TEK PARTİ DÖNEMİNDE ELAZIĞ'DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) * ÖZET

Transkript

1 - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p , ANKARA-TURKEY TEK PARTİ DÖNEMİNDE ELAZIĞ'DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) * Yavuz HAYKIR ** Mehmet ÇEVİK *** ÖZET Cumhuriyet rejimi 29 Ekim 1923 tarihinde ilan edilmesiyle birlikte az bir muhalefete rağmen Türk kamuoyunda olumlu karşılanmış ve başta Ankara olmak üzere tüm ülkede bir bayram havasında kutlanmıştır. Kurulan bu yeni rejimin yıldönümü, ertesi yıl resmi bayram olarak kabul edilmeden önce devlet eliyle tüm ülkede kutlanmıştır yılında çıkarılan bir kanunla Cumhuriyet in ilanı günü yeni Türk Devleti'nin milli bayramı olarak kabul edilmiştir. Özellikle yılları arasında Cumhuriyet Bayramı kutlamaları büyük bir coşku içerisinde kutlanmıştır. Devlet bu kutlamalara büyük özen göstermiştir. Özellikle tek parti yönetiminin ağırlığını hissettirdiği yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliği'nin talimatları ile tüm yurtta şehir, kasaba ve köylere varıncaya kadar bayram kutlamaları belli bir plan ve program dâhilinde yürütülmüştür. Her vilayet CHP Genel Sekreterliği'nin talimatları çerçevesinde, vilayet imkânları dâhilinde bayram kutlamalarını organize etmiştir. Halkın katılımına büyük önem verilen bu kutlamalarda devletmillet kaynaşmasının sağlanması, yapılan inkılapların halka benimsetilmesi ve çağdaş Türkiye'nin sağlam adımlarla yoluna devam etmesi gerekliliği vurgusu yapılmıştır. Bu bağlamda çalışmanın konusu Tek Parti Döneminde Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları'dır yılları arasında Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının nasıl yapıldığı, bu törenlerde hangi programların uygulandığı, programların içeriği hakkında bilgiler verilmiştir. Elazığ halkının kutlamalara ilgisi ve kamuoyu algısı tespit edilmeye çalışılmıştır. Konu, arşiv belgeleri, belirtilen tarihler arasındaki Elazığ basınına yansıyan bilgiler ve tetkik eserlerden faydalanarak incelenmiştir. Yine bayram kutlamaları sırasında çekilmiş bazı fotoğraflar da bu çalışma içerisinde yerini almıştır. Anahtar Kelimeler: Elazığ, Cumhuriyet, Atatürk, İsmet İnönü, CHP, Bayram, Kutlama, Tören. * Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr. Fırat Üniversitesi İnsani Ve Sosyal Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü, El-mek: yavuzhaykir@hotmail.com *** Doç. Dr. Fırat Üniversitesi İnsani Ve Sosyal Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü, El-mek: mcevik@firat.edu.tr

2 332 Yavuz HAYKIR Mehmet ÇEVİK REPUBLIC FESTIVITY CELEBRATIONS IN ELAZIG DURING ONE PARTY PERIOD ( ) ABSTRACT When republic regime was announced in 29 October 1923, in spite of a little opposition, it was welcomed positive by Turkish public. And it was celebrated initially in Ankara and all over the country in a festival atmosphere. This new regime was celebrated in care of the government before the proclamation date of republic was regarded as official festival. With a new law enacted in 1925, proclamation day of Republic regime was recognized as national festival of new Turkish government. Especially Pebuplic Festivity celebrations between 1925 and 1945 were celebrated in great enthusiasm. The government took great pain over these celebrations. In particular between the years when one-party governance made its authority felt, by the instructions of General Secretary Of Republic Nation Party (CHP), festivity celebrations were carried out in certain plan and program from cities to villages, all over the country. Each province organized celebrations in accordance with the instructions of General Secretary Of Republic Nation Party within the opportunities of province. In this celebrations great importance was given to participation of people and integration between government and public and maintaining revolutions to people was aimed. Besides it was emphasized that Modern Turkiye should move forward with vigorous steps. In this context, the subject of our study is Republic Day celebrations in Elazig in single-party period. Information was given about the content of programs, which programs were carried out and how the Republic Day celebrations were done in Elazig between the years Obtaining information about public interest and public perception to celebrations in Elazig was aimed. Subject, archive documents, press Elazig between the dates specified in the information and examinations have been examined advantage of the works. The subject was analyzed by utilizing archive documents, information in Elazig press between the dates specified and observation works. However, some of the photos taken during the celebration of the festivity has been placed in this work. Key Words: Elazig, Republic, Atatürk, Ismet Inönü, CHP, Festivity, Celebration, Ceremony Giriş Bayramlar, anma günleri ve törenler bir toplumun birlik ve beraberlik duygusunu en yoğun olarak yaşadığı günlerdir. Milleti oluşturan bireyler, bu milli günlerde kendi milletlerine ait olmanın verdiği çoşku ve heyecanı yaşayarak, geleceğe daha yüksek bir idealle bakarlar. Türk Milleti'nin tarihi, anılmaya kutlanmaya değer büyük olaylarla doludur. Bu olaylardan hiç şüphesiz en önemlilerinden birisi de Milli Mücadele nin kazanılmasından sonra ilan edilen Cumhuriyet tir 1. 1 Hamdi Doğan, "Yozgat'ta Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ), The Journal of Academic Social Science Studies, V.6,I.5, May 2013, p.108.

