GEMİ NİTELİĞİ TAŞIMIYAN YÜZER YAPILAR, PLAJ (AHŞAP) İSKELELERİ VE BALIK ÜRETME ÇİFTLİKLERİ

Transkript

1 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 321 GEMİ NİTELİĞİ TAŞIMIYAN YÜZER YAPILAR, PLAJ (AHŞAP) İSKELELERİ VE BALIK ÜRETME ÇİFTLİKLERİ Atalay KARATAŞ Liman Başkanı Dikili/İZMİR ÖZET Kamuya ait olan kıyılardan herkesin yeterince faydalanması, kıyıların ekonomik olarak değerlendirilmesi ve mümkün olduğunca doğal yapısı bozulmadan gelecek nesillere bırakılması devletin temel politikalarından bir tanesidir. Devlet bu politikasını gerçekleştirmek için, çok sayıda yasal mevzuatları yürürlüğe koymuş, değişik kurum ve kuruluşları görevlendirmiştir. Günümüzde, ekonomik ve teknolojik gelişmelere paralel olarak artan kıyı yapıları ile ilgili talepler karşısında, mevcut mevzuatlar ve uygulayıcı kurum ve kuruluşlar, kıyı bölgelerinin yönetimi ve kamusal denetimlerde, zaman zaman yetersiz kalmakta ve bu konuda bazı sorunlarla karşılaşmaktadır. Bu sorunlarla ilgili olarak, son yıllarda özellikle batı ve güney kıyılarımızda, güneşlemek ve denize girmek amacı ile yapılan ve herkesin kullanımına açık olması gereken plaj iskeleleri gündüzleri lokanta şeklinde hizmet vermekte, geceleri de Beach Clap veya bar şeklinde kullanım amacı dışında faaliyette bulunmaktadırlar. Ayrıca yolcu gemisi ve yat niteliği taşımayan bazı yüzer yapılar, restoran ve lokanta şeklinde kıyılarımızı işgal etmektedirler. Diğer önemli bir sorunda koylarda balık üretim çiftlileri hızla artmakta ve buna paralel olarak, balık üretme çiftliklerinin kara bağlantısındaki yapılaşmalar da plansız bir şekilde gelişmektedir. Kıyıların en iyi şekilde yönetilmesi ve etkin bir kamusal denetimin yapılabilmesi için, kıyılarımızda denize girmek ve güneşlemek için yapılan plaj iskeleleri, kıyıları işgal eden gemi niteliği taşımayan yüzer yapılar ve balık üretme çiftlikleri ile ilgili mevzuatlar ve uygulayıcı kurum ve kuruluşlar yeniden değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği sempozyumunda bir araya gelen üniversiteler, kamu kurumları, yerel yönetimler, özel sektör ve sivil topum örgütlerin kıyıların en iyi şekilde nasıl kullanacağını tartışması, yeni politikalar belirlemesi ve kıyı yönetimi ve denetimi konusunun sempozyum sonuç raporunda yer alması önem taşımaktadır. GİRİŞ Karada yaşanan gece kondu sorunlarının, denizlerde deniz kondu sorunu olarak yaşanmaması amacıyla, kıyıların yönetimi ve denetimi konusunda yönlendirici konumda olması gereken Kıyı Mühendisliği ilgili olarak geçmiş yıllardaki uygulamalara dayanarak tecrübe ve bilgilerim çerçevesinde, üç önemli konuyu tekrar hatırlatmanın uygun olacağı düşüncesinden

2 Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu hareketle, 6. Kıyı Mühendisliği sempozyumunda böyle bir bildirinin sunulması faydalı görülmüştür. Deniz ve kıyı turizmin gelişmesi sonucu konaklama ihtiyaçlarını karşılamak için sahil bölgelerinde hızlı bir yapılaşmaya gidilmesi, yaşam kültürümüzdeki değişiklik nedeniyle tatil ve bayram gezilerinin sahil bölgelerine yönelmesi, deniz kıyılarına yerleşme taleplerini arttırmıştır. Bunu sonucu kıyı ve denizlerimizde yeni yapılaşmalara ve alternatif deniz üstü tesislerin yapılması yönünde