1- DIS PROJE KREDILERININ TANIMI

Transkript

1 Abhillah SEVIMLI Sayqtay Ba~detletgisi Dlg proje kredileri allnan d~g borqlar iqinde onemli bir yere sahip olan, ancak biitqe iqinde kaydedilip harcanmasl gerektigi halde, biitqe dlglna qikarillp harcanan, dolaylslyla Sayigtay denetimi dlglna qlkarllan bir kullan~m~ ifade etmektedir. Dig kredi kullanimlarlnl sagllkll bir gekilde kayit altlna almak, kullanlm miktarinln zamanlnda, kuruluglar bazrnda, dogru ve giivenilir bir gekilde tespitini saglamak amaclyla Hazine Miistegarligi tarafindan son birkaq ylldlr siirdiiriilen qallgmalar neticesinde yeni bir sistem kurulmaya qallgllmigtlr. Ancak bagta Maliye Bakanllgl olmak iizere ilgili kurumlarln gorevlerini tam olarak yerine getirmemeleri dig borca esas kullanrm miktarlnrn tam olarak tespit edilmesini, kredilerin odenek ve gider kaydedilerek biitqelegtirilmesini engellemektedir. Bununla birlikte kurulan sistemden geqmig ylllara nazaran daha qok bilgi temin edilebilmesi drg proje kredisi kullanim miktarlnln onemli bir biiyiikliige ulagtlgl ve bunun onemli bir kismlnln Saylgtay denetimi dlglna qkar~ldlgl, biitqede yer alan gider rakamlarinln eksik oldugu sonucuna ulagllmaslnl saglamlgtir. Kesinhesap Grubu taraflndan, denetim dlglna qrkanldlgl tespit edilen bu kullanlmlarrn, Saylgtay'ln giindemine ve denetim kapsamlna allnmasl bu alanda yaganan srklntllarln ortadan kaldlr~lmaslna, kayrt dig1 kamu maliyesinin kaylt altlna allnmaslna, hesap verme sorumlulugunun ve mali geffafllgin saglanmaslna hi$ kugkusuz katklda bulunacaktlr. 1- DIS PROJE KREDILERININ TANIMI Dlg Proje Kredisi, belli bir projenin klsmen veya tamamen d~g finansman1 amaclyla yabancl iilkeler, uluslararast kuruluglar, yabancl bankalar ve yabancl iilkelerde yerlegik diger mali kurumlardan sailanan dig finansman kaynaklar~dlr. Bu kaynaklar ayni ve nakdi kredi kullanrmlarl geklinde yapllmaktadlr. Nakdi kullanlm, Hazine hesaplarlna girdikten sonra yaprlan kullanlmlardir. Ayni kullanrm ise, Hazine hesaplarlna girmeden dogrudan dogruya kullanr- CI kurulugun kreditor veya Merkez Bankaslndaki ozel hesaplardan yaptlgr veya yaptrrdlgr qekiliglere gore gerqeklegen kredi kullanrmlar~d~r.

