T.e. YUKSEKOGRETiM KURULU BA1>KANLIGI

Transkript

1 T.e. YUKSEKOGRETiM KURULU BA1>KANLIGI TURK YUKSEKOGRETiMiNiN BUGUNKU DURUMU Mart 1998

2 ic;:indekiler BOI iim 1 G iri~ BOliim 2 Tarih~e BOIiim 3 Universitelere Ba~vnru ve Yerle~tirme 3.1 C;:e~itli Liselerden Mezun Olan Ogrenci SaYllan 3.2 BaiYuru Sayllan 3.3 Yiiksekogretim Kurumlanna Yerle~tirme 3.4 C;:e~itli Ogrenci Gruplannm Ba~an Oranlarmm irdelenmesi 3.5 Yiiksekogretim Giri~ Sisteminde Yapllan Diizenlemeler ve Oneriler BlHiim 4 Ogrenci ve Ogretim Elemam Sayllan 4.1 Lisans ye On Lisans Ogrenci Sayllan 4.2 Lisansiistti Ogrenci Sayllarl 4.3 Ogretim Elemam Sayllan BOliim 5 Ogretim Uyesi Yeti~tirme 5.1 Yurt Dl~ma Lisansiistti Egitim Amaclyla Eleman Gonderme istatistiksel veriler Yilksekogretim Kurulu tarafmdan yapllan diizenlemeler 5.2 Yurt i,i Lisansiistii Programlann Etkin Hale Getirilmesi Boliim 6 Program Geli~tirme Ogretmen Yeti~tirme Cumhuriyet doneminde ogretmen yeti~tirmenin tarihi geli~imi Egitim Faktilteleri ogretmen yeti~tirme programlarmm yeniden dtizenlenmesi Meslek Ytiksekokullan Fiziki imkanlar Ogretim elemam ye ogrenci durumu Meslek yiiksekokullarma gelen ogrenci profilleri Mesleki ye Teknik Egitim Bolgeleri (METEB) Staj/Endiistriye dayah egitim Atattirk ilkeleri ve inkllap Tarihi 55 BOIUm 7 Projeler Kamu Kaynaklarmm Yilksekogretim Kurumlarma Tahsisinde Yeni Sistem Geli~tirilmesi Akademik Degerlendirme Pilot C;:ah~masl Tilrkiye Dniyersiteleri i,in Bi1i~im Egitimi Program Ian Geli~tirilmesi Operasyonel boyut Teknolojik boyut Ekonomik boyut Yiiksekogretiro Kurumlarl Arasmda Uzaktan Egitiro Se,enekleri ile ilgili Fizibilite C;:ah~maSl Omek bir on uygulama Yurt Dl~mda Lisanstistti Ogrenim Goren Ara~tmna Gorevlilerinin Sorunlarmm Belirlenmesi Dniversite Ogrencilerinin Aile Gelirlerinin, Egitim Harcamalarmm ye Mezuniyet Sonrasl i~ imkanlarmm Ara~tlTllmasl Ogrenci ailelerinin sosyoekonomik dnrumu Yilksekogretiroe giri~ i,in yapllan harcamalar Ogrencilerin iiniversiteye hazlfhk kurslarl ve iiniversiteye giri~ smavl hakkmdaki dii~iinceleri Egitim harcamalan ye fmansmam Ogrencilerin okuduklarl program hakkmdaki dii~iinceleri ve i~ beklentileri 68

3 7.7 Ulusal Akademik Ag ye Bilgi Merkezi (ULAKBiM) ile ilgili C;:ah.malar Ulusal akademik ag kurma yah.malan Bilgi hizmetleri Ylh Ye otesinde akademik ag ye hilgi merkezi 72 Biililm 8 Yilksekiigretimin Finansmam Blit,e Odenekleri Ogrenei Ba.ma But,e Odenekleri Yatmm Odenekleri Cari Odenekler Devlet Oniversitelerinin Gelir Kaynaklan Ogrenci Ba.ma Cari Maliyetler ye Ogrenei Katkl Pay Ian Yuksekogretimin Finansmam i,in Oneriler 86 Biiliim 9 Akademik <;:ah.malar 89 BOIiim 10 Tilrk ye Akraba Topluluklarl i1e ili.kiler Turk Cumhuriyeteri ye Balkanlarda Ya.ayan Turk Ye Akraba Topluluklarmdan Gelen Ogreneilef Tilrk,e ogretimi Ogrencilerin ba.arl durumu Ogretim Oyeleri Yurt DI.mda Kurulan Ortak Oniversiteler Uluslararasl Hoea Ahmet Yesevi TUrk-Kazak Oniversitesi Klrglzistan-TUrkiye Manas Oniyersitesi Ozel Ye vaklf ilniversiteleri, fakulteleri, btiltimleri Tilrk DUnyasl RektOrleri Daimi Konferansl i.birligi Anla.malan Diploma Denkligi 105 Biiliim 11 Soronlar Ye Oneriler YUksekogretim Kanunu'nda YapIlmasl Onerilen Degi.iklikler Bilt,e Kanunu 'nda Yapllmasl Onerilen DegWklikler Mali Ylh 4138 sayili Kalma BUt,e Kanunu'ndayer alan oneriler Mali YJlI4316 sayjli Gene! Bilt,e Kanunu'nun.oK" Cetvelinde yer alan oneriler Dtizenleme yapllmayan hususlar Diger Konular 116

4 Boliim 1 Giri~ Bu rap or, Mart 1998 tarihi itiban ile Tiirk yiiksekogretim sisteminin durumunu saytsal veriler yanmda, kalite diizeyi baklmmdan da irdelemekte ve mevcut sorunlarm giderilmesi amaclyla 1997 Yllmda yapj!an yah~malar ile almmasl gereken onlemleri ozetlemektedir. Turk yiiksekogretiminin bugiin ula~ml~ oldugu noktanm tarihsel bir perspektif iyinde goriilebilmesi iyin sistemin tarihyesi Boliim 2'de ozetlenmi~tir. Universitelere ba~vuran ve yerle~tiren ogrencilerle ilgili bilgiler Boliim 3 'te, iiniversitelerdeki toplam kaylth ogrenci sayllan ile ogretim elemam sayllan ise Boliim 4 'te verilmi~tir. Bu konuyla ilgili veriler, Ogrenci Seyme ve Yerle~tirme Merkezi'nce (OSYM) yaylmlanacak olan I 998 Yiiksekogretim jstatistikleri adh kitabm yah~malanndan almml~tjr. Universitelerimizin eksikligini yektigi ogretim iiyesi ihtiyacmm kar~llanmasl amaclyla yapllan yah~malar Boliim 5'de anlatllml~tjr. Yiiksekogretim Kurulu, Milli Egitim Bakanhgl ile yapml~ oldugu ortak yah~malar sonucunda Egitim Fakiiltelerinin yeniden yapilanmasl karanm alarak ogretmen yeti~tirme konusunu oncelikle ele almi~tjr. Bu konuda yapllan yah~malar Bolum 6'da ozetlenmi~tir. Aynca, Meslek Yiiksekokullan ile ilgili yapllmasl planlanan diizenlemeler aytll boliimde anlatjlml~tjr. Ulkemizin uiuslararasl rekabet giicuniin artmimasl iyin gerekli unsurlardan biri yeti~mi~ insan gucii, digeri ise yeni bilgiler uretme kapasitesidir. Hiybir te~vik unsuru i'iermeyen mevcut biirokratik yapl iyerisinde, iiniversitelerimizin bu konularda allbm yapmalarl imkansiz hale gelmi~tir. Yiiksekogretim sistemimizin sorunlanm belirleyerek yoziim iiretmek arayt~mda olan Kurulumuz, Diinya Bankasl 'ndan saglaml~ oldugu kredi ile 1997 Ylb iyerisinde birbiriyle ilintili alll proje ba~latarak tamamlaml~tlr. Bunlarla ilgili bilgiler Bolum 7' de verilmi~tir. Yuksekogretimin finansmam ile ilgili saylsal bilgiler Bolum 8'de, akademik yab~malarla ilgili veriler ise Bolum 9' da yer alml~llr. Son y!llarda, Tiirk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda ya~ayan Tiirk ve Akraba Topluluklarl ile olan ili~kilerimiz buyiik onem kazanml~tir. Bu ulkelerle yiiksekogretim alanmda yapj!an ortak yah~malar Boliim 10' da anlatjlml~llr. Son olarak, geli~mi~ iilkelerde oldugu gibi, iiniversitelerimiz arasmda rekabet mtaml olu~turarak kalite diizeyinin artmlmasl amaclyla Yiiksekogretim Kurulu'nun yaptigl yah~malar ve somut oneriler Boliim 11' de sunulmu~tur.

