BUĞRA REGÜLATÖR VE HAMZALI HES SİSTEMLERİ DEĞERLENDİRMESİ
|
|
- Çağatay Aşık
- 7 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 BUĞRA REGÜLATÖR VE HAMZALI HES SİSTEMLERİ DEĞERLENDİRMESİ Prof. Dr. Hasan ATAR Ankara-2011
2 1-BUĞRA REĞÜLATÖR VE HAMZALI HES SİSTEMLERİNİN KURULDUĞU KIZILIRMAK HAVZASI ÖZELLİKLERİ km lik uzunluğu ile Türkiye akarsularının en uzunu olan Kızılırmak, km² lik bir sahanın sularını Karadeniz e boşaltmakta ve yıllık su hacmi ise 5,5 milyar m 3 olan Kızılırmak havzasının hektarlık bölümü ovalık alan niteliğindedir. Fırat tan sonra Türkiye nin ikinci büyük havzası olan Kızılırmak Havzası, İç Anadolu nun doğu bölümünde yer alır. Ülke topraklarının yaklaşık %11 ini kaplayan havzanın geniş bölümü tepelik alan görünümündeyken, yalnızca kuzey ve doğu kesimleri dağlıktır. Kırşehir ve Kırıkkale illerinin bütünü; Sivas, Kayseri, Yozgat, Nevşehir, Kastamonu, Çankırı illerinin il merkezleri ve büyük bir kısmı; Niğde, Ankara, Çorum, Sinop, Aksaray ve Samsun illerinin önemli kısımları havza içinde kalır. Kızılırmak doğuda, İmranlı yakınında doğar. Zara ve Sivas tan geçerek Avanos a ulaşır. Buradan Gülşehir, Kırıkkale, Hüseyinli, Osmancık üzerinden giderek geniş bir yay çizer. Osmancık tan keskin bir dönüşle kuzeybatıya yönelir. Kargı nın güneyinden daha keskin ikinci bir dönüşle doğuya akar. Bundan sonra geniş kıvrımlar oluşturarak ilerler ve Durağan ve Bafra dan geçtikten sonra Karadeniz e ulaşır. Delice ırmağı, dağlık kuzey kesiminin sularını toplayan Devres Çayı ve Gökırmak Havzanın en önemli dereleridir. Kızılırmak İmranlı da birçok derenin birleşmesiyle oluşur. Sivas il sınırları içinde Acısu, Hafik, Mısmıl, Tecer, Koru, Yıldız, Kalın ve Göksu su kaynakları karışmaktadır. Karasu, Kayseri bölgesinin sularını toplar ve Kızılırmak Nehri ni besler. Kırıkkale den sonra Kızılırmak Nehri ne katılan 2
3 Balaban Deresi Bala ilçesinin batı kesiminin sularını toplamaktadır. Kızılırmak Nehri ne batıdan gelen ve Çankırı-Şabanözü dolaylarının sularının toplayan Terme ile Acı Çay katılır. İskilip ve Bayat kuzeyinden gelen Bayat, Ovacık Çayı ile Değirmen Dere Kızılırmak la birleşir. Orta, Kurşunlu, Ilgaz ve Tosya dolaylarının sularını toplayan Devres Çayı Kargı yakınında Kızılırmak a katılmaktadır. Daday, Kastamonu, Taşköprü ve Boyabat kesiminin suları Gökırmak ta toplanır Şekil 1- Kızılırmak Havza alanı Toplam yağış alanı km 2 olan Kızılırmak Havzası nın yıllık ortalama yağış yüksekliği 446 mm; yıllık ortalama akışı ise 164,15 m 3 /s dir. Yıllık ortalama verimi 2,09 L/s/km 2 olan havzadaki akışın yağışa oranı 0,15 iken; iştirak oranı % 2,82 dir. Havzanın kıyı kesimlerinde deniz, iç kesimlerinde ise karasal iklim özellikleri egemendir. En az yağış alan kesim havzanın çukurluk olan orta kesimleridir. Havzanın bu kesimlerinde yıllık yağış ortalaması mm arasında değişmektedir. Kızılırmak Havzası nın güneybatısını oluşturan Kayseri, endüstrinin en yoğun olduğu illerden biri ve havzanın en kalabalık yerleşim merkezidir. Havzada yoğun olarak hububat tarımı yapılmaktadır. Havza genelinde hububat yanında her çeşit sebze, patates, şeker pancarı, ayçiçeği, soğan, sarımsak, fasulye, bostan, bağ, meyve, nohut, mercimek, fiğ, yonca, tütün ve mısır da yetiştirilmektedir. 3
4 Şekil 2. Kızılırmak nehri 2-NEHİR TİPİ HAMZALI HES VE BUĞRA REGÜLATÖR SİSTEMİNDEN ETKİLENECEK KIZILIRMAK AKARSU YATAĞININ ÖZELLİKLERİ Proje sahasının yerüstü su kaynağı, Kızılırmak Nehri ve kollarıdır. Ankara nın yaklaşık 50 km doğusundan geçen Kızılırmak, havzası, su ve toprak kaynakları bakımından en gelişmiş bölgelerden biridir. Buğra regülatörü göl hacmi 1.7 milyon m 3 ve göl yüzey alanı 0.54 km 2 olarak planlanmıştır. Buğra regülatörü ile Hamzalı HES arasında yaklaşık 18 km uzunluğunda enerji ve sulama amaçlı iletim kanalı bulunmaktadır. Buğra regülatörü sahasını, iletim kanalını, Hamzalı kanal santralını ve bu proje ile Kızılırmak vadisinde sulanması hedeflenen alanları içine alan proje sahası, Orta Kızılırmak havzası içinde yer almaktadır. Kızılırmak üzerine kurulan Buğra regülatörü ve Hamzalı Hes in nehrin doğal yaşamı üzerine olumsuz bir etkisinin olacağı düşünülmemektedir. Kaldı ki Buğra regülatörü su toplama ünitesinin balıklar için bir korunma gizlenme alanı, özellikle yavru balıklar için barınak oluşturacağı açıkça görülmektedir. 18 km uzunluğundaki iletim kanalı da Kızılırmak ın suyuna artı bir iyileşme, yüzey alanı genişleyerek suyun hava ile temasının artması sonucu kalitesinin artacağı, bunun da su ürünleri açısından olumlu olduğu düşünülmektedir. Kızılırmak Ankara nın yaklaşık 100 km kuzeydoğusunda Kırıkkale ilinin 4
5 ise 60 km kuzeyinde bulunan proje alanı, Ankara ili Kalecik ilçesine bağlı Buğra köyünden başlayarak Çankırı ili Kızılırmak ilçesine kadar Kızılırmak nehri boyunca yaklaşık 55 km uzunlukta devam eden sahayı içine almaktadır. Proje sahası içerisinde Ankara ili Kalecik ilçesi, Kırıkkale ili Sulakyurt ilçesi, Çankırı ili Merkez ve Kızılırmak ilçesine bağlı yerleşimler bulunmaktadır. Şekil 3. Hamzalı HES Kızılırmak-Hamzalı Projesi Orta Kızılırmak havzası içinde yer almaktadır. Projenin kilit tesisini, su çevirme yapısını oluşturan ve Kızılırmak Nehri üzerinde düşünülen Buğra regülatörünün yeri Ankara iline bağlı Kalecik ilçesinin 15 km kuzeydoğusunda ve Buğra köyünün ise yaklaşık 800 km güneybatısında Kızılırmak üzerinde yer almaktadır. Buğra regülatörü sulama ve enerji amacına hizmet eden bir su çevirme yapısıdır. Buğra regülatörü göl hacmi 1.7 milyon m 3 ve göl yüzey alanı 0.54 km 2 olarak planlanmıştır. Buğra regülatörü ile Hamzalı HES arasında yaklaşık 18 km uzunluğunda enerji ve sulama amaçlı iletim kanalı bulunmaktadır. Buğra regülatörü km lik drenaj alanına sahiptir. Şekil 4. Buğra Regülatörü 5
6 Şekil 5. Buğra Regülatörü su toplama ünitesi Şekil 6. Buğra Regülatörü-Hamzalı HES iletim kanalı 6
7 3-KIZILIRMAK FAUNASI Aquatik ortamda, mikroorganizmalardan bitkilere ve daha kompleks canlılara kadar uzanan karmaşık bir ilişkiler yumağı söz konusudur. Dışarıdan bir etki söz konusu değilse doğal denge oluşumu zincirleme olarak bu ilişkileri düzenler (Eaton ve ark. 1995). Sağlıklı bir doğal balık popülasyonunun devamı için su sıcaklığı, diğer fiziksel ve kimyasal parametrelerin uygunluğu, debi ve akış rejiminin yapısı önemlidir. Bu unsurlara ek olarak, balığın direkt besin olarak kullandığı sucul organizmaların yanında, bu organizmaların tükettiği bitki ve planktonlar ile akarsu yatağını çevreleyen doğal yapının korunması önem taşımaktadır. Sucul ekosistemdeki tüm biyotik ve abiyotik unsurların birbiri ile ilişkilidir (Maisse ve Baglinière 1999). Akarsu içersinde mansap-kaynak arasında ya da ara bölümlerde gerçekleşen mevsimsel göç, birçok balık türünün biyolojisi (özellikle üreme ve beslenme) için çok önemli bir özelliktir. Bu nedenle, akarsular üzerinde elektrik üretimi için planlanan enerji yapıları aynı zamanda bu akarsularda yaşayan balıkların göçlerini olumsuz olarak etkilemektedir. Bu etkiyi minimize etmek, çeşitli uzmanlık disiplinlerinin (planlamacılar, biyologlar, mühendisler) ve karar verme mekanizmalarının yakın bir işbirliğini gerektirmektedir (Nelson 1965, Duthie ve Ostrofsky 1975, Aksungur vd. 2007). Buğra regülatörü ile çevrilen su yaklaşık 18 km uzunluğundaki enerji ve sulama amaçlı iletim kanalıyla Hamzalı HES ne iletilecektir. Bu nedenle regülatörle çevrilen suyun santral binasına iletim kanalıyla ulaştırıldığı durumlarda, nehrin kanalla çevrilmesi ile nehir yatağında su miktarının azalması özellikle sucul canlılar üzerinde etkilere neden olmaktadır. Projenin işletmesi aşamasında regülatör yeri ile santral yeri arasında kalan nehir yatağının yaklaşık 18 km lik kısmı için regülatörden yatağa projenin işletme çalışmaları göz önünde bulundurularak kurak dönem debisi kadar su bırakılacaktır. Ayrıca, Buğra regülatör yerinden 2-3 km sonra yatağa Sulakyurt ilçesi içerisinden geçen kol karışmaktadır. 3.1.Balık faunası Bölgede yapılan çalışmalar ile literatürler birlikte değerlendirilerek bölgede yaşayan balıkların tür listesi çıkarılmış ve aşağıda sunulmuştur. Bu türler içerisinde alanda en yaygın olarak bulunan türler Cyprinus carpio, Barbus plebjus esherichi, Capoeta capoeta sieboldi ve Silurus glanis tir. 7
