiş Milletler tarafından Uluslararası Özürlüler Yılı olarak ilân edilmesiyle, bu gruptaki insanlara yönelik davranışlarda önemli ölçüde anlayış değişikliği gözlenmiştir. Bu değişikliği pekiştirmek amacıyla, yine Birleşmiş Milletlerce yılları Özürlü İnsanlar On Yılı olarak belirlenmiş, bu dönemde belirginleşen ve Özürlü İnsanlara Yönelik Dünya Eylem Programı ile daha da gelişen anlayış, günümüzde çağdaş toplumun vazgeçilmezleri arasına girmiştir. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan, 1997 yılındaki Dünya Engelliler Günü nedeniyle verdiği mesajında engellileri dünyanın "en büyük azınlığı" olarak nitelemiştir. Engelliler için yıllardır ihmal edilmiş etkili yasal düzenlemelerin, birçok ülkede (özellikle de gelişmiş ülkelerde) hayata geçirilmesi ve bu yasal düzenlemelerin yavaş yavaş etkisini göstermeye başlaması, eskiye oranla çok daha mobil hale gelmiş, çeşitli ekonomik ve sosyal olanaklara kavuşmuştur. Her 5 vatandaşından birinin engelli olduğu ABD'nin bu alandaki önde gelen sivil toplum örgütleri arasındaki Engelliler İçin Seyahati Geliştirme Derneği'nin (SATH) 1999 yılında Florida'da düzenlediği Dünya Engelliler Seyahat Konferansı, ABD'deki engellilerin toplam nüfusunun 50 milyona yaklaştığını ve bu kesimin alım gücünün 175 milyar dolara ulaştığını belirtmektedir. 4. AVRUPA ÜLKELERİNDE ENGELLİ NÜFUS SAYISI Engellilerin Avrupa nüfusu içinde nasıl bir yeri olduğuna ilişkin çok kesin rakamlar bulunmasa da, Avrupa'nın istatistik örgütü durumundaki Eurostat tarafından yayınlanan verilere göre Avrupa'nın yetişkin nüfusunun %11'i resmen engelli olarak tanımlanmaktadır. Avrupa M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 29

30 ülkelerine göre engelli insanların nüfusu aşağıdaki gibi dağılmaktadır; Avrupa Ülkelerinde Engelli Nüfus Sayısı (Türkiye sonradan eklenmiştir) 5. TÜRKİYE DE ENGELLİ NÜFUSUN DAĞILIMI Başbakanlık Engelliler idaresi başkanlığının, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü ile müştereken yapmış olduğu araştırma sonuçlarına göre, engelli olan nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %12.29 dur. Buna göre ülkemizde kişi engelli(engelli) olarak yaşamlarını sürdürmektedir. % engelli oranının % 7.09 u erkek % 5.02 si kadın olarak ifade edilmektedir. (Mustafa Öztürk- Hayata Dokunuş-2- İlke yay. İstanbul.) M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 30

31 Genel Nüfus İçinde Engelli Nüfusun Dağılımı Aynı araştırma verilerine göre, Ülkemizde engellilerin en yoğun yaşadığı bölgenin; Marmara Bölgesi olduğu, En az yaşadığı bölgenin de;ege bölgesi olduğu tespit edilmiştir. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 31

32 İKİNCİ BÖLÜM ENGELLİLERE YÖNELİK YASAL DÜZENLEMELER 1. ENGELLİLERE YÖNELİK YASA VE DÜZENLEMELER 1.1. ULUSAL DÜZENLEMELER ABD de Engellilere Yönelik Yasa Ve Düzenlemeler Engellilere yönelik mevzuatın ana çerçevesini oluşturan ve en etkili hukuki düzenleme Americans with Disabilities Act-ADA (Amerika Özürlüler Yasası) dır. Amerika Özürlüler Yasası-ADA: ADA, başta istihdam olmak üzere; eyalet ve yerel yönetim birimlerinde, kamuya açık veya ticari yerleşim mekânlarında, ulaştırma ve telekomünikasyonda sakatlık sebebiyle insanlar arasındaki ayrımcılığı ilke olarak yasaklamıştır. (Artar Ve Karabacakoğlu, 2003). Amerika Birleşik Devletleri nde (ABD) gelişim yetersizlikleri olan çocukların erken eğitimiyle ilgili yasal düzenleme girişimleri 1965 yılında başlamış; 1968 yılında ise bu düzenlemeler yasallaşmıştır. Yasallaşan bu düzenlemeler, erken çocukluk dönemindeki gelişim yetersizlikleri olan çocuklar için eğitim programları geliştirme, değerlendirme ve programları uygulamayla ilgili hükümler içermiştir. Bu yasa halen yürürlüktedir. ABD de 1990 yılında çıkan sayılı yasanın H bölümünde erken özel eğitim programlarından tamamen devletin sorumlu olduğu, aileyi bu hizmetlerden haberdar etmenin ve eğitim hizmetleri sağlamanın da devletin bir görevi olduğu belirtilerek, bu konudaki yasal düzenlemeler çok geniş kapsamlı bir hale getirilmiştir. Bu yasa, gelişim yetersizlikleri olan ya da gelişim yetersizliği riski taşıyan bebeklerin erken tanılanmasını kolaylaştırmış ve bununla ilgili çalışmaları genişletmiştir. Sıfır-üç yaş arasındaki çocuklara, ailelerine ve eğitimleriyle uğraşan kişilere verilen hizmetlerin planlanmasına, bireyselleştirilmiş aile hizmeti planı (BAHP) denilmiştir. BAHP, çocuğun pek çok açıdan değerlendirilmesi ile ve ailenin gereksinimlerinin, önceliklerinin ve olanaklarının belirlenmesi ile düzenlenmektedir. Aile, aileye yardımcı olacak uzmanlar ve çocuğun bakımıyla uğraşan kişiler bu hizmet planında bir ekip olarak yer almaktadır. Ayrıca, sayılı yasa, gelişim yetersizliği riski altındaki bebeklerin tıbbi bakım sağlayan kurumlardan özel ya da normal okulöncesi eğitim kurumlarına geçişini kolaylaştırmıştır. Bunlara ek olarak yeni yasa, destek hizmet ve cihaz kullanımını, erken çocukluk dönemi ve okulöncesi eğitim gereksinimlerinin belirlenmesini ve karşılanmasını desteklemiştir. ( M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 32

33 Avrupa Ülkelerinde Engellilere Yönelik Yasa Ve Düzenlemeler AB de engellilere yönelik temel hukuki kaynak, Avrupa Topluluğunu kuran anlaşmanın 13. Maddesidir. Genel olarak toplum hayatının tüm alanlarında her türlü ayrımcılığı yasaklayan bu maddeye dayanarak AB Komisyonu, 26 kasım 1999 tarihinde ayrımcılık karşıtı bir paket hazırlamıştır. AB Komisyonunun, 12 Mayıs 2000 tarihli bildirgesinde; engellilerin toplum hayatından dışlanmasına yol açan en büyük sebebin sistematik engeller olduğu ve bu engellerin engellilerin ulaştırma, eğitim ve çalışma fırsatlarını azalttığı, buna karşılık, engellilere ekonomik ve sosyal hayata dahil olmaları için verilen desteklerin yetersiz kaldığı belirtilmiştir. Birçok Avrupa ülkesinde de gelişim yetersizlikleri olan çocuklara yönelik erken eğitim hizmetlerinin Türkiye den çok önce, 1960 lı yıllarda başladığı görülmektedir. İsveç te 1952 yılında hemşirelerin gelişim yetersizlikleri olan çocukların ailelerini ziyaretleriyle başlayan erken eğitim hizmetleri, bugün alanında uzman kişilerin uygulamada yer almasıyla devam etmektedir. Finlandiya da ise ilk olarak 1965 de anne-çocuk kursları adıyla erken çocukluk dönemi eğitiminin başladığını görmekteyiz. Finlandiya da bugün gerekli parasal destek kısmen büyük hastanelerden, kısmen de gönüllü kuruluşlardan sağlanmaktadır. Norveç te ise devlet aileyi merkezde eğitmek yerine aileyi evinde ziyaret ederek erken özel eğitim hizmeti vermektedir. İngiltere de ise yine 1960 larda başlayan erken eğitim hizmetleri, bugün İngiltere nin her bölgesinde bulunan uzman kişilerce yürütülmektedir. Özellikle iki yaş ve altındaki çocuklar için anne-babanın isteğiyle gelişim yetersizlikleri gösteren ya da risk altında olan çocukların değerlendirmeleri ev ortamlarında yapılmakta ve özel eğitim gereksinimleri belirlenmektedir. Beş yaş ve altındaki gelişim yetersizlikleri olan çocuklara yönelik tarama çalışmaları ise, erken eğitim hizmetlerinden yararlanmakta oldukları kurumlarda yapılmaktadır. Bu taramalarda, gelişim yetersizlikleri olan ya da bu riski taşıyan çocukların özel eğitim gereksinimleri belirlenmektedir. Daha sonra ise, kendi doğal ortamlarında çocuklarının gelişimini desteklemeleri için ailelere danışmanlık hizmetleri sağlanmaktadır. Ancak, aile isterse, kuruma ya da eve ve kuruma dayalı bir programı tercih edebilmektedir. ( AB Komisyonunca hazırlanan ve engelliler için yeni bir çerçeve politikası öneren bildirgede BM in 1993 tarihli kararına atıf yapılarak engelli bir kişinin topluma katılımının ve ekonomik hayatta istihdam edilmesinin, o toplumun farklılıklara olumlu bakmasıyla gerçekleşebileceği vurgulanmıştır. Komisyon tarafından hazırlanan bildirge, Aralık 1996 Konsey kararı olarak benimsenmiştir. Engelliler ile ilgili politikaların belirlenmesi üye ülkelerin hükümranlık alanında M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 33