5 Boliim 2 Tiirk yiiksekogretiminin tarihine ili~kin yaymlann neredeyse tiimiinde, Seh;:uk Tiirklerinin II. yiizyllda Bagdat'da kurduklan Nizamiye Medresesi ile Fatih Sultan Mehmet'in 1463 'te kurdugu istanbul Medresesi'ne attflar vardlr. Ancak, islam iilkelerinin ve bu iilke1erdeki kurumlarm, Avrupa'nm karanhk yaglannda, daha onceki bilimsel birikimi muhafaza ettikleri, hatta bilime bazi katkllarda bulunduklan, bu birikimin Endiiliis yoluyla Avrupa'ya geytigi ve islam medreselerinin aym yolla Orta <;:ag Avrupasl 'ndaki iiniversiteleri etkiledikleri ne kadar dogruysa, bugiinkii Tiirk yiiksekogretiminin kokenlerini medreselerde aramak da 0 kadar yanh~tlr. Bugiinkii yiiksekogretim kurumlanmlz, Batt' da oldugu gibi yiizlerce Yllhk bit siirey i<;inde wiii degi~ikliklere ugrayarak ve hatta yer yer verilen biiyiik miicadeleler sonucunda ~ekil1ehmemi~, tersine, daha once bu alandaki kurumlarlmizin yerine ge<;mek mete, Bati;dart 61dugu gibi aldlglmlz kurumlardlr. Batl tiirn yiiksekogretim kunnhlanmn iilketnizdeki ilk ornekleri, 1773 'te kurulan Miihendisharte-i Bahri-i HufriaYUh, 179S'te kurul!ui Miihendishane-i Berri-i Hiimayun, 1827'de kufulari ftbbiye vi! ig:m'te kill'tii!ui Harbiye'dir. Ondokuzuncu yiizylhn sonuna dogni ve lb. yuzylhn ba$iiida, Ffartsa'dald Grandes Ecoles'e benzer bir ~ekilde <;e~itli bakanhklara bagh dhifak krtruiart Mulkiye Mektabi (1877), Hukuk Mektebi (1878), Ticaret Mekttibci Alisi (1882), Mgitteb l ~artay1"i Nefise-i $ahane (1882) ve 1909'da Miihendis Mekteb~i Aliai ddt He ftlofgafiize tldilen Miihendishane ile ara kademe teknik personei yeti~tirrrtbk artiaclyla 19i1'de krtru1an Kondiiktor Mekteb-i Alisi iilkemizdeki Bah tfuli yiiksekowetih1 kuitn1l1arll11n dl~et ornekleridir. Bn kurumlann bazrlarl bugiinkfr istanlilil feknik UnlvetsittlSI (i10), Marmara, Mimar Sinan ve YlldlZ Teknik Universitelerinin niiveietidir. 18tl3'te kurul!ui ve 1912'de miihendislik biiliimleri eklenen Robert Kblej ise iilkemitdeki 11k Anglo-Ametikan tiirii yiiksekogretim kurumu olnp, bugiiukii Bogazivi Universitesi'nin niivesidir. Giilhane Ferrnam'ndan klsa bir siire sonra modern bir iiniversitenin kurulmasl, 1846'da zamanm Maarif Meclisi'nce kabul edilmi~ ve iiniversite 1865'te ayi1ml$tlr ve 1874'te iki kez reorganize edildikten sonra 1881 'de kapanan iiniversite, 1900'de Oar'iil-fiinuni Osmani adl ile tekrar a<;llml~ ve yeni kurulan Ulum-i Aliye! Diniye, Edebiyat, Ulum-l Riyaziye ve Tabiiye ~ubelerinin yanmda, daha once kurulmu~ olan Tlbbiye ve Hukuk mektepleri de Dariilfiinun'a baglanml~t1r. Curuhnriyet'in iiammn hemen ardmdan ba~latilan egitim seferberligi ile yiiksekiigretitn kurumlarltlifi Anadolu'ya yaytlmasmdaki ilk adlmlar atllmaya ba~lanml~ ve Ankara'da 1925'te Hukuk Mektebi, 1926'da Gazi Egitim Enstitiisii, 1930'da ise Ziraat Enstirusii kurulmu~tur,

6 Atatlirk, Cumhuriyet'in ilanmdan sonra Dariilfiinun lizerinde onemle durmu~ ve bu kurumu degerlendirmek lizere davet edilen Isvi<;re'li Profesor Albert Malche'nin 31 MaYls 1932 tarih1i raporundan klsa bir siire sonra 1933 'te Darii1fiinun 1agvedilerek yerine Istanbul Universitesi kuru1mu~tur Reformu (Kanun No: 2252), ragda~ iiniversitenin iilkemizdeki gerrek ba~langlcldlr. Yliksek Mlihendis Mektebi'nin 1944'te reorganize edi1mesi i1e ITU kuru1mu~ olup bunu 1946'da, Ankara'da daha once kuru1mu~ olan mektep, fakiilte ve enstitiilerin bir1e~tiri1mesiy1e kurulan Ankara Universitesi izlemi~tir. AyTlca, 1946'da 2252 sayill Kanun yiiriirliikten ka1dmlml~, <;lkarl1an 4936 sayill Kanunla liniversite1ere muhtariyet veri1mi~tir )'Illarl arasmda kurulan Ege Universitesi, Karadeniz Teknik Universitesi, Orta Dogu Teknik Universitesi (ODTU) ve Atatiirk Universitesi ile yiiksekogretimin Anado1u'ya yayilmasl hlz kazanml~tll arasi liniversitelerin tam anlaml ile Anado1u'ya ya)'lldlgl bir donemdir. Tlirkiye'nin her bakimdan zor ~artlar a1tmda bu1undugu bu d6nemde, Diyarbalm, Eski~ehir, Adana, Sivas, Malatya, E1azlg, Samsun, Konya, Bursa ve Kayseri'de on yeni iiniversite kuru1mu~ ve b6y1ece lilkemizdeki iiniversite saylsl on dokuza yiikselmi~til Hlzla artmakta olan iiniversite ve bun1ara ba$vuran 6grenci sayllarl kar~lsmda 1974 )'Ilmda Ogrenci Se<;me ve Yerle~tirme Merkezi (OSYM) kuru1arak liniversite1ere merkezi smav1a 6grenci a1mmasma ba~lanml~t!r. Yiiksek6gretime artan talep kar~lslnda, aym )'II kurulan ve mektup1a 6gretim yapan YAYKUR i1e iilkemizde orgiin 6gretim yamnda a<;lk6gretim veya daha dogru bir deyimle uzaktan iigretime de ba~lanml~t1r. Burada bir parantez a<;arak, yiiksek6gretimde liniversiteler dl~mdaki geli$melere de kisaca bakmakta yarar vardll Universite1erden farkh olarak, Bat!' daki politekniklere benzer bir $ekilde kitlesel mes1eki egitime aglrhk vermek amacly1a kuru1an akademiler, zaman i<;inde bu amas:1anndan uzakla$ml$lar ve 1977' de <;lkarl1an 2095 saylh Kanun1a liniversite1er ile akademiler arasmda i$levsel farkhhk fii1en ortadan kalkim$tll Ancak, liniversiteler ile akademiler arasmda yeki~me ba~laml$ ve Dam$tay akademilerin <;lkardlgl y6netme1ik1eri siirekli olarak iptal etmi$tir. Hlzla artan gen<; nlifusun yiiksek6gretime olan talebi 1960'h Yillann ortalarmdan ba$layarak,. <;e~itli a1anlarda mesleki 6gretim yapan elliye yakm, kar ama<;h yiiksekokulun a<;llmasma yo1 a<;ml~ ve bu okullardaki iigrenci sa)'lsl kisa slire i<;inde elli bine ula$ml$t!r. Ancak, Anayasa Mahkemesi'nin bu okullarl 1971 'de Anayasa'ya aykm bulmasl i1e bu okullar.1418 sa)'lh Kanunla akademilere baglanml~tlr Yllma gelindiginde lilkemizde: Universiteler Akademiler Bir kisml diger bakanhklara, <;ogu Milli Egitim Bakanhgl'na bagh iki yilhk mes1ek yuksekokullarl i1e konservatuvar1ar Milli Egitim Bakanhgl'na bagh lis: Yllhk egitim enstitiileri YAYKUR 3