8 Çalışma alanından tespit edilen balık türlerinden Barbus plebjus esherichi ve Silurus glanis Bern Sözleşmesi Ek III te bulunmaktadır. Bu türler ve alandan belirlenen diğer balık türlerinin hiç birisi ERL (European Red List) te yer almamaktadır. Bern Listesi Ek III te yer alan türler koruma altındaki türlerdir. Bunlar, populasyonlarının korunması için kanuni ve idari koruma sağlanacak türlerdir. Alınacak önlemler bu türlerin satışı, avlanması için gerekli tedbirleri içermektedir. Su ürünleri avcılığını düzenleyen tüzükde bu iki tür için de bir günde avlanabilecek boy ve miktarları belirlenmiştir. Havzada yaşayan balık türlerinin çoğunlukla sazan türleri gibi bir kısmı omnivor ( hem bitki hemde hayvan yiyen) bir kısmı karnivor (sadece hayvansal besin tüketen) ve bir kısmı herbivor (sadece bitkisel besin tüketen) türler olup türlerin beslenmesi için gerekli besinleri teşkil eden canlı türlerinin de üreme, gelişme ve göç etme ortamlarının korunması gereklidir. Sazan balığı (Cyprinus carpio), sazangiller (Cyprinidae) familyasına adını veren tatlısu balığıdır. Göl ve yavaş akan derelerde bulunur. Uzun gövdeli, solucan, böcek larvaları ve bitkilerle beslenen bir dip balığıdır. 1,5 metre boyunda, 35 kg ağırlıkta olanları vardır. Ömrü yıla kadar varabilir. Nisandan hazirana kadar yumurtalarını bitkilerin bulunduğu sığ alanlara bırakırlar. Dişinin yaş ve büyüklüğüne göre sayısı arasında değişen yumurtalar 16 o C lik sularda ortalama 5 günde açılır. Su ısısı artıkça süre 3 güne dek iner. Oksijen azlığına karşı da oldukça dayanıklıdırlar. Cyprinidae nin en geniş coğrafi yayılım gösteren türü olup, ülkemiz sularında çok yaygındırlar. Şekil 7. Sazan balığı 8
9 Şekil 8.Sazan Balığı dağılım alanları 9
10 Kızılırmak Nehri Balık Türleri Tür No. Familya Tür Adı Türkçe Adı 1 Cyprinidae Cyprinus carpio Sazan 2 Siluridae Silurus glanis Yayın 3 Cyprinidae Barbus plebeus esherichi Bıyıklı Balık 4 Cyprinidae Capoeta capoeta sieboldi Siraz Balığı 5 Cyprinidae Capoeta tinca Karabalık 6 Cyprinidae Leuciscus cephalus Tatlısu Kefali Proje alanında belirlenmiş balık türlerinden şu anda sayıca fazla olan Barbus plebejus esherichi (Bıyıklı balık) nin yerine regülatör gölünün oluşumunu takiben Capoeta capoeta sieboldi (siraz balığı), Silurus glanis(yayın) ve Cyprinus carpio (sazan) bireylerinin daha fazla olması beklenmektedir. Proje alanında belirlenmiş olan balık türleri, ülkemizde yaygın ve göl ekosistemine adapte olabilen türleri içermektedir. Bu nedenle mevcut regülatörün balıklar üzerinde olumsuz bir etki yaratması beklenmemektedir. Ancak bu arada baraj ve hidroelektrik santrallerinden en çok etkilenen biyolojik kaynaklar ise balık populasyonlarıdır. Nehirlerde yaşayan bazı balık türleri üreme ve beslenme amacı ile nehir sistemi içerisinde göçler yapmaktadırlar. Bu türler yaşamlarını sürdürebilmek için nehirlerin bir bölümünden diğerine göç etmek zorundadırlar. Nehirler üzerinde yapılan baraj ve hidroelektrik santrali gibi çeşitli yapılar bu göçleri engellemektedir. Söz konusu balık populasyonlarının nesillerini devam ettirebilmesi ve stok yoğunluklarını koruyabilmeleri için bölgede yapılan su yapılarının balıkların yaşamları dikkate alınarak tasarlanması gerekir. Bu ise ancak ilgili balık populasyonlarının göç yollarının, göç zamanlarının, üreme bölgelerinin ve üreme zamanlarının tespit edilerek bunlara uygun balık geçitleri yaparak ve üreme alanlarını koruyarak gerçekleşebilir. Balık populasyonlarının sürdürülebilirliği için önemli rolleri olan habitatlar nehirler üzerinde yapılan barajlar, hidroelektrik santralleri vs. gibi mühendislik çalışmalarından olumsuz yönde etkilenmektedir. Eğer uygun bir balık geçidi yoksa barajlar, üreme ve beslenme zonları arasındaki balık göçlerini engellerler. Bu etki stokların yok olmasına, türün neslinin tükenmesine veya belli türlerin nehirlerin çok sınırlı bir bölümüne hapsolmasına neden. 10
11 Fransa da 19. yüzyıldan beri diadrom türlerin stoklarında sürekli düşmeler olmuş ve bunun asıl nedeni ise nehirlerin yukarı kesimlerine doğru balıkların serbestçe geçişlerinin barajlarca engellenmesinden kaynaklanmıştır. Çin deki Xinanjiang Barajı ndan dolayı göçleri engellendiği için 107 balık türünden 83 ünün kaldığını rapor edilmiştir. Latin Amerika daki nehirlerin yukarı kesimlerinde yapılan barajların reservuardaki patodrom türlerin stoklarının ve üst kısımlardaki balık çeşitliliğinin azalmalarına neden olduğunu belirtilmiştir. Avustralya da balık göçlerinin engellenmesi sonucu etkilenen havzada balık çeşitliliği ve yoğunluğu önemli ölçüde azalmıştır. 4-BARAJ VE DİĞER SU YAPILARININ SUCUL EKOSİSTEME ETKİLERİ VE ALINMASI GEREKLİ TEDBİRLER Nehir tipi Regülatör-HES projelerinin inşaat ve işletme aşamasında sucul ekosisteme etkileri ve akarsu yatağına bırakılması gereken ekolojik su ihtiyacının belirlenmesi için birçok farklı yöntem mevcuttur. Veri ve kaynakların yeterliliğine, akarsuyun ekolojisine, su debisi ve yatağın morfolojisine ve farklı kullanım amaçlarına göre farklı yöntemler uygulanabilir. Suyun tamamının bir ya da birkaç km yataktan uzaklaştırılması durumunda havza ekosistemini bölünmesine neden olacaktır. Yatağa yeterince su bırakılması durumunda bu etki ortadan kaldırılacaktır. Nehir tipi santral HES sisteminde reğülatör amaçlı yapılan bent ya da baraj gövdesi tesisin bulunduğu akarsuyun alt ve üst havzasını birbirinden ayıran yapılardır. Reğülatör yapısında balıkların alt ve üst havzalar arası üreme ve beslenme geçişini sağlayacak balık geçitleri bulunmalıdır. Bu geçitler yeterince düşük eğimde, genişlikte, her boy ve türden balığın emniyetli bir şekilde geçişine imkan verecek miktarda sürekli akan bir su bırakılan yapılar olmalıdır. Balıkların üst havzaya göç için bu geçitleri kullanabilmesi için geçitlerin dere yatağı ile buluşma noktası bent ya da baraj gövdesinin sonlandığı, taşkın sularının boşaldığı bent önüne yakın ve dere yatağı zemini ile aynı seviyede olmalıdır. Nehir tipi HES sistemleri kurak yaz dönemlerinde suyun yetersiz olması nedeni ile, enerji üretimi için suyun tamamını kullanma gereksinimi duyabilmektedir. Akarsu ekosistemi ve havzada yaşayan pek çoğu endemik, kritik derecede koruma altında olan balık türlerinin üreme, beslenme, barınma ihtiyaçlarını karşılayabilmesi ve popülasyonunu koruyabilmesi için dere yatağındaki su seviyesinin ekolojik su ihtiyacı için gerekli seviyede tutulması 11
12 zorunludur. Bu nedenle su sıcaklığının arttığı ve oksijen seviyesinin azaldığı, özellikle yaz döneminde gerektiğinde akarsuyun tamamı akarsu yatağına bırakılmalıdır. Bent ve iletim tüneli uzun süreli durgun su kütlesi oluşturması ve akarsuya göre geç ısınıp geç soğuması nedeni ile akarsuyun akış rejimini değiştirmesi yanında, depolama sistemlerinin sularının HES sonrasında akarsuya bırakıldığı bölgede su sıcaklığının kışın normalden daha sıcak ve de yazın normalden daha soğuk olmasına neden olması durumunda doğal balık ve diğer su canlılarının ekosisteminin değişmesine ( su sıcaklığına bağlı üreme ve beslenme aktiviteleri sekteye uğrayabileceğinden) üreme periyotlarının değişerek türlerin devamlılığının tehlike altına girmesine neden olabilecektir. Barajlar ve regülatörler üst havzadan erozyonla nehirlere taşınan ve akarsu yatağında birikerek kıyıların aşınması ve erozyonuna engel olan, deniz kıyıları ve plajların oluşumunu sağlayan sedimantasyon ve sedimentlerin baraj ve reğülatör yapıları içinde birikmesine neden olurlar. Bu durum akarsuyun baraj alt havzasında balık ve diğer su canlılarının barınma, üreme ortamı sağlayan sedimentlerin akarsu yatağında aşınımını ortadan kaldıracaktır. Bu jeolojik ve ekolojik yapı (habitat) üzerindeki en önemli fiziki etkenlerden birisi olacaktır. Bu etkiyi ortadan kaldırmak için reğülatör yapılarından sadece taşkın zamanlarında olmak koşulu ile bent gerisinde ya da çökeltim havuzunda biriken sedimentler akarsu yatağına bırakılmalıdır. (Taşkın dönemleri dışında zamansız olarak yatağa bırakılacak sediment akarsuda yaşayan organizmalar, balık ve diğer organizma yurmurtaları, larvaların siltle kaplanması, oksijen yetersizliği, baktriyel kontaminasyon vb nedenlerle ölümüne ve de ekosistemin tahribine neden olacaktır) 5-BUĞRA REĞÜLATÖR VE HAMZALI HES SİSTEMLERİNİN OLASI EKOLOJİK ETKİLERİ İÇİN ALINMASI GEREKLİ VE ALINAN TEDBİRLER VE EKOLOJİK SU İHTİYACININ BELİRLENMESİ 5.1. Nehirde ne kadar su akmalı? Rio de Jenario 1992 dünya zirvesi, ekosistemlerin bir doğal kaynak olarak kullanımlarından bağımsız olarak, birer kamu malı olarak korunmasını ön plana çıkartmıştır. İnsanoğluna sağlandığı gibi diğer türlere ve ekosistemlere de su haklarının verilmesi gereklidir. Yapılan çalışmalar, insanoğluna sunulan ekosistem fonksiyonlarının ve hizmetlerinin muazzam ekonomik önemini gözler önüne sermektedir. Lahey 2000 II Dünya Su Forumu 12