3 Tek Parti Döneminde Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ) 333 Cumhuriyet in ilanı çok az bir muhalefete rağmen tüm kesimler tarafından olumlu karşılanmış ve 29 Ekim gecesi ile 30 Ekim 1923 tarihinde başta Ankara olmak üzere, tüm memlekette bir bayram havasında kutlanmıştır. Enver Behnan Şapolyo, Cumhuriyet in ilanı için bir bayram yapılması hususunda hiçbir tarafta bir sözleşme olmadığı ve halkın kendiliğinden şenlikleri organize ettiğini vurgulamaktadır. 29 Ekim gecesi ile 30 Ekim gününde tüm Ankara halkının bütün şehri bayraklarla donatarak meydanları doldurduğunu belirtmektedir Ekim 1924 tarihli 986 numaralı "Cumhuriyet in tarihi ilanı olan 29 Teşrinievvel yevm-i mezkûr zevalinde yüzbir pare top endahtı suretiyle ve merasim-i mahsusa ile tesidi hakkında kararname" ile 29 Ekim tarihinin Cumhuriyet in ilan edildiği tarih olduğu vurgulanarak, bu tarihte Cumhuriyet in ilanının 101 top atılarak ve planlanacak özel bir programla kutlanmasına karar verilmiştir. 3 Bu kararname ile 29 Ekim, resmi olarak bayram ilan edilmeden önce, 1924 yılında yapılacak kutlama ve törenler devlet tarafından organize edilmiştir. Törenler büyük bir özenle yapılmış ve kutlamalar geniş bir katılımla gerçekleşmiştir. 4 Böylece 1924 yılında yapılan kutlamalar, daha sonra yapılacak olan Cumhuriyet in ilanı kutlamalarının başlangıcı olmuştur. 5 Cumhuriyet Bayramı kutlamaları ile ilgili olarak, Hariciye Vekâleti tarafından tanzim edilerek hükümet tarafından 8 Şubat 1925 tarihinde meclise sevk edilen bir kanun teklifi hazırlanmıştır Nisan 1341 (1925) tarihinde mecliste görüşülmüş ve Milli bayram kanunu olarak meclise sunulan bu kanun teklifi ciddi bir itiraz olmadan kabul edilmiştir Nisan 1341' de (1925) Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren bu kanunla 8 29 Ekim lerin Cumhuriyet Bayramı olarak kabul edilmesiyle birlikte, yurdun her köşesinde törenlerle kutlanmaya başlanmıştır. Bu törenler büyük bir coşku ve sevinçle halkın, öğrencilerin, askerlerin, sivil toplum örgütlerinin esnaf kuruluşlarının ve kamu görevlilerinin etkin ve aktif katılımıyla çeşitli gösteri ve şenliklerle gerçekleştirilmeye başlanmıştır. 9 Cumhuriyet in ilk yıllarında, Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında, köhnemiş bir yönetim sürdüren ve düşman tarafından paramparça edilmiş bir devletin enkazından genç Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulduğu vatanın bağımsızlığı, milletin istiklalinin sağlandığı vurgusu yapılmıştır. Bu anlamda bayram kutlamalarında halka yeni rejimi benimsetmek, anlaşılmasını sağlamak ve rejimin meşruiyetini kabul ettirmek temel amaç olmuştur. 10 Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında, 10. yıl kutlamalarının ayrı bir yeri ve önemi olmuştur. Devlet bütün gücü ve enerjisiyle, bu kutlama törenlerine büyük önem vermiştir. Cumhuriyetin ilk on yılı yeni kurulan devletin sağlam temeller üzerine oturtulması, yapılan köklü reform ve yeniliklerle Türk milletine yeni bir ruh ve yeni bir ideal etrafında birleştirme çabası içerisinde olmuştur. Bu bağlamda cumhuriyetin 10. yıl kutlama töreniyle dost ve düşmana karşı kurulan rejimin sağlam temeller üzerine oturduğuna işaret edilerek Türk Milleti'ne, daha büyük işler başarma ideali aşılanmak istenmiştir. İsmet İnönü'nün cumhuriyetin onuncu yıl dönümünü 2 Mehmet Çevik, Yavuz Haykır, "Elazığ Basınına Göre Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ), Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.211, Temmuz-Ağustos 2014, s Düstur, Üçüncü Tertip, C.5, s Mustafa Kenan Özkan, Aydın İli'nde Cumhuriyetin Onuncu Yıl Kutlamaları, Onuncu Yıl Anıtları, 1999, Aydın, s.7 5 Bengül Bolat, "Cumhuriyetin İlan Edildiği 29 Ekim Kutlamalarına Toplu Bir Bakış", Altıncı Uluslararası Atatürk Kongresi, Kasım 2007 Ankara, Bildiriler, C. I, ATAM Yayınları, Ankara 2010, s TBMM Zabıt Ceridesi, D. II, İ.2, C.18, TBMM Matbaası, Ankara, 1975, s Kanun teklifiyle ilgili görüşme ve tartışmalar için bkz. TBMM Zabıt Ceridesi, D. II, İ.2, C.18, TBMM Matbaası, Ankara, 1975, s "Cumhuriyetin İlanına Müsadif 29 Teşrinievvel Gününün Milli Bayram Addi Hakkında Kanun" için bkz.: Düstur, Üçüncü Tertip, C.6, s.553; Resmi Gazete, 23 Nisan 1341, Sayı:96; M Çevik-Y. Haykır, "Elazığ Basınına Göre Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ),... s.3. 9 H. Doğan, "Yozgat'ta Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( )... p B. Bolat, "Cumhuriyetin İlan Edildiği 29 Ekim Kutlamalarına Toplu Bir Bakış",... s. 599.