2 Sayr~tay Dergisi Sayr : DIS PROJE KRED~LERINE ILISI~N HUKU~ DUZENLEMELER Yabancl iilke, banka ve kurumlar veya uluslararas~ kuruluglarla yapllmlg veya yap~lacak anlagmalara gore gene1 ve katma biitqeli kuruluglar tarafindan kullan~lan nakdi ve ayni dlg proje kredilerinin d~g borq kaydl, biit~elegtirilmesi ve muhasebelegtirilmesine iligkin amir hiikiimler, usul ve esaslar 1999 y111 Biitqe Kanununun 34. maddesi ve buna istinaden ilgili Devlet Bakanllklan ve Maliye Bakanllgl tarafindan qlkarllan, 28 Nisan 1999 tarih ve say111 Resmi Gazetede yay~mlanan teblig ile belirlenmigtir. Bu diizenlemelere gore: - Genel ve katrna biitqeli kuruluglarca d~g proje kredisi olarak kullanl- Ian her tiirlii irnkanln d~g borq kaydlnln yap~larak bwelegtirilmesi ve muhasebelegtirilmesi esastlr. - Genel ve katma biitqeli kuruluglarca kullan~lacak nakdi krediler ile, yurt iqinde ve dlglnda mal, hizmet ve egitim bedeli olarak kullan~lan ayni kredilerin, kullanlcl kuruluglar tarafindan DPK (Dlg Proje Kredisi) formlarl ile Hazine Miistegarllgl Kamu Finansmanl Genel Mudiirliigiine bildirilmesi; - Hazine Miistegarllgl tarafindan, kurumlar~n bildirdigi kullan~mlar~n dlg borq kaydlnln yapilmasl ve biitqelegtirmek iqin Maliye Bakanllglna bildirilmesi; Maliye Bakanllg~nca soz konusu miktarlarln ilgili kuruluglara ait biitqelerde aqllacak tertiplere odenek kaydedilerek veya mevcut odeneklerden aktarma yap~larak biitqelegtirmesi; - Devlet Borqlar~ Saymanllglnca, kreditorler ile yapllan d~g proje kredisi anlagmalarl geregince kullan~lacak dlg kredi miktar~nln; hazine hesaplarlna giren nakdi kredilerle, ilgili kuruluglar taraflndan kullan~lan ayni ve nakdi kredilere iligkin iglemleri muhasebelegtirilmesi; - Kullan~c~ kuruluglarca ayni ve nakdi kredi kullan~mlar~n~n ilgili hesaplara kaydedilerek muhasebelegtirme igleminin yap~lmasi; - Kuruluglarca kreditorden, yeterli bilgi temin edilememesi durumunda Hazine Mustegarl~g~ ve Merkez Bankaslndan kredi kullan~m~na iligkin bilgilerin temin edilmesi; elde edilen bilgiler araslnda bir farkllllg~n olmasl halinde, durumun, ilgili harcama belgeleriyle birlikte Hazine Mustegarllgl Kamu Finansmanl Genel Mudiirliigiine bildirilmesi gerekmektedir - Dlg borcuna iligkin belgelerin dogru, duzenli ve zamanlnda gonderilmesinden kurulu~lar~n d~g proje kredisi ile ilgili birimleri, tahakkuk memur-

3 luklarl, saymanllklar ve ilgili iglemleri onaylayanlar sorumlu oldugu gibi, kuruluglar kulland~klar~ d~g kredilere ait butun belgeleri, ilgili kredinin geri odemesi tamamlanlncaya kadar muhafaza etmekle yukiimliidurler. Ayrlca Maliye Bakanllgl Muhasebat Gene1 Miidiirlugu taraflndan 1.O1.I999 tarihinden itibaren geqerli olmak uzere ayni d~g proje kredilerinin d~g bor~, gider, avans ve akreditif kay~tlarlnln yapllabilmesi ve dl? kredi anlagmalarlnln izlenmesi amaclyla Ayni Dig Kredi Kullanlmlarl Hesabl, Proje dzel Hesabl, Proje Avanslarl Hesabl, Proje Akreditifleri Hesabi, Kullanllacak Dig Krediler Hesab~ ve Kredi Anlagmalarl Hesab~ olmak iizere altl yeni hesap ihdas edilmigtir. 3- DIS KREDILERLE FINANSE EDILEN ISLERDE DENETIM VE SORUMLULUK Y ukarlda belirtilen amir hukumler uyarlnca genel ve katma butqeli kuruluglar, yll iqinde elde ettikleri d~g proje kredilerini biitqelegtirmekle yukumludurler. Soz konusu kuruluglarda herhangi bir harcamanln but~e ile iligkilendirmeden yapllmasl durumunda, bu harcama ile ilgili olarak, sorumluluk ve denetim bak~mlndan Saylgtay Kanunu ve Muhasebe-i Umumiye Kanununda yer alan genel hukumler uygulanmak durumundadlr: 1) 832 say111 Say~gtay Kanunu'nun 42. maddesi uyarlnca dlg kredi kullanlmlnln saymanllga intikal etmeden (biitqelegtirilmeden) yapllmasl durumunda, soz konusu iglemi yapanlar sayman addolunurlar. Bu madde hukmune gore "Usulune uygun olarak sayman slfatlyla gorevlendirilmedigi halde kendiliginden veya verilen emir uzerine gelirleri toplayan harcayan ve mallar~ saklayan ve idare edenler de bu iglemler bir saymanln hesablna dahil edilmedigi takdirde, sayman addolunur ve kanun hukumleri geregince sayman slfatlyla hesablnl Say12tay'a vermeye zorunlu olup saymanlar hakkindaki sorumluluk bunlar hakklnda da uygulanlr. Eger bu ha1 amirlerinin yazlll emirleri uzerine cereyan etmig ise sorumlulukta onlar da ortaktlrlar." 2)Biitqelegtirme iglemleri ve odenek kaydl yapllmadan harcama lapllmasl, kurulugun odenek ustu hqrcama yapmasl anlamma gelir. Bu suretle yapllmlg olan harcamalarda saymanla birlikte tahakkuk memurlarl ve ita amirleri de sorumlu tutulurlar. 15 say111 kanunun Ek-I. Maddesine gore; " 15 numarali Muhasebe-i Umumiye Kanununun 5'nci maddesinin ikinci fikrasl ile 51 ve 52'nci maddeleri hukumleri ve 48 inci madde ile mevzu istisnalar haricinde devlet namina herhangi bir taahhude giri~ilmeden ev-