yeni taleplerle karşılaşılmıştır. Deniz ve kıyılarımızdaki artan yapılaşma talepleri karşısında ileride büyük sorunlar yaşanmaması, metropol ve sahil kentlerinde karada plansız yapılaşmaların benzerlerinin denizlerde de yaşanmaması için, plaj iskeleleri, gemi niteliği taşımayan yüzer yapılar ve kafes balıkçılığı olarak bilinen denizlerdeki balık üretim çiftlikleri ile ilgili yeni önlemlerin alınması, bu konuda ilgili birimler ile koordineli çalışmaların devam etmesi yeni stratejilerin belirlenmesi gerekmektedir. Kıyılarımızda faaliyet gösteren yüzer restoranılar/vb. ile kıyılarımızda gündüzleri denize girmek, güneşlemek, geceleri Beach Clap şeklinde kullanılan plaj iskeleleri ve balık üretme çiftlikleri, birçok kurumu ilgilendirdiği gibi, kıyı mühendisliğini de yakandan ilgilendiren bir husustur. Bunun yanında AB Uyum yasalarındaki Yüzer Ev tanımına istinaden uygulamaya konulması düşünülen yüzer tesislerin, bağlama limanı, limanlarda ve koylarda demirlemesi ile ilgili hazırlanacak yeni mevzuatlar, Kıyılarda Kamusal Denetim ve Kıyı Bölgesi Yönetimi açısından değerlendirilmesi gereken bir husustur. GEMİ NİTELİĞİ TAŞIMAYAN YÜZER YAPILAR Tam olarak gemi vasfına girmeyen, ancak Denizde Can ve Mal Güvenliği Hakkındaki 4922 sayılı kanun ile 6762 sayılı Türk Ticaret Kanundaki gemi tanımlarına kısmen uyan ve Yüzer Otel, Yüzer Lokanta veya Benzeri Tesislerin İşletilmesi Hakkındaki 1984 tarih ve 8737 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı gereğince faaliyet gösteren yüzer tesisler kıyılarımızda başlı başına bir sorun olmuştur. Limanlar Kanunun 5.maddesi ile çelişen Yüzer Otel, Yüzer Lokanta veya Benzeri Tesislerin İşletmesi hakkındaki Bakanlar Kurulu kararı ile yürürlüğe giren yüzer tesislerle ile ilgili uygulama, 1984 yılında Marmaris Körfezinde yüzer otel olarak, bunu takiben, barınak ve rıhtımlarda yüzer restoranlar şeklinde hizmet vermeye başlamışlardır. Genel bir ihtiyaç için çıkarılmayan ve kişiye özgü çıkarılan yüzer otel kararnamesi ile ilgili uygulama, daha başlangıçta büyük sorunlar çıkarmıştır. Ulusal ve Uluslar arası mevzuatlara uygun olmayan bu kararname, tüm baskı ve zorlamalara rağmen uygulanamamış ve yüzen bir otelin de, işletmecilik açısından ekonomik olması nedeniyle, Marmaris te faaliyet gösteren yüzer otel kendiliğinden faaliyetine son vermiştir. Ancak, tam olarak gemi niteliği taşımayan yüzer restoranlar hizmet vermeye devam etmişlerdir. Yer yer devam eden yüzer restoranlar da, liman başkanlıkları başta olmak üzere kıyı yönetim ile ilgili tüm kurum ve kuruluşlara büyük sorunlar yaşatmış ve yüzer restoranların, emniyet ve teçhizat sorunları, çevre kirliliği sorunları, mülki amir ve belediyelerle bağlama ve barınma yerleri ile ilgi yaşanan sorunlar hala devam etmektedir. Çözüm bekleyen ve çözülemeyen bu sorunlarla ilgili belgeler ilgili birimlerin resmi arşivlerinde hala bekletilmektedir. Ayrıca, AB uyum yasalarındaki Yüzer Ev tanımından yola çıkarak ülkemiz kıyılarında benzer bir uygulama gidilmesi yönünde talepler gelmeye başlamış ve ilgili kurumlar yüzer evlerle ilgili yeni mevzuat çalışmalarına başlandığı yönünde duyumlar alınmıştır. Kıyı yönetimi ve