13 deklarasyonu Sürdürülebilir su kaynakları yönetiminin ekosistem entegrasyonunu geliştirip güçlendirdiği ni önemle vurgularken Johannesburg 2002, Dünya Süründürülebilir Kalkınma zirvesi, çevre korumanın sürdürülebilir kalkınmanın anahtar bir unsuru olduğu gerçeğini güçlendirmiştir. Akarsular sahip oldukları tür çeşitliliği, sağladıkları ürün ve fonksiyonlar açısından bu habitatlarda yaşayan canlı toplulukları ile insanlık için çok önemli, vazgeçilemez ekosistemlerdir. Akarsu ekosistemlerinin fiziksel, kimyasal ve biyolojik bütünlüğü ve sürekliliği için en önemli faktör akarsu içinden akan suyun miktar ve kalitesidir. Akarsuların doğal yapı ve fonksiyonlarını, ekolojik bütünlüklerini devam ettirebilmesi için yıl boyu yeterli debide suyu taşımaları gereklidir. Bu debi çevresel akış, ekolojik akış, akarsu içi akış ihtiyacı, telafi suyu veya cansuyu olarak adlandırılır. Her bir akarsu kendine has doğal bir akış rejimine sahiptir. Bu doğal akış rejimi, akarsulara yapılan müdahaleler, aşırı ve yanlış kullanım nedeniyle bozulmaktadır. Bu bozulmanın önde gelen göstergeleri debi miktarlarının yetersiz kalması, akarsuyun tümünde veya belirli kısımlarında kurumalar, debinin kritik değerlerin altına düşmesi habitat bütünlüğünün ve akarsu fonksiyonlarının ortadan kalkmasıdır. Akarsular alabalık türleri için en uygun, üreme söz konusu olduğunda da vazgeçilemez ekosistemlerdir. Akarsuların doğal yaşam ortamı olmaları dışında diğer bir çok kullanım için de gerekli olması, akarsuyun ekolojik bütünlüğünü devam ettirmek ve her bir kullanım amacını rasyonel bir düzeyde karşılamak için cansuyu ihtiyacının belirlenmesi, uygulanması ve izlenmesi gereklidir Akarsu Ekolojik Bütünlüğü ve Cansuyu IUCN cansuyu kavramını entegre su kaynakları yönetimi için anahtar bir unsur olarak görmektedir. Bir nehir sisteminin sağlığını ve bütünlüğünü bir çok faktör belirler.nehir yatağındaki akış (debi), nehir yatağı ve kıyı zonunun fiziksel yapısı,nehir suyu kalitesi,nehir yatağı yönetimi (bitki kesimi ve yatakta yapılan çalışmalar),nehrin sömürülme/kullanılma (balıkçılık) seviyesi,nehrin sürekliliğini etkileyebilecek mevcut engellerdir.bir nehri sağlıklı olarak koruyabilmek için gerekli su debisi en önemli faktördür. Bu debi çevresel akış, akarsu içi akış, çevresel ihtiyaç veya tahsis, ekolojik akış (debi) ihtiyacı gibi isimlerle de anılmaktadır. Türkçede ise bu anlamda can suyu veya telafi suyu terimleri kullanılmaktadır. Cansuyu nehir ekosistemini yaşatacak su akışını ifade eder. 5.3.Cansuyu Konusunda Yaklaşımlar-I 13
14 Önceleri cansuyu minimum akış seviyelerine odaklanmıştır. Bu yaklaşım, tüm nehir sağlığı problemleri düşük akışlarla ilgilidir, akış belli bir kritik seviyenin üzerinde tutulabilirse nehir ekosistemi korunmuş olacaktır fikrine dayanır. Ancak bugün taşkınları, minimum ve maksimum debileri de kapsayan akış rejimlerinin her bir bileşeni bir nehrin sağlığı ve ekolojik dengesi için önemli olduğu görülmüştür. Bu nedenle akış rejimindeki herhangi bir değişim nehir ekosistemini etkileyecektir. Amaç, bir nehri doğal ekolojik yapısında korumak ise cansuyu akışının doğal akış rejimine oldukça yakın tutulması gerekir. 5.4.Cansuyu Konusunda Yaklaşımlar-II Akarsuların büyük bir çoğunluğu, insanoğlunun zorunlu olan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla az-çok değiştirilmiştir. HES ve endüstri soğutma suyu kullanımı suyu kullanıldıktan sonra tekrar nehre verir. Nehir üzerinde baraj yapılarak elektrik üretiminde, mansap bölgesinde su hızı değişimi, baraj gölünde suyun biriktirip bekletilmesi yoluyla nehir akışı sürekliliği azalır, memba-mansap yönünde balık göçleri engellenir. Su kalitesinde değişim gerçekleşir. Eğer HES için nehir bir kanal veya boru ile başka bir yere alınıyor, su saptırılıyorsa, akış değiştiriliyor, bay pas edilen kesimde de su azalıyor, yatak kuruyor demektir. Sulama için su alımında ise atık su ancak çok az miktarlarda ve alındığı noktadan uzakta nehre geri dönme şansına sahiptir. Sulama için su alımı nehir suyu akışını etkin olarak değiştirir debiyi azaltır. İçme ve kullanma amaçlı su alımı akarsuda debiyi, akış hızını azaltır. Alınan suyun nehre geri dönüş şansı azdır. Döndüğünde ise tamamen değişmiş, kalitesi düşmüş ve kirlenmiş halde olacaktır. Nehirler için yalnızca tek bir basit cansuyu akışı tanımlamak mümkün değildir. Cansuyunu belirleyen çok sayıda faktör vardır. Bunlar; Nehrin büyüklüğü ( basit ya da karmaşık bir havza yapısına, çok sayıda ana ve yan kola sahip olup olmamasına);doğal mevcut durumu, tipi ve kaydedilen hassasiyeti; Nehrin istenen durumu ile halihazırdaki durumu, kullanım şekillerinin kombinasyonları; akış ihtiyaçlarını belirlemeden önce kullanım amaçları ve nehrin tipi ve nehrin olması istenen durumu belirlenmelidir. Bazı nehir sistemlerinde, cansuyu önceden belirlenen ekolojik, ekonomik ve sosyal amaçlara ulaşmak için belirlenir. Bu amaca dayalı cansuyu belirleme olarak adlandırılır. Amaç sulama ise nehrin hangi kesiminde ne düzeyde cansuyu olacağına sulanacak alan ve su ihtiyacı göz önüne alınarak karar verilir. Amaç nehrin ekolojik durumunu ve bütünlüğünü korumak veya iyileştirmek, belirlenen kriter değerlerini yakalamak ise o zaman can suyu miktarı bu amaçlara ulaşabilmek için belirlenir. 14
15 5.5.Cansuyu için Kılavuz Kurallar 1-AB Su çerçeve direktifi (WFD) üye ülkelerde akarsuların ekolojik statülerinin iyi durumda (GS) olması, su yönetiminde bu amacın daima gözetilmesi kuralını getirmiştir. 2- İyi durumda olmak ekolojik (GES) ve kimyasal statülerin (GCS) birlikte karşılanması anlamına gelir. 3- GES referans konumdan çok az bir sapmayı ifade etmektedir. Ekolojik olarak Referans statü yüzey sularındaki balık populasyonları ve kommuniteler, makro omurgasızlar, makrofitler ve fito bentos ve fitoplanktonlara dayalı olarak tanımlanır. 4-Bu statü aynı zamanda biyolojik unsurları destekleyen, yatak formu, su derinliği ve debi gibi fiziksel bileşenleri de kapsar. İyi statü (GS) ye ulaşmada uygun cansuyu akışının belirlenmesi anahtar bir adımdır Cansuyu Belirleme metotları Hidrolojik temele dayalı: (Arama-Belirleme tabloları) Islak Çevre Metodu Tennant Metodu ABF Metodu(Aquatic Base Flow) Diğer metotlar ( Hidrolojik endeks, doğal düşük akış indeksi Q95 vs.) Ekolojik Temele dayalı Masa başı analizleri Fonksiyonel Analizler Hidrolik habitat Modellemesi Holistik ( Bütünsel ) Yaklaşımlar. Bu metotların her biri az çok uzman kullanımı ve uzman bilgi girişini gerektirir, nehir sisteminin bir kısmına veya tümüne yöneliktir. Uzman kullanımı, metodun holistik (sistemin tüm unsurlarını dikkate alan) oluş seviyesi her bir metodun karakteristiklerini oluşturur. 15
16 Ekolojik temele dayalı yaklaşımlar ve metotlar Türkiye şartları için veri toplama ve analiz, gerekli uzman, süre, maliyet açısından henüz uygulanamaz durumdadır. Tennant metodu Montana veya Tennant metodu olarak bilinen metot ortalama akış yüzdeleri ve balıklar için farklı kalitedeki habitatlar temeline dayanır. Örneğin %10 (yıllık ortalama debinin %10 u) düşük kalitede (ancak yaşamaya uygun), %30 orta kalitede (yeterli, tatmin edici) ve %60 mükemmel bir habitatı garanti altına alan minimum akış olarak sınıflandırılmaktadır. Tennant metodu herhangi bir yerde de uygulanabilir. Ancak her yeni bölge için doğru indislerin yeniden belirlenmesi gerekir. Bu indisler Kuzey Amerika da diğer iklim bölgelerine de adapte dilmiş ve geniş ölçüde nehir havzası seviyesindeki planlamalarda kullanılmıştır. Bununla birlikte, bu indisler uzlaşmanın gerekli olduğu yerlerdeki özel çalışmalar için tavsiye edilmemektedir Ekolojik ya da minimum su ihtiyacının belirlenmesinde, pek çok farklı yaklaşım ve model kullanılmakladır. Her yaklaşım ve model ekosistem ve akarsuyun kapasitesine göre değişkenlik göstermektedir. Ağırlıklı kullanılan yaklaşımlardan bazıları tarihi akım değerleri modeli, habitat modeli, hidrolik modeldir. Ülkemizde küçük akarsu ekosistemlerinin mevcut durumu, bu akarsulara ait uzun süreli ve güvenilir meteorolojik, hidrolik, morfolojik, ekolojik veri eksikliği olduğundan modellerden herhangi birisini ve özellikle uygulanması gereken habitat modeli ile güvenilir bir sonuç üretmesi zordur.türkiye de uygulamasının kolay olması dolayısı ile en çok kullanılan yöntem Tennant (Montana) modelidir (tablo 1). Tablo 1. Tennant metoduna göre ekosistem minimum su ihtiyacı Ekosistem için Kalite Ekim-Mart Döneminde Nisan-Eylül Döneminde Sınıfı Önerilen (Aylık Ortalama Önerilen (Aylık Ortalama Akımların %) Akımların %) Mükemmel Çok İyi İyi Orta
17 Vasat Kötü Çok Kötü Tennant yöntemi kullanılarak belirlenen su ihtiyacında, son yıllarda tercih edilen kriter ortalamanın %10 unun ekolojik su ihtiyacı olarak bırakılması şeklindedir. Tennant yöntemi ile akım hesaplama, habitatın doğal besin üretiminin en az 2/3 ünün sağlanması koşuluna dayalıdır. Küçük nehir ve derelerde habitat/ akım ilişkisi lineerdir ve ortalama akımın %30 u doğal habitatın 2/3 oranında devamlılığını sağlama potansiyeline sahiptir. Ancak bu koşullar akarsuyun ekolojik özelliklerine göre daha yüksek su ihtiyacı gösterebilir. Tennant metoduna benzer ve uygulama kolaylığı olan bir diğer yöntem ise ABF (Sucul Akım Modeli) dir. Bu modelde Tennant modeli gibi ortalama ve minimum akım değerleri baz alınmakta ve ortalamaya göre aylık minimum değer ekolojik su ihtiyacı olarak tanımlanmaktadır. Bu metotta balıkların yumurtlama ve kuluçka dönemleri için ekstra su bırakılması önerilmektedir. Yapılan araştırma ve incelemelere göre bu metoda göre hesaplanan su miktarının sucul yaşam, su ürünleri açısından yeterli olduğu sonucuna varılmıştır. Minimum su ihtiyacı belirlenmesinde, Kızılırmak havzasında (farklı dönemlerde) havza ve bölge için kritik ve korunması zorunlu tür olması dolaysı ile hedef tür olarak sazan ya da yayın seçilerek ekolojik su ihtiyacı belirlenmeye çalışılmıştır. Habitat sürekliliğine oldukça toleranslı balıkların yeraldığı balıkların ekolojik su ihtiyacını göz önüne alarak, son on yılın ortalama akım değerlerine göre (Tablo 2.) Buğra Regülatöründen Tennant modeline göre bırakılması gereken su miktarı: Tablo 2. Buğra Regülatörü yılları akım değerleri 1 1 Data provided by General Directorate of State Hydraulics Works, Department of Survey and Planning, Hydrology Branch 17