4 Saytztay Dergisi Sayr : 37 vel tahakkuk memurlarl seneleri biitqesinde kendi daire ve klt'asl iqin ayr~lmlg tahsisat mevcut ve kifayet edecek miktarda olup olmadiglnl tetkik ve amiri itaya tahriren bildirmeye ve amiri italar da bunu aramaga mecburdurlar. Kafi derecede tahsisat temin edilmedikqe taahhiit evrakl tanzim olunamaz ve mukaveleye girigilemez." Aynl kanunun Ek-2. Maddesine gore de: "Tahsisat mevcut olmadlglnln birinci madde mucibince amiri itaya tahriren bildirilmemesi veya tahsisat yok iken mevcutmug gibi gosterilmesi sebebiyle herhangi bir taahhiide girigilmesi halinde tahakkuk memurlarl dogrudan dogruya Hazineye karg1 gahsen mesul tutulurlar. Tahsisat clmadlarniri itaya tahriren bildirilrnesine ragmen veya amjri itnca tahsisat oiup olmadlglnln aragtll-~lrnaslna liizram gkjriilmeden girigilen taahhiitlerden dogan ~ahsi rnesuliyet arniri itaya racidis. Bu suretle tahsisat harici yapllan taahhiidat neticesisde tediye vuku buimug ise kan~anen rnuhasibi mesule tevecciih eden rnesuliyette amiri ita ve tahakkuk rnemurlarn cia rniigterektirler. Birinci fnkradaki aahakkuk memurlarlyta ikinci derece arniri itaisrnn ve muhasiplerin tahsisat haricindeh taa%;aahhir: ve tediyelerirlden do!ayr razrnin iie mesuliyetlerine Divan1 Muizasebat~a hlikmolunur. Tailsisat barici taahhiit bisirrci derece arnisl itanln tahsiri emrine miistenit ise keyfiyet Divanj Muhasebat~a ii~ ayllk raporlarla Bliyiik Millet Meclisine arz olunur." 3)D1g kred! imkanlar~ ile yagilan iglerle ilgili sozlegrneler, (uluslar arasi anlagmalarda aksine hiikiim yoksa),. Maliye Bakanllg~ taraflndan vize, Sayigtay tarafindan da tescil edilmedikqe uygulanamazlar. 832 say111 Saylgtay Kanununun 3. Maddesine gore; "Saylgtay'ln denetimine tabi daire ve kurumlarca harcamaya iligkin olarak yapllan sozlegmelerle her tiirlii bagitlar tescile... tabidir... Sozlegmeler ile bagitlann, dayanaklarl ile birlikte, ba&t tarihinden itibaren ii~ gun iqinde Saylgtay'a gonderilmeleri zorunludur. Bu sozlegme ve bagltlar Saylgtay'ca tescil edilmedik~e uygulanamaz..." YILI DIS PROJE KREDISI KULLANIMLARI VE UYGULAMADA ORTAYA CIKAN PROBLEMLER 1999 mali ylllna ait kesinhesaplarln Kesinhesap Grubu tarafindan incelenmesi slraslnda, gene1 ve katma biit~eli kuruluglar tarafindan kullan~lan dlg proje kredilerinin onemli bir miktarlnln Hazine Miistegarllgl ve kullanlcl kuruluglar taraflndan farkll tespit edildigi, kullanllan kredilerin biiyiik bir klsmlnln biitqelegtirilmedigi, muhasebe kayltlarlnln yapllmadlgl ve kesinhesaplara dahil edilmedigi goriilmiigtiir.

