FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNDA ORTAK BİR DİL: XBRL

Transkript

1 FİNANSAL TABLOLARIN SUNUMUNDA ORTAK BİR DİL: XBRL Süleyman AĞMAZ Sayıştay Denetçisi İş dünyasında ve kamu sektöründe özellikle finansal verilerin oluşturulması, analizi, yönetimi, denetimi ve çıkar gruplarına ulaştırılmasında doğruluk, hız ve maliyetin çok büyük bir önemi bulunmaktadır. Günümüzde finansal verileri hazırlayanlar ve kullananlar, en güvenilir finansal verilere en hızlı şekilde ve en düşük maliyetle ulaşmak için bilgi teknolojilerinin imkânlarından sonuna kadar faydalanmaktadır. Bununla birlikte, günümüzde mevcut olan internet tabanlı finansal raporlamada finansal verilerin farklı formatlarda, standartlarda ve dillerde sunulması finansal verilerin güvenilirliği, hızı ve maliyeti açısından bir takım sorunlara yol açmaktadır. Bu çalışmada, finansal bilgi tedarik zinciri üyelerinin finansal rapor verilerine, daha doğru, güvenilir, kolay ve zamanında ulaşmalarını sağlayan ve finansal bilgileri içerik ve yapı bakımından küresel hale getiren elektronik finansal raporlama dili XBRL in genel olarak anlatılması ve sağlayacağı faydaların belirtilmesi amaçlanmıştır. Anahtar kelimeler: Finansal Raporlama, XBRL, extensible Business Reporting Language, Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili, GİRD XBRL KAVRAMI Para ve sermaye piyasalarında güven, uluslararası yatırımların ve ekonomik gelişimin temelini oluşturmaktadır. Gerek işletmeler tarafından sunulan finansal raporların güvenilirliğinin dünya çapında bir sorun haline gelmiş olması ve gerekse farklı formatlarda hazırlanan finansal bilgilerin karşılaştırılmalarında ve analiz edilmelerinde güçlüklerle karşılaşılması sebebiyle tüm dünyada kabul edilen ortak bir finansal raporlama dilinin kullanılması ihtiyacı doğmuştur. XBRL, bu çalışmalar sonucunda ortaya çıkmış bir finansal raporlama dilidir. [1] 193 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

2 Finansal Tabloların Sunumunda Ortak Bir Dil: XBRL XBRL, ingilizce extensible Business Reporting Language sözcüklerinden türetilmiş olup Türkçe ye Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili (GİRD) olarak çevrilmektedir. XBRL, finansal rapor verilerinin toplanması, finansal bilginin hazırlanması, yayımlanması, denetlenmesi, paylaşımı ve raporlanması sürecinde standartlaşma sağlamak amacıyla geliştirilen; verilerin etiketlenmesi ile verilere anlam kazandıran ve verilerin içeriklerini sunum biçimlerinden bağımsız kılan bir elektronik programlama dilidir. Bugün dünyada XBRL, birçok kamu ve özel denetim kurumunun, borsaların, istatistik kurumlarının, bankaların ve şirketlerin finansal bilgilerini tanımlama, bilgi iletimini sağlama ve bilgilerin saklanmasına yönelik standart bir dil olarak kullanılmaktadır. [2] NEDEN XBRL Finansal bilgilerin sunulduğu mali tablolara dayanarak karar alma durumunda olan ilgililerin karar alma sürecinde en önemli etken, bu bilgilerin güvenilir, şeffaf ve karşılaştırılabilir nitelikte olmasıdır. Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (IASB) ve Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ne göre, mali tablolardaki bilgiyi kullanıcılar için yararlı kılan özellikler; anlaşılabilir, ihtiyaca uygun, güvenilir, karşılaştırabilir ve zamanında düzenlenmiş olmasıdır. Anlaşılabilirlik; işletmenin finansal durumunun mali tablolarından rahat bir şekilde anlaşılması, ihtiyaca uygunluk; açıklanan bilginin ilgili kişilerin gereksinimleriyle örtüşmesi, güvenilirlik; mali tablolarda sunulan durum ile işletmenin gerçek finansal durumunun aynı olması, karşılaştırılabilirlik; mali tabloların işletmenin geçmiş yıllarıyla veya başka işletmelerle karşılaştırılmasına olanak sağlayacak tek bir formatta yayınlanması, zamanında düzenlenme; mali tabloların kamuya zamanında ve hızlı bir şekilde sunulması olarak açıklanabilir.[3] Finansal bilgilerin internet ortamında sunulması her geçen gün yaygınlaşmaktadır. Bunun en önemli nedenleri; bilgi teknolojilerindeki gelişmeler ve kamuoyundan gelen taleplerle birlikte; internet ortamında sunum maliyetinin daha az, daha hızlı, daha fazla kesime ulaşması, zamanlı ve erişiminin kolay olmasıdır. Örneğin; yatırımcıların coğrafi bölge ve ülke farklılıkları nedeniyle kağıt bazlı raporlara ulaşmaları hem zaman alıcı hem de daha maliyetlidir. Bu bağlamda internet ortamında 194 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

3 Süleyman AĞMAZ raporlamanın maliyeti daha az, daha esnek, daha hızlı, zamanlı ve ulaşım kaygısından uzaktır. Ancak ülkelerin farklı kültür ve düzenlemelere sahip olmaları internet ortamında uluslararası standartlara uygun finansal raporlamayı zorunlu kılmaktadır. [4] Herhangi bir firma ya da kurumun finansal tablolarında yer alan finansal veriler birden fazla kaynaktan elde edilmekte ve birden fazla amaç için farklı çıkar grupları tarafından kullanılmaktadır. Günümüzde mevcut olan internet tabanlı finansal raporlamada firmalar finansal raporlarını oluştururlarken firma içi ve dışındaki kaynaklardan elde ettikleri finansal verilerini, farklı alanlarda kullanılmak üzere Html, Pdf, Word, txt, Excel gibi farklı formatlarda yayınlamaktadırlar. Teknolojilerin farklılıkları, söz konusu teknolojileri sunan uygulamaların marka ve kapsam bazında farklılaşabilmesi ve kullanılan raporlama biçimlerinde bir standart olmaması sebebiyle finansal bilgilerin karşılaştırılmaları ve analiz edilmeleri çok zor olup bu bilgilerin manipüle edilmesi ise son derece kolay olmaktadır. Bu durum finansal bilgi tedarik zincirindeki veri akışını kesintiye uğratmaktadır. Bu da verilerin elde edilmesi için fazladan araştırma, seçme, düzenlenme ve yeniden biçimlendirme işlemleri yapılmasını gerektirmektedir. Finansal bilgi tedarik zincirindeki her bir paylaşımcı farklı tipteki raporları hazırlayabilmek için verileri tekrar tekrar girmek zorunda kalmakta bu da hatalı veri girişlerine, veri bütünlüğünde bozulmalara ve zaman kayıplarına yol açmaktadır. Veri akışındaki bu tür aksaklıklar, mal ve hizmetlerin üretiminden nihai tüketicilere ulaştırılmasına kadar olan tipik süreçlerden firmaların kredi değerlendirme işlemlerine, kamunun denetim işlevlerinden akademik çalışmalara kadar sayısız alanda veri kaybına yol açmaktadır.[5] Bununla birlikte finansal bilgi kullanıcılarının istedikleri bilgileri elde etmek için katlandıkları maliyetler yükselmektedir. Ayrıca ülkelerin farklı muhasebe ilke ve uygulamaları bulunmaktadır. Bu nedenle kuruluşlar finansal raporlama sürecinde farklı yöntemler kullanmaktadırlar. Özellikle küreselleşme ve küreselleşmeye bağlı olarak tüm dünyada geçerli olan standartlara gereksinim duyulması, Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS) nın hazırlanmasını gerektirmiştir. Ancak ülkelerin sahip oldukları farklı diller, farklı hesap adları, farklı değerleme yöntemleri finansal tabloların evrensel olarak anlaşılabilirliğini ve karşılaştırılabilirliğini azaltmaktadır. [4] Bütün bu problemlerin çözümü veri içeriğinin sunum özelliklerinden ayrılmasını sağlayarak verilere anlam kazandıran kuruluşlar arası bilgi akışının kesintisiz olmasını sağlayan standart elektronik ticaret dili XBRL dir. XBRL kullanımı ile hazırlanan finansal raporlar istenilen sunum biçimlerinde finansal bilgi kullanıcılarına ulaştırılabilmektedir. Ayrıca ülkeler arasındaki dil ve muhasebe standartları engelini ortadan kaldırarak finansal raporların uluslararası kullanımını sağlamaktadır. Böylece finansal bilgi kullanıcılarının kararlarının etkinliği artmaktadır. [6] XBRL kullanımı ile farklı kaynaklar arasındaki iletişim standartlaştırıldığı için verilerin farklı amaçlarla kullanımı kolaylaşmakta, firmalar tek bir veri girişi ile farklı raporlamalar yapabilmektedir. Finansal veri kullanıcıları ise istedikleri verilere bütün dokümanları incelemeden veya dokümanlarda biçim değişikliği yapmadan ulaşmaktadırlar. Bunun sonucunda da veri eldesi işlemlerinde etkinlik artmaktadır.[7] 195 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