18 Ortalama 38.65m 3 /s olan debinin Ekim-mart döneminde m 3 /s Nisan-Eylül döneminde ise en az m 3 /s olması gereklidir. Sonuçlar irdelendiğinde regülatör sistemlerinden yatağa bırakılması gereken su miktarı en az m 3 /s olması gereklidir. Bu değer sıcaklığın en düşük ortalama akışa sahip ekim ayında m 3 /s olarak karşımıza çıkmaktadır. Sahada yapılan gözlem ve inceleme çalışmalarında akıntı ve debi ölçer ile ölçüldüğü belirtilen bırakılan suyun sürekli olarak 6 m 3 /s olduğudur ki bu da cansuyu miktarının sürekli olarak üzerindedir. Daha önce yapılan izleme çalışmalarında gerek hesap yapılarak (Manning metodu; hesaplama formülü aşağıda verilen); balık geçidinden bırakılan su miktarı minimum 3.91 m 3 /s olarak bulunmuştur. Bu rakam bizim Tennant metoduna göre hesapladığımız m 3 /s rakamından oldukça fazladır. Yıllık akım değerlerine göre (Tablo 2) debinin ekolojik olarak kritik değerlere düştüğü/düşebileceği dönemlerde enerji üretimine ara verilerek akarsuyun tamamının dere yatağına burakılması gereklidir. Bırakılacak su miktarı Kızılırmak ta yaşayan diğer balıklar ve bu türlerin besinlerini oluşturan organizmalar ve habitatlarının korunmasını için gerekli sudur. 6-BUĞRA REGÜLATÖRÜ BALIK GEÇİDİ Birçok balık türü normal davranışı gereği, hayatlarının belirli dönemlerinde uzun ya da kısa mesafeli göç etmektedir. Bu türlerin en çok bilinenlerine örnek olarak denizden nehirlerdeki yumurtlama alanlarına donerken binlerce kilometre yol kat eden somon (Salmo salar) ve mersin balığı (Acipenser sturio) verilebilir. Uzun mesafeli göç eden bu türlerin yanı sıra diğer balıklar ve omurgasızlar da, yaşam döngülerinin belirli aşamalarında nehrin bir bölümünden diğer bölümüne kısa sureli ya da küçük çaplı göçler yapmaktadır. Balık geçitleri, su 18
19 canlılarının göç yolları üzerindeki baraj ve bent gibi engelleri aşarak memba veya mansap göçlerini kolaylaştıran yapılardır. Su kütleleri arasındaki bağlantının yeniden sağlanması, sadece balıkların yararına olmayıp, bütün su canlıları için önemlidir. Şekil 9.Buğra Regülatörü Balık geçidi Şekil 10. Buğra Regülatörü Balık Geçidi girişi 19
20 Şekil 11.Buğra Regülatörü Balık Geçidi gözlem/havalandırma bacaları Vannote vd. (1980) tarafından ortaya konulan Nehir Sürekliliği Kavramı nda, doğrusal ekosistem olan nehirlerin ekolojik işlevi ve bağlanabilirliklerine ilişkin engellerin etkileri açıklanmaktadır. Bu enerji-akış modeli; nehir sistemlerinin doğrusal bağlanabilirliği tezine dair kuramsal bir temel sağlar ve bir nehir boyunca abiyotik faktörlerde görülen belirgin değişimi esas alır. Sucul türler; belirli bir nehir kesiminde hüküm süren özel yaşam şartlarına uyum sağlar ve akarsu boyunca abiyotik faktörlerin değişimine bağlı olarak doğal bir ardışıklıkla değişim gösteren karakteristik biyosonozlar meydana getirir. Dikey bağlanabilirlik, sucul türlerin farklı göç ihtiyaçlarını ekolojik yönden karşılamak için çok önemlidir. Bu konu, içerisinde yerli göçmen türlerin bulunduğu bütün sular için temel kuraldır. Bir nehir sisteminin dikey ve yatay bağlanabilirliğini yeniden sağlarken, akarsu ana yatağı ile barajın arkasında biriken su kütlesi ve malzeme alındıktan sonra oluşan su kütleleri (örneğin, su ile dolan taş ocakları, kum ve çakıl alınan alanlar, turba çıkarılan yerler) gibi ikincil biyotoplar arasında bağlantı kurulması ekolojik olarak gerekli bir uygulamadır. Bu bağlamda Buğra Regülatörü balık ve diğer su canlılarının refahı göz önüne alınarak yapılmış uygun bir yapıdır (18-23,32). Su canlıları nehirlerde yönlerini bulurken akıntıdan faydalanır. Kaynağa doğru göç eden ergin balıklar, çoğunlukla akıntıya karşı (pozitif reotaksi) yüzerler. Bununla birlikte, akışın en çok 20
21 olduğu dönemde göç etmeleri gerekmez; ancak yüzme kabiliyetine bağlı olarak kıyı boyunca da yüzebilirler. Göç yolu bir engelle kesilmişse, balıklar, barajın kenarlarından birine doğru yanal olarak kaçmaya çalışarak ileriden bir geçiş imkanı ararlar. Bu şekilde davranarak pozitif reotaksi ile tepki vermeye devam ederler; balık yolundan gelen akıntıyı algılayarak kendilerini balık geçidine doğru yönlendirirler. Bir barajın mansabındaki su karakteristikleri (su hızı ve türbulans derecesi), balık geçidinde oluşan çağırma akıntısını etkiler. Balıkların geçitten membaya daha rahat geçmesini sağlamak maksadıyla geçidin çıkış yerinde şiddetli türbulans olmamalıdır. Sonuç olarak; balık geçidinin etkinliğini izlemek maksadıyla çıkışa bir kontrol düzeneği (örneğin, tuzak) yerleştirmek gibi tedbirlerin alınması gerekir. Bu tedbirlere örnek olarak, balık tuzağı ve hemen yanı başındaki kaldırma tertibatı verilebilir. 7.KAYNAKLAR 1- AK, O., ÇAKMAK, E, AKSUNGUR, M, ÇAVDAR, Y., ZENGİN, B, 2008, Akarsu Üzerindeki Doğal ve İnsan Kaynaklı Faaliyetlerin Sucul Ekosisteme Etkisine Bir Örnek: Yanbolu Deresi (Arsin, Trabzon), Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt 24, Sayı Ak, O., Çakmak, E., Aksungur, M. ve Çavdar, Y Akarsu Üzerindeki Faaliyetlerin Sucul Ekosisteme Etkisine Bir Örnek: Yanbolu Deresi (Arsin, Trabzon). Su ve Enerji Kullanımı Kongresi Ekim.Artvin: Ak, O., Aksungur, M., Özdemir, A., 2009,Nehir Tipi Hidroelektrik Santrallerinde ÇED Süreci ve Sucul Ekosisteme Etkide Doğal Alabalıkların Yeri, Doğal Alabalık Çalıştayı Ekim, Trabzon 4- Aksungur, M., Tabak, İ., Zengin, M., Yılmaz, C., Aksungur, N. ve Alkan, A., Türkiye nin Doğu Karadeniz Kıyılarında ve Akarsularında Dağılım Gösteren Karadeniz Alabalığı (Salmo trutta labrax, PALLAS, 1811) nın Göç Özellikleri. 1-4 Eylül 2005 XIII. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Su Ürünleri Fak. Çanakkale 5- AKSUNGUR, M. ALKAN, A. ZENGÝN, B. TABAK, Ý. YILMAZ C., 2007, Karadeniz Alabalıklarının Tatlısu Ortamındaki Göçü Üzerine Bazı Çevresel Parametrelerin Etkisi,, Ekoloji, 17, 65,
22 6- Aksungur, M., Alkan, A., Zengin, B., Yılmaz, C., and Tabak, İ., The Effect of Environmental Parameters on Migration Patterns of Black Sea Trout in Fresh Water in Eastern Black Sea Region, Ekoloji, 17(65): Baran, İ. 2005, Türkiye Amfibileri ve Sürüngenleri. Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Ankara. 8- TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Proje Adı: Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması 9- BERN, 1984, Yaban Hayatını Koruma Sözleşmesi. 10- Demirsoy, 1997, Türkiye Amfibileri (Monografi), METEKSAN Yayınları, Ankara. 11- Demirsoy, 1998, Türkiye Memelileri (Monografi), METEKSAN Yayınları, Ankara. 12- Demirsoy, 2006, Türkiye Sürüngenleri (Monografi), METEKSAN Yayınları, Ankara. 13- Elliott, J.M Quantitative ecology and the brown trout. Oxford University Press, Inc. New York, NY. 286 pp. 14- Erüz, C., Düzgüneş, E., 2010, Ecological İmpacts of Hydro Electrical Power Stations on Mountain Stream Ecosystems in South West Caucasus, Energyonline 1(2) 15- Kutrup, B., Çakır, E., Yılmaz, N. Food of the Banded Newt, Triturus vittatus ophryticus (Berthold, 1846), in different sites in Trabzon. Turkish Journal of Zoology, 29, 83-89, Kutrup, B., Yılmaz, N., Preliminary data on some new specimens of Vipera barani collected from Trabzon (Northeastern Turkey). Biota, 3/1-2, 85-90, KÜÇÜK, F., Türkiye deki Bazı Endemik İçsu Balıklarının Dünya Doğayı Koruma Birliği (IUCN) Ölçütlerine Göre Değerlendirilmesi, I.Balıklandırma ve Rezervuar Yönetimi Sempozyumu, Şubat 2009, Antalya 18- J.P. PORCHER and M. LARINIER. Designing fishways, supervision of construction, costs, Hydraulic model studies. Bull. Fr. Peche.Piscic. 2002, F. TRAVADE and M. LARINIER. Fish Locks And Fish Lifts. Bull. Fr. Peche.Piscic. 2002, M. LARINIER. Location of Fishways. Bull. Fr. Peche.Piscic. 2002, F. TRAVADE and M. LARINIER.Monitoring Techniques For Fishways. Bull. Fr. Peche.Piscic. 2002,
23 22- F. TRAVADE and M. LARINIER Fishways : Biological Basis, Limits And Legal Considerations. Bull. Fr. Peche.Piscic. 2002, M. LARINIER. Biological factors to be taken into account in the design of fishways,the concept of obstructions to upstream migration. Bull. Fr. Peche.Piscic. 2002, URL URL URL
24 BUĞRA REGÜLATÖR VE HAMZALI HES SİSTEMLERİ DEĞERLENDİRMESİ EK GÖRÜŞÜ Prof. Dr. Hasan ATAR 21/06/2012 Ankara 24