34 olsa da, anılan Konsey kararı, AB nin üye devletler arasında işbirliğinin gelişmesine önemli katkılarda bulunabilecektir. Karar ayrıca, AB içindeki bütünlüğün sağlanmasını amaçlamaktadır. Engelliler ile ilgili politikaların AB nin gündemine gelmesiyle beraber; 1997 yılından bu yana Avrupa İstihdam Stratejisinde engellilerle ilgili konular Konsey çalışma planlarında yer almaya başlamıştır. İstihdam için Ulusal Eylem Planlarında da kalifiye engellilerin iş olanaklarının artırılması ile ilgili önlemler geliştirilmektedir. Komisyonun 4 Şubat 2000 tarihinde hazırladığı son bildirgede Avrupa İstihdam Stratejisi desteklenmektedir. Bildirgede ayrıca, engellilerin istihdamının artırılması öngörülmüştür yılından itibaren Bilgi Toplumu Sanayilerinin (Information Society Industries) kullanıcı dostu (user friendly) ekipmanlarda uygulayacakları standartlar belirlenmiştir. AB nin ESF nin yanında; iş bulmakta çeşitli zorluklarla karşılaşan veya belirli bir işte süreklilik sağlayamayan kişilere yönelik yardımları içeren EMPLOYMENT isimli programı da bulunmaktadır. Bu programın HORIZON adlı bölümü, özellikle fiziksel ve zihinsel sakatlığı bulunan insanların istihdamını destekleyici projelere yardımda bulunmaktadır. Aralık 1999 da AB boyutunda engellilerin istihdam şartlarının iyileştirilmesi ve fırsat eşitliğinin artırılması ile ilgili en iyi uygulamalar hakkında rapor, AB deki Sosyal Ortaklar Komitesi (Social Partners) ve AB Komisyonunca hazırlamıştır yılları arasında Yaşlılar ve Engelliler İçin Bir Teknoloji Girişimi ( the technology Initiative for Disabled and Elderly people-tide) başlatılarak, AB içinde geliştirilen teknolojilerin yaşlı ve engelliler tarafından da kullanılmasına olanak sağlayan çözümlerin yanı sıra, yaşlı ve engellilere yönelik teknoloji gelişiminin desteklenmesine başlanmıştır. AB Komisyonu bu girişim için, döneminde toplam 52 Milyon ECU lük parasal destek sağlanmıştır. (Artar Ve Karabacakoğlu, 2003) AB nin doğrudan engellilere yönelik bir projesi olan Helios II nin amacı, üye devletlerle ve işlevsel rehabilitasyon, eğitim, ekonomik ve sosyal katılım alanlarında doğrudan çalışan Sivil Toplum Örgütleriyle (STÖ) işbirliği yaparak, Birlik boyutunda oluşturulacak politikalar aracılığıyla, engellilerin fırsat eşitliğinin ve topluma entegrasyonunun geliştirilmesidir. Helios II nin, hukuki temelini 1993 yılındaki AB Konseyi kararı oluşturmaktadır. Konsey kararında Helios II nin gerçekleştireceği eylemler 5 başlık altında toplanmıştır. Bunlar kısaca şöyledir(artar Ve Karabacakoğlu, 2003). M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 34

35 Engellilere yönelik yaratıcılığın geliştirilmesi, başarılı uygulama ve tecrübelerin birlik boyutunda paylaşılması ve bilgi değişiminin teşvik edilmesi Bilgilerin toplanması, uyarlanması, derlenmesi, değişimi ve dağıtımı AB programlarına engellilerin katılımının teşvik edilmesi Üye devletlerin eğitim sistemlerinde elde edilen bilgi ve tecrübelerin değişiminin sağlanması Uluslararası organizasyonlar ile işbirliği ve koordinasyonun sağlanması Türkiye de Engellilere Yönelik Yasa Ve Düzenlemeler Cumhuriyetin ilk yıllarından 1980 li yıllara kadar Türkiye de gelişim yetersizlikleri olan çocukların erken eğitimlerine olanak veren herhangi bir yasal düzenlemeye gidilmemiştir. İlk olarak 1987 yılında gelişim yetersizlikleri olan çocukların erken eğitimlerine yönelik bazı yasal düzenlemeler yapılmıştır. Bu yasal düzenlemeler şu şekilde sıralanabilir: (a) Gelişim yetersizlikleri olan çocukların okulöncesi eğitimlerinin Milli Eğitim Bakanlığı nca planlanıp ilgili kuruluşlarca yürütülmesi, (b) Dört-beş yaşın altındaki gelişim yetersizlikleri olan çocukların ailelerine illerde bulunan Rehberlik ve Araştırma Merkezleri nin gerekli yardım ve rehberliği yapması ve ailede okulöncesi eğitim sisteminin gerçekleştirilmesi, (c) Özel eğitim ana okullarında ve ana sınıflarında, normal çocuklara yönelik program ile çocukların özür ve özellikleri dikkate alınarak Bakanlıkça hazırlanacak ek programın birlikte uygulanması. ( Türkiye de 1990 lı yıllara gelindiğinde ise, büyük ölçüde sivil toplum örgütlerinin girişimiyle, gelişim yetersizlikleri olan ya da bu riski taşıyan çocukların erken çocukluk döneminde eğitimlerine imkan veren erken eğitime yönelik Portage ve Küçük Adımlar gibi programlar, gelişim yetersizlikleri olan çocukların erken eğitim alabilmelerini sağlamıştır. Bu programlar, erken eğitimin anne-babalar aracılığıyla sağlanmasını amaçlamıştır yılında çıkan 573 sayılı kanun hükmünde kararname ise, okulöncesi eğitimi zorunlu eğitimin bir parçası haline getirmiştir. Ayrıca, anne-babalara çocukları için alınacak eğitim kararlarına katılma hakkı ve sorumluluğu verilmiş; bunun yanında, anne-babaların bireyselleştirilmiş eğitim planlarının (BEP) hazırlanması ve sonuçlarının değerlendirilmesine ilişkin bilgilendirilmesi de yasal hale getirilmiştir. BEP in, okul-aile işbirliği ile, çocuğun gereksinimleri M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 35

36 doğrultusunda hazırlanması öngörülmüştür. Türkiye de engellilere yönelik yasaların ana hukuki temeli 1981 Anayasasının ve 61. maddeleridir. Bu maddeler, engellilerin eğitimi ve çalışma hayatında özel tedbirlerin alınması ve korunması için Devleti görevlendirmektedir. 42. maddede, Devlet durumları nedeniyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır denilmektedir. 50. maddede ise, Bedeni ve ruhi yetersizliği olanların çalışma hayatında özel olarak korunması da Devlet görevi olarak belirlenmiştir. Anayasanın Sosyal Güvenlik bölümündeki 61. maddesi, Devlet, engellilerin korunmasını ve toplum hayatına intibakını sağlayıcı tedbirleri alır hükmü ile Devlet için, engellilere yönelik geniş bir görev alanı belirlemiştir. Türkiye de engellilerin eğitim, çalışma, topluma katılım ve korunma haklarına ilişkin hedefler; kalkınma planlarına ve yıllık programlarda gösterilmektedir. Türkiye de engellilere yönelik olarak eğitim, sosyal hizmet, sosyal yardım, vergi ve istihdam ile ilgili yasalarda çeşitli düzenlemeler bulunmaktadır(artar Ve Karabacakoğlu, 2003). İmarla ilgili yasa ve yönetmeliklerde çoğu kez birbirine paralel ancak birbirinden farklı kapsama sahip hususlara değinilmiştir. Uygulamada da giderek daha fazla sayıda örneğe rastlanmaktadır. Ancak yine de uygulamaların beklenilen hızla gerçekleştiğini ve fiziksel çevrenin tam erişilebilir niteliğe kavuştuğunu söylemek mümkün değildir. Bunda, uygulayıcıların ilgili standartlardan haberdar olmamasının etkisi büyüktür. Standartlar kaliteyi, teknik özellikleri ve uyulan kuralları ifade eder. Bu nedenle Türk Standartları Enstitüsü nün çıkarmış olduğu ilgili standartlara itibar edilmesi gerekir. Türk Standartları Enstitüsünce hazırlanan ve bina içi bina yakın çevresi ve açık alanları kapsayan standartlar belirlenmiştir ( İlgili Standartlar TSE Başkanlığı ve Bölge Müdürlüklerinden temin edilebilir ). Bunlar arasında; TS Şehir İçi Yollar- Engelli ve Yaşlılar İçin Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapısal Önlemler ve İşaretlemenin Tasarım Kuralları, fiziksel çevrenin erişilebilir olması yönünde kapsamlı önerilere sahiptir. TS Şehir İçi Yollar-Raylı Taşıma Sistemleri-Bölüm 5: Engelli ve Yaşlılar İçin Tesislerde Tasarım Kuralları, M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 36