4 Finansal Tabloların Sunumunda Ortak Bir Dil: XBRL Yukarıdaki şekillerde de görüldüğü gibi mevcut durumda şirket raporlarının çıkar gruplarına ulaştırılmasında birden fazla iletişim kanalı yer almaktadır. Bu da hem maliyet hem de zaman açısından her iki gruba yükler getirmektedir. Şekil 1 de mevcut finansal raporlama zinciri görülmektedir. Bilgi, firma birimlerinden rapor hazırlama işlemlerine ulaşana kadar birçok düzenlemeden geçmektedir. Yatırımcı, analist ve diğer çıkar gruplarının her birine istedikleri bilgilerin internet yoluyla ulaştırılabilmesi için farklı raporlar hazırlanmaktadır. Ayrıca hazırlanan raporlarda yeniden veri girişleri, format değişiklikleri, manuel veri düzeltmeleri ve düzenlemeleri yapılmaktadır. Şekil 2 de ise XBRL kullanımı ile finansal bilgi tedarik zincirinin basitleştirilmiş hali görülmektedir. Firmalar ticari bilgilerini çoklu sistem ve kaynaklarla düzenleyebilmektedirler. Bu durumda bilgi akışı daha hızlı ve etkin olmakta, ayrıca düzenleme işlemleri basitleşmektedir. XBRL kullanımı ile raporlar bir kere hazırlanmakta ve her ayrı istek için defalarca kullanılabilmektedir. Böylece ilgili bütün bilgiler doğru ve eş zamanlı olarak bütün çıkar gruplarına ulaştırılabilmektedir. Böylece XBRL kullanımı, finansal bilgilere ulaşma maliyeti ve zamanını azaltarak kuruluş içi ve dışı daha etkin kararlar alınmasını sağlayacaktır. [6] XBRL NİN TEKNİKYAPISI Çağımızda bilginin hızlı bir şekilde elde edilmesi, ilgili kişi ve kurumlara güvenilir bir şekilde iletilmesi son derece önem arz etmektedir. Bu noktada bilgi teknolojilerinden etkin bir şekilde yararlanmak temel gerekliliktir. Elektronik ticaret, elektronik veri değişimi (EDI- Electronic Data Intercharge) ve internet gibi gelişen bilgi teknolojileri (IT- Information Technology) verilerin oluşturulmasında ve iletiminde işletme ile ilgili yeni kurumsal yaklaşımların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu durum işletmelerin gerçek zamanlı finansal bilgi üretmelerine olanak sağlamaktadır. Bu uygulamalar işletmenin ticari işlemlerini kaydetme ve saklama sürecini de değiştirmektedir. Yeni bilgi teknolojileri (internet, EDI, XML, XBRL) kurumların uygulamalarını değiştirmek üzere ulusal sınırları zorlamıştır. Ticaretteki küreselleşme beraberinde işletmelerin ilgi gruplarının da küreselleşmesine yol açmakta, dolayısıyla finansal raporlarının bu ilgi gruplarına ulaştırılmasını gerektirmektedir. Son yıllarda finansal raporlama sürecinde, güncellik ve zamanlılığın sağlanması için çeşitli teknolojiler kullanılmakta, mali tablolar internet üzerinden kamuya açıklanmaktadır. [8] 196 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

5 Süleyman AĞMAZ Bugün finansal raporlama alanında geliştirilen çağdaş bilişim teknolojisi ürünlerinden bir tanesi de XBRL dir. XBRL ile internet üzerinden, bütün bilgisayarların anlayacağı ve kullanacağı standart dijital bir finansal raporlama, üstün bir bilgi paylaşımı ile gerçekleşebilmektedir. [2] XBRL, dünya çapında finansal raporların bilgi ve içeriklerinin uniform ve anlaşılabilir olarak oluşturulmasını, transferini ve analizini sağlayan, finansal ifadeleri tanımlamada XML (Extensible Markup Language-Genişletilebilir Etiketleme Dili-GED) tabanlı veri etiketlerini kullanan ve internet üzerinden kullanıcılara sunan, finansal raporlama amacıyla geliştirilmiş açık bir XML uygulamasıdır. XBRL; özellikle ticari ve finansal raporlama için çeşitli ülkelerin genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ile uyumlu, global bir temelde kullanım amacıyla tasarlanmıştır. [6] XML, temel olarak özelleştirilebilir imler (tags/etiketler) kullanan ve bu etiketler sayesinde değiştirilebilir, doğrulanabilir, sorgulanıp yorumlanabilir semantik 1 veri sunuşuna olanak tanıyan bir ağ teknolojisidir. XML 1 Semantik: Tanımlanmış, anlamlandırılmış doküman formatı veya görüntülenmesi yerine veri içeriğini ön plana çıkaran bir işaretleme dilidir. Çok farklı tipteki verileri orijinal formatlarında tek bir havuzda tutabilen XML, bilgiye hızlı, kolay ve ortamdan bağımsız olarak erişebilme olanağı sunmaktadır. XML, günlük hayatta kullanılan verilerin % 80 ini oluşturan ve unstructured olma özellikleri nedeniyle, kendi bulundukları medya dışında veri özelliklerini koruyamayan (kelime işlem, elektronik tablo çıktıları, PDF dokümanları, ses, resim vb) farklı tipteki verilerin, uyuma gerek duymadan hiyerarşik bir yapıda kullanılabilmelerine olanak vermekte ve bu verilerin hızlı bir şekilde sorgulanabilmelerini sağlamaktadır. (Şekil 3) Veri transferinin kolaylaşmasını ve verinin içerik bilgisiyle saklanabilmesini hedefleyen XML, içerik ve sunum bilgilerini birbirinden ayırmaktadır. XML nin temel değerlerinden biri, süreçleri basitleştirmesi ve karmaşık veri ve bilgilerin, iş ortakları, müşteriler, tedarikçiler, çalışanlar veya düzenleyici kurumlar ile paylaşılması sürecinde maliyetleri önemli ölçüde azaltmasıdır. XML yaygın olarak bilindiği şekilde, sadece bir veri tipi değil; elektronik belgelerin paylaşılması ve sunulmasına yönelik kabul edilmiş bir 197 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