25 1- Sahada yapılan bir günlük gözlem ve inceleme çalışması sırasında ölçüm cihazı aracılığıyla bırakılan suyun; saha ziyareti esnasında kayıtlara dayanarak 6 m 3 /s olduğudur saptanmıştır ki bu da cansuyu miktarının sürekli olarak üzerindedir. Benim görüşüm bırakılan suyun yeterli olduğudur. Öte yandan yıllık akım değerlerine göre debinin ekolojik olarak kritik değerlere düştüğü/düşebileceği dönemlerde enerji üretimine ara verilerek akarsuyun tamamının dere yatağına burakılması gereklidir ki bu önerilmiştir. Bu kapsamda bırakılacak su miktarı Kızılırmak ta yaşayan diğer balıklar ve bu türlerin besinlerini oluşturan organizmalar ve habitatlarının korunmasını için gerekli sudur. Sediment taşınımı benim uzmanlık alanım dışıdır. Saha ziyareti esnasında, çiftçiler tarafından iletim kanalından herhangi bir kısıtlama olmadan su alınabildiği gözlemlenmiştir. 2- Gözlem ve izleme ünitelerinin yerleştirilmesi saha ziyareti sonrasında yer gerçekleştiğinden bu konuda yorum yapmam mümkün değildir. DSİ uzmanları tarafından hazırlanan tutanağa göre, yer seçimi için uygun akım seviyeleri beklenmiş olup, herhangi bir sıkıntı olacağı düşünülmemektedir. Regülatör sistemlerinden yatağa bırakılması gereken su miktarı en az m 3 /s olması gereklidir. Bu değer sıcaklığın en düşük ortalama akışa sahip ekim ayında m 3 /s olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu rakamın kim tarafından ve hangi sıklıkta kontrol edildiği benim konum değil. Bölge ziyareti bir kere yapılmış, gerekli olabilecek ölçümler, balık geçitleri, kanal vd. yerinde gözlenmiştir.bu ziyaret ilişkin detaylı bilgilere de raporda yer verilmiştir. Saha ziyareti 15 Temmuz 2011 tarihinde gerçekleştirilmiştir. 3-Biyoçeşitlilik; Bölgede yapılan çalışmalar ile literatürler birlikte değerlendirilerek bölgede yaşayan balıkların tür listesi çıkarılmış ve aşağıda sunulmuştur. Bu türler içerisinde alanda en yaygın olarak bulunan türler Cyprinus carpio, Barbus plebjus esherichi, Capoeta capoeta sieboldi ve Silurus glanis dir ve bu türler raporda da belirtildiği üzere çok fazla göç eden balıklar değildirler. Yaptıkları üreme göçleri de özellikle tecrübe ile sabit olmak üzere göl, gölet ve nehirlerin sığ olan kısımlarına doğru olmaktadır. Bunun nedeni genellikle sığ olan kısımların bitkili olması ve buraların sığ olduğu için daha sıcak olmasıdır ve bu durum bu balıkların biyolojik özellikleri olmuştur. Dolayısı ile söz konusu 30 cm derinlik üreme için tercih edilen bir derinliktir. Öte yandan eğer bu dönem üreme dönemi dışı ise balıkların yaşamını kısıtlayan bir durum değildir. Biyoçeşitliliğin değişip değişmediği ise dönemsel olarak deneme avcılıkları yapılarak izlenebilir. 25
26 4- Balık geçidinin etkinliğini izlemek maksadıyla çıkışa bir kontrol düzeneği (örneğin, tuzak) yerleştirmek gibi tedbirlerin alınması gerekir. Bu tedbirlere örnek olarak, balık tuzağı ve hemen yanı başındaki kaldırma tertibatı verilebilir. şeklinde raporda belirtilmiştir. Balık geçidi civarında dönemsel avcılık yapılarak ve özellikle balıkları ölmeden canlı olarak yakalayabilen balık tuzakları kullanılabilir. Türlerin devamlılığının ve sürdürülebilirlik açısından adı geçen türlerin üreme dönemleri olan ilkbahar ortası ve yaz başı örnekleme sıklığı artırılarak balık geçidinin etkinliği ortaya konulabilir. Tuzak çeşitleri aşağıda sunulmuştur. 26
27 27
28 28
29 29
30 30
NEHİR TİPİ HİDROELEKTRİK SANTRALLERİNİN SUCUL EKOSİSTEM ÜZERİNE ETKİLERİ
MAKALE NEHİR TİPİ HİDROELEKTRİK SANTRALLERİNİN SUCUL EKOSİSTEM ÜZERİNE ETKİLERİ Dr. Orhan AK, SUMAE Giriş Hidroelektrik enerji kaynakları temiz ve yenilenebilir olmaları, yerli doğal kaynak kullanılması,
DetaylıVI.2.6.1.1. Mansaptaki Baraj İnşaatları Bağlamında Aşağı Akışların İlgisi
Not: Aralık 2006 tarihli bu kısım Ağustos 2006 da yayımlanmış olan Kısım VI.2.6.1 in yerine geçmiştir. Bu bağlamda, Aralık 2006 da Ek P eklenmiştir. VI.2.6.1. İnşaat ve Su Tutulması Aşamasında Aşağı Akış
DetaylıKIZILIRMAK NEHRİ TAŞKIN RİSK HARİTALARI VE ÇORUM-OBRUK BARAJI MANSABI KIZILIRMAK YATAK TANZİMİ
KIZILIRMAK NEHRİ TAŞKIN RİSK HARİTALARI VE ÇORUM-OBRUK BARAJI MANSABI KIZILIRMAK YATAK TANZİMİ Sunan Dr. Burak Turan NFB Mühendislik ve Müşavirlik Dr. Burak TURAN 1, Fayik TURAN 2, M. Denizhan BÜTÜN 3
DetaylıDoğal Su Ekosistemleri. Yapay Su Ekosistemleri
Okyanuslar ve denizler dışında kalan ve karaların üzerinde hem yüzeyde hem de yüzey altında bulunan su kaynaklarıdır. Doğal Su Ekosistemleri Akarsular Göller Yer altı su kaynakları Bataklıklar Buzullar
DetaylıAkarsu Ekosistemlerinde Ekolojik Etki Analizi (Hidroelektrik Santral Uygulamaları)
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü Akarsu Ekosistemlerinde Ekolojik Etki Analizi (Hidroelektrik
DetaylıPOYRAZ HES CEVRE YONETIM PLANI (ENVIRONMENTAL MANAGEMENT PLAN)
POYRAZ HES CEVRE YONETIM PLANI (ENVIRONMENTAL MANAGEMENT PLAN) YENİLENEBİLİR ENERJİ PROJELERİ İÇİN GENEL BAKIŞ AÇISI KÜÇÜK ÖLÇEKLİ HİDROELEKTRİK SANTRAL AZALTMA PLANI Safha Konu Azaltım Ölçümü İnşaat Safhası
DetaylıDers Kitabı. Doç. Dr. İrfan Yolcubal Kocaeli Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü htpp:/jeoloji.kocaeli.edu.tr/
HİDROLOJİ Doç. Dr. İrfan Yolcubal Kocaeli Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü htpp:/jeoloji.kocaeli.edu.tr/ Ders Kitabı Hidroloji Mehmetçik Bayazıt Birsen Yayınevi 224 sayfa, 3. Baskı, 2004 Yardımcı
DetaylıTAŞKIN YÖNETİMİNDE MODELLEME ÇALIŞMALARI
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TAŞKIN YÖNETİMİNDE MODELLEME ÇALIŞMALARI Tuğçehan Fikret GİRAYHAN Orman ve Su İşleri Uzmanı 17.11.2015- ANTALYA İÇERİK Taşkın Kavramı ve Türkiye
DetaylıEkosistem Ekolojisi Yapısı
Ekosistem Ekolojisi, Ekosistemin Yapısı Ekosistem Ekolojisi Yapısı A. Ekoloji Bilimi ve Önemi Ekoloji canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan etkileşimlerini inceleyen bilim dalıdır. Günümüzde teknolojinin
DetaylıÖnemleri. rk Prof. Dr. İzzet. II. Ulusal Taşkın n Sempozyumu Mart Afyonkarahisar
nların Çevresel Yrd. Doç.. Dr. Ali Ertürk rk Prof. Dr. İzzet Öztürk II. Ulusal Taşkın n Sempozyumu 22-24 24 Mart Afyonkarahisar Taşkın n Nedir? Hidrolojik tanım: Suyun yükselerek akarsu kenarlarını aşması
DetaylıEK-3 NEWMONT-OVACIK ALTIN MADENİ PROJESİ KEMİCE (DÖNEK) DERESİ ÇEVİRME KANALI İÇİN TAŞKIN PİKİ HESAPLAMALARI
EK-3 NEWMONT-OVACIK ALTIN MADENİ PROJESİ KEMİCE (DÖNEK) DERESİ ÇEVİRME KANALI İÇİN TAŞKIN PİKİ HESAPLAMALARI Hydrau-Tech Inc. 33 W. Drake Road, Suite 40 Fort Collins, CO, 80526 tarafından hazırlanmıştır
DetaylıEĞİTİM BİLGİLERİ. Su Ürünleri Fakültesi 2006. Su Ürünleri Fakültesi 1995. Su Ürünleri Fakültesi 1992
KİŞİSEL BİLGİLER Adı Soyadı Dr.Songül YÜCE Ünvan Su Ürünleri Müh. Telefon 04242411085 E-mail songul.yuce@gthb.gov.tr smyuce@hotmail.com Doğum Tarihi - Yeri 1969-Elazığ Fotoğraf Doktora Yüksek Lisans Lisans
DetaylıDüzce nin Çevre Sorunları ve Çözüm Önerileri Çalıştayı 04 Aralık 2012, Düzce
Düzce nin Çevre Sorunları ve Çözüm Önerileri Çalıştayı 04 Aralık 2012, Düzce İÇERİK Enerji Kaynakları HES Faaliyetlerinin Aşamaları Düzce İlindeki HES Faaliyetleri Karşılaşılan Çevresel Sorunlar Çözüm
DetaylıHidroloji: u Üretim/Koruma Fonksiyonu
Hidroloji: u Üretim/Koruma Fonksiyonu Ormanların yağışlardan yararlanmayı artırma, su ekonomisini düzenleme ve sürekliliğini sağlama, su taşkınlarını önleme, dere, nehir, bent, baraj, su kanalı ve benzeri
DetaylıHİDROLOJİ Doç.Dr.Emrah DOĞAN
HİDROLOJİ Doç.Dr.Emrah DOĞAN 1-1 YARDIMCI DERS KİTAPLARI VE KAYNAKLAR Kitap Adı Yazarı Yayınevi ve Yılı 1 Hidroloji Mehmetçik Bayazıt İTÜ Matbaası, 1995 2 Hidroloji Uygulamaları Mehmetçik Bayazıt Zekai
DetaylıENERJİ ÜRETİMİ VE SULAMA KRİTERLERİNE GÖRE REZERVUAR KAPASİTE OPTİMİZASYONU
ENERJİ ÜRETİMİ VE SULAMA KRİTERLERİNE GÖRE REZERVUAR KAPASİTE OPTİMİZASYONU II. Su Yapıları Konferansı, Diyarbakır, 16 18.9.211 Hazırlayanlar; Burcu Ersoy (FICHTNER, Türkiye) Ronald Haselsteiner (ENERJISA,
DetaylıSu Yapıları I Su Kaynaklarının Geliştirilmesi
Su Yapıları I Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Yozgat Su, tüm canlılar için bir ihtiyaçtır. Su Kaynaklarının
DetaylıOrman Fonksiyonları -Zonlama Biyoçeşitlilik Koruma Alanları Estetik-Ekotuirzm İğneada: Fonksiyonlar: Ölçüt, Gösterge ve Aktiviteler Fonksiyonlar: Ölçüt, Gösterge ve Aktiviteler (Camili) Fonksiyonlar Ölçüt
DetaylıOrmanların havza bazında bütünleşik yaklaşımla çok amaçlı planlanması
Ormanların havza bazında bütünleşik yaklaşımla çok amaçlı planlanması Prof. Dr. Emin Zeki BAŞKENT Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi, TRABZON Sunuş 1.Ormanların havza bazında ekosistem tabanlı
DetaylıAkarsu Ekosistemlerinde Ekolojik Etki Analizi (Hidroelektrik Santral Uygulamaları)
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı Akarsu Ekosistemlerinde Ekolojik Etki Analizi (Hidroelektrik Santral Uygulamaları) Ramazan
Detaylı1. Grup Çalıştay Sonuç Raporu Çalışma grubu ana başlığı: Akarsu hidrolojisi Çalışma konuları:
HES ler ve Balık Geçitleri Çalıştayı Sonuçları 1. Grup Çalıştay Sonuç Raporu Çalışma grubu ana başlığı: Akarsu hidrolojisi Akarsularda debi ve değişimleri Akarsu yatakları Taşkınlar ve Erozyon Can suyu
DetaylıT.C. Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi
T.C. Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi LİSANS YERLEŞTİRME SINAVI-4 COĞRAFYA-2 TESTİ 18 HAZİRAN 2016 CUMARTESİ Bu testlerin her hakkı saklıdır. Hangi amaçla olursa olsun, testlerin tamamının veya bir
DetaylıAhi Evran Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Bağbaşı Yerleşkesi, 40100, Kırşehir Telefon : +90 386 280 45 46 Mail
ÖZGEÇMİŞ 1. Adı Soyadı :Mahmut Yılmaz İletişim Bilgileri Adres Ahi Evran Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Bağbaşı Yerleşkesi, 40100, Kırşehir Telefon : +90 386 280 45 46 Mail : myilmaz@ahievran.edu.tr
DetaylıHANGİ ÇEVRE? HANGİ AKIŞ?