37 TS Şehir İçi Yollar- Raylı Taşıma Sistemleri-Bölüm 10: İstasyon İçi İşaret ve Grafik Tasarım Kuralları, TS Şehir İçi Yollar-Raylı Taşıma Sistemleri-Bölüm 14: İstasyon Platformu Oturma Elemanları Konut dışı çevrenin yapısal düzenlemesinde başvurulan standartlardır. Engelli ve yaşlılara uygun konut düzenlenmesinde tek referans; TS 9111 Engelli İnsanların İkamet Edeceği Binaların Düzenlenmesi Kuralları, standardıdır. Engellilerin ulaşımını sağlayan toplu taşıma veya binek araçlara ilişkin belirlenmiş Standard bulunmamaktadır. Bu standartlar yanında Bayındırlık ve İskân Bakanlığı nca hazırlanan imar yasası ve 1999 yılında değiştirilen yönetmeliklerine ve Büyükşehir belediyelerinin imar yönetmeliklerine fiziksel çevre düzenlemelerine yönelik maddeler eklenmiştir. Engelli ve yaşlılar için fiziksel ve mimari düzenlemelere ilişkin çeşitli kanun ve yönetmeliklerde hususlar bulunmaktadır sayılı İmar Kanunu na 1997 yılında eklenen ek madde ile, Ek Madde 1- Fiziksel çevrenin engelliler için ulaşılabilir ve yaşanabilir kılınması için; imar planları ile kentsel, sosyal, teknik altyapı alanlarında ve yapılarda, Türk Standartları Enstitüsünün ilgili standardına uyulması zorunludur, hükmü getirilmiştir. 10 Temmuz 2004 tarih ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu nda Büyükşehir Belediyelerine ve ilçe ve ilk kademe belediyelerine verilen görev, yetki ve sorumluluklar arasında engellilerle ilgili hususlar yer almaktadır. Böylece engelliler veya engelliler sözcüğünün imarla ilgili yasal düzenlemelerde artık yer aldığı görülmektedir. Örneğin İzmir, İstanbul, Bursa ve Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Yönetmeliklerinin tümünde de engellilerin kentsel mekânda ve binalarda erişebilirliğini kolaylaştırıcı hususlar yer almaktadır tarih ve 5393 sayılı Belediye Kanunu nun 14, 38, 60 ve 77 inci maddelerinde de M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 37

38 engellilere yönelik hizmetlere değinilmektedir sayılı İl Özel İdareleri Kanunu na engellilerle ilgili hususlar eklenmiştir sayılı Engelliler Kanununun geçici 2 nci maddesinde, kamu kurum ve kuruluşlarına ait mevcut resmi yapıların, mevcut tüm yol, kaldırım, yaya geçidi, açık ve yeşil alanlar, spor alanları ve benzeri sosyal ve kültürel altyapı alanları ile gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılmış ve umuma açık hizmet veren her türlü yapıların engellilerin erişebilirliğine uygun duruma getirileceği; geçici 3 üncü maddesinde de,büyükşehir belediyeleri ve belediyelerin,şehir içinde kendilerince sunulan veya denetimlerinden gerçekleştirilen toplu taşıma hizmetlerinin engellilerin kullanımına uygunluğunu sağlayacağı hükmü altına alınmıştır. Bu uygulamaların gerçekleştirilmesi için tanınan 7 yıllık süre 7/7/ 2005 tarihinde başlamıştır. Aynı kanunun, MADDE tarihli ve 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanununun 42 nci maddesinin birinci fıkrasından sonra gelmek üzere aşağıdaki fıkra eklenmiştir. Engellilerin yaşamı için zorunluluk göstermesi hâlinde, proje tadili kat maliklerinin en geç üç ay içerisinde yapacağı toplantıda görüşülerek sayı ve arsa payı çoğunluğu ile karara bağlanır. Toplantının bu süre içerisinde yapılamaması veya tadilat talebinin çoğunlukla kabul edilmemesi durumunda; ilgili kat malikinin talebi üzerine bina güvenliğinin tehlikeye sokulmadığını bildirir komisyon raporuna istinaden ilgili mercilerden alınacak tasdikli proje değişikliği veya krokiye göre inşaat, onarım ve tesis yapılır. İlgili merciler, tasdikli proje değişikliği veya kroki taleplerini en geç altı ay içinde sonuçlandırır. Buna ilişkin yönetmelik 22 Nisan 2006 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 2006/ 18 Sayılı Kamu Binaları, kamuya açık alanlar ve toplu taşıma araçlarının engellilerin kullanımına uygun duruma getirilmesi hakkındaki Başbakanlık Genelgesi 1.2. EĞİTİM İLE İLGİLİ YASALAR Millî Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğünün özel eğitim alanındaki çalışmaları, 6 Haziran 1997 tarihinde yürürlüğe giren 573 Sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname çerçevesinde yürütülmektedir. Bu kanun hükmündeki M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 38

39 kararnamenin amacı, özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin Türk Milli Eğitiminin genel amaçları ve temel ilkeleri doğrultusunda genel ve mesleki eğitim görme haklarını kullanabilmelerini sağlamaya yönelik esasları düzenlemektir. 573 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname de, özel eğitim; özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri ile onların özür ve özelliklerine uygun ortamlarda sürdürülen eğitim şeklinde tanımlanmaktadır. Özürlülüğün önlenmesi, özürlülerin sağlık, eğitim, rehabilitasyon, istihdam, bakım ve sosyal güvenliğine ilişkin sorunlarının çözümlenmesi ve özürlülerin farklı alanlardaki ihtiyaçlarını bütünlük içinde değerlendirmesi amacıyla hazırlanan 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun; tarihinde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir sayılı Özürlüler Kanunu ile 573 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ye dayalı olarak hazırlanan ve 31 Mayıs 2006 tarihinde yürürlüğe konulan Millî Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği nde ise özel eğitim ihtiyacı olan bireylere sağlanacak hizmetler yasal olarak güvence altına alınmıştır. (2007,Tohum Türkiye Otizm Erken Tanı ve Eğitim Vakfı) 222 sayılı İlköğretim Yasasının 5. maddesinde zorunlu olan ilköğretim kurumları arasında sayılan özel eğitime muhtaç çocuklar için kurulacak okullar ve sınıflar yer almaktadır. 12. maddesinde ise, Mecburi eğitim çağında bulundukları halde zihnen, bedenen, ruhen ve tıbben engelli çocukların Özel Eğitim ve Öğretim görmeleri sağlanır hükmü bulunmaktadır. 222 sayılı Eğitim Yasasından ayrı olarak, Kasım1993 tarihinde yürürlüğe konulan Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu ile özel eğitim gerektiren çocuklara verilecek eğitim ve öğretim sistemi düzenlenmiştir. SOSYAL HİZMETLER İLE İLGİLİ YASALAR 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Yasası gereğince; tüm engelli gruplarının topluma uyumunu kolaylaştıracak sosyal hizmet programları ile bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini geliştirip uygulamaya koymak sorumluluğu, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna (SHÇEK) verilmiştir. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 39