6 Finansal Tabloların Sunumunda Ortak Bir Dil: XBRL standart olması nedeniyle, aslında geleceğin bilgi teknolojileri dünyasında var oluşunun temelidir. XML, yazılım platformlarından, programlama dillerinden ve diğer bilgi teknolojileri karakteristiklerinden bağımsız olduğu gibi gerek birey, gerekse sistemler tarafından verinin kolay anlaşılması özelliğini de taşımaktadır. [4] Şekil 3: Normal Veri ve XML Etiketlemesi: Normal Veriler Metaveri Normal Verilerin XML ile Etiketlemesi: Metaveri 1 <name> </name> <address> <street> </street> <city> </city> <state> </state> <postcode> </postcode> </address> <telephone> </ telephone > Kaynak: Transforming Business Reporting, XBRL.org XBRL, finansal tabloların hazırlaması, işletmeye ait bilgilerin online olarak saklanması ve bu bilgilere kolay ulaşılmasına uygun bir kodlama yapar. Çünkü XBRL, verileri tanımlayan ve finansal tablolar gibi yapılandırılmış belgelerde belli noktalara (örneğin her bir hesaba) bireysel etiketler koyabilen XML in bir türevidir. [8] (Şekil 4) XBRL de finansal veriler, bilgisayarların kolayca anlayabilmesi ve üzerinde sınıflandırma, analiz gibi işlemleri yapabilmesi için etiketlenmiştir. Türkçede stok olarak kullanılan bir kelime, başka dillerde stocks, inventory, vorrâte, elements de stocks, investmentföretag olarak ifade edilmektedir. Görüldüğü üzere Uluslararası Muhasebe Standartlarında «inventory» olarak geçen kavram, farklı dillerde farklı şekillerde ifade edilmektedir. XBRL farklı şekillerde ifade edilen bu kavramların bilgisayarlar tarafından aynı şekilde anlaşılmasını sağlayabilen bir teknolojidir. [6] Ancak bu etiketler insanlar tarafından görülmeyecek sadece internet tarayıcı, bir hesap tablosu veya muhasebe yazılımları tarafından okunup algılanacaktır. Bilgi kullanıcıları sadece gerekli bilgileri ve başlıkları göreceklerdir. [12] Şekil 4: XBRL Etiketlemesi Örneği Bu anlamda XBRL in temel felsefesi finansal verilerin blok metin olarak web sayfasında görüntülenmesi yerine, bu verilerin her bir kalemini önceden belirlenmiş dünya çapında standart etiketler ile etiketleyerek, dünyanın herhangi bir yerindeki bilgisayar tarafından anlaşılabilmesini sağlamaktır. XBRL bu anlamsal içerik avantajlarını ticari ve finansal gereksinimler doğrultusunda özelleştirerek, iş dünyasındaki veri akışını rahatlatan bir açılım sunmaktadır. [3] Barkodlar ürünün tanınması ve dağıtılmasında nasıl bir işlev görüyorsa, XBRL de finansal raporlamada aynı işlevi görmektedir.[10] Her bir nokta ayrı ayrı etiketlendiği için finansal tablolardaki kalemlerin yeri farklı kişilerin gereksinimlerini karşılamak amacıyla kolaylıkla değiştirilebilir. XBRL ile hazırlanan finansal tablolar bu kişilerin istediği farklı versiyonlara otomatik olarak dönüştürebilir. [8] XBRL ile işaretlenmiş olan bir finansal bilgi bilgisayarlar tarafından okunduğunda bu finansal bilginin hangi işletmeye ait olduğu, hangi döneme ait olduğu ve tutarının ne olduğu gibi bilgiler kolaylıkla görülebi- 198 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

7 Süleyman AĞMAZ lecektir. XBRL dosyalarını kütüphanelerde uygulanan katalog sistemine de benzetmek mümkün olabilir. Örneğin, bir kütüphanedeki binlerce sayıdaki kitaplara barkodlanmış olmaları sayesinde kitapların adı, yazarı, yayın yılı gibi bilgilere kolayca ulaşılabiliyorsa XBRL dosyalarına da sunulan bilgilere aynı mantık çerçevesinde ulaşılabilmektedir. [1] XBRL farklı bileşen ve dokümanlar içeren kompleks bir yapıya sahiptir. Bu çalışmada, XBRL in teknik yönü üzerinde detaylı olarak durulmayacak olup, teknik yönüne ilişkin değişik akademik çalışmalarda birbirinden farklı sınıflandırmalar bulunmaktır. XBRL üç temel bileşenden meydana gelmektedir. Bunlar; spesifikasyonlar, XBRL taksonomileri ve XBRL örnek dokümanlarıdır. Spesifikasyonlar, XBRL uyumlu belgelerin oluşturulmasını belirleyen kuralları içerir ve XBRL in nasıl çalışacağını gösteren temel teknik tanımlamaları sağlar. Taksonomiler, finansal bilgileri tanımlama ve sınıflandırma sistemidir. Örnek dokümanlar ise XBRL etiketleri ile etiketlenmiş ve XBRL e uyumlu hale getirilmiş olan belgelerdir. Örnek dokümanların bir kez oluşturulması yeterli olup, daha sonra bu dokümanlar farklı formatlarda ve içerikte finansal raporların üretilebilmesine olanak sağlamaktadırlar. [1] Amerikan Sertifikalı Kamu Muhasebecileri Enstitüsü (AICPA) ve Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (lasb), XBRL in kullanımının yaygınlaştırılması ve genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak raporlama yapılabilmesi amacıyla taksonomilerin (taxonomies) oluşturulmasına ilişkin ortak çalışmalar yürütmektedirler. IASB ve AICPA tarafından oluşturulan taksonomiler, finansal raporlarda yer alan bilgilerin standart bir şekilde nasıl tanımlanması gerektiğini ifade eder. Bilgiyi oluşturan kişiler kendi finansal sistemlerinden veriyi alarak, finansal bilgileri taksonomilerin tanımlandığı standart bir formata dönüştürürler. Örneğin, elektronik ortamda hazırlanmış yıllık şirket raporundaki finansal tablolar, denetçi raporları ve notları XBRL formatında hazırlandığında ağ ortamında kolaylıkla okunabilen sayfalar şeklinde sunulmuş olmakta ve bu dokümanlar kullanıcılar tarafından doğrudan okunabilmektedirler. [5] Tag adı verilen etkiletler sayesinde finansal raporlama için gerekli olan kavramlar herkesin anlayacağı tek bir dil altında belirlenmekte ve finansal raporların oluşturulması sağlanmaktadır. Taksonomiler sözlüklere benzemektedirler, belirli iş raporları türlerinde kullanılan tüm terimlerin kararlaştırılmış uzun listeleri bulunmaktadır. Böylece işletmelerin finansal bilgileri herkes tarafından anlaşılabilir ve karşılaştırılabilir olmaktadır.[1] Ülkemizde tek düzen hesap planı muhasebe alanınla bilinen en genel taksonomilerden biridir. Bir hesap planı işletmeyi varlıklar, yükümlülükler, gelirler ve giderler olarak sınıflandırmaktadır. Aynı şekilde bilanço formatının varlıklar, yükümlülükler ve özkaynaklar olarak sınıflandırılmış olması da bir başka taksonomi örneğidir. [11] Muhasebe sisteminde, XBRL kullanılarak tanımlanması gereken pek çok farklı muhasebe kavramı bulunmaktadır. Ayrıca Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (IFRS) ve bazı ulusal Genel Kabul Görmüş Muhasebe Uygulamalarına (GAAPs) göre tanımlamaların farklı olarak yapıldığı finansal raporlamaya ilişkin farklı düzenlemeler de bulunmaktadır. Bu nedenle kabul edilen finansal raporlama düzenlemesine ilişkin finansal kavramlar arasındaki ilişkilerin yani muhasebe kurallarının (ilkelerinin) de tanımlanmasına ihtiyaç vardır. Bu tanımlama varlıklarla örneğin karşılıklar arasında bir ilişkinin bulunup bulunmadığı ve eğer var ise muhasebe uygulamalarına göre bu ilişkinin nasıl olduğu ilgili muhasebe düzenlemesi referans verilerek yapılmalıdır. Finansal tablo kullanıcılarına kısa zamanda doğru ve güvenilir bilgi sağlayan XBRL in verilerinin girilmesi zaman almakta olup yaklaşık unsurun tanımlanmış olması gerekmektedir. [4] Örneğin internet ve telefon hizmeti veren Comcast şirketi finansal raporlarını XBRL e gore hazırlamak için Dolar ve 150 saat harcamıştır. İlk etapta maliyetli ve zor gibi görülse de sonradan sağlayacağı yararlar göz önüne alınırsa XBRL e geçiş, tüm işletmeler açısından için uzun vadeli fayda sağlayacaktır. Sistemin kurulum aşamasında yüklenilmesi gereken batık maliyetler, orta vadede bir ölçek ekonomisi yaratabilecek bir niteliktedir. Bu sebeple XBRL in 199 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