3 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 323 denetimi konusunda yetkili birimleri yakından ilgilendiren çok önemli ve yeni uygulamanın ilgili birimlerin dikkatine sunulması ve bu konuda gerekli hassasiyetin gösterilmesi gerekmektedir. Bu konuda Kıyı Kanunu, Limanlar Kanunu, Çevre Kanunundaki ilgili hükümler ile Özel Çevre Koruma Bölgelerindeki sınırlamalar, böyle bir uygulamaya izin vermemekle birlikte, yinede bazı durumlarda yanlış mevzuatlarla yanlış uygulamalarla karşılaşılmaktadır. Yüzer Otel ve Restoranlarla ilgili 1984 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı bu konuda örnek bir uygulamadır. Limanlar Kanunun 5. maddesi, limanlarda ve denizlerde izin verilmeyecek iş ve işlemleri belirlemiştir. Şöyle ki, limanların içinde, Hükümetin tayin ve tahdit ettiği yerlerde ve deniz üzerinde kahvehane, yemekhane, yatakhane misillü mahaller (benzer yerler, mekanlar) tesis eylemek (yapmak, kurmak) veyahut herhangi bir suretle limanların genişliğine halel vermek (bozmak, eksiltmek) memnudur.(yasak edilmiştir, men edilmiştir) hükmünden de anlaşılacağı üzere; deniz üzerindeki yüzer evler ve yüzer evler ile ilgili uygulama, bağlama limanı ve demirleme gibi konularında kanunun bu maddesi, her hangi bir boşluk bırakmadığı gibi, her ne şekil ve şartlarda olursa olsun yüzer evlerin denizlerde konuşlandırılmasını, yüzdürülmesini kesinlikle yasaklamıştır. Bu yüzden Limanlar Kanunun 2. maddesi ile de çelişen ve tarih 84/8737 sayılı Yüzer Otel, Yüzer Lokanta veya Benzeri Tesislerin İşletmesi hakkındaki bakanlar kurulu kararı, Limanlar Kanunu 5.maddesinin özüne aykırı olduğu için bahse konu kararnamenin iptal edilmesi yönünde de gerekli girişimin yapılması ve yüzer ev ile ilgili her hangi bir uygulamaya izin verilmememsi gerekmektedir. PLAJ İSKELELERİ Diğer yandan, Kıyı Kanunun Uygulanmasına Dair Yönetmelik in 13. maddesinin c bendine istinaden, ahşap iskeleler ile ilgili uygulamalar, Liman Başkanlıkları tarafından yürütülürken, ilgili kanunda ve bağlısı yönetmelikte uygulamaya ilişkin esaslar belirtilmiş olmakla birlikte, ahşap iskelelerle ilgili kriterlerin tam olarak belirtilmememsi, her 150 metrede bir ahşap iskele yapılabilmesi, Denizcilik Müsteşarlığı Bölge Müdürlüğü ve Liman Başkanlıklarında iskele yapımı, konularında yeterli uzman (Mimar, İnş. Müh. vb) kişilerin bulunmaması nedeniyle, kıyılardaki ahşap iskelelerle ilgili uygulamada da sorunlar yaşanmış ve arzu edilen sonuç elde edilememiştir. Bu sorunların tekrar yaşanmamsı için, bundan sonraki ahşap iskelelerle ile ilgili uygulamaların, Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca çıkarılan 2006/3 sayılı genelge doğrultusunda, standart bir tipte, yeniden belirlenecek mesafelerde yapılmasının daha doğru olacağı düşünülmektedir. Geçmişte yapılan ve Denizcilik Müsteşarlığınca izin verilen tüm iskeleler ile ilgili, Bayındırlık yetkililerinin sekretaryasında, Denizcilik Müsteşarlığı ile yapılacak ortak bir çalışma sonucunda envanterlerinin çıkarılıp bayındırlık yetkililerine devredilmesi gerekir. Envanter sonucunda, uygun bulunan veya mevzuat gereği eksiklileri tamamlanabilecek ve standart tipe dönüşebilecek iskele sahiplerine bir zaman verilerek, gerekli eksikliklerin giderilmesi yönünde bir hakkın tanınması ve ruhsatların yenilenmesi yönünde yeni bir çalışma yapılması uygun mütalaa edilmektedir. Mevzuat hükümlerine uymayan iskeleler ise meri mevzuat gereği bayındırlık, valilik ve belediyelerce yıkılması ve bu hususta kıyılarımızda genel bir uygulamaya gidilmesi çok önem arz etmektedir. Ayrıca, ilgili genelgede Liman Başkanlıklarına verilen görev ve sorumluluğun Bayındırlık ve İskan Bakanlığı yetkililerine devredilmesi koşulu ile, ahşap iskele ile ilgili uygulama,