40 2. ENGELLİLERLE İLGİLİ ULUSLAR ARASI STANDARTLAR 2.1. TS 9111 Engelli İnsanların İkamet Edeceği Binaların Düzenlenmesi Kuralları isimli standart, bedensel, görme ve işitme engelli kişilerin ikamet edeceği binalarda mimari açıdan yapılabilecek düzenlemelere ait kuralları kapsamakta ve engelli kişilerin ikamet edecekleri binalarda bir engellemeye uğramadan yaşamlarını sürdürebilmelerini amaçlamaktadır TS Şehir İçi Yollar Raylı Taşıma Sistemleri Bölüm 5: Engelli ve Yaşlılar İçin Tesislerde Tasarım Kuralları isimli standart, şehir içi yollarda, yapılacak raylı toplu taşıma sistemlerindeki yer altı, hemzemin ya da yer üstünde yükseltilmiş istasyon tesislerinde engelli ve yaşlı insanlar için mimari açıdan yapılacak düzenlemelerin, tasarım kurallarını kapsamaktadır. Bu standardın hazırlanmasındaki amaç, engellilerin sağlıklı insanlar gibi istasyon girişinde, istasyon içinde takip edecekleri yolu kolayca bulmaları ve istasyon bölümlerinden yararlanabilmeleri, istasyon elemanlarını kullanabilmeleri, emniyet ve konfor içinde seyahat edebilmeleridir TS Şehir İçi Yollar Engelli ve Yaşlılar İçin Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapısal Önlemler ve İşaretlemelerin Tasarım Kuralları standardı engelli ve yaşlıların sağlıklı insanların gibi sokak, cadde, meydan ve bu yollardaki yaya yolu alt / üst geçitler ile kavşakları kullanabilmeleri için yapılacak yapısal önlemler ve işaretlemelerin tasarım kurallarını içermektedir. Bu standardın hazırlanmasındaki amaç engellilerin evden çıkıp, engelle karşılaşmadan tüm sosyal ve kültürel aktivitelere katılmalarını sağlamaktır. Ayrıca engelli kişilerin iş ve günlük yaşantılarını sürdürürken yollardaki yaya kaldırımı, alt / üst geçitler, kavşaklar, kamu / kurum binaları, alışveriş merkezleri, ikamet ettikleri binaların girişlerinde yapılacak yapısal önlemler ve işaretlemelerle, toplum hayatına katılmalarını amaçlamaktadır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 40

41 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ENGELLİLERE İÇİN FİZİKSEL VE MİMARİ DÜZENLEMELER MİMARİ DETAYLAR 1. ANTROPOMETRİ NEDİR? Antropometri bilimsel manada, insan vücut ölçüleri ve vücut hareketleri ile bu hareketlerin frekans ve sınırları gibi vücut özelliklerini inceleyen bir disiplindir. Vücut ölçüleri bilimi olarak da adlandırılan antropometri, çalışma (veya dinlenme) yeri dizaynının temelini oluşturmaktadır. Genel bir yaklaşım açısıyla antropometri, insanlara yardım ve hizmet etmesi için düşünülmüş bütün eşya ve araç tasarımının ayrılmaz bir parçasıdır. Antropometri aslında ergonomi için bir veritabanıdır. Ergonomi bilimi antropometriden yararlanır. İnsan vücut ölçüleri beslenme alışkanlıkları, ırksal farklılık gibi birçok etmene bağlı olarak değişir ÖZÜRSÜZ KULLANICILAR İÇİN ATROPOMETRİK ÖLÇÜLER Antropometrik ölçüler statik yani durağan ve dinamik yani hareketli haldeki insan ölçüleri olmak üzere iki başlık altında toplanabilir Statik Antropometri İnsanların statik duruş ve oturuşlarında ölçülen boyutları ele alan bir uğraş alanıdır. Bu temel amaca göre insanların 140 kadar fiziksel boyut ölçüleri ele alınabilir olmakla birlikte, bu konuda yapılan araştırmalarda ergonomik tasarımlarda 30 temel ölçünün önemli olduğu saptanmıştır Dinamik Antropometri Hareket halindeki insanın vücut ölçülerinin incelenmesidir. İnsanın erişebilme uzaklıkları, yürüyüş halindeki ölçüleri veya herhangi bir hareketi yaparken vücut ölçülerinin çıkarılmasıdır ENGELLİ KULLANICILAR İÇİN ATROPOMETRİK ÖLÇÜLER Engelliler için dinamik ve statik vücut ölçüleri engelli olmayan insanlardan farklıdır. Tekerlekli sandalyeli engellilerin yana erişebilme uzaklıkları, vücut genişlikleri (sandalye ile birlikte) öne doğru erişebilme uzaklıkları, tekerlekli sandalyede oturur durumdayken boyları vb. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 41

42 gibi ölçüler özürsüz kullanıcılardan oldukça farklıdır. Tekerlekli sandalye ortopedik engellileri hayata bağlayan en önemli yardımcı gereçlerden birisidir. Tekerlekli sandalye ihtiyacı ortopedik engelli bireyin hayatında olduğu gibi hayatın normal seyri sırasında da, geçici ve sürekli olarak ortaya çıkabilir. Yapılan araştırmalara göre, yetersiz tasarlanan sandalyeler engellilere problemler çıkarmaktadır. Kötü tasarlanmış ve yetersiz modeller engelli kişide acı ve rahatsızlığa yol açabilir. Bu da kişinin özgürlüğünü kısıtlamaktadır. Sandalyelerin daha rahat, daha geniş ve manevrayı kolaylaştıracak biçimde kişiye uygun olmaları gerekmektedir. Uygun olmayan tekerlekli sandalye engelli ve yaşlı insanlarda birçok soruna yol açabilir. Ortopedik engelliler için bir anlamda ayak görevi gören tekerlekli sandalyelerin kullanım yerlerine göre oldukça farklı modelleri ve boyutları bulunmaktadır. Kullanıcının ihtiyaçlarını yerine getirebilmesi için tekerlekli sandalyenin boyutu, modeli ve diğer bazı özellikleri oldukça önem kazanmaktadır. Tekerlekli sandalyelerin temel bazı tipleri şunlardır Standart Tip (Kumanda tekerleği önde veya arkada ya da kolçaklı veya kolçaksız olmak üzere kendi içlerinde ayrılırlar) Büyük Tip Elektrikle Kumanda Edilen M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 42

43 M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 43

44 2. MİMARİ DETAYLAR Engelliler için mimari tasarım, kişilerin hareket kabiliyetlerindeki kısıtlılıktan kaynaklanan sorunları en alt düzeye indirerek, alanları ve mekânları yaratma sürecidir. Özrün durumuna göre yapılması gereken eylemler farklılık gösterir. Ulaşabilirlik yapısal çevrenin temel bir özelliği olup, engellilerin günlük yaşamlarının sürdürebilmelerinde, öncelikle evlerinden çıkabilmeleri ve başkalarına muhtaç bütün ticari ve idari kamu binalarındaki işlerine gidip gelebilmeleri, sosyal-kültürel, spor, sağlık, dini faaliyetler gibi aktivitelere ulaşabilirliğin sağlanması için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Engellilerin hareketini, kolaylaştırmak için yollar engellerden arındırılmalıdır. Dik, yüksek, keskin, kavisli veya köşeli olan yollar, engellilerin hareketini kısıtlayıcı olduğundan, yaya kaldırım yüzeyi aynı yükseklikte, düz ve rahat kavisli olarak yapılmalıdır. Mevcut bir yol üstüne, engellilerin ve yayaların yararlanacağı bir tesis yapılacağı zaman ne tür bir tesisin yapılacağının belirlenmesi, ölçümlendirilmesi gereklidir.(örnek: Toplu taşım durakları, oto parklar, yaya yolu kaldırım düzenlenmesi, dinlenme yerleri, ağaçlandırma vb.) Kapalı ve açık tüm alanlarda ulaşabilirliği güçleştiren nedenler olarak tanımlanan fiziksel engellerin kaldırılarak, fiziksel çevre engelliler için yaşanabilir ve ulaşılabilir tasarlanmalıdır. Engelli yayaların yürüyüşlerini serbestçe gerçekleştirebilmeleri için, yeterli yürüyüş alanları sağlanmalı, yoldaki düzenlemeler onlara istedikleri yer gitmeleri için engel olmamalıdır. Uzun yürüme yolları, rahat ve kullanışlı olmayan geçitler, uzun bekleme süreleri, engellilerin ulaşabilirliklerini zorlaştıran/caydıran bir unsur olduğundan, çevre, herkesin işlevlerini mümkün olduğunca en özgür ve eşit şekilde yapmasını sağlayacak biçimde düzenlenmelidir. Engellilerin etrafta serbestçe ve engellenmeden dolaşabilmeleri için yaya yolunda; -Yeterli genişlik -Yeterli hareket alanı -Baş hizası altında serbest alan -Düz satıh ve kaygan olmayan yüzey M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 44