8 Finansal Tabloların Sunumunda Ortak Bir Dil: XBRL kullanılmaya başlanmasından sonra birçok yazılım şirketi XBRL dökümanı ve taksonomileri geliştirerek yazılımlar üretmişlerdir. Bu yazılımlar sayesinde işletmeler XBRL taksonomileri geliştirilerek işletmeye özel finansal tablolar oluşturulabilir ve finansal bilgilerini XBRL e en uygun şekilde hazırlayabilirler. [11] XBRL DE RAPORLAMA XBRL uygulamasında birinci aşama, bir sınıflandırma sisteminin seçimidir. Sınıflandırma sistemi seçildikten sonra unsurların dosyalama sistemine etiketlenmesi gerekir. < ve > sembolleri arasında yer alan sözcük bir etiket olarak adlandırılır. Örneğin <Netgelir>,<Hazır Değerler> veya <Kasa> gibi. Bu etiketler arasında ise bir değer yer alır. Örneğin <Netgelir> </Netgelir>.Böylece unsurlar tanımlanmış ve belirtilmiş olur. Birçok yazılım, XBRL etiketlemesini otomatik olarak gerçekleştirmektedir. Bu yazılımlar, unsurların belirlenen sınıflandırma sistemine göre etiketlenmesini sağlar. Böylece sistem tarafından örnek doküman direkt olarak oluşturulabilir. Eğer yazılım XBRL destekli değilse, veriler manuel olarak etiketlenmeli, kaydedilmeli ve örnek doküman oluşturulmalıdır. Belirli bir uygulamaya ait veriler ortak bir XBRL kelime dağarcığına dönüştürülmekte ve ağ ortamında serbestçe paylaşılmaktadır. Etiketlenmiş olan bu veriler başka bir uygulama ile eşleşerek kolayca kullanılabilmektedir. [5] Örneğin; net gelir rakamlarını gösteren veri, uygun etiketler vasıtasıyla tanımlanır ve elde edilen bu bilgiler çeşitli amaçlar için kullanılabilir hale dönüştürülmüş durumda ise net gelir olarak etiketlenmiş bu veri tekrar kullanıldığında bilgisayar tarafından net gelir olarak algılanacak ve verinin kullanıcı tarafından tekrar net gelir olduğunu belirtilmesine gerek kalmayacaktır. Bu veri hem sayısal hem de sözel bilgilerle etiketlenmektedir. Finansal bir tabloda yer alan rakamı anlamsızdır ve bu rakamın neyi temsil ettiği anlaşılamamaktadır. Oysaki XBRL bu türde bir veriyi; <Net Gelir> </Net Gelir> şeklinde kodlayarak diğer işletmelerin ve ilgililerin bunun işletmeye ait net gelir rakamı olduğunu anlamasını sağlamaktadır. Bir programcı bir bilgisayara Net Gelir kavramından ne anlaması gerektiğini ve ne tür değerlerin bu kavramla ilgili olduğunu önceden tanımlamalıdır. [14] Sektörlere göre hazırlanmış taksonomiler vasıtasıyla net gelir in ilgili olduğu diğer bilanço ve gelir tablosu kalemleri, finansal tablolarda nerede bulunduğu, para birimi cinsi gibi bilgiler de anında XBRL uyumlu programlar tarafından anlaşılmakta ve kullanıcılara analizleri esnasında kolaylıklar sağlamaktadır. Ayrıca bu bilgileri kullanarak çeşitli analiz oranlarının hesaplanması ve karşılaştırmaların yapılması da olanaklı olmaktadır. [16] Mevcut durumda Microsoft, XBRL uygulamaları için Office programı tabanında çalıştırılabilecek XBRL araçları sunmaktadır. Bu araç ile gerekli sınıflandırma sistemi oluşturulduktan ya da transfer edildikten sonra herhangi bir finansal rapora yönelik analizlerin yapılma imkânı mevcuttur. XBRL araç çubuğu bilgisayara kayıt edildikten sonra Excel dokümanı içerisinde yer alacaktır. Bu araç çubuğu ile farklı sınıflandırma sistemleri kullanılabilir, hazırlanan doküman yayınlanabilir ve analizler yapılabilir. Ayrıca farklı kaynaklardan elde edilmiş dokümanların karşılaştırılması ve oran analizlerinin yapılması da mümkündür. [6] XBRL bütün muhasebe problemlerini çözebilecek bir yapıya sahip değildir. XBRL, farklı biçimlerdeki finansal raporların hazırlanması işlemlerinin etkinliği ve bu raporlardaki özel, detaylı bilgilerin güvenli olarak elde edilmesi ile ilgili iki önemli problemi çözmektedir. Birinci problem, şirketlerin yazılı finansal raporlar, web sayfası ve dosyalama gibi raporları hazırlamaları için bilgileri birden fazla girmesidir. XBRL ile bilgi bir kere girilecektir ve aynı bilgi baskılı finansal rapora, web sayfası için HTML dokümanına, XML dosyasına ya da bankacılık veya diğer düzenleyici raporlar gibi özel raporlama biçimlerine dönüştürülecektir. XBRL kullanımı ile veriler farklı sistemler arasında yeniden anahtarlanmadan taşınabileceği için farklı kaynaklardan veri toplama işlemlerindeki hatalar ortadan kalkmaktadır. Kuruluşlar finansal raporlarını bir defa oluşturacaklar ve bu finansal raporu yazıcıdan kağıda dökmek, internette yayınlamak veya bankaya kredi talebinde bulunmak üzere le göndermek için kullanabileceklerdir. Bu nedenle XBRL ile işletmelerin defalarca finansal tablo oluşturmaları gerekmeyecektir. Hatta finansal tablolarındaki rakamlar değiştiğinde dahi finansal raporlarını yeniden oluşturmak zorunda kalmayacaklar, sadece söz konusu tabloları yeniden sunmakla yetineceklerdir. Rapor üretim ve dağıtım maliyeti yanında verilerin girişi esnasında meydana gelen insan hatalarını ortadan kaldırarak raporlama işleminin etkinliğini artırmaktadır, İkinci problem ise, finansal raporlardan özel-detaylı bir bilginin bulunması işleminin manuel bir işlem olmasıdır. Örneğin bir şirket bir bilgisayara 1999 yılı amortisman giderlerini al diyemez. Eğer finansal raporlar XBRL kullanılarak hazırlanırsa, bilgisayar programı bu rapordaki istenen her bilgi parçasını kolayca çıkartabilecektir.[6] 200 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