4 334 Yavuz HAYKIR Mehmet ÇEVİK büyük bir organizasyonla kutlamaları hakkında söylenmiş şu sözleri, cumhuriyeti kuran kadroların bu kutlamalara verdikleri önemin temel nedenini açıkça ifade etmesi bakımından önemlidir. "Cumhuriyet imizin onuncu yıl dönümünü çok büyük törenlerle kutlamamızın gerçek sebebini pek çok insan doğru bilmez. İki önemli sebebi vardı; Cumhuriyet i ilan ettiğimiz zaman onun karşıtları o kadar çoktu ki, ilk on yılını görebilmek tasavvur edemeyeceğimiz kadar uzak bir ihtimaldi. İkincisi... Cumhuriyet rejimi tarihimizin hiçbir döneminde olmamış bir başarıyı gerçekleştirmişti. Ulusumuz ilk defa on yıllık bir süreyi barış içinde yaşamıştı. Onu kutluyorduk. Çünkü bu iki sebep bizim için öteki başarıların önünde büyük bir ehemmiyete sahipti." 11 Cumhuriyetin 10. yılının büyük bir organizasyonla kutlanması için, 11 Haziran 1933 tarihinde TBMM'de görüşülen ve 12 maddeden oluşan 2305 sayılı "Cumhuriyet in ilanının onuncu Yıl Dönümü Kutlama Kanunu" kabul edilmiştir. 12 Kanunla 10. yıl kutlamalarının üç gün süreceği ve bu günlerin resmi tatil olacağı belirtilmiştir. Başbakanlığa bağlı bir komisyon ve illerde de yine bu işle meşgul komisyon ve heyetler oluşturulmuştur. Bu komisyonlar, kutlama masraflarını hükümet, özel idare ve belediye bütçelerinden sağlayacaklardı. Devlete ait ulaşım araçlarının tarifelerinde, bayramdan on gün önce ve sonra olmak üzere indirim yapılacaktı. 10. yıl kutlamaları için hazırlanan ve Nafia Vekâleti ne bildirilen yayınlardan posta ücreti alınmayacaktı. Bayram süresince telgraf, mektup ve kart ücretlerinde % 50 indirim yapılacaktı. Yine 10. yıl hatırası olarak madalya basımına karar verilmiştir. Bu kanundan sonra çalışmalar ilerledikçe yeni kanun ve kararnameler yayınlanmış ve hazırlıklar, çıkartılan bu kanun ve kararnameler çerçevesinde yapılmıştır. 13 Tüm yurtta, bayram kutlama törenlerinin yapıldığı yerlere "Cumhuriyet Meydanı" adı verilmiştir. Bu anlamda isim konma merasimleri yapılmıştır. İsim konma merasimi sırasında cumhuriyetin 10. yıl hatırası olarak "Cumhuriyet Anıtı" veya "Cumhuriyet Taşı" denilen mütevazı anıtlar yapılmıştır. 14 Yine 10. yıl kutlamaları içerisinde birçok yayınlar yapılmıştır. Özellikle vilayetlerin çıkarmış olduğu yayınların şehir tarihi açısından ayrı bir önemi vardır yıl kutlamalarının tüm ülkede köylere varıncaya kadar kutlanması hedeflenmiş ve yapılan hazırlıklar sonrasında tüm yurtta büyük bir coşkuyla kutlanmıştır. Cumhuriyetin 10. yıl kutlamaları daha önce yapılan bayram kutlamalarından çok daha geniş bir şekilde organize edilmiş ve daha sonra yapılacak kutlamalara örnek teşkil etmiştir. Tüm yurtta 1934 yılından 1945 yılına kadar yapılan Cumhuriyet Bayramı kutlamaları bazı değişiklikler dışında 1933 yılında yapılan Cumhuriyet Bayramı kutlamaları örnek alınarak düzenlenmiştir. 1. Elazığ'da 1934 Yılı Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları 1934 yılında yapılacak Cumhuriyet törenleri için şu programın hazırlandığı ve tüm Elazığ 16 şehrinin resmi ve sivil kuruluşlarına duyurulduğunu görmekteyiz. 11 Yavuz Haykır, "Elazığ'da Cumhuriyetin 10. Yıl Kutlamaları",Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, S.250, Ekim 2007, s Haziran 1933 tarihli 2305 sayılı Cumhuriyet İlanının Onuncu Yıl Dönümünü Kutlulama Kanunu" için bkz.: Düstur, Üçüncü Tertip, C.14,2 Kısım. s.1531; Resmi Gazete, 26 Haziran 1933, Sayı: Nezahat Demirhan, Cumhuriyetin Onuncu Yılının Türk İnkılap Tarihinde Yeri Önemi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1999, s Y Haykır, "Elazığ'da Cumhuriyetin 10. Yıl Kutlamaları" s Selçuk Çıkla, Cumhuriyetin Onuncu Yıl Anısına Yapılan Edebi Yayınlar, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: , Volume 1/1, Summer 2006, DOI Number : p tarihinde Harput vilayet ismi, şehrin, yanı başındaki mezra denilen ovaya inmesiyle Mamuratü l-aziz olmuş, halk ve devlet ricali şehrin ismini kısaltarak Elaziz diye kullanmış ve Atatürk ün 1937 sonbaharında Doğu gezisi sırasında, şehrin ismi Elazığ olarak değiştirilmiştir. Biz çalışmamızda Elazığ ismini kullanmakla beraber dönemin kaynaklarında yapmış olduğumuz alıntılarda ise eski ismi olan Elʿaziz kelimesinde hiçbir değişiklik yapmadan kullanacağız.