45 -Yönlendirme, uyarma araçları sağlanmalıdır. Görme engelliler için de ses veya dokunma yolu ve iri puntolu sembol ve harfler ile hareket etme olanağı sağlanmalıdır. Eğitimli köpek kullanan görme engellilerin günlük zorunluluklarını giderebilme için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Engelliler için ulaşabilirlik kolaylıklarının sağlanmasında diğer sağlıklı yayaları da kapsayacak ortak hizmet olanakları düşünülmelidir. Ayrıca insanlar fiziki bakımdan birbirinden farklı olduğundan, farklı kategorideki insanlar için ayrı tesisler yapmak yerine, herkes tarafından kullanılabilir ortak şartlardaki tasarımlar yapılmalıdır. Engellilerin topluma katılmalarının önündeki en büyük engellerden biri de ulaşım, fiziksel çevre ve konut sorunudur. Engellilerin içinde yaşadıkları fiziksel çevre, sahip oldukları fiziksel işlev bozuklukları/yetersizlikleri ve bunun yol açtığı sınırlamalar yüzünden büyük önem taşımaktadır. Eğitim konusunda belirttiğimiz gibi, toplumu tasarlarken, bir toplum modeli ortaya koyarken, içinde yaşanılan fiziksel çevreyi de o toplumun içinde yaşayan herkesi düşünerek tasarlamak gerekir. Yaşanılan konuttan tüm kamusal yaşam alanlarına, ve ulaşım araçlarına kadar tüm çevresel unsurların engellilerin özellikleri ve gereksinimleri dikkate alınarak tasarlanmadığı bir gerçektir. Yollar, kaldırımlar, kamu binaları, parklar ve bahçeler, okullar, içinde yaşanılan konutlar, ulaşım araçları ve bunun gibi daha bir çok fiziksel çevre unsuru, engellilerin topluma katılmasının önünde ciddi birer engel oluşturmaktadır. Böylece sahip olduğu engeli nedeniyle hareket yeteneği sınırlanmış insanların bu ve benzeri sebeplerle yaşadıkları sınırlama daha da pekişmektedir. Bunun anlamı Hareket yeteneği sınırlanan bireyin toplumsal yaşamdan dışlanmasıdır. Oysa bütün bunlar, engellilerin topluma katılmasını, toplumla bütünleşmesini kolaylaştıracak bir biçimde tasarlanabilir ve geliştirilebilir. Standart Kuralların eşit katılım için hedef seçtiği alanlardan ilki "ulaşılabilme" konusudur. Bu anlamda fiziksel çevre koşullarının engellilerin yaşamını kolaylaştıracak şekilde düzenlenmesi, eşit katılım açısından yaşamsal değerde kabul edilmektedir. Fiziksel çevrenin yapılandırılmasında sorumlu kişi ve kuruluşların engelli kişiler konusunda bilgili, bilinçli ve duyarlı davranmaları sağlanmalıdır. Bu amaçla fiziksel çevrenin tasarlanması ve yapılandırılması süreçlerinde engellilerin, ailelerinin ve örgütlerinin katılımı konusu büyük önem taşımaktadır. Bugün sokağa çıkmak, kaldırımda hareket edebilmek gibi sınırlı aktiviteler için bile çok M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 45

46 sayıda engel bulunması nedeniyle kentlerimizin büyük bölümü ve yapıların çoğu engelliler için erişilemez durumdadır. Sosyal hizmetler alanındaki sınırlamalar da fiziksel çevredeki olumsuzluklara eklendiğinde engeller artmakta, parklarda, sokaklarda, kısaca yaşam çevrelerimizde tek başına tekerlekli sandalye, yürüteç kullanan, beyaz bastonu ile yürüyen engelli bireylere çok az sayıda rastlanmaktadır. Yalnız bu gösterge bile engelli bireylerin toplumsal yaşama katılımının ne kadar kısıtlanmış olduğunu, bağımsız hareket edebilme olanaklarının ne ölçüde sınırlandırıldığını kanıtlamaktadır. Engelli, konutundan başlayarak tüm mekânlarda ve bunlara ulaşım sürecinde sayısız engellerle karşılaşmaktadır. Kentlerde yaya dolaşımını kısıtlayan, taşıtlara öncelik tanıyan, taşıt trafiğini hızlandırmayı amaçlayan uygulamalar öncelik almakta, ışıklı yaya geçitleri kaldırılarak üst geçitler yapılmaktadır. Toplu taşımacılıkta engellilere yönelik düzenlemelerde bütüncül yaklaşımlar yerine, bazı özel ve yetersiz çözümler getirilmektedir. Bozuk yüzeyli yollar, güvenlik tedbirleri alınmayan alt yapı çalışmaları, çok yüksek kaldırımlar, engellilerin kullanımına uygun olmayan telefon ve telefon kabinleri, gerekli düzenlemeler sesli ve görsel uyarıcılar olmadığı için engellilere hizmet edemeyen ulaşım sistem ve araçları, kent ulaşımı ve yaşamında yoğun olarak karşılaşılan engellerdir. Yapı ölçeğine gelindiğinde, engelli için bina giriş merdiveni ilk engeli oluşturmaktadır. Bina içinde ise iyi aydınlatılmamış gürültülü mekanlar, dar koridor ve kapılar, kullanılamayan tuvaletler, yarım kat bağlantılı asansörler vs. engellilerin hareketini büyük ölçüde kısıtlamaktadır. Sosyal, kültürel ve ticari yapılar engellilerin de kullanabileceği şekilde planlanmamış ve uygulanmamıştır. Sağlık yapıları dahi engellilerin erişimine uygun yapılmamakta, giriş rampası ve engelli tuvaleti dışında yapının bütününde engellilerin gereksinmeleri dikkate alınmamaktadır. Eğitim yapıları konusunda bazı düzenlemeler yapılmaktaysa da genelde engelliye uygun tasarım ve kullanımlar görülmemektedir. Engelliler için özellikle ortopedik engelliler için ayrı okullar yapılması toplumsal ayrışmaya ve ayrımcılığa yol açan yanlış bir uygulamadır. Ortopedik engelliler normal okullar bünyesinde erişebilirlikleri sağlanamadığı için sınırlı sayıdaki ortopedik engelliler okullarına devam etmek zorunda kalmaktadırlar. Oysa çok ağır engelliler dışındakiler mevcut okulların erişimi sağlandığında normal okullarda eğitim görebileceklerdir. Kent bütününde ve yapı ölçeğinde özellikle işitme ve görme engellilerin yararlanacağı işaretlemeler, görsel ve sesli bilgilendirmeler son derece yetersizdir. Yeşil alanlar ve spor alanları M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 46

47 engellilerin de yararlanabileceği şekilde düzenlenmemiştir. Kısacası kentlerimizde engellilerin hareketini kolaylaştırıcı düzenlemeler birkaç küçük uygulama dışında yapılmamıştır. Standartlara uygun olmayan rampalar vs... yapılan bazı hatalı uygulamalar, değil kolaylık sunmak aksine engelli sayısını arttırıcı nitelikler göstermektedir AYDINLATMA DİREKLERİ VE KENT MOBİLYALARININ KONUMU Aydınlatma direklerine 1.40 cm 1.60 cm arasında uyarıcı sinyalizasyonlar yerleştirilmelidir. Yol kenarlarında bulunan ağaç, tabela, çöp kutuları vb. araçların etrafına çevre genişliği 60 cm, kaldırım kenarına uzaklığı 90 cm ve yüksekliği 10 cm olan platform yapılması. Yol kenarında bulunan tabela yüksekliklerinin, ağaçların budanması vb. işlerde yerden yüksekliği min. 2,00 m olacak şekilde ayarlanması. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 47

48 Saptanamaz engellerin yerden yüksekliği 2,00 m yi geçmeyecek şekilde, girinti kısımlarının kapalı olması ya da 0,10 m mesafe olacak şekilde tasarlanması. Aydınlatma lambalarına yerleştirilen çöp kutularının fark edilebilir renkte olması ve yerden mesafesi 0,90 1,20 m olacak şekilde ayarlanması. Bariyerler arası mesafenin min. 1,20 m olacak şekilde tasarlanması. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 48

49 2.2. TABELA Sokak, mevki isimlerinin, bilgi işaretleri ve yönleri belirten levhaların görünür, net, basit ve okunması ve anlaması kolay olmalı ve gece ışıklandırması yapılmış olmalıdır. Sokak, mevki isimlerinin, bilgi işaretleri ve yönleri belirten levhaların yerden yüksekliği 2,00 2,50 m arası mesafede olmalıdır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 49

50 Bilgi, duyuru panolarında yansımadan dolayı cam olmaması, şekilde verilen ölçülerde olduğu gibi eğimli olmalıdır. Yol boyunca min. açıklık her iki yönden 1,00 1,20 m den az olmamalıdır. Yol kenarında bulunan bankların ölçüleri yandaki şekilde belirtilmiştir. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 50

51 Oturma dinlenme yerlerindeki mobilyaların ebatları yandaki şekilde belirtilmiştir. Konaklama alanlarında dışarıda bulunan telefonların yerden yüksekliği 0,75 m yi geçmemelidir. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 51