5 --- Say~gmy Dergisi Say1 : Hazine Mustegarl~glnln kurumlarln DPK formlarlyla bildirdikleri verilere ve kreditor bildirimine dayanarak tespit ettigi dig proje kredi kullan~m miktarlar~, kesinhesaplarla kargllagt~rllmlg ve lve 2 nolu tablolar hazlrlanmlgtlr. Buna gore; y111 itibariyle kreditor bilgisine gore, genel ve katma butqeli kuruluglarca, yaklaglk 1.1 katrilyon dig proje kredisi kullan~lm~gtlr. - Kullan~cl kuruluglar, DPK formlarlyla ise trilyon lira toplam kredi kullan~ld~g~n~ bildirmiglerdir. - Kuruluglar~n kesinhesaplar~nda, 1999 y111 dlg proje kullanlmlna iligkin 48.9 trilyon lira odenek, 48.5 lira gider kaydl yapllmlgtlr. Buna gore; - Kreditor ve genel butqeli kuruluglar tarafindan tespit edilen dig proje kredisi kullanim miktari arasindaki fark 69.3 trilyon lirad~r. - DPK formlari esas alindiginda trilyon lira odenek, trilyon lira gider kesinhesaplara intikal ettirilmemigtir. - Ayrica, Hazine Miiste~arliginin kayitlarindan, Proje zel Hesabi araciligiyla kuruluglar tarafindan trilyon liralik dig proje kredisi kullanildlgl halde Hazine Miistegarligina bildirilmedigi, dolayisiyla bu kullanimin da biitqelegtirilmedigi anla.ylmaktad~r. Ancak, bu tutarin kuruluglar bazinda detayi tespit edilememigtir. Sonuq olarak; 1- Gene1 ve Katma butqeli kurulqlarm bildirdikleri dq kredi kullanimlarindan trilyon liranin Maliye Bakanligi tarafindan ilgili kuruluglara ait biitqelerde aq~lacak tertiplere odenek kaydedilmedigi veya mevcut odeneklerden aktarma yapilarak biitqelegtirilmedigi;. bu nedenle trilyon lira giderin kesinhesaplara intikal ettirilemedigi ve denetim digina qikarildigi anlagilmigtir. 2-Gerek kreditor bilgileri, gerekse Hazine Miistegarliginin kayitlari kuruluglar tarafindan bildirilmeyen ve birkaq yiiz trilyona varan kredi kullanimlarinin oldugunu gostermektedir. Yukarlda aq~klana nedenlerle, tabloda yer alan genel ve katma butqeli kuruluglar~n d~g proje kredi kullan~mlarlndan buyuk bir k~smlnln odenek ve gider kaydl yapllmad~g~ iqin butqelegtirilmeyen miktarlar tam ve dogru olarak tespit edilememigtir. Bu itibarla 999 programlna iligkin d~g proje kredisi kullanlmlar~ndan kaynaklanan odenek miktar~ belirsizligi, odenek ve gider genel toplamlnl

6 Sayz~tay Dergisi Sayz : 37 etkilediginden Saylgtay Genel Kurulu durumun 1999 yilina ait Genel Uygunluk Bildirimine bag11 cetvellerde a~iklanmaslnin uygun olacagina karar verilmigtir. Kayit &$I kamu maliyesi i~inde yer alan, 1999 y~li biitqesi yatlrim harcamalari kadar biiyiik bir yekiin tegkil eden dig proje kredileri uygulamalarinin disipline edilmesi $aligmalarinin sonuqlanmasi Sayigtayln bu kullanlmlarl mercek altina alarak giindemine almasina baglldir. Bu sagland~gl taktirde mevzuata aykiri olarak Saylgtay denetimi diglna qlkarilan diger alanlara ulagmak, kamu maliyesinin geffaflagtinlmasi ve hesap verme sorumlulugunun geligtirilmesine katluda bulunmak ve kamu oyunda yank1 bulacak denetim ve raporlama faaliyetini ger~eklegtirmek miimkun olabilecektir. KAYNAK: 1999 yili Genel Biit~e Uygunluk Bildirimi 1999 yili Katma Biit~e Uygunluk Bildirimi +