HANGİ ÇEVRE? HANGİ AKIŞ? Yrd.Doç.Dr. Oğuz KURDOĞLU KTÜ Orman Fakültesi Oğuz KURDOĞLU, 21.11.2013 Mövenpick-Ankara 2 Maliyetleri kim karşılayacak? Oğuz KURDOĞLU, 21.11.2013 Mövenpick-Ankara 3 Oğuz KURDOĞLU,
DetaylıÇORUH NEHRİ GENEL GELİŞME PLANI BOYKESİTİ
TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi 33 ÇORUH HAVZASI PROJELERİ Sezai SUCU Bölge Müdürü DSİ 26. Bölge Müdürlüğü, Artvin Talha DİNÇ İnşaat Mühendisi ÖZET Ülkemiz sınırları içerisinde Bayburt ilinde doğan ve
Detaylı10. SINIF KONU ANLATIMI. 48 EKOLOJİ 10 BİYOMLAR Sucul Biyomlar
10. SINIF KONU ANLATIMI 48 EKOLOJİ 10 BİYOMLAR Sucul Biyomlar SUCUL BİYOMLAR Sucul biyomlar, biyosferin en büyük kısmını oluşturur. Fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre tatlı su ve tuzlu su biyomları
DetaylıTablo : Türkiye Su Kaynakları potansiyeli. Ortalama (aritmetik) Yıllık yağış 642,6 mm Ortalama yıllık yağış miktarı 501,0 km3
Dünyadaki toplam su miktarı 1,4 milyar km3 tür. Bu suyun % 97'si denizlerde ve okyanuslardaki tuzlu sulardan oluşmaktadır. Geriye kalan yalnızca % 2'si tatlı su kaynağı olup çeşitli amaçlar için kullanılabilir
DetaylıİKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE KURAKLIK ANALİZİ. Bülent YAĞCI Araştırma ve Bilgi İşlem Dairesi Başkanı
T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI DEVLET METEOROLOJİ İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE KURAKLIK ANALİZİ Bülent YAĞCI Araştırma ve Bilgi İşlem Dairesi Başkanı İklim Değişikliği 1. Ulusal Bildirimi,
DetaylıANKARA İLİ ELEKTRİK ÜRETİM-TÜKETİM DURUMU
ANKARA İLİ ELEKTRİK ÜRETİM- DURUMU Yusuf BAYRAK TEİAŞ APK Dairesi Başkanlığı Türkiye elektrik sistemi tümleşik bir sistemdir. Bölgelerin veya illerin coğrafi sınırları ile elektrik sistemi işletme bölgelerinin
DetaylıYENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI VE ÇEVRE MEVZUATI
YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI VE ÇEVRE MEVZUATI Dr. Gülnur GENÇLER ABEŞ Çevre Yönetimi ve Denetimi Şube Müdürü Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 06/02/2016 YENİLENEBİLİR ENERJİ NEDİR? Sürekli devam eden
DetaylıSULAMA YAPILARI SULAMA YAPILARI. 1) Su Depolama Yapıları Kestel Barajı- İzmir Sulama amaçlı, toprak dolgu
SULAMA YAPILARI Prof. Dr. Halit APAYDIN Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü Bir su kaynağından yararlanma talebinin karşılanması için dört ana unsurun saptanması gerekir: Miktar: talep edilen su miktarı
DetaylıALABALIK ATIKSU. GRi SU. Yolun Sonu. Suyun Sonu DOSYA : SU VE KENTLEŞME ARITMA SİSTEMLERİ NE KADAR EKOLOJİK ARITMA ÇAMURU SORUNU SUDA GERİKAZANIM:
A DAN Z YE EKOLOJİK ANALİZ YIL : 2015 SAYI : 2 FİYATI : 10 TL ALABALIK EKOSİSTEMİN KAYIP CANLILARI DOSYA : ATIKSU Suyun Sonu Yolun Sonu! SU VE KENTLEŞME ARITMA SİSTEMLERİ NE KADAR EKOLOJİK ARITMA ÇAMURU
Detaylı-İÇİNDEKİLER- 1.1.ANTALYA... 2. Tarihi... 2. Nüfus... 3 4.PLANLAMA ALAN TANIMI... 6 5.PLAN KARARLARI... 7
-İÇİNDEKİLER- 1.KENTİN GENEL TANIMI... 2 1.1.ANTALYA... 2 Tarihi... 2 Coğrafi Yapı... 2 İklim ve Bitki Örtüsü... 3 Nüfus... 3 Ulaşım... 3 2.JEOLOJİK-JEOTEKNİK ETÜT RAPORU... 4 3.ÇED BELGESİ... 5 4.PLANLAMA
DetaylıAVRUPA BİRLİĞİ SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ VE NEHİR HAVZASI YÖNETİM PLANI. Huriye İNCECİK CEYLAN Orman ve Su İşleri Uzmanı
AVRUPA BİRLİĞİ SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ VE NEHİR HAVZASI YÖNETİM PLANI Huriye İNCECİK CEYLAN Orman ve Su İşleri Uzmanı 14 Ekim 2015 İÇERİK AB Su Çerçeve Direktifi (SÇD) SÇD Amacı SÇD Hedefleri SÇD Önemli Konular
DetaylıBİYOMLAR SUCUL BİYOMLAR SELİN HOCA
BİYOMLAR SUCUL BİYOMLAR SELİN HOCA SUCUL BİYOMLAR Sucul biyomlar, biyosferin en büyük kısmını oluşturur. Fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre tuzlu su ve tatlı su biyomları olmak üzere iki kısımda incelenir.
DetaylıAKARSU MORFOLOJİSİ TANIMLAR
KRSU MORFOLOJİSİ TNIMLR karsu Havzası : karsuyun sularını toplayan alana akarsu havzası (drenaj alanı, su toplama havzası, yağış alanı) denir. İki komşu havzayı ayıran çizgi havza sınırı veya su ayırım
DetaylıYABANCI DİL BİLGİSİ Yabancı Dil / Derecesi KPDS ÜDS TOEFL IELTS İngilizce GÖREV YERLERİ (Tarih/ Unvan/ Kurum)
Adı Soyadı Unvan KİŞİSEL BİLGİLER Ali Atilla USLU Su Ürünleri Mühendisi Telefon 0 505 708 92 24-0 (424) 241 10 86-125 E-mail Doğum Tarihi Yeri aatillauslu@mynet.com, aatillauslu@gmail.com 09.11.1967 /
DetaylıHİDROLOJİ. Buharlaşma. Yr. Doç. Dr. Mehmet B. Ercan. İnönü Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü
HİDROLOJİ Buharlaşma Yr. Doç. Dr. Mehmet B. Ercan İnönü Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü BUHARLAŞMA Suyun sıvı halden gaz haline (su buharı) geçmesine buharlaşma (evaporasyon) denilmektedir. Atmosferden
DetaylıKARADENİZ ALABALIĞININ BİYO EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ VE KÜLTÜRE ALINABİLİRLİĞİ
KARADENİZ ALABALIĞININ BİYO EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ VE KÜLTÜRE ALINABİLİRLİĞİ Muharrem AKSUNGUR SÜMAE, Mühendis Bu proje çalışması; Karadeniz alabalığı (Salmo trutta labrax PALLAS, 1811) nın biyoekolojik
DetaylıSU BİTKİLERİ 3. Prof. Dr. Nilsun DEMİR
SU BİTKİLERİ 3 Prof. Dr. Nilsun DEMİR SINIFLANDIRMA; MORFOLOJIK, FIZYOLOJIK VE EKOLOJIK ÖZELLIKLERINE GÖRE Su üstü makrofitleri; su kıyılarında yaşayan, bir kısmı su içinde olan ve su dibine tutunan bitkilerdir.