52 Su içme alanlarında hem çevre genişliği, hem yüksekliği farklılıklar göstermektedir YOLLAR, KALDIRIMLAR Yürüme güçlüğü çeken ortopedik engelliler için kaldırımlar yüksek olmamalıdır. Kaldırımlar kaygan olmayan zemin malzemesi ile kaplanmalı, yüzeyi yürüme güçlüğü olan insanların ve tekerlekli sandalyelerin hareketini engellemeyecek şekilde düzgün olmalıdır. Kaldırım yüzeyini oluşturan malzeme arasındaki derzler küçük olmalıdır. Kaldırım genişliği en az 2 metre olmalıdır. Tekerlekli sandalye ve yürüteç kullanan insanların yan yana geçebilmeleri için bu genişlik gereklidir. Kaldırımlar tüm insanlar ve özellikle tekerlekli sandalye kullananlar için kolay ulaşılabilir ve güvenilir olmalıdır. Bu nedenle; Engeli olmayan minimum uzunluktaki yolun 1800mm (tercihen mm) genişlikte olması gerekir. Otobüs duraklarında ve dükkân önlerinde bu genişlik daha da fazla olmalıdır. Otobüs duraklarında: 3000mm, Dükkân önlerinde: 3500mm olması uygundur. Mümkün olduğu takdirde yol eğiminin %5 (1/20) den fazla olmaması gerekir. (İsveç'te %2.5 (1/40) dan fazla olan eğimin, el kontrollü tekerlekli sandalye kullanıcıları için zorluk yarattığı kabul edilmektedir.) Yol eğiminin %5 den fazla olması gerektiği takdirde 10 metre aralarla uzunluğu 1800mm olan düz alanlar ayrılmalıdır. Zeminde atık suların ve yağmur sularının akıtılması için düzenlenen ızgaralar, şekilde görüldüğü gibi gidiş yönüne 90 derece dik olarak dikdörtgen oluşturacak şekilde profillerle bölünmelidir. Bu profillerin aralıkları en fazla 13mm olmalıdır. Sokak kaldırımlarındaki kaplama malzemeleri delikli ve çıkıntılı olmamalıdır. Rampalara yeterli eğim verilmelidir. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 52

53 Kaldırım genişlikleri tek kişilik için min. 90 cm, iki kişilik için 1,50 m olmalıdır. Kaldırım üzerinde geçen ızgaraların kaldırım kotu ile aynı ve ızgara demirlerinin arasındaki açıklık az olmalıdır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 53

54 2.4. YOL RAMPALARI Kullanılacağı yere göre rampa yapılmalıdır. Rampa çeşitleri şekillerde verilmiştir. Kaldırımlara konacak rampalar trafik güzergâhına, trafik lambalarına bakılarak belirlenir. Otoparkta 2 araç arası mesafe min. 1,00 m olmalıdır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 54

55 Rampa genişliği min. 1,20 m olmalıdır. Rampa eğimi max. % 12 dir. İki kaldırım arası mesafeye göre eğim verilmelidir OTOPARKLAR Otoparkta genişlik 3,60 m olacak şekilde tasarlanmalıdır. Engelliler için üretilen arabalar olduğu için engelliler için park yeri düzenlemeleri de M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 55

56 kaçınılmazdır. Bireyin özür durumuna göre özel olarak yapılmış ve devlet kontrolünde satılan bu araçları engellilerin kullanmasında sakınca yoktur. Engelliler de alışveriş merkezlerine hava alanlarına gidebilmekte ve araçlarını bırakacakları yer olan otoparklardan yararlanmaktadır. Ancak engelliler için ayrılmış otoparklar yerine normal otoparklarda engelliler için yer ayrılması daha ekonomiktir. Açık otoparklar: Tekerlekli sandalye kullanan kişinin rahat hareket edebileceği bir park alanına sahip olabilmesi için her alanın bir kenarında arabaya giriş koridoru bırakılmalıdır. Eğer bu alan sağlanmış olursa cm arasındaki standart park sahaları yeterli olacaktır. Ulaşılabilir park alanları yanında gereken alana giriş koridoru denir. Ulaşılabilirlik için otopark yüzeyi ile aynı düzlemde olan giriş koridoruna ihtiyaç duyulur. Bu da en az 150cm eninde ve park alanı boyunda olmalıdır. Giriş koridorları, yaya kaldırımı ya da yayanın gidebileceği giriş kolaylığı sağlayan patika şeklindeki bir rotaya birleştirilmelidir. 150cm giriş koridoru, araç kapılarının açılmasına, manevralı tekerlekli sandalyeye ve araca binmeye çalışan yayaya alan sağlar. Dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan biriside, park alanı ile ulaşılacak yer arasında yükseklik farkının bulunmamasıdır. Eğer yükseklik farkı var ise mutlaka rampalar oluşturulmalı ve ulaşım sağlanmalıdır. Türkiye sakatlar federasyonuna göre otoparkların düzenlenmesi ile ilgili öneriler. Bütünüyle ulaşılan park alanları ile en çok istenen ulaşım alanları mümkün olduğunca yakın tutulmalıdır(en fazla 25m tercihen 20m). Otopark bölümlerini yaya kaldırımlarına paralel yerleştirmekten kaçınılmalı, eğer bu mümkün değilse otopark yerinin uzunluğu 6 m den fazla olmalıdır. Böylece kişiler iki araç arasında kolay hareket edebilir. Kullanılan yol işaretleri, ışıklandırmalar ile hatalı kullanma ihtimalleri önlenmelidir. Giriş ve çıkış alanları, yol hizasında, kaymayı önleyen bir malzeme ile kaplanmalıdır. Parkmetreleri ve bilet makineleri gibi bütün tesisatların kontrol düğmeleri, yol seviyesinden 900mm ile 1100mm arasında bir ölçüde yukarıya monte edilmelidir. Böyle elemanlar, küçük bir trafik adası gibi tekerlekli sandalye kullanıcılarının erişemeyeceği yükseltilmiş satıhlarda yer almamalıdırlar. Karışık çevrelerde asansör ve girişlerde işaretlemeler bulundurulmalıdır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 56

57 Otoparklarda bulundurulacak sahanlık boşlukları mutlaka en az 150cmX150cm olmalıdır. Bir araç için otopark mesafesi 2,50 m ise iki araç arasına 1,20 genişliğinde rampa yapılmalıdır. Otoparkta araçlar eğimli park ediyorsa iki araç arasındaki mesafe 1,20 m olmalıdır. Araç ile kaldırım arası mesafe min. 0,90 m olmalıdır. Araç kaldırıma paralel şekilde park ediyorsa kaldırım genişliği 3,60 m olmalıdır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 57

58 Otoparklarda kullanılan tabelalar aşağıdaki gibidir MERDİVEN RAMPALARI Min. genişlik 0,90 m olacaktır. Her 10 m de bir sahanlık konulması gerekmektedir. Rampa yüzeyi kaymaz ve sert olmasına dikkat edilmeli, halı kaplamalarından kaçınılmalıdır. Rampa eğimi yüksekliğe göre değişiklik göstermektedir. Max. genişlik %12 dir. Bu değişiklikler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Kavisli ve dairesel rampalar tavsiye edilmez. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 58