9 Süleyman AĞMAZ XBRL İN ORTAYA ÇIKIŞI XBRL ile ilgili çalışmalar; AICPA, CICA (Canadian Institute of Chartered Accountants - Kanada Sertifikalı Muhasebeciler Birliği Enstitüsü) gibi büyük muhasebe kurumları, Morgan Stanley, MS ve IBM gibi lider şirketlerden oluşan 13 ilgili kuruluş tarafından Ağustos 1999 da başlamıştır. [6] Ekim 2004 te OECD, XBRL uygulamasının vergi tahsilâtını arttırma noktasında faydalı olacağını açıklamıştır. Nisan 2005 de ise ABD de, SEC, XBRL finansal raporlama formatlarının gönüllülük esasına dayalı olarak düzenlenmesi çalışmasını başlatmıştır yılında Belçika Vergi Dairesi ve 2007 yılında İngiltere ve Hollanda Vergi Daireleri bu uygulamayı başlatmıştır. 30 Mayıs 2008 de US XBRL Organizasyonu, SEC e US GAAP Taksonomisini açıklamıştır. SEC bu öneriyi 17 Aralık 2008 deki onaylamış ve belirlenen son kuralların ilk başta US GAAP kullanan yerel ve yabancı şirketlere ve daha sonra da IFRS kullanan özel yabancı şirketlere uygulanmasına karar vermiştir. Buna göre XBRL formatında üretilmiş bilgi şirketlerin finansal tablolarını, dipnot açıklamalarını içerecektir. SEC dışında IASB de IFRS ile XBRL in birlikte kullanılması konusunda çalışmalar yapmaktadır yılında IASB nin XBRL Ekibi kurulmuş ve 2 Temmuz 2007 de yeni taksonomilerin oluşturulması amacıyla yeni bir strateji planını onaylamıştır. [1] Amerika Birleşik Devletleri ve Asya da XBRL in kullanımı sermaye piyasalarına odaklanılmışken, Avrupa da XBRL daha çok hükümetler tarafından kullanım alanı bulmuştur. Avrupa daki ilk benimseme dalgası 2003 yıllarında özel ve kamu sektörlerindeki paydaşların birlikte çalışarak XBRL taksonomileri geliştirmesiyle başlamıştır. Avrupa da XBRL in etkili veri toplama özelliğine çeşitli gruplar farklı nedenlerle ilgi duymuştur. Örneğin İrlanda daki vergi düzenleyicileri, Almanya da belediyeler, İspanya da bankacılık sektörü, Hollanda da Su Kurulu (Water Board) ve Danimarka da Şirketler Meclisi gelişmeyi yürütmüşlerdir. [9] Günümüzde AICPA, IASB gibi profesyonel kuruluşların rehberliğinde XBRL dilinin oluşturulması ve dünya genelinde kullanımının desteklenmesi amacıyla yaklaşık 450 kuruluşun üyesi olduğu herhangi bir kar amacı gütmeyen XBRL International konsorsiyumu çalışmalar yürütmektedir. [13] Bugün dünyada gelişmiş pek çok ülkenin düzenleyici kuruluşları ve denetim kuruluşu finansal raporlamanın XBRL formatında gerçekleştirilmesine yönelik çalışmalar yapmakta ve bu yöndeki düzenlemelere destek vermektedir. Bugün XBRL i uygulayan başlıca ülkeler; Avustralya, Kanada, Danimarka, Japonya, Hollanda, Yeni Zelanda, Singapur, İngiltere, ABD, İspanya, Hong Kong, İrlanda ve Kore dir. Bu alanda Avusturya, Almanya, Fransa ve Tayvan da XBRL e geçiş çalışmaları gerçekleştirilmektedir. [10] 201 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

10 Finansal Tabloların Sunumunda Ortak Bir Dil: XBRL XBRL İLE İLGİLİ TÜRKİYE DE YAPILAN ÇALIŞMALAR Bilgi ve iletişim teknolojileri, bilginin etkili kullanımı ve paylaşımı sayesinde ülkelerin rekabet güçlerinin artırılmasında önemli fırsatlar sunmaktadır. Bu teknolojileri etkili kullanamayan ülkeler için ise, bu durum geleceğe yönelik önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Bilgi toplumunun getirdiği fırsatlar ve aynı zamanda tehditler artan bir ilgi görmekte, bu konuda uluslararası işbirliğini artırmak amacıyla çalışmalar yapılmaktadır. Ülkemizde bilgi toplumuna geçiş sürecinin hızlandırılması amacıyla, Acil Eylem Planında yer verilen e-dönüşüm Türkiye Projesinin koordinasyonuyla DPT Müsteşarlığı(Kalkınma Bakanlığı) görevlendirilmiştir. DPT Müsteşarlığı koordinasyonunda, katılımcı bir yaklaşımla yürütülen çalışmalar sonucunda hazırlanan ve 73 eylemden oluşan e-dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı (KDEP) 2003/48 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile hayata geçirilmiştir. Projenin üst seviyede yönlendirilmesi ve izlenmesi amacıyla e-dönüşüm Türkiye İcra Kurulu kurulmuştur. e-dönüşüm Türkiye İcra Kurulu, kamu kurum ve kuruluşlarıyla ilgili sivil toplum kuruluşlarının ortak çalışması ve e-dönüşüm Türkiye Projesi Danışma Kurulunun katkılarıyla hazırlanan Bilgi Toplumuna Dönüşüm Politikası belgesini kabul etmiştir. KDEP in ilk maddesi olan Bilgi Toplumu Stratejisine de esas teşkil edecek olan bu belgede, Türkiye nin küresel rekabette avantaj sağlayarak dünya pazarından daha fazla pay alması ve toplum refahının artırılması amacıyla, bilgi ekonomisine geçmesi ve bilgi toplumuna dönüşmesine yönelik temel politikalar belirlenmektedir. [1] Türkiye de XBRL in henüz uygulama alanı bulunmamaktadır. Türkiye deki ekonomik, sosyal ve benzeri bilgilerin sunulmasında özellikle XML tabanlı web sayfalarının yapıldığı görülmektedir. Örneğin, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü, DPT, TCMB, TÜİK gibi kurumlar, bilgileri kullanıcılara sunarken mevcut HTML, Excel, PDF, Word yapısının yanı sıra XML tabanında da veri sağlamaktadır. [9] Son yıllarda ülkemizde ön plana çıkan e-dönüşüm, e-devlet ve e-yönetişim çalışmaları düşünüldüğünde, XBRL in temel katkısı yerel alanda daha rahat ortaya konabilir. Küresel alandaki katkısı ise Avrupa Birliği, Basel kiriterleri ve Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (IFRS) gibi süreçler ilerledikçe ölçülebilir hale gelecektir. Söz konusu çalışmaların temel motivasyonu özellikle kamu yönetimi ve alanında teknolojik araçların artan ölçekte ve kapsamda kullanımını sağlayarak şeffaflığı, veri paylaşımını ve veri sorgulama kültürünü geliştirmektir. [5] 202 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