7 olmak mere be~ tiirde, toplam 166 yiiksekiigretim kurumunda iigretim elemam giirev yapmakta ve YAYKUR'a kaylth iigrenci dahil, toplam iigrenci iigrenim giirmekte idi 'de 91kanlan 2547 saylh Yiiksekiigretim Kanunu ile iilkemizdeki tiim yiiksekiigretlm kurumlan Yiiksekogretim Kurulu (YOK) 9atlsl altmda toplanml~, akad.'miler iiniversitelere, egitim enstitiileri egitim fakiiltelerine diinii~tiiriilmii~ ve konselvatuvarlar ile meslek yiiksekokullan iiniversitelere baglanml~tlr. Bu diizenleme kapsammda Istanbul'da Mimar Sinan, Marmara ve YIldlz Teknik, Ankara'da Gazi, Antalya'da Akdeniz, Izmir'de Dokuz Eyliil ve Edime'de Trakya Universiteleri mevcut kurumlarm reorganizasyon ve bir1e~tirilmesi ile olu~turulmu~, Van'da ise Yiiziincii Yll Universitesi adl ile yeni bir iiniversite kurulmu~tur. Biiylece, Tiirk yiiksekiigretim sistemi 1982 yili itibarl ile yirmi yedi iiniversite ile bunlara bagh fakiilte, enstitii, yiiksekokul, konservatuar ve meslek yiiksekokullarmdan olu~an bir1e~ik bir yaplya diinii~tiiriilmii~tiir. Bu meyanda, Y A YKUR'un i~levleri Anadolu Universitesi'ne bagh A91kiigretim Fakiiltesi'ne devredilerek uzaktan iigretimin iilkemizde yaygmla~masl hlzlandmlml~tlr. Anayasa'da yer alan hiikiimlere uygun olarak getirilen yeni yasal diizenleme ile kar amacl giitmeyen vaklflann iizel yiiksekiigretim kurumlarl kurmalanna imkan saglanml tlr. Bu tiir ilk iiniversite olan Bilkent Universitesi 1984 'te kurularak faaliyete ge9mi~tir. Ancak, Bilkent Universitesi'nin yasal konumu, Anayasa Mahkemesi'nde ayilan iki davamn sonucunda Mahkeme'nin bu tiir iiniversitelerin de kanunla kurulmasl gerektigine karar vermesi iizerine, 1992 YJlmda 91kanlan 3785 sa yili Kanunla a91khga kavu~mu tur. ODTU'e bagh olarak faaliyet giisteren Gaziantep'teki fakiilte ve okullardan olu~an Gaziantep Universitesi 'nin 1987' de kurulmasl ile iiniversite sayisi yirmi dokuza yiikselmi~tir. 3 Temmuz 1992'de 91kanlan 3837 sayili Kanunla, 90gu daha iince 0 illerde mevcut olan birimlerin niive te~kil ettigi, 21 yeni iiniversite ile 2 yiiksek teknoloji enstitiisiiniin Afyon, Aydm, Bahkesir, Bolu, <;::anakkale, Denizli, Hatay, Kars, Isparta, Izmir, Kahramanmara~, Kmkkale, Kocaeli, Kiitahya, Manisa, Mersin, Mugla, Nigde, Sakarya, Sanhurfa, Tokat ve Zonguldak illerimizde kurulmasl ile iiniversite saylmlz elli uye yiikselmi~tir. 1993'te Anadolu Universitesi'nin ikiye biiliinmesi ile Eski~ehir'deki ikinci iiniversite olan Osmangazi Universitesi, 1994 'te iilkemizin ii9iincii vakif iiniversitesi olan Ba~kent Universitesi ile Franslzca egitim yapan Galatasaray Universitesi kurulmu~tur. 1996'da 5, 1997'de 8, 1998'de ise 2 vaklf iiniversitesinin kurulmasl ve Tiirkiye Cumhuriyeti Hiikiimeti ile A1manya Federal Cumhuriyeti Hukiimeti arasmda imzalanan anla~maya giire kurulmasl kararla~tmlan Istanbul Batl Universitesi ile iilkemizdeki yiiksekiigretim kurumu saylsi 72'ye yiikselmi~tir. Bunlardan be~i (SabancI, Kadir Has, Bahge~ehir, Hali9 ve Istanbul Bat!) heniiz faaliyete ge9memi~tir. Yiiksekiigretim kurumlarlmlzm kurulu tarihleri Tablo 2.1 'de giisterilmi~tir. 4

8 Tablo 2.1 Kurulu~ tarihlerine gore iiniversiteler. Universite Bulundugu i:i Kurulu~ Tarihi 1 istanbul istanbul istanbul Teknik istanbul Ankara Ankara Karadeniz Teknik Trabzon Ege izmir Atatiirk Erzurum Orta Dogu Teknik Ankara Hacettepe Ankara Bogazi9i istanbul Dicle Diyarbaklr <;ukurova Adana Anadolu Eski~ehir Cumhuriyet Sivas Iniinii Malatya Firat Elazlg On Dokuz MaYls Samsun Selguk Konya Uludag Bursa Erciyes Kayseri Akdeniz Antalya Dokuz Byliil izmir Gazi Ankara Marmara istanbul Mimar Sinan istanbul Trakya Edirne Yildlz Teknik istanbul Yiiziincii YII Van Bilkent Ankara Gaziantep Gaziantep Ko<;: istanbul Abant izzet Baysal Bolu Adnan Menderes Aydm Afyon Kocatepe Afyon Bahkesir Bahkesir Celal Bayar Manisa <;anakkale On Sekiz Mart <;aiiakkale Dumlupmar Kiitahya Gaziosmanpa~a Tokat Gebze Yiiksek Teknoloii Enstitlisii Kocaeli Harran i;>anhurfa _ izmir Yiiksek Teknoloii Enstitiisii izmir Kafkas -- Kars Kahrarnanmara~ Siit9ii imam Kahrarr:lartmara~ _ Kmkkale Kmkkale

9 Tablo 2.1 (Devam) 45 Kocaeli Kocaeli Mersin iyel Muirla Muirla Mustafa Kemal Hatav Nigde Niirde Pamukkale Denizli Sakarva Sakarva Siilevman Demirel Isparta Zonguldak Karaelmas Zonguldak Osmangazi Eski~ehir Ba~kent Ankara Galatasarav istanbul Fatih istanbul I~lk istanbul istanbul Bilgi istanbul Sabancl istanbul Yeditepe Istanbul KadirHas istanbul Atlhm Ankara Bevkent istanbul <;:air Tarsus Cankaya Ankara Do :U~ istanbul istanbul Kiiltiir istanbul Maltepe istanbul Bahye~ehir istanbul Hali<; istanbul istanbul Batl istanbul 1998 Biiylece, egitim-iigretim yllmdan egitim-iigretim Y/hna kadar geyen 74 y/lhk Cumhuriyet diineminde: Yiiksekiigretim kurumu say/sl 1 'den 72'ye, Ogrenci saylsl 2.914'den 'e, Yllhk mezun sayisi 321 'den 'ye, Ogretim elemam saylsl 307'den 'e yiikselmi$ olup, yakla~lk olarak iigrenci saylslnda 454, Yl1hk mezun saylslnda 516, iigretim elemanl saylslnda ise 180 kathk artl~lann gergekle~tirildigi ve yiiksekiigretim kurumlanmn istanbul'dan Anadolu'nun en iicra k6~elerine kadar yayllmasmm saglandlgl giiriilmektedir. Zaman zaman iyinde bulunulan olumsuz siyasi ve ekonomik ~artlara ragmen, yer yer verilen biiyiik miicadeleler ve biiyiik fedakarhklarla saglanan bu geli~me Tiirkiye Cumhuriyeti'nin gurur tablolan ve yagda~ uygarhgl yakalama azim ve iradesinin iinemli simgelerinden biridir. 6