5 Tek Parti Döneminde Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ) 335 "Cumhuriyet Bayramı Programı 1-Şehir 28/10/934 akşamına kadar geçen seneki levhalar, yazılar ve bayraklarla süslenmiş olacaktır. 2-Şehrin süslenme işini belediye temin edecektir. 3-Saat sekizde vilayet makamında tebrikat kabul edilecektir ve teşrifat sıra ile girilecektir. 4-Bayramın tes it merasimi koşu meydanında ve iş bu programa bağlı kroki ile gösterilen mevkide sabah ve tam saat 9 da başlayacaktır. Merasime iştirak edecek kıtaata Askeriye inzibat Kuvvetleri mektepler yaya ve atlı köylüler ve şehir halkı merasimin başlayacağı saattan 15 dakika evvel merasim yerinde yerlerini almış bulunacaklardır. Vali Beyefendi refakatlerinde Fırka kumandanı bulunduğu halde hazır olanların önlerinden geçerek ve her grubun karşısında durarak herkesin bayramını kutlayacaktır. 5-Merasim yerinde Belediyeden bir zat ve muallim Ziya Bey birer nutuk irat edeceklerdir. 6-Kutlulama işi bittikten sonra muzika istiklal Marşını çalarak ve buna müteakip Mektep talebeleri ve halk bir (Ti) işaretile hep bir ağızdan Cumhuriyet marşını söyleyeceklerdir. 7-Cumhuriyet Marşı bittikten sonra Vali Bf. ve kumandan paşa geçit resmi için Halkevi önündeki mahsus mevkilerine geçeceklerdir. 8-Geçit resmi aşağıdaki sırasile gösterilmiştir. A- Askeri Kıtalar ( Manga kolu tertibi üzerine) B- Jandarma C- İzciler D- Mektepler ( Orta ve İlk mektepler) E- Yaya ve atlı Köylüler F- Halk Kütlesi 9-Geçiş resminde en büyük devlet adamını selamlayıp geçen her kıt a yerlerine giderler ve en son halk kütlesi de aynı yolu takip ederek en büyük devlet adamını selamlayarak geçiş yapacaklar. Ve bu surette meydan intizamla boşaltılmış ve merasime nihayet verilmiş olacaktır. 10-Öğleden sonra koşu meydanında eğlenceler yapılacaktır. 11-Gece saat 19 da Fener Alayı yapılacaktır. Askerimizin tertip edeceği bu alaya halk ve orta mektep talebesi iştirak edecektir. 12-Asker, mektepler ve halkın yerleri ayrılmıştır. Bu yerlerin krokisini Fırka kumandanlığının tayin edeceği bir zabit yapacak ve tatbikatına da bir zabit, Emniyet müdürü, Jandarma bölük kumandanı ve ilk tedrisat müfettişleri beyler nezaret edeceklerdir. 17 Elazığ da 1934 yılındaki Cumhuriyet Bayramı yukarıda vermiş olduğumuz program dâhilinde kutlanmıştır. 17 Turan Gazetesi, S.248, 22 Teşrin Evvel 1934, s.1.