11 Süleyman AĞMAZ XBRL İN TEMEL ÖZELLİKLERİ VE FAYDALARI XBRL in genel anlamda finansal raporlama alanına sağladığı ve finansal verilerin üretim, yönetim, karşılaştırma, denetim, düzenleme ve analiz amaçlı olarak kullanan farklı çıkar gruplarına özel olarak sağladığı faydalar bulunmaktadır. XBRL in temel özellikleri ve sağladığı faydalarından bazıları şu şekilde sıralanabilir [6]: XBRL kullanıcılara finansal rapor bilgilerinin analiz edilmesi, transferi, yayınlanması ve hazırlanmaları konusunda standart metot sağlayarak, finansal bilgi tedarik zincirinin her üyesine faydalı olmaktadır. Rutin görevlerin otomatikleştirilmesi sonucunda rapor hazırlama maliyetleri azalmaktadır [16], Örneğin; bir işletmenin farklı birimlerindeki finansal bilgiler çok daha hızlı, ucuz ve etkin bir biçimde XBRL ile güncellenerek bir araya getirilmektedir. Bilgiler bir kez yazılım tarafından XBRL zaman ve mekân sınırlamalarını ortadan kaldırarak herhangi bir yerden bilgilere erişime imkan vermektedir. XBRL özel bir teknoloji değildir. Lisansız olarak kullanılabilecek kamuya açık bağımsız bir programlama dilidir. XBRL bireysel tercihlere uygulanabilecek esnekliktedir. Herhangi bir bilgisayarda herhangi bir işletim sistemi ile kullanılabilir. XBRL, farklı dillerde raporlama yapmak isteyen firmalar ve kurumlar için gerekli dil etiketlerinin ilavesi ile raporların her dil için ayrı ayrı hazırlanması işlemlerini ortadan kaldırmaktadır, XBRL, iç ve dış bilgiler için uluslararası kabul edilmiş bir format sunarak verilerin toplanması ve dağıtılması maliyetlerini azaltır, XBRL şirketler, borsalar, düzenleyiciler ve analistler tarafından paylaşılacak genel veri tanımlamaları sunar. Bu da, şirketlerin uluslararası konum kazanmalarını sağlar, edinildiğinde; farklı tipteki alt bilgiler en az çabayla üretilebilmektedir. XBRL mevcut muhasebe standartları temelinde verilerin etiketlenmesini sağlamaktadır. XBRL yeni bir muhasebe standartları seti olmadığı gibi, muhasebe hesap planı da oluşturmamakta ve mevcut muhasebe standartlarında da herhangi bir değişiklik gerektirmemektedir. XBRL sadece bilgisayarlar için finansal verileri anlayıp karşılaştırabilmesi için bir standart mekanizma sunmaktadır. Ayrıca XBRL, şirketin mevcut muhasebe standartları dahilinde normalde açıkladığı bilgilerden daha fazla herhangi ek bilgi açıklamasını istememektedir. XBRL, raporların mevcut standartlara uygun hale getirilmesine yardımcı olmaktadır. Mevcut muhasebe standartlarına ve standartlardaki yeni değişikliklere esneklikle uygulanabilmektedir. XBRL sadece Amerika merkezli bir çalışma değil uluslararası etkileri ve temeli olan bir çalışmadır. XBRL finansal verilerin hazırlanması, tekrar kullanımını, raporların hazırlanması ve analizini kolaylaştırmaktadır. XBRL tabanlı uygulamaların belirli bir sınıflandırma sisteminden bağımsız olarak geliştirilebilmesi sonucunda hızla değişen fırsat ve şartlara raporlama gereksinmeleri uyarlanabilmektedir. XBRL ile finansal bilgiler anlamsal olarak sınıflandırılmış olarak sunulacağı için XBRL ile hazırlanmış finansal bilgiler arasında veri arama ve bulma, veri filtreleme mümkün olacaktır. Buna bağlı olarak bilgi arama ve bulma işlemleri de hızlanacaktır. Her şeyden önemlisi, veri bulmada güvenilirlik artacaktır. Özellikle çok miktardaki finansal verilerle çalışmak zorunda kalan finansal analistlerin önüne analize hazır bilgi ulaştırılmış olacaktır. Bir finansal raporda belirli değerleri bulmak için birçok raporun okunması yerine istenen bilginin bulunmasında etiketlenmiş verilerle hızlı şekilde bilgiye ulaşmayı sağlar.[6] 203 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

12 Finansal Tabloların Sunumunda Ortak Bir Dil: XBRL hazırlanması işlemlerinde verilerin tekrar tekrar girilmesi ve biçimlendirilmesi gerekmektedir. XBRL de ise tek bir veri girişi ile hazırlanan raporlar farklı amaçlarla kullanılacak sunum biçimlerine dönüştürülebilmektedir. Böylece rapor hazırlama maliyetleri azalmaktadır. - XBRL kayıtlı bilgilerin birbirleri ile uyumlu ve doğru olmalarını sağlamaktadır. Çünkü sınıflandırma sistemi, verilerin uyumlu olması halinde kaydedilmesini sağlamaktadır. Daha kesin veriler, analist ve yatırımcılara ulaştırılabilmekte ve verilerin hazırlanması, toplanması gibi işlemlerdeki zamandan tasarruf sağlanması dolayısıyla verilerin analizi için daha fazla zaman sağlanmaktadır; bunun sonucunda analiz, karar verme ve öngörü işlemleri üzerinde daha fazla odaklanma ve daha etkili kararlar alabilme imkanı vermektedir, Analistler ve finansal raporların diğer kullanıcıları finansal raporların bütünündeki önemli bilgi ve özelliklere yönelmekte; dipnotlarda açıklanan bilgilere daha az dikkat etmektedirler. Bundan dolayı, kullanıcılar finansal raporları PDF gibi araştırma imkanı olmayan geleneksel yollarla okudukları zaman, veriler arasındaki ilişkileri belirlemede başarısız olabilir ya da gözden kaçırabilirler. Ancak araştırma yapılabilir format olan XBRL ile kullanıcı, açıklanmış ve belirtilmiş bilgilerle ilişkili bilgileri eş zamanlı olarak görebilir. Böylece araştırma çalışmaları azalır. XBRL; karşılaştırma yapılmasını kolaylaştırarak ve bütünlük sağlayarak iki tip bilginin birlikte sunulması ve araştırmaların daha amaca yönelik olmasını sağlamaktadır. Bu da kullanıcıların bilgi arayışındaki ihmalleri ve hataları azaltarak açıklamaları daha şeffaf hale getirme potansiyeline sahiptir.[6] Mevcut finansal raporlamada farklı amaçlarla kullanılacak raporların istenilen biçimde ve formatta Mevcut finansal raporlamada raporlarda herhangi bir değişiklik yapılabilmesi için bilgi sisteminin her bölümünde ayrı ayrı değişiklik yapılması zorunludur. Ayrıca bu değişiklikleri gerçekleştirebilmek için tüm farklı raporlama biçimlerinin tek bir biçime dönüştürülmesi gerekmektedir. Bu da hatalara sebep olmaktadır. Bilgi parçalarına anlam kazandıran etiketlerin kullanılmasından ve veri girişinin sadece bir kere yapılmasından dolayı, raporlarda yapılmak istenen herhangi bir değişiklik sadece sistemin bir bölümünde yapılmakta ve diğer sistemlere otomatik olarak iletilmektedir. Mevcut finansal raporlamada farklı sistemlerdeki kaynaklardan elde edilen finansal bilgileri birleştirmek ve analiz etmek gerektiğinde problemler meydana gelmektedir. XBRL ile finansal raporlar online olarak analiz edilebilmekte ve farklı kaynaklardan elde edilen finansal tablolar karşılaştırılabilmekte ve oran analizleri yapılabilmektedir. Mevcut finansal raporlamada yönetim için gerekli olan tamamlanmış ve doğru bilgiler ancak finansal raporlama işlem aşamaları tamamlandığında hazır olmaktadır. XBRL yönetim için gerekli finansal raporların herhangi bir zamanda online olarak hazır olmasını sağlamaktadır. XBRL, bir bilginin diğeriyle ne şekilde ilişkili olduğunu da gösterebilmektedir. Bu sebepledir ki kullanıcı, üzerinde çalıştığı bilginin ne şekilde hesaplandığını da görebilmektedir. Aynı zamanda bu bilginin farklı bilgi gruplarında ne şekilde kullanıldığını, organizasyon ve sunum yönleriyle izleyebilmektedir. En önemlisi XBRL son derece esnek bir çalışma prensibine sahiptir. Bu sebeple firmalar ya da diğer organizasyonlar özel koşullarına göre yazılımı kolaylıkla adapte edebilmektedirler. 204 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