4 Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğünce ve ilgili genelgeye getirilecek ek kriterler doğrultusunda yapılmasının uygun olacağı düşünülmektedir. Yukarıda açıklanmaya çalışılan sorunların çözümü yönündeki şahsi önerim, kıyı yapılaşmaları kıyı mühendisliği işi olduğundan ve ayrı bir uzmanlık gerektirdiğinden, konu direk bayındırlık teşkilatını ilgilendirmekte, Denizcilik Müsteşarlığını dolaylı olarak ilgilendirmektedir. Denizcilik Müsteşarlığı, denizde can ve mal güvenliğinin sağlanması yönünde sorumlu, yetkili ve görevli olduğundan, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile sıkı ve koordineli bir şekilde işbirliği yapması gerekir. Zaten uygulama da bu yönde olması gerekirken, geçmişten gelen bir alışkanlıktan ve kurumlar arasında her zaman yaşanan etkin bir yetki devri paylaşımının yapılamaması nedeniyle, ahşap iskelelerle ilgili uygulama, Denizcilik Müsteşarlığı tarafından yürütülmüş ve sonuçta, bilinen sorunlarla karşılaşılmıştır. BALIK ÜRETME ÇİFTLİKLERİ Özellikle batı kıyılarımızda koylarda yoğun olmak üzere tüm kıyılarımızda faaliyet gösteren ve her geçen yıl artarak devam eden balık üretme çiftliklerinin bu kadar hızlı ve artarak gelişeceği önceden tahmin edilememişti li yıllarda münferit küçük kapasiteli birkaç kafeslik balık üretme taleplerine koylarda izin verilmiş, daha sonra kapasite artırımına gidilerek kafes sayıları arttırılmış, bazen de izin alınan kafes sayısı kadar da izinsiz kafesler ilave edilmiş ve koylar tamamen kapatılmıştır. Bu durum, batı kıyılarımızın büyük bir bölümüne yayılarak devam etmiş ve deniz kirliliğine ve plansız yığılmaya sebebiyet vermiştir. Son yıllarda bu konuyla ilgili olarak, sorunların çözümü yönünde olumlu çalışmalar başlatılmış, ancak çeşitli nedenlerle bu çalışmalar henüz sonuçlanamamıştır. Koylarda ve kıyılara yakın konuşlanmış balık kafeslerinin açık denize kaydırılması, belirli bölgelerdeki yığılmaların önüne geçilmesi yönündeki çalışmalara hız verilmesi gerekmektedir. Bunun yanında, balık üretme çiftliklerinin işletme izinleri Tarım ve Orman Bakanlığınca verilmesine müteakip, her yıl denetime tabi tutulması, denetim işlemleri yapılmasında görev alan komisyonda, Turizm ve Çevre, Maliye, Ulaştıra ve ilgili birimlerden oluşan bir komisyonun teşkil edilmesi, bu komisyon tarafından izin alınan kafes yerlerinin koordinatları her yıl karşılaştırılarak izinli alan dışına çıkılıp çıkılmadığının tespit edilmesi gerekir. Yukarıda kısaca açıklanmağa çalışılan deniz üstü yapılarla ilgili olarak, geçmiş yılardaki uygulamaya ilişkin biraz daha açıklama yapılması uygun olacaktır. Geçmiş yıllardaki uygulamalarda, arzu edilen düzeyde olmasa dahi Liman Başkanlıkları, kıyıların korunması yönünde gerekli