DetaylıNEHİR TİPİ HİDROELEKTRİK SANTRAL PROJELERİNDE ÇED SÜRECİ
NEHİR TİPİ HİDROELEKTRİK SANTRAL PROJELERİNDE ÇED SÜRECİ İhsan Kaş 1, Korhan Altındal 2 Özet Nehir Tipi Hidroelektrik Santraller bulunduğu bölgeye, büyüklüğüne, tipine göre farklılıklar gösterir. Bu farklılıklarda
DetaylıSU KALİTE ÖZELLİKLERİ
SU KALİTE ÖZELLİKLERİ Su kirliliği Su kaynağının kimyasal, fiziksel, bakteriyolojik, radyoaktif ve ekolojik özelliklerinin olumsuz yönde değişmesi şeklinde gözlenen ve doğrudan veya dolaylı yoldan biyolojik
DetaylıBAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ ELEKTRİKLİ MAKİNE VE CİHAZLARIN İMALATI Hazırlayan Birgül OĞUZOĞLU Kıdemli Uzman 540 1. SEKTÖRÜN TANIMI Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makine ve cihazların imalatı
DetaylıÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI 2023 YILI HEDEFLERİ
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI Sanayi tesislerinin alıcı ortama olan etkilerinin ve kirlilik yükünün azaltılması, yeni tesislerin kurulmasına karar verilmesi aşamasında alıcı ortam kapasitesinin dikkate alınarak
DetaylıT.C. Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi
T.C. Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi LİSANS YERLEŞTİRME SINAVI-3 COĞRAFYA-1 TESTİ 26 HAZİRAN 2016 PAZAR Bu testlerin her hakkı saklıdır. Hangi amaçla olursa olsun, testlerin tamamının veya bir kısmının
DetaylıTürkiye nin Yüzey Suyu Kaynakları (Nehirler, Göller, Barajlar) Usul (2008)
Türkiye nin Yüzey Suyu Kaynakları (Nehirler, Göller, Barajlar) Türkiye Su Havzaları geodata.ormansu.gov.tr Türkiye havzaları Yıllık ortalama akış Ortalama yıllık verim Yağış alanı Nehir Havzası Adı (km²)
DetaylıT.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Meteoroloji Genel Müdürlüğü DEĞERLENDİRMESİ MAYIS 2015-ANKARA
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Meteoroloji Genel Müdürlüğü 20142012 YILI ALANSAL YILI YAĞIŞ YAĞIŞ DEĞERLENDİRMESİ MAYIS 2015-ANKARA T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Meteoroloji Genel Müdürlüğü 2014
DetaylıSULAMA VE ÇEVRE. Küresel Su Bütçesi. PDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com. Yrd. Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ
Sulama? Çevre? SULAMA VE ÇEVRE Yrd. Doç. Dr. Hakan BÜYÜKCANGAZ SULAMA: Bitkinin gereksinimi olan ancak doğal yağışlarla karşılanamayan suyun toprağa yapay yollarla verilmesidir ÇEVRE: En kısa tanımıyla
DetaylıDoðal Unsurlar I - Ýklimin Etkisi Doðal Unsurlar II - Yerþekillerinin Etkisi Dünya'nýn Þekli ve Sonuçlarý
Ödev Tarihi :... Ödev Kontrol Tarihi :... Kontrol Eden :... LYS COĞRAFYA Ödev Kitapçığı 1 (TM-TS) Doðal Unsurlar - Ýklimin Etkisi Doðal Unsurlar - Yerþekillerinin Etkisi Dünya'nýn Þekli ve Sonuçlarý Adý
Detaylı2016 Yılı Buharlaşma Değerlendirmesi
2016 Yılı Buharlaşma Değerlendirmesi GİRİŞ Tabiatta suyun hidrolojik çevriminin önemli bir unsurunu teşkil eden buharlaşma, yeryüzünde sıvı ve katı halde değişik şekil ve şartlarda bulunan suyun meteorolojik
DetaylıII. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
II. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU İKLİM DEĞİŞİMİ, ERKEN UYARI SİSTEMLERİ VE YENİLİKLER ÇALIŞTAYI BİLDİRİ SUNUMU ÇALIŞTAY KOMİTESİ ADINA AYŞE TÜRKMEN Alternatifi olmayan ve insanoğlu tarafından üretilemeyen
DetaylıÇevre koruma için kazanımdır. Sürdürülebilir Bir Denge Kurun
Çevre koruma için kazanımdır Sürdürülebilir Bir Denge Kurun Sediment Sorunlarınızı Akar Suda Yıkayın Gitsin Sürdürülebilir Çözüm Er ya da geç, her hidroelektrik tesisi sediment (çökelti) sorunları ile
DetaylıNehir Tipi Hidroelektrik Santrallerinde ÇED Süreci
NEHİR TİPİ HİDROELEKTRİK SANTRALLERİNDE ÇED SÜRECİ ve SUCUL EKOSİSTEME ETKİDE DOĞAL ALABALIKLARIN YERİ Dr.Orhan AK 1, Muharrem AKSUNGUR 1, Dr.Atilla ÖZDEMİR 1 1 Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü,
DetaylıEĞİTİM BİLGİLERİ YABANCI DİL BİLGİSİ. Yabancı Dil/Derecesi KPDS ÜDS TOFL IELTS. GÖREV YERLERİ (Tarih/Unvan/Kurum) YAYINLARI MAKALELER/BİLDİRİLER
KİŞİSEL BİLGİLER Adı Soyadı Nilgün AKSUNGUR Ünvan Mühendis Telefon 0312 3157623/1351 E-mail Doğum Yeri- Tarihi naksungur@tagem.gov.tr Afşin Yüksek Lisans Üniversite Adı EĞİTİM BİLGİLERİ Akademik Birim/
DetaylıDEVLETİN ADI: Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı BAŞŞEHRİ: Londra YÜZÖLÇÜMÜ: 244.110 km2 NÜFUSU: 57.411.000 RESMİ DİLİ: İngilizce
İNGİLTERE DEVLETİN ADI: Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı BAŞŞEHRİ: Londra YÜZÖLÇÜMÜ: 244.110 km2 NÜFUSU: 57.411.000 RESMİ DİLİ: İngilizce DİNİ: Hıristiyanlık PARA BİRİMİ: Sterlin 1.
DetaylıYeşilırmak Havzası Taşkın Yönetim Planının Hazırlanması Projesi
T. C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Yeşilırmak Havzası Taşkın Yönetim Planının Hazırlanması Projesi Taşkın ve Kuraklık Yönetimi Daire Başkanlığı 03 Aralık 2013 / Afyonkarahisar
DetaylıMarmara Kıyıları Hassas Alan Yönetimi
Marmara Kıyıları Hassas Alan Yönetimi Huri EYÜBOĞLU Şub. Müd. huri.eyuboglu@csb.gov.tr İSTANBUL SUNUM İÇERİĞİ SINHA PROJESİ Türkiye Kıyılarında Kentsel Atıksu Yönetimi: Sıcak Nokta ve Hassas Alanların
DetaylıEK C GENEL VE TEKNİK TERİMLER SÖZLÜĞÜ YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU
EK C GENEL VE TEKNİK TERİMLER SÖZLÜĞÜ YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ RAPORU GENEL VE TEKNİK TERİMLER SÖZLÜĞÜ Açıklığı ve tutarlılığı sağlamak adına bu bölümde; ÇED raporlarında
DetaylıARTVİN İLİNDE YAPILACAK OLAN KÜÇÜK DERE TİPİ REGÜLÂTÖR VE HES LERİN ÇEVRESEL AÇIDAN İRDELENMESİ
ARTVİN İLİNDE YAPILACAK OLAN KÜÇÜK DERE TİPİ REGÜLÂTÖR VE HES LERİN ÇEVRESEL AÇIDAN İRDELENMESİ Sinan GÜNER ve Aydın TÜFEKÇİOĞLU Yrd. Doç. Dr ve Doç. Dr. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Orman
DetaylıPDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com
1.1.Su Kaynakları ve Hidrolojik Rejim Üzerindeki 1.2. Toprak Kaynakları Üzerindeki 1.3. Atmosfer Üzerindeki 1.2.Toprak Kaynakları Üzerindeki Toprak Tuzluluğu ve Suya Doygunluk Toprak u Sedimentasyon 1.2.Toprak
Detaylıİçerik. Türkiye de Su Yönetimi. İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisi Çalışmaları
İçerik Türkiye de Su Yönetimi İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisi Çalışmaları 2 Türkiye nin Su Potansiyeli Yıllık Yağış : 501 milyar m 3 Yıllık Kullanılabilir Yerüstü Suyu : 98 milyar m 3 Yıllık
DetaylıTarım, yeryüzündeki belli başlı üretim şekillerinden en gerekli ve yaygın olanıdır. Tarımın yapılış şekli ve yoğunluğu, ülkelerin gelişmişlik
TARIM VE EKONOMİ Tarım, yeryüzündeki belli başlı üretim şekillerinden en gerekli ve yaygın olanıdır. Tarımın yapılış şekli ve yoğunluğu, ülkelerin gelişmişlik düzeyine bağlıdır. Bazı ülkelerde tarım tekniği
DetaylıHEC serisi programlarla Ardışık barajların taşkın önleme amaçlı işletilmesi Seyhan Havzasında Çatalan-Seyhan barajları örneği
HEC serisi programlarla Ardışık barajların taşkın önleme amaçlı işletilmesi Seyhan Havzasında Çatalan-Seyhan barajları örneği Prof. Dr. Osman Nuri Özdemir Gazi Üniversitesi-Mühendislik Fakültesi-İnşaat
DetaylıLAND DEGRADATİON. Hanifi AVCI AGM Genel Müdür Yardımcısı
ARAZİ BOZULUMU LAND DEGRADATİON Hanifi AVCI AGM Genel Müdür Yardımcısı LAND DEGRADATİON ( ARAZİ BOZULUMU) SOİL DEGRADATİON (TOPRAK BOZULUMU) DESERTİFİCATİON (ÇÖLLEŞME) Arazi Bozulumu Nedir - Su ve rüzgar
DetaylıSULAMA YAPILARI. Prof. Dr. Halit APAYDIN Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü
SULAMA YAPILARI Prof. Dr. Halit APAYDIN Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü 1 Bir su kaynağından yararlanma talebinin karşılanması için dört ana unsurun saptanması gerekir: Miktar: talep edilen su miktarı
DetaylıHidroenerji- 2050. topraksuenerji -Hidroelektrik enerji santrallerinin geçmişi geçen yüzyıldan da geriye
Hidroenerji- 2050 25 07 2013 topraksuenerji -Hidroelektrik enerji santrallerinin geçmişi geçen yüzyıldan da geriye gider. 130 yaşında bir teknoloji olan Hidroelektrik Enerji teknolojisine bugün bakıldığında
DetaylıGökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1792) Yavrularının İlk Dönemlerde Büyüme Performansı ve Ölüm Oranı Üzerine Tuzluluğun Etkisi
Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1792) Yavrularının İlk Dönemlerde Büyüme Performansı ve Ölüm Oranı Üzerine Tuzluluğun Etkisi Halim İbrahim ERBAŞ Nadir BAŞÇINAR Mehmet KOCABAŞ Şebnem ATASARAL
DetaylıBARAJ GÖLLERİNDE AĞ KAFESLERDE BALIK YETİŞTİRİCİLİĞİ Doç. Dr. Şükrü YILDIRIM. Ege Üniversitesi, Su ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik Bölümü LOGO
BARAJ GÖLLERİNDE AĞ KAFESLERDE BALIK YETİŞTİRİCİLİĞİ Doç. Dr. Şükrü YILDIRIM Ege Üniversitesi, Su ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik Bölümü İçerik 1 Üretim Sahasının Seçimi 2 Yetiştiricilik Yapılan Sistemler
DetaylıEKOSİSTEMLERİN İŞLEYİŞİ. Veli&Sümeyra YILMAZ
EKOSİSTEMLERİN İŞLEYİŞİ Belli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle sürekli etkileşim içinde bulunan canlılar (biyotik) ile bunların cansız çevrelerinin (abiyotik) oluşturduğu bütüne EKOSİSTEM denir. EKOSİSTEM
DetaylıTÜRKİYE'DE HİDROELEKTRİK POTANSİYELİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
TMMOB 1. ENERJI SEMPOZYUMU1214 KASIM 1996 ANKARA TÜRKİYE'DE HİDROELEKTRİK POTANSİYELİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME İSMAİL KÜÇÜK* Ülkelerin ekonomilerindeki en önemli girdilerden birini enerji oluşturmaktadır.