10 Bolum 3 U niversitelere Ba~vuru ve Y erle~tirme 3.1 (:e~itli Liselerden Meznn OIan Ogrenci SayIian Olkemizdeki e,;e~itli liselerden mezun olan iigrenci sayilanmn Yillara ve lise tiirlerine giire degi~imi Tablo 3.1' de giisterilmi~tir. Bu tabloda giiriildiigii gibi, ogretim Yilmda olan lise mezunu saylsl, ders ytlmda 'ye yiikselmi~tir ders YIh itibanyla genel lise mezunlannm toplam mezunlar ie,;indeki payl % 61,8, imam-hatip lisesi kiikenlilerin payt % 6,4, diger mesleki ve teknik lise mezunlanmn payt ise % 29,3'diir. 3.2 Ba~vuru SayJlan Yiiksekogretime giri~te, 1981 'den bu yana Ogrenci Se9me ve Yerlqtirme Merkezi (OSYM) tarafindan diizenlenen iki basamakh Ogrenci Se9me ve Yerlqtirme SmaVl (OSYS) uygulanmaktadlr. OSYS 'ye ba vuran ogrenci saytlanmn ytllara gore daglhmi $ekil 3.1 'de giisterilmi~tir OSYS ie,;in ba vuran aday saytsl ise 'dur. Buradan goriildiigii gibi, yiiksekogretime ba vuru saylsl, son iie,; Ylldlr dolaymdadll Seidl 3.1 OSYS'ye ba~vuran ogrenci sayiiannm )'lilara gore degi~imi. 7

11 Tablo 3.1 Liselerden mezun olan iigrenci sayilarmm lise tiirlerine ve yillara giire degi~imi I I GENEL LlsELER Lise l Anadolu Lisesi Aksam Lisesi Fen Lisesi 90' J Anadolu Ouzel Sanatlar Lisesi Anadolu 0gretmen Lisesi MESLEKi VE TEKNiK LiSELER Erkek Teknik Ogretim Klz Teknik 6gretim ~ Ticaret ve Turizm Ogretimi imam Hatip Liseleri Resmi Liscler Toplaml : l Ozel Liseler Toplaml 4.720' GENEL TOPLAM

12 Yiiksekiigretime giri~ iyin: Lise son slmf ogrencileri (beklemeli ve dl~ardan bitirenler dahil), Daha once girip de smavi kazanamayanlar, Daha once smavi kazanlp, bir yiiksekogretim programma yerle~tirildigi halde tekrar smava girenler, olmak iizere ba~bca iiy grup ogrenci bsys'ye ba~vllrmaktadlr. bsys'ye 1997 Yllmda ba~vuran iigrenciden l 'i birinci basamak smavma girmi~tir. Bu adaylann yakla~lk % 38'i lise son slmf ogrencisi, % 43,7'si bsys'ye daha once girip kazanamayanlar, % 18,3 'ii ise daha onceki )'lllarda bir yiiksekogretim programma yerle~tirilenlerdir. Lise son slmf iigrencilerinin bsys'ye yapllan ba~vurular iyerisinde pa)'l, $ekil 3.2'den giiriildiigii gibi, % 37 ile % 40 arasmda degi~mektedir. <;ok biiyiik sayldaki ogrenci kitlesi smava ilk kez deneme iyin girmekte ve mezun olduktan sonra en az bir Ylb smavlara hazlrlanmakla geyirmektedir. Yiiksekogretime daha once girmeye hak kazanml~ iigrencilerin yakla~lk be~te biri ise, girdikleri programlardan ye~itli nedenlerle memnun kalmayarak tekrar smava girmektedir. % Seki13.2 Lise son slmftaki iigrencilerin toplam ba~vuru i~indeki payl. Tiirk yiiksekogretim sistemi iizerinde olu~an demografik baskmm ternel nedeni, genel lise mezunlannm herhangi bir yiiksekogretim kurumuna giremedikleri takdirde 9

13 geyimlerini saglayabilecek bilgi ve beceriden biiyiik olyiide yoksun olmalandlr. Ulkemiz i~ diinyasmda, i~e yeni girenler iyin diizenlenen i~ egitimi programlan yaygm olmadlgl gibi, genel lise mezunlanmlzm da egitimleri itiban ile bu rur programlara hazlr olup olmadlklan tartl~ma konusudur. Devlet tstatistik Enstitiisii'niin Tablo 3.2'de ozetlenen projeksiyonlanna gore, yiiksekogretim yag niifusu (18-21 ya~) 1995'ten itibaren azalma egilimine ginni~tir. Ancak, ortaogretimdeki okulla~ma oram ise siirekli olarak artmaktadlr. Orne gin, 'da % 32, 'de % 37,6 olan bu oran, Tde % 54,Tye yiikselmi~tir. Bu nedenle, yiiksekogretime giri~ ivin ba~vuran ogrenci sayl.s!nda, son y!llarda goriilen duraganla~ma egilimine ragmen, oniimiizdeki ylllarda artl~ beklenmektedir. Tablo 3.2 C;:ag niifusunun y!llara giire degi imi. YIi C;:ag Niifusu (18-21 Ya ) Yiiksekiigretim Kurumlarma Yerle tirme Birinci basamak oiarak bilinen Ogrenci Se<;me Smavz'nda (ass) adaylara sozel ve saylsal boliimlerden olu~an bir smav uygulanmaktadlr. Sozel boliim Tiirkye'yi kullanma giicii ve sosyal bilimlerdeki temel kavram ve ilkelerde dii~iinmeyi olven sorulardan, saylsal boliim ise matematiksel ili~kilerden yararlanma giiciinii ve fen bilimlerindeki temel kavram ve ilkelerde dii~iinmeyi olven sorulardan olu~maktadlr. Birinci basamak smavmdan (ass) en az 120 puan alan ogrenciler, ikinci basamak smavl olarak bilinen Ogrenci Yerlqtirme Smavz'na CaYS) girmeye hak kazanmaktadlrlar. Ogrenciler, ye~itli alan bilgisi testlerinden olu~an ikinci basamak smavl sonuvlarma gore lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlanna (fakiilteler ve 4 Yllhk yiiksekokullar) yerle~tirilmektedir. A<;:Jkogretim ile on lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlanna ise ass smav sonuylanna gore yerle~tinne yapllmaktadlr. Toplam yerle~tirilenlerin (aylkogretim dahil) ba~vurulara oram, ~ekil 3.3'ten de goriilebilecegi gibi, son y!llarda % 30 dolaymdadlr Yerle~tirilen adaylarm, orgiin ogretime ve avlkogretime gore dag!llml ise ~ekil gosterilmi~tir. 3.4'te 10

14 36 32 % Seki13.3 Toplam yerle~tirilenlerin ba~vurnlara oranmm yiilara gore degi~imi. o Apk6gretime yerje~tirilenler Orgiin 6gretime yerle~tirilenler , :;;? Sekil 3.4 Orgiin ogretim ile apkogretime yerle~tirilenlerin yiilara gore dagiimn. 11

15 1997 Ylhnda yapl1an smav sonucunda, 'SI ilk yerle~tirmede ve 'ii ek yerle~tirmede olmak iizere orgiin ogretim ile aylkogretime yerle~tirilen ve kaydolan ogrenci sa)'llan Tablo 3.3'te gosterilmi~tir. Yerle~tirilenlerin % 40'1 klz, % 60'1 ise erkektir. Tablo OSYS'de iirgiin iigretim ile apkiigretime yerle~tirilen ve kaydolan iigrenci sayllan. Y erle~tirilen Kaydolan KIY (Y) (K) (%) ORGUN OGRETiM Lisans ,5 On Lisans ,8 TOPLAM ,3 A<;IKOGRETiM Lisans ,0 On Lisans ,0 TOPLAM ,0 GENEL TOPLAM ,2 Goriildiigii gibi, orgiin ogretimdeki!isans programlanna yerle~tirilen ogrencilerin biiyiik yogunlugu ka)'lt yaptmrken, orgiin ogretimdeki on lisans programlan ile aylkogretime yerle~tirilen ogrencilerin yakla~lk % 25'i kaydolmamaktadlr. Orgiin ogretimdeki on!isans programlanna olan talebin, lisans programlanna gore dii$iik olmasmm muhtemel nedenleri, meslek yiiksekokulu mezunlanna yedek subayhk hakkl verilmemesi ve fakiilte diplomasma atfedilen sosyal statiidiir. Tablo 3.4'ten goriildiigii gibi aylkogretime olan talep, kontenjanlann 1992'den ba~layarak biiyiik oranlarda artmlml~ olmasma kar~m, bagll olarak azalml$t1r. Bunun ba~hca nedeni, derece ve kademe ilerlemesi almak amaclyla aylkogretime ba~vuran devlet memurlannm bu talebinin zaman iyinde kar~llanml~ olmasldlr. Vaklf iiniversitelerine yerle~tirilen top lam ogrencinin iiniversitelere gore dokiimii Tablo 3.5'te verilmi~tir. Buna gore, vaklf iiniversitelerinin toplam orgiin ogretime yerle~tirilenler iyindeki payl % 4,5'tir Yllmda Kuzey Klbns Tiirk Cumhuriyeti'ndeki be~ iiniversiteye 7.774, Hoca Ahmet Yesevi UluslararruH Tiirk Kazak Universitesi'ne 150, Komrat Devlet Oniversitesi'ne 10, Moldova Devlet Oniversitesi'ne 28, Moldova Teknik Universitesi'ne ise 19 ogrenci yerle~tirilmi~tir. 12