çalışmaları sürdürmüş, kıyı mühendisliği konusunda yeterli bilgisi olmamasına rağmen, kısıtlı imkanlara tek dayanağı olan, Limanlar Kanunu sayesinde kıyılarda deniz konduların yapılmasını engellemiş, iskele yapımlarındaki öz eleştiriler saklı kalmak şartıyla bu konuda görevini sürdürmeye azami gayreti göstermiştir. Bu yüzden, bundan sonraki kıyı düzenlemeleri ile ilgili çıkacak tüm mevzuatlarda; geçmiş yıllardaki kıyı yapılaşmaları ile ilgili uygulamalarda çok etkili olan Limanlar Kanunun 5. maddesindeki Limanlar içinde, koylarda, hükümetin tayin ve tahdit ettiği yerlerde, deniz üzerinde kahvehane, yemekhane, yatakhane gibi benzer mekanlar yapmak, kurmak veyahut herhangi bir suretle limanların ve denizlerin yapısını bozarak işgal etmek ve denizleri daraltmak kesinlikle yasaktır şeklindeki benzer hükümlerin yer alması kıyı denetimi ve yönetimi konusundaki uygulamalarda büyük fayda sağlayacaktır.

5 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 325 Günümüzdeki teknolojik gelişmelere paralel olarak gelişen modern dünyamızdaki yeni ihtiyaçların giderilmesi için, bazı yasal ve teknik düzenlemelerin yapılması düşünüle bilinir. Deniz üzerinde gemiler dışındaki, yüzer tesisler ile farklı ahşap iskelelerle ilgili taleplerin değerlendirilmesi ve yeni uygulamalara gidilmesi yönünde siyasi baskılarlarda karşılaşıla bilinir. Modern teknoloji ile tesis edilmiş hoş görünümlü yüzer evler ile deniz üzerindeki Beach Clapl lar, ekranlarda sıkça gördüğümüz denizde yüzen buz parçasının üzerinde oturan sevimli bir kutup ayısının hoş görüntüsünü de anımsatabilir. Ancak hoşgörünüm izlenimi veren kutup ayısı ve buz parçasının su altındaki görünmeyen kısmı, ne kadar tehlikeli ve önemli olduğu da hiçbir zaman unutulmamalıdır. Diğer bir husus, gemiler dışındaki yüzer evlerle ilgili çok iyi mevzuatlar çıkarılsa bile, uygulamada kurum ve kuruluşlar bu konuda büyük sorunlar yaşayacak, birçok kurum ve kuruluş (turizm, çevre, orman, tabiat, kültür, bayındırlık ile Mülki Amirler, belediyeler ve ilgili diğer kurum ve kuruluşlar gibi ) karşı karşıya gelecek, yüzer otel kararnamesinde olduğu gibi sorunun içinden çıkılmaz hale gelinecek ve çözümü kıyı mühendisliği ile ilgili birimlerden talep edilecektir. Bir ihtiyacı gidermek için düşünülen yüzer tesisler ile ahşap iskelelerle ilgili çalışmalar, kapsamlı bir kıyı yönetimi içinde değerlendirilmemesi durumunda, tamiri çok zor olan sorunları da beraberinde getirecektir. Karada yaşanan ve herkes tarafından bilinen, çözümü çok zor olan gece kondu sorunu ile sahillerde belediyelerce kiraya verilen restoren ve çay bahçelerinde yaşanan mafya sorunu, denizlerimize limanlarımıza ve güzel koylarımıza taşınacaktır. Ayrıca, günümüzde yüzer evlerle ilgili ihtiyaçları karşılayan yat ve yolcu gemileri mevcuttur. Söz konusu bu gemi ve yatlar, denizle ilgili her türlü yaşam şartların karşıladıkları ve bundan sonraki değişen ihtiyaçları da karşılayabileceklerinden, bu hususta önemli bir gereksinim olmadığı gibi her hangi bir sorun da yaşanamamaktadır. Ülkemizde karada yaşanan gece konu sorunun, denizlerimizde deniz kondu şeklinde yaşanmaması için, yüzer ev/yapı gibi yeni bir uygulamaya gidilmememsi gerekir. Şayet zorunlu