DetaylıYAĞIŞ DEĞERLENDİRMESİ
METEOROLOJİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARAŞTIRMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI Sayı : 91 Eylül 2013 YAĞIŞ DEĞERLENDİRMESİ 2013 YILI AĞUSTOS AYI YAĞIŞ RAPORU GENEL DURUM : Yağışlar genel olarak normalinden ve geçen yıl Ağustos
DetaylıHİDROJEOLOJİ. Hidrolojik Çevrim Bileşenleri Akış ve süzülme. 3.Hafta. Prof.Dr.N.Nur ÖZYURT
HİDROJEOLOJİ 3.Hafta Hidrolojik Çevrim Bileşenleri Akış ve süzülme Prof.Dr.N.Nur ÖZYURT nozyurt@hacettepe.edu.tr Hidrolojik Çevrim Bileşenleri Buharlaşma-terleme Yağış Yüzeysel akış Yeraltına süzülme ve
DetaylıDENİZ BİYOLOJİSİ Prof. Dr. Ahmet ALTINDAĞ Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Hidrobiyoloji Anabilim Dalı
DENİZ BİYOLOJİSİ Prof. Dr. Ahmet ALTINDAĞ Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Hidrobiyoloji Anabilim Dalı JEOLOJİK OSEONOGRAFİ Genelde çok karmaşık bir yapıya sahip olan okyanus ve deniz
DetaylıSU KİRLİLİĞİ HİDROLOJİK DÖNGÜ. Bir damla suyun atmosfer ve litosfer arasındaki hareketi HİDROLOJİK DÖNGÜ
SU KİRLİLİĞİ HİDROLOJİK DÖNGÜ Atmosfer de bulunan su buharı başlangıç kabul edilirse buharın yoğunlaşarak yağışa dönüşmesi ve yer yüzüne ulaşıp çeşitli aşamalardan geçtik ten sonra tekrar atmosfere buhar
Detaylı3. Ulusal Taşkın Sempozyumu, 29-30 Nisan 2013, İstanbul
3. Ulusal Taşkın Sempozyumu, 29-30 Nisan 2013, İstanbul Taşkınların Sebepleri, Ülkemizde Yaşanmış Taşkınlar ve Zararları, CBS Tabanlı Çalışmalar Taşkın Tehlike Haritaları Çalışmaları Sel ve Taşkın Strateji
DetaylıMeteoroloji. IX. Hafta: Buharlaşma
Meteoroloji IX. Hafta: Buharlaşma Hidrolojik döngünün önemli bir unsurunu oluşturan buharlaşma, yeryüzünde sıvı ve katı halde farklı şekil ve şartlarda bulunan suyun meteorolojik faktörlerin etkisiyle
DetaylıDOĞU KARADENĠZ BÖLGESĠNDE HEYELAN
DOĞU KARADENĠZ BÖLGESĠNDE HEYELAN Heyelan ya da toprak kayması, zemini kaya veya yapay dolgu malzemesinden oluşan bir yamacın yerçekimi, eğim, su ve benzeri diğer kuvvetlerin etkisiyle aşağı ve dışa doğru
DetaylıHANGİ ÇEVRE? HANGİ AKIŞ?
HANGİ ÇEVRE? HANGİ AKIŞ? Yrd.Doç.Dr. Oğuz KURDOĞLU KTÜ Orman Fakültesi Oğuz KURDOĞLU, 21.11.2013 Mövenpick-Ankara 2 Maliyetleri kim karşılayacak? Oğuz KURDOĞLU, 21.11.2013 Mövenpick-Ankara 3 Oğuz KURDOĞLU,
DetaylıT.C. GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI TÜRKİYE TARIM HAVZALARI ÜRETİM VE DESTEKLEME MODELİ. 30 Havza
T.C. GIDA,TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI TÜRKİYE TARIM HAVZALARI ÜRETİM VE DESTEKLEME MODELİ 30 Havza 1 Sunum Planı 1. Tarım havzalarının belirlenmesi 2. Mevcut durum değerlendirmesi 3. Amaç ve gerekçe
DetaylıKÜRESEL ISINMA NEDİR?
HAVA Hava, dışarıda kısa sürede meydana gelen olaylar bütünüdür. Soğur, yağmur yağar, ısınır. Basınç artar veya düşer, ısı yükselir veya düşer. Rüzgar oluşur. Meydana gelenler o güne ve kısa zamana aittir.
DetaylıİÇME SUYU ELDE EDİLEN VEYA ELDE EDİLMESİ PLANLANAN YÜZEYSEL SULARIN KALİTESİNE DAİR YÖNETMELİK BİRİNCİ BÖLÜM. Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Yönetmeliğin Yayınlandığı Resmi Gazete nin Tarihi Sayısı 29/06/2012 28338 İÇME SUYU ELDE EDİLEN VEYA ELDE EDİLMESİ PLANLANAN YÜZEYSEL SULARIN KALİTESİNE DAİR YÖNETMELİK Amaç BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam,
DetaylıAkarsu Geçişleri Akarsu Geçişleri
Akarsu Geçişleri Akarsu Geçişleri Akarsu Geçişleri Akarsu Geçişleri Akarsu Geçişleri Akarsu Geçişleri KÖPRÜLER Köprü yapımı ile; Akarsu tabanında oyulmalar Yatak değişmeleri Membada su kabarmaları meydana
DetaylıMARMARA BÖLGESİNDEKİ HAVZA KORUMA EYLEM PLANI
MARMARA BÖLGESİNDEKİ HAVZA KORUMA EYLEM PLANI 1 İÇERİK 1. HAVZA KORUMA EYLEM PLANLARI 2. MARMARA VE SUSURLUK HAVZALARI 3. ULUSAL HAVZA YÖNETİM STRATEJİSİ 4. HAVZA YÖNETİM YAPILANMASI 5. NEHİR HAVZA YÖNETİM
Detaylı1.10.2015. Kömür ve Doğalgaz. Öğr. Gör. Onur BATTAL
Kömür ve Doğalgaz Öğr. Gör. Onur BATTAL 1 2 Kömür yanabilen sedimanter organik bir kayadır. Kömür başlıca karbon, hidrojen ve oksijen gibi elementlerin bileşiminden oluşmuş, diğer kaya tabakalarının arasında
Detaylıİnce Burun Fener Fener İnce Burun BATI KARADENİZ BÖLGESİ KIYI GERİSİ DAĞLARI ÇAM DAĞI Batıdan Sakarya Irmağı, doğudan ise Melen Suyu tarafından sınırlanan ÇAM DAĞI, kuzeyde Kocaali; güneyde
DetaylıBARAJLAR. T.C. ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DSİ 4. BÖLGE BARAJLAR VE HES ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ 1/ 33
T.C. ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DSİ 4. BÖLGE BARAJLAR VE HES ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ BARAJLAR 4. Bölge Müdürlüğü - KONYA 1/ 33 BARAJ NEDİR NE İŞE YARAR? Barajlar, eski zamanlardan
DetaylıYÜZEYSULARI ÇALIŞMA GRUBU
1/23 HEDEFLER Mühendislerimiz ve akademisyenlerimiz ile birlikte gelişmiş yöntem ve teknikleri kullanarak; su kaynaklarımızın planlama, inşaat ve işletme aşamalarındaki problemlere çözüm bulmak ve bu alanda
DetaylıDOĞA - İNSAN İLİŞKİLERİ VE ÇEVRE SORUNLARININ NEDENLERİ DERS 3
DOĞA - İNSAN İLİŞKİLERİ VE ÇEVRE SORUNLARININ NEDENLERİ DERS 3 İnsan yaşamı ve refahı tarihsel süreç içinde hep doğa ve doğal kaynaklarla kurduğu ilişki ile gelişmiştir. Özellikle sanayi devrimine kadar
DetaylıMERİÇ NEHRİ TAŞKIN ERKEN UYARI SİSTEMİ
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü MERİÇ NEHRİ TAŞKIN ERKEN UYARI SİSTEMİ Dr. Bülent SELEK, Daire Başkanı - DSİ Etüt, Planlama ve Tahsisler Dairesi Başkanlığı, ANKARA Yunus
Detaylı1. DOĞAL ÜZERİNDEKİ ETKİLER. PDF created with pdffactory trial version www.pdffactory.com
SULAMANIN ÇEVRESEL ETKİLERİ SULAMANIN ÇEVRESEL ETKİLERİ Doğal Kaynaklar Üzerindeki Etkiler Biyolojik ve Ekolojik Kaynaklar Üzerindeki Etkiler Sosyoekonomik Etkiler Sağlık Etkileri 1. DOĞAL KAYNAKLAR ÜZERİNDEKİ
DetaylıEKOLOJİ EKOLOJİK BİRİMLER
EKOLOJİ EKOLOJİK BİRİMLER EKOLOJİK BİRİMLER *Ekoloji: Canlıların birbirleriyle ve yaşadıkları ortamla olan ilişkisini inceleyen bilim dalıdır. Ekolojik birimlerin küçükten büyüye doğru sıralaması: Ekoloji
DetaylıAlanın Gelişimi ile İlgili Kriterler
KORUNAN ALANLAR Korunan alanlar incelenip, değerlendirilirken ve ilan edilirken yalnız alanın yeri ile ilgili ve ekolojik kriterler değil, onların yanında tarih, kültürel ya da bilimsel değerleri de dikkate
DetaylıYüzey suyu kütlesi tipolojisi, Tuna Nehir Havzası Ülkeleri ve Ukrayna Deneyimi
MODÜL 1 Su Çerçeve Direktifi, Su Çerçeve Direktifinin Kardeş Direktiflerle İlişkisi, Nehir Havzası Yönetim Planlaması, Su Kütleleri, Tipoloji ve Sınıflandırma Yüzey suyu kütlesi tipolojisi, Tuna Nehir
DetaylıAKIŞ REJİMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI KRİTİK DERİNLİK KAVRAMI
AKIŞ REJİMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI KRİTİK DERİNLİK KAVRAMI Açık kanallarda akış, yerçekimi-eğim ortak bileşeni nedeniyle oluşur, bu nedenle kanal taban eğiminin sertliği (dikliği), kesinlikle akışın hızını
Detaylı26 Santral Kuyruksuyu Kotu (m) m 27 İletim Yapısı CTP Boru (basınçlı) 28 İletim Yapısı Uzunluğu (m) İletim Yapısı Eğimi ( j ) Değişken
1. ÖZET 1.1. YÖNETİCİ BİLGİLENDİRME FORMU S.NO Açıklamalar 1 Proje Adı Kale Reg. Ve HES 2 Şirket Adı Asa Enerji Elektrik Üretim San. ve Tic. A.Ş. 3 Şirket Adresi Musazade Mah. Cumhuriyet Meydanı Molla
DetaylıBüyük baş hayvancılık
Büyük baş hayvancılık hayvancılık faaliyetleri özellikle dağlık bir araziye sahip kırsal kesimlerde ön plana geçerek, birinci derecede etkili ekonomik Yakın yıllara kadar bir tarım ülkesi olarak kabul
DetaylıIII.BÖLÜM A - KARADENİZ BÖLGESİ HAKKINDA
III.BÖLÜM Bu bölümde ağırlıklı olarak Kızılırmak deltasının batı kenarından başlayıp Adapazarı ve Bilecik'in doğusuna kadar uzanan ve Kastamonu yu içine alan Batı Karadeniz Bölümü, Kastamonu ili, Araç
DetaylıAKARSU KÖPRÜLERİNDE EKOLOJİK TASARIM VE DOĞA ONARIMI
3. KÖPRÜLER VİYADÜKLER SEMPOZYUMU TMMOB İNŞAAT MÜHENDİSLERİ ODASI BURSA ŞUBESİ 08-09-10 MAYIS 2015 AKARSU KÖPRÜLERİNDE EKOLOJİK TASARIM VE DOĞA ONARIMI H. Ülgen Yenil, Osman Uzun ve Şükran Şahin Sav Doğaya
DetaylıAŞAĞI MELET IRMAĞI (ORDU, TÜRKİYE) BALIK FAUNASI
2(5): 698-703 (2008) DOI: 10.3153/jfscom.2008037 Journal of FisheriesSciences.com ISSN 1307-234X 2008 www.fisheriessciences.com RESEARCH ARTICLE ARAŞTIRMA MAKALESİ AŞAĞI MELET IRMAĞI (ORDU, TÜRKİYE) BALIK
Detaylı