13 Süleyman AĞMAZ XBRL bir finansal kalemin nereye rapor edileceği endişesini azalttığı için kural bazlı muhasebeyi kolaylaştırır. XBRL ile bilgi asimetrileri azalacak, uzun vadede şeffaflık ve pazar etkinliği sağlanabilecektir. [9] Denetim - XBRL İN DENETİMDE KULLANIMI XBRL kullanıcılarına eş zamanlı muhasebe uygulamaları ile denetim kanıtlarının elektronik formda, yüksek kalitede, güvenilirlikte ve hızlı bir şekilde elde edilmesine olanak sağlamaktadır. XBRL ile mali bir işlemin gerçekleşmesi, kayıt altına alınması ve gözden geçirilmesi arasındaki zaman farkı en aza indirgenmektedir. Tam zamanlı olarak oluşan ve kayıt edilen ekonomik faaliyetlerin aynı anda tam zamanlı olarak raporlanması özellikle denetçilerin de sürekli denetim (continous auditing) yapmalarını zorunlu kılmaktadır. Denetim, veriler güncellendikçe eş zamanlı olarak yürütülebilecektir. Bu açıdan denetim faaliyetleri de giderek daha fazla otomasyona yönelecektir. Denetçilerin tam zamanlı (realtime) denetim yapacak teknolojiye sahip olması gerekmektedir. Ayrıca XBRL ortamında finansal bir bilgi aynı zamanda mali olayların arkasında yatan bilgileri tanımlayarak ortaya koyabilmektedir.[5] Finansal bilgilerin dayanağı olan sayısal ve sözel muhasebe ve mevzuat altyapısının da tanımlanmış olması finansal verilerin denetimi ve analizinde kullanıcılara büyük kolaylık sağlamaktadır. Bugün dünyanın birçok ülkesinde XBRL in, vergi idarelerinde giderek kullanımı yaygınlaşmakta ve her geçen gün idarelerin ilgisini çekmektedir. XBRL ile oluşturulmuş büyük defter ve yevmiye defterleri, bunlara göre hazırlanmış finansal raporlar elektronik ortamda ve standart bir formatta bulunması nedeniyle, eskiye göre çok daha kolay, hızla ve doğrulukla erişilebilecek haldedir. Vergi idaresi defterlerin ve finansal raporların hatta vergi beyannamelerinin XBRL formatında oluşturulmasını istediği takdirde, vergi denetimi de sürekli ve etkin bir hal alacaktır. Vergi denetiminin mekanik birçok faaliyeti elimine olup, daha önemli alanlarda etkili çalışmalar yapma olanağı doğacaktır. Örneğin vergi idareleri tüm mükelleflerin XBRL formatında hazırlanmış vergi beyannamelerini, büyük defter ve yevmiye defter kayıtları ile finansal raporlarının bazı mekanik denetimlerini bir yazılım aracılığı ile kolaylıkla yapabileceklerdir. Bu da mevcut vergi denetim işlemlerinin büyük bir oranına karşılık gelecektir. Vergi idaresinin inceleyeceği mükellef sayısı artacaktır. Belki de, vergi idaresi tüm mükelleflerini sürekli inceleme olanağına kavuşacaktır. Üstelik vergi idaresinin toplam vergi inceleme maliyetleri aynı düzeyde kalabilecek, hatta azalabilecektir. Mükellef başına vergi inceleme maliyetleri düşecektir. [9] 205 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

14 Finansal Tabloların Sunumunda Ortak Bir Dil: XBRL Yakın bir gelecekte pek çok ülkenin vergi idareleri ve pek çok denetim organı XBRL formatında finansal raporlama biçimlerinin düzenlenmesini isteyeceklerdir. [9] XBRL kullanımında önemli aşamalar kaydetmiş olan Çin Halk Cumhuriyeti, denetimde kullanmak amacıyla finansal hileyi belirlemek amacıyla XBRL veritabanını araştırarak olağandışı kayıtları otomatik olarak araştıran yazılım geliştirilmesi çalışmaları yapmaktadır. [4] SONUÇ Etkin olarak kullanılamayan bilgi önemini kaybeder. Bilgiyi paylaşabilmek, yeniden kullanabilmek, sınıflandırmak, işleyebilmek, depolayabilmek kısaca yönetebilmek gerekir. Ancak yazılı, sözlü ve görsel veriler, aşırı miktarlarda olmaları ve birden fazla alanda kullanılmaları nedeniyle, aktarılma, sorgulama ve başka bir sisteme yerleştirilmelerinde maliyet, zaman ve işgücü kaybına yol açmaktadırlar. [5] Günümüzde İşletme ve kurumlar ile ilgili çıkar gruplarının sayısının artması, finansal bilgilerin kullanıcılar için anlaşılabilir, ihtiyaca uygun, güvenilir, karşılaştırabilir ve zamanında düzenlenmiş olmasının önemini artırmıştır. Günümüzde neredeyse tamamen birbirine entegre olmuş finansal piyasaların aktörleri finansal kararlarını etkileyebilecek her türlü finansal bilgiye, en güvenilir, en hızlı şekilde ve en düşük maliyetle ulaşmak için dünya çapında çalışmalar yürütmektedirler. Bu çalışmalardan en önemlilerinden birisi de XBRL dir. XBRL, finansal raporlama sürecinde teknolojik farklılık ve veri format yapısından kaynaklanan sorunları ortadan kaldırmakta, verimlilik ve şeffaflık artışı sağlamakta, internet ortamında finansal raporlama olanağı sunmakta, ilgililerin işletmeye ilişkin her türlü bilgiye daha kolay, hızlı ve az maliyetle ulaşmasını sağlamaktadır. XBRL den beklenen faydaların tam olarak ortaya çıkabilmesinin en önemli öncüllerinin başında dünya genelinde uluslararası muhasebe/finansal raporlama standartları ile ülkelerin muhasebe uygulamalarının entegrasyonunun sağlanması gelmektedir. Her ne kadar farklı muhasebe bölgeleri için faklı taksonomiler oluşturulması ile XBRL de hazırlanan finansal tablo verilerinin dönüştürülebilecek olduğu düşünülse de uluslararası finansal raporlama standartlarının entegrasyonu ile finansal tablo verilerinin dayandığı muhasebe altyapısı da dünya çapında standart bir hale gelebilecektir. Tüm dünyadaki eğilim göz önüne alındığında XBRL nin finansal bilgi tedarik zinciri paylaşımcılarına hızlı, doğru, güvenilir ve zamanında bilgi verilmesi konusunda ortak bir platform oluşturulduğu görülmektedir. Öncelikle ülkemizin uluslararası finans siteminde güçlü bir şekilde yerini alabilmesi ve uluslararası yatırımlardan istediği ölçüde pay alabilmesi, uluslararası uygulamaların vakit kaybetmeden ülkemizde de yakından takip edilmesi ve uygulanabilir hale getirilebilmesi ile mümkündür. Ülkemizde henüz uygulama alanı olmayan XBRL in Türkiye de ileriki yıllarda uygulama alanı bulması muhtemeldir. Bu yeni gelişimin ülkemizde de takip edilebilmesi için XBRL ile ilgili çalışmalara başlanması gerekmektedir. Yakın bir gelecekte standart haline gelmek ve zorunlu olarak kullanılmak durumunda olan XBRL, ilk kez uygulanacak ülkeler açısından bir adaptasyon süreci gerektirmektedir. Neredeyse tüm Avrupa ülkeleri, bu hazırlıklarını başlatmış ve çoğu tamamlamış durumda olmalarına rağmen ülkemizde henüz bu tür çalışmaların olmaması kaygı vericidir. Kar ve gelir amaçlarından arınmış finansal raporlama düşüncesinin yaygınlaştırılması ülkemizin uluslararası rekabet şansını da artıracaktır. [8] Ülkemizin XBRL le ilgili çalışmalarda biraz geriden geliyor olması, bu zamana kadar XBRL in geliştirilmesi için ülkelerin katlandığı zorlukların göz önüne alınması ve ülke deneyimlerinden faydalanılabilecek olması XBRL e geçiş sürecini daha verimli bir hale getirilebilecektir. Aynı zamanda uluslararası finansal raporlama standartlarının ülkemizde uygulanmaya başlanmış olması UFRS ler bazında taksonomilerini oluşturmuş olan ülkelerin uygulamalarından daha aktif bir şekilde yararlanabilmemizi sağlayacaktır. Ülkemizin finansal raporlama alanındaki uluslararası gelişmeleri yakından takip ediyor olması ve XBRL uygulamaları konusunda uluslararası bir birikimin meydana gelmiş olması ülkemizin XBRL e geçiş sürecinde çok hızlı bir şekilde yol almasına katkıda bulunacaktır. XBRL ile ilgili çalışmalara öncelikle ilgili kurumların XBRL hakkında bilgilendirilmeleri gerekmektedir. XBRL ile ilgili çalışmaların başlangıç noktası olan, kullandığımız muhasebe standartları dahilinde gerekli XBRL sınıflandırma sistemini oluşturacak çalışma komisyonlarının oluşturulması gerekmektedir. Böylece dünyada görülen finansal raporlama eğiliminin ülkemizde de uygulanması için ilk adım atılmış olacaktır. Günümüzde XBRL, daha çok özel sektör kuruluşlarının finansal tablo verilerinin hazırlanma, yönetim, ana- 206 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011