59 Rampa eğimleri %5 ile %8 arasındadır. Dünyada kabul edilmiş bu standartlara uymayan dik bir rampa yapmaktansa hiç yapmamak daha iyidir. Çünkü dik rampalarda birçok kaza meydana gelmektedir. Şehirsel çevrede ve binalara yaklaşırken çok kere merdiven yerine veya merdivenle birlikte rampalar uygun şekilde kullanılabilir. Rampa bir mimarî eleman olarak biçim zenginliğine katkı sağlayacak şekilde ustaca kullanılabilir. Çağdaş ulaşılabilirlik standartlarına göre de, rampalar artık vazgeçilmez mimarî elemanlar olarak bütün modern bina ve yapılarda yerlerini almaktadırlar. Rampalarda en az genişlik 90cm olmalıdır. Ancak bu genişlik tekerlekli sandalye ile birlikte bir yayanın geçişi için yeterli değildir. Bu nedenle 120cm genişlik tercih edilir. Rampanın ulaştığı yerde dönüş varsa, en az 150cm X 150cm bir sahanlık bırakılması kullanıcının manevra yapabilmesi için gereklidir. Engelliler için eğim dereceleri kadar eğimli alanın uzunluğu da önemlidir. Alan uzunluğu arttıkça yorgunluk artar. Bu sebeple %8 eğimli bir rampada en fazla 900cm de bir sahanlık yapılarak kısa süreli dinlenme alanları yaratılmalıdır. Rampanın eğimi azaldıkça yorulmada azalır. Rampalarda mutlaka korkuluk olmalıdır. Korkuluk yükseklikleri 75-85cm arasında olmalıdır ayrıca duvara konulmuş küpeşte varsa küpeşte ile duvar arasında 4cm aralık olmalıdır. Ayrıca çocuklar için 60cm yükseklikte ikinci bir küpeşte konulmalıdır. Küpeştelerin yuvarlak ve çaplarının 3 4cm aralığında olması daha kolay kavranmasını sağlar. Engelliler yaya kaldırımlarındaki yükseklik farklılıklarını aşmakta, zorlanmamalıdır. Bu yollara, engellilerin hareketlerini rahat ve yorulmadan yapabilecekleri eğimler verilmelidir. TS standardına göre rampalar; Engellilerin kullanacağı eğimli yollarda, ilk önce rampa tercih edilmeli, rampa yapması mümkün olmaması halinde merdiven yapılmalıdır. Rampaları, tekerlekli sandalyeli ve bastonlu engellilerin de kullanacağı düşünülerek eğimler mümkün olduğu kadar rahat ve güvenli yapılmalıdır. Hiç bir şekilde %8 (1:12)'den dik olmamalıdır. Görme Engelliler için rampaların başında ve sonunda 150cm uzunluğunda düz ve değişik dokuda bir alan bulunmalıdır. Rampaların yüzeyleri sert, stabil, kaymaz ve çok az pürüzlü malzeme ile kaplanmalıdır. Yüzeydeki pürüzlülük yüksekliklerinde 20mm'den büyüklükteki farklılıklar olmamalıdır. Bir rampanın eğimi minimum olmalıdır. Maksimum eğim tekerlekli sandalyeli engellinün aşabileceği yüksekliğe bağlıdır. Döşeme seviyesinden 2cm'den daha fazla bir kot farkı varsa rampa düşünülmelidir. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 59

60 Dış mekanlardaki küpeşteler, emniyet bakımından rampanın başlangıç ve bitiminden 45cm daha devam etmelidir. 20cm yüksekten fazla bir kot farkını geçerken rampanın bir veya iki tarafına küpeşte yapılmalıdır. Rampaların tekerlekli iki sandalyelerinin iki yönlü geçişinin olacağı şekilde minimum net geçiş genişliği 180cm yapılmalıdır. 10m'den uzun ve yükseklikte 50cm'den fazla bir farkı geçen rampalarda veya bir rampadan ikinci bir rampaya geçiş varsa en az 2,50m'lik düz dinlenme alanları yapılmalıdır. Rampa uzunlukları 10m'ye kadar olan rampaların en fazla eğimi %8 olmalıdır. 10m'den daha uzun rampalarda en fazla eğim %6 olmalıdır. Dinlenme alanlarında banklar konulmalıdır ASANSÖRLER Asansör kapı genişliği min. 0,80 m, iç genişlik min. 1,00x1,30 m olmalıdır. Asansör içerisinde ve dışarısında bulunan kontrol panellerinin yerden yüksekliği, 0,90 1,20 m arasında olmalıdır. Engelliler, sağlam kimselerin yararlandığı girişlere ulaşabilmeli, bunlardan kendi olanakları ile kimseden yardım almadan yararlanabilmeli ve genel prensip olarak ayrı girişlerden M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 60

61 kaçınılmalıdır. Asansöre giriş katı sahanlığı ile, yoldan ve garajdan basamaksız olarak ulaşılabilmelidir. Camlı kapılar ve bölmeler kontrast renkli bir bant ile işaretlenmelidir. Standart olarak 8 kişilik asansörlerde olması gereken kapı genişliği 800mm dir. Kapılar ise tam otomatik tipte merkezden açılan veya teleskopik olabilir. Kabine giriş esnasında herhangi bir sıkışma olmaması için tam boy taramalı fotosel veya körlerin kullandığı bastonun temasına tepki veren duyarlı çıtalar kullanılmalıdır. Kabin genişliği en az 1100mm, derinliği 1400mm olmalıdır. Bu ölçüler normal veya elektrikli tekerlekli sandalyedeki engelli ile refakat eden kişiye yeterli alanı sağlamaktadır. Kabin taban kaplaması pürüzsüz olmalıdır. Asansörün önündeki bekleme alanı yeterince geniş olmalıdır. Kabin içi kontrol paneli ise tekerlekli sandalye ile giren kişinin kullanımına uygun olarak yatay dizayn edilmelidir. Düğmelerin zeminden itibaren yüksekliği minimum mm, maksimum 1400mm yükseklikte olmalıdır. Kabin köşelerinden itibaren uzaklık en az 400mm olmalıdır. Kumanda butonları üzerinde kat bilgileri görme engellilerin kullanımına da uygun olarak kabartmalı olarak veya Braille harflerle yazılabilir, ya da sesli uyarı konulabilir. Çıkış düğmesinin yüzeyi dokunulduğunda diğer düğmelerden ayırt edilebilmesi için kabartmalı olmalıdır. Bir asansör grubu olması halinde gelinen katı haber veren sesli ve görüntülü uyarılar konulmalıdır (Bolat ve İmrak 2005). TS 9111 standardı engelli asansörlerinde uygulanması gereken kuralları düzenler. TS 9111 e göre; Asansör işlemleri otomatik olmalıdır. Her kabin yük sıfırken 13mm toleransla kat seviyesinde durabilmelidir. Asansör kabini önünde, kullanım amacına uygun yeterli alan bırakılmalıdır. Kabin içi tekerlekli sandalye kullananlar için, tekerlekli sandalye kabin içine girebilecek, kontrole erişmek için manevra yapabilecek şekilde olmalıdır. Kabin içinde, yerden 850mm - 900mm yükseklikte tutunma bantları olmalıdır (Şekil-103). Kabin zemini tutan halılarla kaplı olmamalıdır. Kabin içinde telefon bulundurulması ve açılır-kapanır küçük bir oturma yeri bulunması tavsiye edilir. Asansör kapıları otomatik sürgülü kapılar olursa kullanımı çok daha kolaydır. Dönel açılır kapılar hareket alanını azaltacağı için bu tür kapılardan kaçınılmalıdır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 61

62 Asansör Kabin İçine Ait Çizim (TS 9111) Asansör İç Boyutlarının Çizimi (TS 9111) Asansör İç Boyutlarının Çizimi (ADA) M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 62

63 2.8. PLATFORM ASANSÖRLERİ Bu tip asansörlerin 0,00 kotundan üst kota kadar olan mesafe max. 0,90 m olmalıdır. Asansörden giriş ve çıkış her iki yönden verilebilir. Tek giriş ve çıkışı bulunan asansörlerin kapısı min. 0,90 m, iki yönlü kapıların genişliği min. 1,50 m olmalıdır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 63

64 Merdiven tiplerine göre asansörler aşağıdaki şekillere göre tasarlanabilir MERDİVENLER Platform, galeri, balkon, etrafında tehlike görülen her türlü alanlarda korkuluk yapılmalıdır. Bu tür rampalar için yapılması gereken korkulukların ölçüleri şekilde gösterilmiştir. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 64

65 2.10. GİRİŞLER Rampa eğimi subasman kotuna göre belirlendikten sonra bina giriş merdivenlerine yapılan rampalar, kullanım amacına göre farklılıklar göstermektedir KAPILAR Birbirine zıt yönde açılan tek kanatlı kapılar arası mesafe min. 1,20 m dir. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 65

66 Çarpma kapı arası mesafe min. 2,00 m olmalıdır. Kapı Genişliği Ve Max Geçiş Derinliği (TS 9111) M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 66

67 Kapı Üzerindeki Ekipmanlar Ve Gerekli Ölçüler (TS 9111) Kapı üzerinde bulunan donanımlar da engellilere uygun düzenlenmelidir. Kapı kolu yüksekliği cm olmalıdır. Kapı gözü yüksekliği 80cm olmalı ve minimum kapı başlangıcından itibaren kapı içine doğru 20cm alan bırakılmalıdır. Farklı türlere göre kapılar arası mesafe şekillerdeki gibi olmalıdır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 67

68 Her türlü kapı çeşitlerinde (çarpma kapı, tek-çift kanatlı kapı normal kapı, fotoselli kapı, sürgülü, katlanır kapı vb.) min. genişlik 0,80 m olmalıdır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 68

69 Engelli kapılarında bulunması gerekenler aşağıdaki şekilde belirtilmektedir. Bunun yanında engelli kapı işareti üzerine konmalıdır KORİDORLAR Birbirini dik kesen koridorlarda tekerlekli sandalyenin rahat manevra alabilmesi için, genişliği min. 0,90 m olmalıdır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 69

70 Yan yana iki tekerlekli sandalyenin geçebilmesi için min. genişlik 1,50 m olmalıdır. Dönerli koridorlarda genişlik 1,20 m dir. Koridor genişlikleri kapı yönüne göre de değişmektedir. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 70