6 336 Yavuz HAYKIR Mehmet ÇEVİK 2. Elazığ'da 1935 Yılı Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları 1935 yılındaki kutlamalarda da yine valilik tarafından bir program hazırlanmıştır. Ayrıca bayram dolayısıyla şehrin belirli yerlerine takların kurulmaya başlandığını ve balo hazırlıklarının bir hafta öncesinden başladığını Turan Gazetesi nde görmekteyiz. "Önümüzdeki Cumhuriyet Bayramının fevkaladeliği için şimdiden büyük hazırlıklar başlamıştır. İlbaylıkça o gün için yapılacak törenin programı hazırlanmıştır. Şehrin muhtelif yerlerinde taklar inşa edilecektir. O gün akşam ilbaylıkça halkevi salonlarında senelik resmi balo verilecektir. Balonun güzelliği içinde icap eden hazırlıklarda şimdiden yapılmaktadır. 18 Cumhuriyet in 12. yıl dönümünü büyük bir coşku ve sevinçle kutlayan Elazığ halkı 19 adına Valilik tarafından Cumhur Reis Mustafa Kemal Paşa başka olmak üzere üst düzey devlet görevlilerine kutlama telgrafı gönderilmiş ve karşılık telgraflar alınmıştır Elazığ'da 1936 Yılı Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları 1936 yılındaki Cumhuriyet kutlamaları daha dolu geçmiştir. Bu yıl hem Elaziz Valiliği hem de Elaziz Halkevi birer program hazırlamıştır. Şehrin her tarafının süslenmesi resmi ve sivil binaların bayrak ve çiçeklerle süslenmesi ve ışıklandırılması kararlaştırılmıştır. Bunun yanında Elaziz Belediyesi nin göstereceği yere, Kızılay, Çocuk Esirgeme Kurumu, Elaziz Ticaret Odası, Elaziz Belediyesi, Ziraat bankası, Elaziz İktisat Bankası, Elektrik Şirketi, İnhisarlar Daireleri, gibi kuruluşlar tarafından taklar kurulacaktı. Elaziz Valiliği'nin düzenlemiş olduğu program şu şekilde idi. Süsleme: Cumhuriyet Bayramına Hazırlık 1-28/10/936 Çarşamba günü öğleden sonra şehrin süslendirme ve ışıklandırma işleriyle uğraşılacak, resmi daireler ışıklar, bayraklar ve yeşilliklerle süslenecektir. Taklar: 1-Çocuk Esirgeme, Kızılay, Ticaret Odası, Ziraat Bankası, Belediye, İktisat Bankası, Elektrik Şirketi, İnhisarlar Daireleri tarafından Belediyenin göstereceği yere birer tak yapılacaktır. Taklar 28/10/936 sabahı bitmiş olacaktır. Evler ve dükkânlar süslenecek ve ışıklandırılacaktır. Tören: 1-Kabul töreni 29/10/936 günü sabah saat 8 30 da İlbaylık Salonunda yapılacaktır. Resmi elbise giyilecektir. Resmi kabul programı bağlıdır. Cumhuriyet Meydanında: 2-Resmi kabule müteakip Cumhuriyet meydanında asker, mektepler, polis, jandarma, kurumlar ve halk saat 9 30 da krokide gösterilen yerlerini alacaklardır. 3-Toplantı tam olunca Halkevi yönünden bir söylev ( Ömer Kemal) 18 Turan Gazetesi, S.303, 22 Birinci Teşrin 1935, s Turan Gazetesi, S.305, 30 Birinci Teşrin 1935, s Altan Dergisi, S.10, İlk Kanun 1935, s.16.

7 Tek Parti Döneminde Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ) Belediye yönünden bir söylev ( Şarbay Kemal Şedele) Geçit Resmi: 1-Söylevler bittikten sonra asker, jandarma, polis, orta ve ilk mektepler, üniformalı, yedek subaylar, emekli subaylar, malul gaziler, kurumlar, halk ve memurlar, atlı köylüler, yazılı oldukları sıra ile geçeceklerdir. Geçitten sonra Asker, Jandarma, polis, ve mektepler yerine gideceklerdir. 2-Geçit resmi bittikten sonra açılma töreni yapılacak olan yerlere topluca gidilecektir. Öğleden Sonra: 1-Cumhuriyet meydanında, Belediye önünde ve şehrin diğer meydanlarında davul ve zurnalarla ulusal oyunlar ve eğlenceler yapılacaktır. Bunları belediye temin edecektir. 2-Cumhuriyet meydanında ve halkevinde halk kürsüleri kurulacaktır. Bu kürsüde söylev vermek isteyenler adlarını kutlama komisyonuna bildireceklerdir. Gece: 1-Asker, halk ve ortaokulun büyükçe talebesinin iştirakile bir fener alayı tertip edilecektir. (Alay akşam 18 den a kadar devam edecek ve fener alayı tüm komutanlık emriyle idare olunacaktır.) Balo: 1-İlbaylık davetli bir balo verecektir. 30/10/936 günü öğleden evvel: Halk kürsülerinde söylevler Öğleden Sonra : Davul ve Zurnalarla ulusal oyunlar, temsil ve musiki 2-Bu gün için Halkevi ayrıca bir program yapacaktır. 21 Elaziz Halkevi ise 1936 yılı Cumhuriyet Bayramı etkinlikleri içerisinde aşağıdaki programı hazırlamıştır. Halkevinin Cumhuriyet Bayramındaki Programı 28 ÇARŞAMBA: Bütün mekteplerin son sınıflarına mahsus, Türk Akademi tiyatrosu grubu tarafından temsili saat te 29 PERŞEMBE: 1- Cumhuriyet Meydanındaki merasimde; ( Ömer Kemal) tarafından söz. 2- Öğleden sonra saat 15 te, halkevi temsil şubesi tarafında umuma ( ANA) piyesi 3- Temsil arasında konferans (ZİYA) 4- Gece saat 21 de resmi davetli balo 30 CUMA: 1- Saat 16 da İlk mekteplerin 4 ve 5 sınıflarına sesli sinema 21 Turan Gazetesi, S.377, 20 Birinci Teşrin 1936, s.1.