16 Tablo 3.4 A~lkiigretim programlarma yerie~tirilen ve kaydoimayan iigrenci sayllanmn yillara gore dagilimi. Yll Kontenjan Y erie~tirilen Kaydolmayanlar SlIYl Yiizde , , , , , , , , , , , , , ,0 Tablo Yilmda vakif iiniversitelerine yerle~tirilen iigrenci sayllan. Universite Ogrenci Ogrenci Universite SaylSl SaylSl Bilkent Dogu~ 249 istanbul Bilgi (:ag 221 Yeditepe Koy 204 Fatih Maltepe 168 Ba~kent 996 Atrhm 164 (:ankaya 568 istanbul Kiiltiir 148 I~lk 548 Beykent (:e~itli Ogrenci Gruplarmm Ba~an OranIarmm irdelenmesi 1997 Yllmda OSS'ye giren adaym % 38,4'ii klz, % 61,6'sl erkektir. Bu smavda 105 ve daha yiiksek puan alan aday saylsl ; 120 ve daha yiiksek puan alarak OYS'ye girme hakki kazanan aday saylsl ise 'dur Ogrenei Yerle~tirme SmavI'na (OYS) girmeye hak kazanan adaydan 'sl smava girmi~tir. Sadeee OSS sonueu ile yerle~mek isteyen adaylarla birlikte aday yerle~tirme i~lemine almarak aday yerle~tirilmi~tir. Daha once sozii edilen 3 grup ogrencinin ba~an oranlan Tablo 3.6' da gosterilmi~tir. 13

17 Tablo 3.6 YerJe~tirme sonw;lanna gore I,!e~itli gruplarm ba~an yiizdeleri. AdayGrubu OSS'ye Giren Yerle~tirilen Basan Yiizdesi Lise son slmf ogrencisi ,9 Daha once kazanamayan 589: ,8 Daha once kazanan ,3 TOPLAM ,0 Buradan goriildiigii gibi, ilk SlraYI % 41,8 ba~an oranlyla daha onceki Yillarda smava girip kazanamayanlar almakta, bu grubu % 41,3 ile daha onceki ytllarda smavi kazananlar izlemekte ve 0 Yllki lise son slmf ogrencileri ise % 18,9 ba~an oranl ile en sonda gelmektedir. Gerek ilk basamak gerekse her iki basamak sonucunda ortaya ylkan bu slralama, ortaogretimle yiiksekogretime giri~ arasmdaki kopuklugun aylk gostergesidir. 3.5 Yiiksekiigretime Giri~ Sisteminde Yapdan Diizenlemeler ve Oneriler Ulkemizde halen uygulanmakta olan yiiksekogretime giri~ sistemi siirekli ele~tiri konusu olmaktadlr. Bu ele~tirilerin temelinde, uygulanmakta olan smav sisteminin lise egitimini neredeyse devreden ylkardlgl, ogrencileri smav stresine soktugu ve smava hazlrhk kurslanmn ailelere biiyiik bir mali yiik getirdigi yatmaktadlr. Bu ele~tirilerin bir ktsml geyerlidir. Ancak, yiiksekogretime olan talep ile arz arasmdaki biiyiik dengesizlik surdiikye bu tiir merkezi giri~ smav sisteminin uygulanmasmm ka<;:lmlmaz oldugu hususunda da birle~ilmektedir. Egitimin temel amacl, bireyleri iyi insan ve iyi vatanda~ olarak yeti~tirmek ve yeteneklerine gore mumkiin olan en ktsa siire iyinde, ya~amlanm siirdiirebilecek bilgi ve becerilerle donatarak hayata hazlrlamaktlr. Bu hususlar goz onune almarak, ge<;:en ytl yiiksekogretime giri~ sisteminde yapllan duzenlemelerle 1997 ytlmda ikinci basamak smavma (ays) girebilmek iyin gereken en du~iik birinci basamak (ass) puanl 105'ten 120'ye yiikseltilmi~; ancak, aylkogretim, meslek yiiksekokullan ve ozel yetenek smavlan ile ogrenci alman lisans ve on lisans programlanna giri~ iyin gereken en dii~uk ass puam ise 105 olarak muhafaza edilmi~tir asys' den itibaren uygulanmasma karar veri len degi~iklikler, 1997 asys Kllavuzlan ile tum adaylara duyurulmu~tu. Bu degi~ikliklerden birincisi, Birinci Basamak smavmda 3 kez ba~arlslz olanlann 1998 ve bu ytldan sonraki asys'lere giremeyeceklerine; ikincisi ise, ortaogretim kurumlanndan yeni mezun olanlara bir destek saglamak amacl ile onceki ytllarda bu kurumlardan mezun olanlann Ortaogretim Ba~an Puanlannm daha ku<;:iik katsayllarla yarpllmasma ili~kin olarak uygulamaya konulmu~tu. Bu degi~iklikler uzerine bazl adaylar Dam~tay'a ba~vurmu~lar, birinci degi~iklik ile ilgili olarak Dam~tay 8. Dairesi'nce; ikinci degi~iklik ile ilgili olarak ise Danl~tay Idari Davalar Yiiksek Kurulu'nca, Anayasaya aykm olmalan nedeniyle yiiriitmeyi durdurma karan verilmi~tir. Yuksek Mahkemenin verdigi bu kararlar uyannca sozu edilen degi~iklikler Yiiksekogretim Genel Kurulu tarafmdan iptal edilmi~tir. 14

18 Yiiksekiigretime giri~le ilgili olarak 1998 Ylh i9inde Yiiksekiigretim Kurulu'nca verilen iinemli kararlardan biri de, Ortaiigretim Ba~an Puamnm yiiksekiigretime giri~ smavlan puanlanna katilmasmda kullamlan yiintemin degi~tirilmesine ili~kindir. Bu yiintemin degi~tirilmesinin nedeni, son yillarda Ortaiigretim Ba~an Puamm yiikseltmek amaclyla, iizellikle Fen ve Anadolu liselerinden genel liselere nakil yaptmna akmlm iinlemektir. Yeni geli~tirilen yiintem, tum ortaiigretim kurumlarlmlzdaki ba~anh iigrencilerin ortaiigretim ba~ansml en yiiksek diizey olan 80,OOO'a getinnekte, 6SS'de yiiksek puan ortalamasl tuttunnu~ okullarda okuyan yetenekli iigrencilerden diploma notu dii~iik olanlara bir ii19iide katki saglamaktadlr. Bu yiintem Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan da biiyiik bir tasvip giinnii~tiir. Bu uygulamaya 1999 Yllmdan itibaren ba~lanacaktlr. Bu uygulama ile Fen ve Anadolu liselerinden genel liselere yaptmlan nakillerin dunnasl beklenmektedir. Yiiksekiigretime yeni giren iigrencilerin Yiiksekiigrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu (YURTKUR) Genel Miidiirliigii tarafmdan yapllan yurtlara yerle~tinne i~lemleri iigretim )'lh ba~ladlktan sonra tamamlanabilmekte, bu durumda da iigrenciler yurda yerle~me irukanlarmm bulunup bulunmadlgml bilmediklerinden, ilk aylarda iinemli zorluklarla kar~l kar~lya gelmektedirler. 6grencilerimizi kar~lla~tjklarl bu zor durumdan kurtannak i9in neler yapilabilecegi konusunda 6SYM Ba~kanhgl ile YURT-KUR Genel Miidiirliigii arasmda bir 9ah~ma ba~latjlml~tir. Ama9 iigrenciye bir yiiksekiigretim programma yerle~tigi bilgisi verilirken yurda yerle~ip yerle~emedigi bilgisinin de iletilmesidir. Bu amaci gen;ekle~tinnek ic;in teknik zorluklar yenilebildigi takdirde, iigrencilerimize biiyiik bir ferahhk getirecek bu uygulamaya 1998 Yllmdan itibaren ba~lanacaktjr. 15