olarak bu hususta yeni bir uygulama gerekiyor ise, mevcut gemilere uygulanan prosedürlere ilaveten ek ve katı kurallar getirilmesi gerekir. Tüm bunlara rağmen, deniz kıyısından uzak ovalarda ve yaylalardaki yaşam kültürümüzün, bizleri deniz kıyılardan uzak tutması, ülkemizdeki kıyı ve deniz turizmin geçmişi çok eskilere dayanmaması ve Cumhuriyetimizin kuruluş aşamasında Atatürk ün önderliğinde hazırlanan Limanlar Kanunun sayesinde, tam olarak olmasa bile, kıyılarımız yinede kontrol altında tutulmuştur. Ancak gelişen ihtiyaçlar ve kıyı yaşamındaki hızla artan tercihler karşısında, bu güne kadar korunabilmiş kıyılarımız ve koylarımızın kontrol altında tutulmasında, doğal yapısını bozmadan gelecek nesillere miras bırakılmasında, başta kıyı mühendisliği olmak üzere kurum ve kuruluşlara büyük görevler düşmektedir. SONUÇ Kıyılarımızın yöntemi ve denetim ile ilgili kurum ve kuruluşların, yukarıda bahsedilen plaj iskeleleri, gemiler dışındaki yüzer yapılar ve balık üretme çiftlikleri konusunda etkin yasal mevzuatların uygulamaya konulmasında geç kalınmaması ve uygulanabilir bir organizasyon ve işbirliği sisteminin kurulması Ayrıca 618 sayılı Limanlar Kanuna aykırı olan Yüzer Lokanta veya Benzeri Tesislerin İşletmesi hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararının iptal edilmesi

6 Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Değişik cinsteki gemiler tarafından, yüzer evler ile ilgili tüm ihtiyaçlar karşıladığından ayrıca yüzer ev adı altında yeni bir uygulamaya gidilmemesi Koylarda bulunan balık üretme çiftliklerinin açık denizle kaydırılması yönündeki çalışmaların bir an önce sonuçlandırılması ve bu konuda denetimlerin etkili hale getirilmesi, Teknolojik gelişmeler ve değişen ihtiyaçlar karşısında yeni talep ve sorunlarla her zaman karşılaşılacağından, bu talep ve sorunların çözümü yönünde yeni düzenlemelere ihtiyaç duyulacağından, bu düzenlemeleri hazırlayacak ve uygulayacak kurum ve kuruluşların tekrar gözden geçirilmesi Kaçak ve gelişi güzel iskelelerin yapılmaması için, gezi teknelerinin yoğun olduğu bölgelerde, gezi ve balıkçı teknelerin uğrak yerleri olan ve yanaşma zorunluluğu bulunan kıyılarda, standart yanaşma, yolcu indirme ve bindirme iskelelerin yapılması Kıyı yönetimi ve denetimi ile ilgili çıkacak tüm mevzuatlarda, Limanlar Kanunun 5. maddesinde yer alan Limanlar içinde, koylarda, hükümetin tayin ve tahdit ettiği yerlerde, deniz üzerinde kahvehane, yemekhane, yatakhane gibi benzer mekanlar yapmak, kurmak veyahut herhangi bir suretle limanların ve denizlerin yapısını bozarak işgal etmek ve denizleri daraltmak kesinlikle yasaktır şeklindeki ifadelerin yer alması Üç tarafımızı çevreleyen deniz kıyılarında, birçok nehir ve göl kenarlarında binlerce yerleşim yeri olan ülkemizde her zaman gereksinim olan ve önümüzdeki dönemlerde daha çok ihtiyaç duyulacak Kıyı Mühendislerini yetiştirmek için Üniversitelerimizde kıyı mühendisliği bölümlerinin açılması Günümüzde birçok belediyelere çevre mühendisleri çalıştırma zorunluluğu getirilmesine benzer bir uygulamanın, sahil belediyelerde de Kıyı Mühendisleri çalıştırma zorunluluğu getirilmesi yönünde yasal düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.