8 338 Yavuz HAYKIR Mehmet ÇEVİK 2- Saat 20 de umuma (ANA) 3- Piyes esnasında (Öğretmen Ömer Kemal) tarafında konferans Ekim 1936 sabahı vilayetin bütün resmi görevlileri, asker, polis, öğrenci ve Elazığ halkı, Halkevi önünde toplanmış bulunuyordu. Saat 8.30 da Vali Tevfik Sırrı Gür Bey, Fırka Kumandanı ve üst düzey yöneticilerle birlikte, toplanan kalabalığın bayramını kutlayarak töreni başlatmıştır. Halkevinin önüne adeta bütün şehir toplanmış gibiydi. Ayrıca tören için Atatürk heykelinin önüne bir kürsü kurulmuş ve hoparlör tesisatı düzenlenmişti. Elaziz Ortaokulu na yeni tayin edilmiş olan tarih coğrafya öğretmeni Ömer Kemal Ağar Bey bir konuşma yapmıştır. Ömer Kemal Ağar büyük alkış ve tezahürat alan şu konuşmayı yapmıştır. Aziz Yurttaşlarım; Büyük Milli bayramın kutlu olsun. Seni bu kadar coşturan, seni bu kadar toplu yapan, birbirine bağlayan hangi bayramın vardır? Aziz Yurttaş, Bu günü daha iyi anlaya bilmek için düne bak. Orada saltanatın kanlı ihtirasını, milli heyecanı hiçe saydığını göreceksin. Kendi zevkleri, şahsi menfaatleri için milleti bir sürü olarak kullandıklarına şahit olacaksın onların nazarında senin ve benim hiçbir mevcudiyetimiz yoktur. Onlar her şey. Biz ise hiç bir şeyiz Yurttaşlarım, memleketi uçuruma sürükleyenler, yurdun yabancılar elinde çiğnenmesine rıza gösterenler, zevklerini uzatmak için düşmanlarla el ele verenler artık bu gün hür ve temiz havamızı teneffüs etmekten uzaktırlar. Aziz ve sevgili yurttaşlarım, Cumhuriyet birçok fedakârlıklar, kahramanlıklar sonunda elde edilmiş bir halk idaresidir. Anafartalar da Osmanlı imparatorluğunun şeref ve namusunu kurtaran Atatürk 1919 da Samsun a ayak basmasaydı, millete ya ölüm ya istiklal! Parolasını vermeseydi bu günleri görebilir miydik? Atatürk, Erzurum, Sivas Kongrelerini yaparak dökülen, dağılan ümitleri, imanları bir araya getirip kudret yaratmasaydı bu günlere kavuşa bilirmiydik? Atatürk 23 Nisan 920 de Ankara da Büyük Millet Meclisini açarak, millet hâkimliğini, bütün dünyaya haykırmasaydı, Anadolu da bir tek düşman kalmayıncaya kadar mücadeleye devam edeceğini, Yunanlıları Anadolu nun harimi ismetinde boğacağını yüksek sesle yabancıya dünyalara korku ve heyecan dalgaları yayacak derecede gür bağırmasaydı bugünleri görebilicekmiydik? İnönlerinde, Yunan ordusunu sarp ve yalçın kayalara çarparak, Türkün makûs talihini yenmeseydi, Sakarya kıyılarında yirmi bir gün geceli gündüzlü devam eden savaşta mucizeler yaratmasaydı şu günleri görmek bahtiyarlığına erişebilirmiydik? Afyonkarahisar da, Dumlupınar da Karatepe sırtlarında Yunanları ateşten bir çember içinde eritmeseydi, Asya yı suğra emellerini hafızalardan silmeseydi Mudanyalara Lozanlara kavuşabilirmiydik. Yurttaşlarım, Cumhuriyet e erişebilmek için İnönlerini yaratmak, Sakaryaları kızartmak Afyon ve Dumlupınarları eşsiz zaferler diye yazmak icabetti. Mudanya ve Lozan Türkün medeniyet dünyasına girişi, müsavi şartlar ve haklarla görüşünü, kendi mevcudiyetini bütün düşman dünyasına tanıtışı ve tasdik ettirişidir. Tam on üç yıl önce kabul edilen Cumhuriyet, hatıramızdan geçmeyen, hayaller serisine bile girmeyen varlıklar verdi. Yaptığımız inkılaplarla medeniyetin en ilerisinde yer aldık. Ve verimli çalışmalarımızla yurdu imparatorluğun en kuvvetli zamanından daha güçlü bir hale koyduk. Atatürk ün önderliği sayesinde bu gün fırtınalı siyaset denizinde amirallik yapıyoruz. 22 Turan Gazetesi, S.378, 22 Birinci Teşrin 1936, s.1.