19 Boliim 4 Ogrenci ve Ogretim Etemanl Saydarl 4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci SayJlan Lisans ve on lisans diizeyindeki ogrencilerdeii fakiilte ve a~akogretimde kaylth olanlarm Yillara giire degi~imi $ekil 4.1 'de, 2 ve 4 yilhk yiiksekokullarda kaylth olanlarm Yillara gore degi~imi ise $ekii4.2'de gosterilmi~tir. tj FakoHe A<;:lkOgretirn $ekii4.1 Fakiilte ve a~lkiigretimde kaylth iigrencilerin yiilara giire dagiium egitim-ogretim Ylh itiban ile iilkemizdeki tiim yiiksekogretim kurumlannda yiiriitiilen lisans ve on lisans diizeyindeki programlara kaylth ogrencilerin dokiimii Tablo 4.1' de gosterilmi~tir. 16

20 04 YllllkYliksekokul.2 Yll!lk YLiksekokul A~0;::;:;:IE\,,] Seki ve 4 yllhk yiiksekokullarda kaylth ogrencilerin ylliara gore dagillml. Tablo Egitim-ogretim yllmdaki ogrenci sayllan. Ogrenci SaylSl ijniversiteler Orgun Ogretim Fakiilteler Yllhk Yiiksekokullar Ytlhk Meslek Yiiksekokullan ikinci Ogretim Lisans On Lisans TOPLAM Aflkogretim Lisans On Lisans TOPLAM DiGER YVKSEKOGRETiM KURUMLARI Lisans On Lisans 328 TOPLAM TURKiYE TOPLAMI

21 Bu ogrencilerden l8.662'si yabanci uyruklu olup bunlarm biiyiik yogunlugu Tiirk Cumhuriyetleri ile Tiirk ve Akraba Topluluklarmdan gelen ogrencilerdir. Devlet istatistik Enstitiisii verilerine gore iilkemizdeki 1997 )'Ih yiiksekogretim vag niifusu 'dir. Buna gore, iilkemizde yiiksekogretimdeki top lam okulla~ma oram % 25,5, orgiin ogretimdeki okulla~ma oram ise % 15,Tdir. iki Yllhk meslek yiiksekokullanmn orgiin ogretimdeki payr % 23,3; toplam iyindeki payl ise % 14,5'tir. Bu pay, ileri iilkelerin yogunda % 30'lann iizerindedir. Ote yandan, aylkogretimin yiiksekogretim sistemindeki payi % 37,4'tiir. Tiirkiye, bu bakimdan diinya iilkeleri arasmda Tayland (% 50) ve Urdiin'den (% 39) soma iiyiincii Slfada yer almaktadlr doneminde, iiniversitelere bagh 435 fakiilte ile 135 yiiksekokulda yiiriitiilen lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlarma kayrth ogrencilerin ogretim alanlanna gore daglhml Tablo 4.2'de, 360 meslek yiiksekokulunda yiiriitiilen on lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlarma kaylth ogrencilerin ogretim alanlarma gore dagillml ise Tablo 4.3 'de gosterilmi~tir. Tablo 4.2 Ogretim alanlarma giire lisans diizeyindeki iigrenci sayiian. Ogretim Alam SaYI Yiizde Dil ve Edebiyat ,6 Sosyal Bilimler Uygulamah Sosyal Bilimler ,0 Matematik ve Fen Bilimleri ,7 Saghk Bilimleri ,5 Teknik Bilimler ,0 Ziraat ve Ormanclhk ,6 Sanat ,6 TOPLAM ,0 Tablo 4.3 Ogretim alanlanna giire iin lisans diizeyindeki iigrenci sayilan. Ogretim Alam SaYI Yiizde Sosyal Bilimler ,3 Uygulamah Sosyal Bilimler ,8 Saghk Bilimleri 14. I I3 7,3 Teknik Bilimler ,6 Ziraat ve OrmancIl!k ,6 Sanat ,2 TOPLAM ,0 18

22 egitim-ogretim Yllmda ba lattlan ve kamuoyunda parah gece ogretimi olarak da bilinen ikinci ogretimdeki ogrenci saytlanmn son uy ytldaki seyri Tablo 4.4 'te gosterilmi tir. Goriildugii gibi, ikinci ogretimdeki ogrenci saylsl son uy egitimogretim Yllmda yakla lk % 78'lik bir artl gostenni tir. Tabl0 4.4' ikinci ogretimdeki ogrenci sayilanllln yillara gore dagilimi Lisans ,594 On Lisans TOPLAM egitim-ogretim Yllmda lisans ve on lisans duzeyindeki orgiin ogretim programlanna kaylth top lam ogrenci saytsl bakimmdan en buyiik ve en kuyuk be universitemizdeki ogrenci saytlan Tablo 4.5'te gosterilmi tir. Tabl0 4.5 Ogrenci saylsl bakimmdan en biiyiik ve en kii.yiik iiniversiteler. Universite Ogrenci SaYIsi Universite O~renci SaYIsl istanbul ~g 136 Gazi istanbul Kiiltiir 153 Marmara Maitepe 154 Ankara Beykent 155 Sel(,:uk Atlhm egitim-iigretim ytlmda vaklf iiniversitelerine kaylth toplarn ogrencinin universitelere gore dagtllml Tablo 4.6'da giisterilmi tir. BUlla gore, vaklf iiniversitelerindeki top lam ogrenci saytsmm orgiin ogretimdeki toplam ogrenci saylsma oram % 2,4'tiir. Bu oran, Japonya'da % 81, Kore'de % 74, Hindistan'da % 60, ABD'de % 26, ispanya'da % 20, isviyre'de ise % 10'dur. Tablo 4.6 VakIf iiniversitelerine kaylth ogrenci sayilan. Universite Ogrenci Ogrenci Universite SaylSl SaYIsl Bilkent I lk 494 istanbul Bilgi Dogu 213 Yeditepe Atlhm 200 Ba kent Beykent 155 Fatih Maitepe 154 Koy 931 istanbul Ktiltiir 153 <;:ankaya 650 <;:ag

23 egitim-ogretim Ylhnda iiniversitelerimizden mezun olan ogrenci sayllannm daglllml Tablo 4.7'de verilmi~tir. Tablo 4.7 Yiiksekogretim kurumlarmdan egitim-ogretim yllmda mezun olan iigrenci saydan. Mezun Ogrenci SaYI Yiizde Fakiilteler ,3 Yiiksekokullar ,2 Meslek Yiiksekokullan ,5 Aylkogretim ,0 TOPLAM Lisansiistii Ogrenci Sayllan Oniversitelerimize bagh enstitiitiiierde yiiriitiilen yiiksek lisans ve doktora (sanatta yeterlik dahil) ile tip fakiiltelerinde yiiriitiilen tipta uzmanhk prograrnlanndaki kaylth ogrenci sayllannm ylliara gore degi~imi $ekil 4.3 'te, mezun sa)'llarmm Ylllara gore degi~imi ise Tablo 4.4'te gosterilmi~tir. IiYLisans Doktora o Tlpta Uzmanllk ~ekii4.3 Yiiksek lisans, doktora ve tipta uzmanhk programlanndan mezun oianiarm )'luara gore degi~imi. 20