7 361.4Nl INXI lXl5 KESINHESAITA CIDER KAY DEDILMEYEN KREDI TUTARI B-D (INN]) F WERll VETABll KAYNAKLAR B. S%I.XY? 47 1 O GUMRUK MUSTESARLIGI 3X3.7Xh.X5Y ' Wl Wil HAZINE MUSTQARLICI 291.X92.Ihh.3W X.CIXl.lXXl ,187, x MALlY E BAKANLICI I I3 YIWXI OX 1YXll.hXI 13.13f OX MEB I9.lh5.4% XMI (795 8(< Y5.X(< MSB 36I.I2Y 5YI.Ml4 216.X ?I(~X h I$l$LERl BAKANLICI (OHALVALILICI) M X2Il ORMAN B 17.~OOIYXY, YX Vl.3XI X5 6x3 2 1 h 3 174X31.14I SAGLIK BAKANLIGI I.zx53n.w1 XIK o 479 I Y) )ZYX 1 2x5 377 YStl SAGLIK BAKANLICI (SIYAMI ERSEK HAS) SACLIK BAKANLICI TOPLAM Yl8.615 I..Vlh.549 IIXI K(K.17X.692 7XO I 5x6 54Y IIXI SAHILGUVENLIK KOMUTANLIGI lW lw lN IN2 451 TARlM VE KOY I$LERI BAKANLIGI %) llXI.Y)( CI13hX.XlK.K,IW. 2XY XI6 (,')I 27 OY X5X (754 3hl.4Xl.lNNl (XI5 GENEL BUTCE TOPLAM 72.%lo 7% lK.Xl X 2 17X7lN1713 X!f, ($35 ')47 34(, lK.2Y7 5%?XI DAlRE A BASBAKANLIK (KADININ STATUSU VE SORUNLARI GENEL MUDURLUW) DIE Dl$ TICARET MUSTE$ARLICI KREDITOR BILGISINE GORE KREDl KULLANlMl DPK FORMLARINA GORE KULLANIMLAR B 27 lw3 n 3 I IWYILI KULLANIMINA AIT ODENEK KAYDl C 4 X25.51 KESIN HESAPIA YER ALAN GIDERLER D DPK FORMUNA GORE DPK FORMUNA KAYDEDILMEYEN KAYDEDfLMEYEN KREDI TUTARI B-C (INN]) E 27 ( ULA$TlRMA BAKANLI~I (DLH) hX4XI 36l.4NI.lYXl EMNIYE? GENEL MUDURLUGU IY,21(X7hl.XhX Ol6lX15 11

8 I DPKFORMUNA I CORE DPK FORMUNA KESINHESAFTA KAYDED~LMEYEN CIDER DPK FORMLARINA IW YILI KAYDEDILMEYEN KAYDED~LMEYEN GORE KULLANIMINA A1T KFSIN HESAFTA KREDl TUTARI KREDl TUTARI KULLANIMLAR ODENM KAYDl YER ALAN GIDERLER B-C ((XXI) B-D (*XI) 42h UOY 3(K %,28I ?4.332 AKDENIZ UNlVERSlTESl X BOCAZICI UNlVERSlTESl (r)8 DOKUZ EYLUL UNlVERSlTESI If*)XlI.X CUKUROVA UNlVERSfTESl 1 3 LM15W483 EGE UNlVERSlTESl I 3 %I I25XIS GAZl UNlVERSlTESl I 'Xl HACETTEPE UNlVERSlTESl ITU , KOY HlZMETLERl GENEL ~ ~UDURLU~U SULEY MAN DEMlREL UNlVERSlTESl 4819NXI253 KARAL OLLARI GENEL MUDURLUCU I YOK I (W9.44X.(W3 KATMA BUTCETOPLAM 355.H) OIO.653 GENEL BUTCETOPLAM Sf.331 3(K.N! (X) 713 5(K.hh KAT\IA BUTCETOPLAM 355.Y1( lhx.y23ih.(w4 4h.765.X n.393XX %354 I?O.XX.9?8.51 GENEI. VE KAThlA BLTCETOPLAM I OX5 I(Yl7SiiW n 944 %XI453 4n.% 53.W)