9 Tek Parti Döneminde Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ) 339 Ey bugün vatanında hür ve müstakil yaşayan vatandaş, sen yüzyılları, yıllara sığdıran bir milletin ta kendisisin. Milletin özü demek olan kahraman ve eşsiz ordunla, emsali bulunmayan Başbuğunla, bütün zorlukları yenecek, öne çıkacak manileri aşacak bir kudrete sahipsin. Ey ezelden ebede kadar hür yaşamağa ahdetmiş olan yurttaşlarım, bugün Cumhuriyet i bize emanet eden en büyüğümüzün de önünde hürmetle eğiliyoruz. Ey büyük Türk Atası, senin emanetin Cumhuriyet i ilelebet koruyacağımıza, her tehlikeye karşı göğüslerimizi çelikten bir siper yaparak muhafaza edeceğimize, damarlarımızdan akan asıl kanın verdiği imanla söz veriyoruz. Atatürk sen bizimsin. Senin gösterdiğin her yol Cumhuriyet ve medeniyet yoludur. Biz bu yolun gerilik kabul etmez yolcularıyız. Senin yüce işaretinle hızlanan yarın ki mesut günlere ulaşmanın vereceği hazzı duyanlarız. Var ol ey Büyük ve Eşsiz Türk Atası 23. Ömer Kemal Ağar dan sonra kürsüye gelen Elaziz Belediye Başkanı Kemal Şedele ise, Elaziz halkının cumhuriyete candan bağlılığına vurgu yapan bir konuşma yaparak, şehrin duygularına sevinçlerine tercüman olmuş ve müteakiben resmigeçit töreni yapılmıştır. Öğleden sonra ise davul zurna eşliğinde halkoyunları oynanmış ve Elaziz Halkevi Temsil Komitesi tarafından öğrencilere yönelik "Yurt " isimli oyun sahnelenmiştir. Akşam ile arasında askerlerin, büyük yaştaki ortaokul öğrencilerinin ve halkın katılmış olduğu bir fener alayı düzenlenmiştir. Ayrıca valilik tarafından organize edilen Cumhuriyet Balosu düzenlenmiş ve sabaha kadar davetliler bu baloda eğlenmişlerdir. 24 Bayramın ertesi günü de Belediye Binası önünde ve Cumhuriyet Meydanı nda davul zurna eşliğinde halkoyunları oynanmış bayram sevinci devam etmiştir. Akşamı ise saat 8.00 de "ATA" piyesi öğretmenler tarafından sahneye konulmuş, daha sonra da Ömer Kemal Ağar tarafından yarım saat süren Cumhuriyet konusu üzerine bir konferans verilmiştir. 25 Valilik ve belediye tarafından üst düzey devlet yöneticilerine kutlama telgrafı gönderilmiştir. Daha sonra, Elaziz Belediye Meclisi 3 Kasım 1936 tarihinde yapmış olduğu toplantısında, gönderilen telgraflara cevap veren Cumhur Reisi M. Kemal Atatürk, Başvekil İsmet İnönü, T.B.M.M Reisi Abdülhalik Renda, Dâhiliye Vekili ve C.H.P. Genel Sekreteri Şükrü Kaya ve Maliye Vekili Fuat Ağralı nın göndermiş olduğu telgrafları alkışlar arasında okunmuştur. 26 Turan Gazetesi, 1936 yılında yapılan Cumhuriyet Bayramı izlenimlerini sütunlarına şu şekilde taşımıştır. "13 üncü yıl Cumhuriyet Bayramımız çok büyük ve candan tezahüratla kutlandı. O günden iki gün evvel şehir taklar la ve bayraklarla süslenmeğe başlandı. Muhtelif resmi binalar elektriklerle süslenmiş idi. 29 Teşrin evvel Perşembe günü sabah saat 8 30 da vilayet makamında büyük bir resmikabul yapıldı. Saat 9 30 da Cumhuriyet meydanında on binlerce halk yığılmış bulunuyordu. Cumhuriyet Meydanındaki Atatürk Heykelinin önünü İlbayımız müfettişlik erkânı bütün komutanlar, askeri erkân doldurdular, büyük geçit resmi başladı. Önde kahraman ordumuz çelik adımlarla gelip geçtiler ve sürekli alkışlarla alkışlandılar. Arkada irfan ordumuz mektepler sevimli yürüyüşler ile önümüzden geçtiler. Bu kıymetli varlıkta çok alkışlandı. O gün akşama kadar halk coşkun neşe içerisinde eğlendi. Gece muazzam bir fener alayı şehri dolaştı. Her taraf elektrikten bir nura benziyordu. 23 Tuğrul, Elaziz Cumhuriyet Bayramını Nasıl Kutladı?, Altan Dergisi, S.20, 22 ikinci Teşrin 1936, s Tuğrul, Elaziz Cumhuriyet Bayramını Nasıl Kutladı?...s Tuğrul, Elaziz Cumhuriyet Bayramını Nasıl Kutladı?...s Turan Gazetesi, S.382, 7 İkinci Teşrin 1936, s.1.

10 340 Yavuz HAYKIR Mehmet ÇEVİK Gece Halkevi salonunda ilbaylık tarafından 300 kişilik mükellef bir balo verilmiştir. Bizi bu mesut günlere kavuşturan büyüklerimize şükranlar." 