24 !liy.lisans.ooktora otlpta Uzmanllk Sekil 4.4 Yiiksek lisans, doktora ve tjpta uzmanhk programlarmdan mezun olanlann yiijara gore degi~imi Ylllan arasllldaki diinemde yiiksek lisans iigrencisi saytsl 9.059'dan 'e, doktora iigrencisi saylsl (sanatta yeterlik dahil) 4.336'dan 'a, tjpta uzmanhk iigrencisi saylsj ise 2.364'den 5.719'a yiikselmi~tir. Biiylece, iiniversiteler dl~llldaki, diger egitim kurumlanndaki 39 tjpta uzmanhk ogrencisi ile birlikte, egitim-ogretim Yll111da iilkemizdeki toplam lisansiistii ogrenci saylsl 'e yiikselmi~tir egitim-ogretim Yllmda yiiksek lisans ve doktora programlanna kaylth ogrencilerin alanlara gore daij,hml Tablo 4.8'de gosterilmi~tir. Tablo 4.8 Halen kayith yiiksek lisans ve doktora ogrencilerinin alanlara gore dagjiimi. Yiiksek Lisans Doktora SaYI Yiizde SaYI Yiizde Dil ve Edebiyat , ,6 Sosyal Bilimler , ,0 Egitim Temel Fen Bilimleri , Saghk Bilimleri Miihendislik , ,6 Ziraat-Orman , ,5 Sanat , ,2 TOPLAM , ,0 21

25 Yiiksek lisans iigrencilerinin 562'si, doktora iigrencilerinin 423 'ii, tjpta uzmanhk iigrencilerinin ise 201 'ii olmak iizere, top lam lisansiistii iigrenci yabancl uyrukludur. Universitelerimize bagh 148 enstitiide, 380'i saghk bilimleri, 375'i sosyal bilimler, 524'ii fen bilimleri ve 29'u diger uzmanhk enstitiilerinde olmak iizere, top lam doktora programl yiiriitiilmektedir. Doktora programlanna kaylth iigrenci saylslna giire en biiyiik ve en kiiyuk be~ iiniversitemiz Tablo 4.9'da giisterilmi~tir. Tablo 4.9 Doktora iigrenci sayisi apsmdan en biiyiik ve en kii~iik be~ iiniversite. Universite Ogretim Ogretim Universite Uyesi SaylSl Uyesi Saj'}SI Istanbul Mustafa Kemal 4 Ankara Nij:i;de II Istanbul Teknik <;:anakkale 18 MartlKmkkale 16 Marmara Mersin 19 Hacettepe Kafkas Ogretim Elemam Sayilan Universitelerimizin ye~itli unvan kademelerinde giirev yapan iigretim elemam sayllanmn son iki egitim-iigretim Ylhndaki kar~ila~tmnalan Tablo 4.1 O'da giisterilmi~tir. Tablo 4.10 Universitelerdeki iigretim elemanlan sayilan Profesiir Do,<ent Yardlmcl DOyent Ara~tmna Giirevlisi Diger Ogretim Elemanlarl TOPLAM Diger egitim kururnlanndaki 438 iigretim iiyesi ve 444 diger iigretim eleman! ile birlikte ders Yllmda iilkemizdeki toplam iigretim elemanl saylsl 'dlr. Ogretim iiyelerinin 104'ii, diger iigretim elemanlanmn ise 565'i yabancl uyrukludur. En fazla ve en az iigretim iiyesme sahip be~ giisterilmi~tir. iiniversitemiz Tablo 4.11 'de 22

26 Tablo 4.11 Ogretim iiyesi saylsl af,:lslndan en biiyiik ve en kiif,:iik be~ iiniversite. Universite Ogretim Ogretim Universite Uyesi SaylSl Uyesi SaYlSl istanbul Beykent 21 Ankara istanbul Kiiltiir 15 Hacettepe AtlhmlDogu$/istanbul Bilgi 9 Gazi <;:ag 8 Ege 990 I~Ik egitim-ogretim yilllldan 'e, iiniversitelerimizdeki toplam ogrenci sayisi % 9'luk artl~la 'den l 'e; orgiin ogretim ogrencisi sayisi % 10'luk arti~la 'den 'e yiikselmi~tir. Bunlarm yamnda, toplam ogretim elemam sayislnlll % 5,l'lik arti~la 'den 'e, ogretim iiyesi (profesor, doyent ve yardimci doyent) sayismm ise % 7,2'lik arti~la 'den 'a yiikseldigi goriilmektedir ders Ylllllda, lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlardaki ogretim iiyeleri ile ogretim iiyesi ba~llla dii~en ogrenci sayilarmm ogretim alanlarma gore dagilimi Tablo 4.12'da gosterilmi~tir. Ogretim iiyesi ba~llla dii~en lisans diizeyindeki orgiin ogretim ogrenci sayisl, egitim-ogretim )'lhnda 34 iken bu sayi, egitim-ogretim yillllda 35'e yiikselmi~tir. Tablo 4.12 Lisans diizeyindeki iirgiin iigretim programlarmda iigretim iiyesi sayisl He iigretim iiyesi ba~ma dii~en iigrenci saylslnm alanlara giire dagjllml. Ogretim Uyesi Ogrenci/Ogretim Uyesi Oram SaylSl Dil ve Edebiyat Sosyal Bilimler Uygulamah Sosyal Bilimler Matematik ve Fen Bilimleri Saghk Bilimleri Teknik Bilimler Ziraat ve OrmancIhk Sanat Diger Alanlar TOPLAMfGENEL ORAN

27 egitim-iigretim Yl1mdan 'ye, iigretim iiyesi ba~ma dii~en iigrenci saytsmda, gerek a1an1ar, gerekse iiniversite1er gene1inde herhangi bir geli~me sag1anmadlgl giiriilmektedir. Bu oran, saghk bilim1eri dt~mdaki tum a1anlarda, ileri ii1ke1er ortalama1anndan oldukya fazladlr. Saghk bi1imlerinde ise, iigretim iiyelerinin belirli merkezlerde Ylgllml~ olmasmdan kaynaklanan ve geymi~ten gelen bir daglhm sorunu vardlr. On Ii sans programlarmdaki ders veren iigretim elemanl (iigretim iiyesi, iigretim giirevlisi, okutman ve uzman) saytlan ile ders veren iigretim e1emanl b~na iirgiin iigretim iigrencisi sayllan Tablo 4.l3'de verilmi~tir. Buradan giiriildiigii gibi, diger ogretim elemanlan da dahil edilmesine kar~m, on lisans programlarmdaki genel oran, lisans diizeyindeki genel oranm yok iizerindedir. Tablo 4.13 On Iisans diizeyindeld orgiin ogretim programlarmda ogretim elemam saylsl He ogretim iiyesi ba ma dii en ogrenci sayislmn alanlara gore dagliiml. 0gretim Elemam 0grencil0gretim Elemam SaYls) SaYlsl Dil ve Edebiyat Sosyal Bilimler Uygulamah Sosyal Bilimler Matematik ve Fen Bilimleri Saghk Bilimleri Teknik Bilimler Ziraat ve Ormanclhk Sanat Diger Alanlar TOPLANUGENELORAN Ogretim iiyesi ba ma dii en lisans diizeyindeki iirgiin iigretim iigrenci saytsmm en kiiyiik ve en biiyiik oldugu be er iiniversite Tablo 4.14'te giisterilmi tir. Tablo 4.14 Ogretim iiyesi b2 ma dii en ogrenci sayislnm en kii~iik ve en biiyiik oldugu iiniversiteler. Universite 0grencil0g. Uyesi 0grencil0g. Uyesi Universite Oram Oram Maltepe 5 Afyon Kocatepe 93 BeykentJistanbul KUltUr 7 I~lk 98 Atilim/Ba~kent 13 Nigde 149 ~ag 14 Dumlupmar 167 Akdeniz 16 istanbul Bilgi