71 2.13. ISLAK HACİMLER Engelli WC lerin min. genişliği 1,50x1,50 olmalıdır. Giriş kapısı dışarı doğru açılmalıdır. Engelli WC - duş içerisinde tekerlekli sandalyenin rahat dönüş manevrası gerçekleştirebilmesi için min. boşluk fi 1,50 olmalıdır. Engelliler için çok dikkatli ve titiz çalışarak tasarlanması gereken bölümdür. Konut içi genel kullanım alanlarından daha fazla yararlanabilmek için WC ler küçük bırakılır. Ancak WC ler engelliler için mutlaka özel tasarlanmalıdır. Bu tasarımlarda kapı genişlikleri 85cm den az olmamalıdır. WC için bırakılan alanda dikkat edilmesi gereken en önemli şey engelli bireyin içeriye girdiğinde kapıyı kapatacak kadar boşluk bulunmalıdır. Odadan veya koridordan tuvalete girişte kesinlikle eşik vb yükseltiler bulunmamalıdır. Lavabo olarak kullanılacak kısım dolaplı yapılacaksa M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 71

72 mutlaka tekerlekli sandalyenin girebileceği kadar alan boş bırakılmalıdır. Lavabolarda yüksekliğe ve bataryanın konulacağı yere dikkat edilmelidir. Ayrıca tuvaletlerde hareket alanları ve özel aparatların konumlarına dikkat edilmelidir. Islak hacimlerde özellikle dar hacimli olanlarda, hem yerden tasarruf hem de güvenlik açısından kapılar dışarı açılmalıdır. Ulaşılabilir bir hacimde 180 derece dönüş için 150cm çapında bir manevra alanı bırakılmalıdır. Tekerlekli sandalye kullanıcılar için mutlaka klozet kullanılmalıdır. Klozetler belirtilen şartları taşımak kaydıyla duvara monteli veya yere monteli olabilir. Klozet etrafında bırakılacak manevra alanı ve transfer boşluğu kullanıcının hangi elini kullandığı ile bağıntılıdır. Koltuk değneği ile yürüyebilen engellilerde en önemli konu dengeyi sağlamanın zor olmasıdır. Bu sebeple lavaboların, tezgâhların ve dolapların sağlamlığı ayrı bir önem taşımaktadır. Ellerini kullanamayan engellilerde ise otomatik klozetlerin kullanılması tavsiye edilir. Ayrıca kapıların otomatik açılması veya çok düşük kuvvetle kolay açılabilir olması gereklidir. Tekerlekli sandalye ve yürüme aracı kullanıcıları için klozetin çevresine kaymayı, düşmeyi engellemek ve transfer için mutlaka tutunma bantları konulmalıdır. Bu bantlar kişiye özel ayarlanmalıdır. Ancak genel kullanımlarda döşemeye paralel veya dik olmalıdır. WC lerde Farklı Düzenlemeler Ve Karşılaşılacak Zorluklar (ADA) M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 72

73 Engellilerin tuvalet ve banyoda kalma zamanları uzun olduğundan, tuvalet bölmesi ile banyo mümkün olduğunca ayrı düzenlenmelidir. Tuvalet bölmesinin derinliği en az 1420mm M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 73

74 olmalıdır. Derinlik en az 1575mm olduğunda duvara monteli klozet kullanılabilir. Bu derinlik en az 75mm artırıldığında yere monteli klozet kullanılabilir. Tuvalet bölmesi düzenlemeleri sağ veya sol el kullanımına müsaade etmelidir. Tuvalet bölmelerinde ön kısımda veya en azından bir tarafta yerden en az 230mm olan ayak koyma yeri yüksekliği bulunmalıdır. Tuvalet bölmesi derinliği 1525mm'den büyükse ayak açıklığına gerek yoktur. Koridorla tuvalet bölmesi döşemesi arasında kot farkı bulunmamalıdır. Kapı genişliği en az 815mm olmalı, dışa açılmalı ve tehlike anında dıştan açılabilmelidir. Tutunma bantları döşemeye paralel veya gerektiğinde düşey olarak veya kişiye göre ayarlanabilen tipte düzenlenmeli, kullanım alanındaki hareketlere engel olmamalıdır. Tutunma bantlarının genişlik veya çapı 32mm - 38mm olmalıdır. Tutunma bantları duvara yerleştirilmişse, duvarla-bant arasında 38mm aralık bulunmalıdır. Klozet duvara veya yere monteli olabilir. Klozet oturma yüksekliği yerden 430mm 485mm arasında olmalıdır. Oturma yüksekliğinin ayarlanabilmesi için klozetin adaptör takılabilir tipte olması tavsiye edilir. Klozet, oturma kalkma pozisyonundan dönmeye engel olmamalıdır. Taharet muslukları el ile kumandalı veya otomatik olabilir. Musluk, tuvalet bölmesinin geniş tarafında olacak şekilde monte edilmelidir. Sifon kolu yerden en fazla 1120mm yükseklikte olmalıdır. Bideler, bölme tipinde veya yerden en fazla 430mm yükseklikte uzun kenarından duvara asılı tipte olmalıdır. Önden yaklaşım için bidenin önünde 760mmX1220mm ebatlarında bir alan olmalıdır. Net genişliği 760mm'den daha küçük olan bide kişisel bölmelerinde, bölme en fazla bide kenarının ön kısmına kadar uzanmalıdır. Lavabonun ön kısmının altından döşemeye olan düşey ölçü (Tekerlekli sandalyenin girebilmesi için) en az 735mm olmalıdır. Önden yaklaşım için lavabo önünde 760mmX1220mm'lik net döşeme alanı bulunmalıdır. Tekerlekli sandalyeyi kullanan kişi klozette oturduğunda lavaboyu kullanabilmelidir. Eğer musluk 10 saniye açık kalabiliyorsa fotoselli (kendi kendine açılıp kapanan) musluklar kullanılabilir. Lavabo altında sıcak su veya drenaj boruları korunmalıdır. Lavabo altında keskin veya çıkıntılı kısımlar bulunmamalıdır.(ts 9111). Aynaların alt kenarı yerden en fazla 1015mm veya aynanın üst kenarı yerden en fazla 1880mm yükseklikte olmalıdır. Tekerlekli sandalye kullananlar için ayna göz hizasında olmalı veya inip çıkan ayarlı aynalar tercih edilmeli veya sabit olduğunda öne doğru eğik olmalıdır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 74

75 Tuvalet Bölmesi (TS 9111) Klozet İçin Gerekli Ölçüler (TS 9111) İçeride bulunan klozet, lavabo, küvet vb. uygun ölçüleri aşağıda verilmiştir. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 75

76 2.14. ORTAK KULLANIM ALANLARI Toplantı Salonları, sinema, tiyatro vb. alanlarda 600 kişiye kadar 6 kişilik engelli yeri, 1000 e kadar 8 kişilik engelli yeri ve 1000 in üzerinde her 1000 kişi için 1 kişilik engelli yeri konmalıdır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 76

77 Kafeterya ve yemekhanelerde masa yerden yüksekliği 1,20 m yi geçmemelidir M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 77

78 Yemek Bölümü Tasarımında Dikkate Alınacak Ölçüler (TS 9111) Yemek masalarında duvar tarafından engellinün masaya yaklaşabilmesi için 915mm boşluk bırakılmalıdır (Şekil 39). Yemek masalarında en fonksiyonel olan masa tipi dairesel yemek masalarıdır. Bu masalarda özelliklerde dörtkenar yerine sadece ortada ayak bulunması masaya giriş çıkışları oldukça kolaylaştırır. Dairesel formlu yemek masası için gerekli ölçüler resimde verilmiştir. Buna göre masanın en az yüksekliği 68,5cm yarıçapı ise en az 48,5cm olmalıdır. Masa genişliği için gerekli alan belirlenirken tekerlekli sandalye genişliği ve kaç kişinin aynı anda masayı kullanabileceği düşünülerek çözüm üretilmelidir. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ 78

79 Tekerlekli Sandalyeliye Uygun Masa Düzenlemesi(Artar ve Karabacakoğlu, 2003) Yemek bölümleri mutfak veya salonla beraber olabileceği gibi ayrı olarak ta düşünülebilir. Konut sahibinin engelli olması durumunda ise yemek bölümünün mutfakla beraber olması tercih edilir. Yemek masasının ölçüleri ve kişi başına gereken boşluk şekilde gösterilmiştir. Buna göre bir kişi için yeterli genişlik 76cm dir. Ayrıca 48cm masa altında boşluk düşünülmeli; iki kişinin karşılıklı yemek yiyeceği yemek masasında minimum genişlik 100cm olmalıdır. M U S T A F A K E M A L Ü N İ V E R S İ T E S İ ENGELSİZ KAMPÜS PROJESİ Sayfa 79