15 Süleyman AĞMAZ liz ve denetimi için kamu ve özel sektör kuruluşları tarafından kullanılmaktadır. Bununla birlikte performans odaklı özel sektör yaklaşımın kamu sektöründe git gide daha etkin hale gelmesiyle birlikte pek çok mali ve idari özel sektör uygulamaları kamuda uygulama imkânı bulduğu ve XBRL in kullanımının yararları düşünüldüğünde, XBRL in kamu sektöründe de çok rahatlıkla uygulama alanı bulabileceği görülecektir. Bu sebeple kamu sektöründe finansal verilerin daha etkin bir şekilde hazırlanma, yönetim, analiz ve denetiminde XBRL den yaralanmak için başta Maliye Bakanlığı olmak üzere konu ile ilgili kuruluşların ortak çalışmalar yürütmesi yerinde olacaktır. Yaptığı düzenlilik denetiminin önemli bir unsuru olan mali denetim ile kamu kuruluşlarının finansal tablolarına uygunluk görüşü veren Sayıştayın da denetim alanında yer alan kuruluşların finansal tablo verilerinin XBRL kullanılarak daha güvenilir ve analiz edilebilir bir şekilde alınabilmesi için yapılacak çalışmalarda yer alması uygun olacaktır. Bu sayede denetimlerin eş zamanlı olarak daha etkin ve hızlı olarak daha geniş bir ölçekte yapılabilecektir. Ayrıca kamu kurumlarının finansal verilerini hazırlarken kanunlara uygun ve finansal raporlama açısından doğru olarak girilmesinin sağlanabilecek olması uygunluk denetimlerine ve iç kontrol sistemlerinin güçlendirilmesine de katkı sağlayacaktır. KAYNAKÇA Arş.Gör.Dr. Nermin ÇITAK, Güvenilir Finansal Raporlama Açısından Genişletilebilir İşletme Raporlama Dilinin (XBRL) Önemi ve Dünya Ülkelerindeki Uygulaması, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi Doç.Dr. Cengiz Toraman, Yrd,Doç.Dr.Hasan Abdioğlu, Genişletilebilir işletme Raporlama Dili (GİRD) ve Gelir İdaresince Kullanımı, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF, (C.X, S II, 2008) Yrd. Doç. Dr. Süleyman Uyar, Yrd. Doç. Dr. Muhsin Çelik, Sürekli Kamuyu Aydınlatma ve İnternet Ortamında Finansal Raporlama Sürecinde Kullanılan Diller, Ege Üniversitesi Akademik Bakış Dergisi, Yıl:2006 Cilt:6 Sayı:2, s Yrd. Doç. Dr. Süleyman Uyar, Yrd. Doç. Dr. Muhsin Çelik, Finansal Raporlama Sürecinde Genişleyebilir İşletme Raporlama Dilinin (XBRL) Kullanımı, Pamukkale Üniversitesi Bilgi Tek 4, Akademik Bilişim Kongresi, (2006) Ömer Emre TOKEL ve Diğerleri. Türkiye de XBRL ye Geçiş Sürecinin Yol Haritası, Active Dergisi, Nisan-Mayıs-Haziran, 2007, ss:1-27 Doç.Dr. Fehmi KARASİOĞLU, Oya ERYİĞİT, Finansal Raporlama ve XBRL (Genişletilebilir Kurumsal Raporlama Dili), Y.2005,C10, S.2 s.l Mike Willis, XBRL: An Emerging Electronic Financial Reporting Language that Empowers Users, 8b9d788097dff3c e00073c0ba/56a68127ae a260022fbc8/$FILE/XBRL-Primer.pdf Ufuk DOĞRUER, XBRL ve Finansal Raporlamanın Geleceği (2007) Meriç DOYMAZ, Finansal Raporlamada Şeffaflığın Önemi ve XBRL Uygulamalarının Şeffaflığa Etkisi: ABD Örneği Ve Türkiye Kıyaslaması, Doktora Tezi,Çukurova Üniversitesi İşletme A.B.D, 2011 Muharrem Karataş, Sezai Toprak, Raporlama Dili Olarak XBRL, TMSK- KRONİK (Ağustos 2011). Hakan Erkuş, XBRL Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili, Gazi Kitabevi, 2008 Birol Yıldız, XBRL : 21. yüzyılın finansal Raporlama Dili, Vergi Dünyası, 21 (254), (2001). Financial Reporting goes Global-XBRL and International Financial Reporting Standards (IFRS) working together- April 20, 2006, Buenos Aires IASB XBRL Resources,Fundamentals, Arş. Gör. Levent KOŞAN, Geleceğin Finansal Raporlama Dili: XBRL, Mali Çözüm Dergisi, Sayı:77, Ağustos Eylül Ekim 2006 XBRL.org, Regulators and XBRL, (Footnotes) 1 Metaveri(Metadata): Bilgi Hakkında bilgi, veriyi tanımlayan veriler; Normal bir veri XML ile bilgisayarların kolayca anlayabilmesi ve üzerinde sınıflandırma, analiz gibi işlemleri yapabilmesi için etiketlenir. Metaveri sayesinde veri tanımlanarak veriye ilişkin oluşturulma kuralları, veriyle ilgili diğer bilgiler, formülasyon gibi sayısal ve sözel pek çok ek bilgi verilebilir. 207 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL 2011