28 Dniversitelerimizdeki ogretim iiyesi SaY1SImn yetersizligi, Tablo 4.15'den de goriildiigii gibi, alt alanlara inildiginde daha belirgin bir ~ekilde ortaya Ylkrnaktadlr. Tiirkiye, ba~ta ogretmen yeti~tirme olmak iizere, kritik ileri teknoloji alanlannda yok ciddi bir ogretim iiyesi aylgl ile kar~l kaqnya bulunmaktadir. Tablo 4.15 Degi~ik alanlarda iigretim iiyesi ba~ma dii~en iigrenci sayilan. Alan Ogrenci/Ogretim Uyesi Dram ilkokul Ogretmenligi 348 Anaokul Ogretmenligi 416 Beden Egitimi ve Spor Ogretmenligi 159 Teknik Egitimi 116 Yabancl Dil Ogretmenligi 106 Mesleki Egitim 93 Sosyal Bilimler Ogretmenligi 92 Fen Bilimleri Ogretmenligi 80 iktisat 86 i~letme 77 Tiirk Dili ve EdebiyatJ Ogretmenligi 78 Elektrik -Elektronik Miihendisligi 46 in~aat Miihendisligi 38 Makina Miihendisligi 36 Malzeme-Metalurji Miihendisligi 26 Bilgisayar Miihendisligi ylhndan sonra kuruhnu~ olan 25 devlet iiniversitesindeki ogretim iiyesi ba~ma dii~en ogrenci saytlan, Tablo 4.16'da gosterilmi~tir. Buradan giiriildiigii gibi, bu iiniversitelerimizdeki top lam ogretim iiyesi saylsl, geyen ders Yllmdan bu ders yllma % 17 oramnda artl~la, 2.158'den 2.521'e yiikselmi~tir. Bu artl~, yiiksekogretimin iilke sathma yaytlmasl baklmmdan kiiyiimsenmemesi gereken bir geli~medir. 25

29 Tablo 4.16 Yeni knrulan devlet iiniversitelerindeki ogretim iiyesi He ogretim iiyesi ba~ma dii~en ogrenci sayiian Universite SaYI Oran SaYI Oran Abant izzet Baysal Adnan Menderes Afyon Kocatepe Bahkesir Celal Bayar <;:anakkale On Sekiz Mart Dumlupmar Galatasara y Gaziosmanpa~a Gebze Yiiksek Teknoloji Enstitiisii Harran Izmir Yiiksek Teknoloji Enstitiisii Kafkas Kahraman Mara~ Siityii imam Kmkkale Kocaeli Mersin Mugla Mustafa Kemal Nigde Osmangazi Pamukkale Sakarya Siileyman Demirel Zonguldak Karaelmas TOPLAM

30

31 Boliim 5 Ogretim Uyesi Yeti~tirme Universitelerimiz iyin gerekli iigretim iiyesi saytlannm belirlenmesindeki ba~hca etkenler, yiiksekiigretimdeki okulla~ma oranl, vag niifusu ve iigretim iiyesi ba~ma dii~en iigrenci sayisldlf yllmda iilkemizdeki yiiksekiigretim vag niifusunun olacagl tahmin edilmektedir. Buna gore, iirgiin iigretimde halen % 15,7 olan okulla~ma orammlzm, 2000 ytlma kadar, ileri iilkelere klyasla miitevazi bir oran olan % 20 diizeyine yiikseltilmesi ve lisans diizeyindeki iirgiin iigretim programlarmdaki iigretim iiyesi ba~ma dii~en iigrenci sayismm bugiinkii 35 degerinden 25'e dii~iiriilmesinin hedeflenmesi halinde, iilkemizdeki iigretim iiyesi sayislnm iki ytl ic;:erisinde yakla~lk 1,2 misli artmlmasl gerekmektedir. Ogretim iiyesinin, yurt ic;:i ve yurt dl~1 doktora programlanna kaytth iigrenciler olmak iizere b~hca iki potansiyel kaynagl bulunmaktadlr. Her iki kaynakla ilgili bilgiler a~aipda detayh olarak verilmi~tir. 5.1 Yurt DI~ma Lisansiistii Egitim Amaclyla Eleman Giinderme Ogretim elemanl yeti~tinnek amaclyla yurt dl~ma iigrenci giinderme i~lemleri, 1987 Yllma kadar 1416 sayth Kanun kapsammda Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan yiiriitiilmii.~tiir Yllmda 2547 saylli Kanun'un 33. maddesinde degi~iklik yapiiarak, iiniversitelerin de yurt dl~ma iigrenci giindenneleri saglanml~t1r. Universiteler tarafmdan yurt dl~ma giinderilecek iigrenci sayiian, Maliye Bakanhgl ve Yiiksekiigretim Kurulu arasmda yapllan giirii~meler sonucunda Yllda yakla~lk 200 iigrenci olarak belirlenmi~tir ythnda kurulan 23 yeni iiniversitenin iigretim iiyesi gereksinimini kar~iiamak amaclyla 3837 saylh Kanun'a eklenen gec.:ici 24. madde ile yurt dl~ma giinderilmesi planlanan iigrenci sayllarl Tablo 5.1 'de verilmi~tir. Tablo Ylhna kadar yurt dl~ma giinderilmesi planlanan iigrenci sayllan. YII Kontenjan

32 Bu elemanlann bir hsml 1416 sayll! Kanun yen;evesinde Milli Egitim Bakanl!gl tarafmdan, bir hsml ise 2547 sayll! Kanun'un 33. maddesi uyannca Yiiksekiigretim Kurulu tarafmdan yurt dl~ma giinderilmektedir istatistiksei veriier o Yiiksekiigretim Kurulu tarafmdan giinderilen ara urma giirevliieri 2547 sayll! Kanun hiikiimleri uyannca, 1987 ile 1998 (Subat) yllian arasmda Yiiksekiigretim Kurulu tarafmdan lisansiistii egitim amaclyla yurt dl~mdaki 24 degi~ik iilkeye giinderilen ara~tmna giirevlilerinin toplam saylsl 3.272'dir. Bu ara~tmna giirevlilerinin ylliar itibanyla iilkelere giire daglllml Tablo 5.2'de, iilkelerine giire OOiversiteler bazmda dagll!mlan ise Tablo 5.3'de giisterilmi~tir. Buradan giiriildiigii gibi, giinderilen ogrencilerin yakla~lk % 48'i Amerika Birle~ik Devletleri'ne (ABD), % 41'i ingiltere'ye gonderilmi~tir. Geriye kalan % II ise 22 degi~ik iilkeye gitmi~tir. Bugiine kadar yurt dl~ma giinderilen ara~tmna giirevlisinin yakla~lk % 53'ii (1.720 ki~i) halen egitimlerine devam etmektedir. Bunlann, bagl! olduklan iiniversitelere giire dagll!ml Tablo 5.4'te verilmi~tir. Yurt dl~ma gonderilen ara~tjrma giirevlilerinden egitimlerini tamamlayarak Tiirkiye'ye geri donen ki~inin iiniversite bazmda doki.imii Tablo 5.5'te verilmi~tir. Bu ara~tjrma giirevlilerinin 26Tsi sadece yiiksek lisans derecesi alarak geri diinmii~tiir. Bu ki~ilerin yurt dl~ma giinderilmelerinin ana amacmm doktora derecesi almak oldugu giiz iinooe almdlgmda, yurt dl~mda bir derece aldlklan iyin kaglt uzerinde hukuki al;ldan ba!jarlli giiziiken bu ki~ilerin ashnda ba!jarlslz olduklan ortaya Ylkmaktadlr. Egitimlerini tamamlayamadan Tiirkiye'ye geri diinen 307 ara~tlrma giirevlisinin OOiversitelere giire daglllml Tablo 5.6'da giisterilmi~tir. Geri diinen ogrencilerin yakla~lk % 45'i akademik ba!janslzhk, % 12'si ise saglzk nedenleriyle Tiirkiye'ye diinmii~lerdir. Geriye kalan % 43 '00 biiyiik yogunlugunu, 33. maddenin ruhuna aykm olarak, OOiversitelerimiz tarafmdan sadece I yllhgma yurt dl~ma giinderilip geri diinen ara~tlrma giirevlileri olu~turmaktadlr. Bu tip uygulamaya son I yrldlr kesinlikle izin verilmemektedir. Ara~tJrma giirevlilerinden 195 tanesi ise ya miistafi sayllml~ veya geri diinmemi~tir. Bunlann OOiversitelere gore daglhml Tablo 5. Tde giisterilmi~tir. Yurt dl~ma lisansiistii egitim iyin ara~tjrma giirevlisi giinderilmesinin ana amacl, bu ki~ilerin doktora derecesi alarak Ulkemizdeki yiiksekiigretim kurumlannda iigretim iiyesi olarak giirev yapmalandlr. Halen egitimleri devam etmekte olan ar~tmna giirevlisi hariy tutuldugunda, bugiine kadar giinderilen ara~tjrma giirevlisinden 783'ii doktora derecesini alarak geri diinmii~tiir. Bu durumda, yurt dl!jzna gonderilen her iki ara!jtlrma gorevlisinden bir tanesi, doktora derecesini alarak universitelerimizde gorev yapmaktadlr. 28