27 Elaziz Halkevi nin yayın organı olan Altan Dergisi ise 1936 yılındaki Cumhuriyet kutlamaları ile ilgili olarak şu düşünce ve Cumhuriyet Meydanı ndaki izlenimlerini okuyucularına aşağıdaki şekilde sunmuştur. Cumhuriyet, millet idaresini en güzel ve verimli bir şekilde ortaya koyan bir idaredir. Halk, her yıl bu idarenin yıl dönümünü kutlulamak hususunda içinde derin bir sevginin, karşı gelinmez bir isteğin mevcudiyetine şahit olmaktadır. Yıllar geçtikçe, Türk Milleti, Cumhuriyet in yıl dönümünü daha ülkülü bir şekilde kutlulamak ihtiyacını duymaktadır. Elaziz, Cumhuriyet in feyizlerine, halk için ne mükemmel bir idare olduğuna elle tutulur, gözle görülür bir derecede şahit olmuştur. İşte bundan dolayıdır ki Cumhuriyet e ve onun kuruyucularına ve yaşatıcılarına tükenmez bir sevgi, çözülmez bir bağ, daima artan, coşan bir sadakat hissi beslemektedir. Cumhuriyet in yıl dönümüne daha bir hafta varken şehirde bir faaliyet göze çarpmağa başladı. Dükkânlar süsleniyor, taklar kuruluyor, elektriklerle aydınlatma, yeşilliklerle donatma hazırlığı görülüyordu. Mektepler Cumhuriyet in bütün feyizlerini daha iyi kavramışçasına sınıfları süslemekte idiler. Derslerin mihverini hep Cumhuriyet teşkil ediyordu. 28/10/1936 Çarşamba günü bütün şehir fevkalade günlere mahsus rengini almıştı. Yüzlerde taze bir neşe gönüllerde, sonsuz bir sevinç sezmemek kabil değildi. 29/10/1936 günü sabahı bütün şehir hakiki çehresini almıştı. Bir bayram günü yaşandığı belli idi. Bu bayram diğer bayramlardan daha farklı ve daha candan gelen bir istekle kutlulanı idi. Saat 8 00 de resmi kıyafetli, yüksek rütbeli memurların vilayete doğru gittikleri görülüyordu. Tam 8 50 de vilayet salonunda kıymetli valimiz Tevfik Gür Cumhuriyet Bayramını kutlulamağa gelenlerin ellerini sıkıyor, sevimli gözleri ve sözleriyle tebrike gelenleri mutluluyordu. Vilayetteki tebrikattan sonra Cumhuriyet meydanına gelen muhterem büyüklerimiz, orasını mahşerden bir manzara halinde buldular. Çünkü kadın, erkek, çoluk çocuk, daha sabahın erken saatinden itibaren buraya gelmişler, büyük güne, büyüklere yaraşır derecede kutlulamağa hazırlanmışlardı. Kahraman askerimiz, jandarma ve polislerimiz, mekteplilerimiz yeni yapılan hastanenin yanında mevki almışlardı. Valimiz yanında Fırka kumandanı ve yüksek rütbeli zatlarla birlikte orada hazır vaziyette olan binlerce kişinin Cumhuriyet Bayramını kutluladı ve teftiş etti. Halkevi önünde adeta bütün şehir toplanmış bir halde idi. Atatürk heykelinin önüne bir kürsü konmuş ve bayraklarla süslenmiş, radyo hoparlor ile her tarafa yaymak için de tertibat alınmıştı Elazığ'da 1937 Yılı Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları Cumhuriyet in ilanının 14 yıldönümü olan 1937 yılında yapılacak olan Cumhuriyet Bayramı kutlamaları için Elaziz Vilayeti nde çalışmalar bir hafta önceden başlatılmıştı Ekim 1937 tarihinde Elaziz Vilayetinde Cumhuriyet Bayramı için bütün hazırlıklar tamamlanmış taklar kurulmuştur. 30 Bu taklar halkın yoğun olarak kullandığı şehrin beş noktasında kurulmuştu. Bütün devlet daireleri ve kurumlar özel bir itinayla aydınlatılmış ve şehrin göze çarpan yerlerinde inkılap ve geleceğe ait vecize levhaları asılmıştır. Süsleme ve aydınlatmada Cumhuriyet in Turan Gazetesi, S.381, 1 İkinci Teşrin 1936, s Tuğrul, Elaziz Cumhuriyet Bayramını Nasıl Kutladı?...s Turan Gazetesi, S. 498, 22 Teşrin Evvel 1937, s Turan Gazetesi, S. 501, 28 Teşrin Evvel 1937, s.1.

11 Tek Parti Döneminde Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ) 341 yıldönümünün sembolü olmak üzere 14 rakamı kullanılmıştır 31. Elaziz şehrinin cadde ve sokakları süslenmiş, ışıklandırılmıştı. Şehirde bulunan bütün resmi ve sivil binalar bayraklarla donatılmış ve özenle bezenmişti Ekim sabahı saat 9 da vilayette, Dördüncü Umum Müfettişinin de katıldığı resmikabul töreni yapılmıştır. Bu törenden sonra saat 10.30'da Cumhuriyet Meydanı'nda toplanmış olan halkın bayramı kutlanmıştır. İstiklal Marşı'nın okunmasından sonra resmigeçit töreni yapılmıştır. Yoğun bir katılımın olduğu bu resmigeçitte, hizmet ve mevkisi gözetilmeksizin yoğun bir halk kitlesi iştirak etmiştir. Ayrıca resmigeçide yaya ve atlı olarak köylerden gelmiş olan yüzlerce köylü katılmıştır. Resmigeçit devam ederken top atışı yapılmıştır. Öğleden sonra Cumhuriyet Meydanı, belediye önünde, çarşı meydanında ve kışla meydanında halk kürsüleri kurulmuştur. Bu kürsülerde Cumhuriyet in önemi ve başarılarını anlatan söylevler verilmiştir. Yer yer davul ve zurnalarla milli oyunlar ve eğlenceler yapılmıştır. Gece saat 21.00'de Elaziz Halkevi Salonu'nda davetli bir balo tertip edilmiştir. Balo neşeli bir hava içinde sabaha kadar devam etmiştir 33. Ayrıca bu Cumhuriyet Bayramında Elazığ Kız Enstitüsü nün açılış töreni de yapılmıştır. Kız Enstitüsü nün açılışı, öğleden sonra tüm askeri ve mülki idareciler ile Ordu Müfettişi Kazım Orbay ın katıldığı bir törenle icra edilmiştir Ekim günü ise Elaziz Memleket Hastanesi'nin temel atma töreni yapılmıştır. Yine yukarda sözü edilen meydanlarda halk kürsülerinde söylevler de verilmiştir. Yer yer çalınan davul zurnalarla milli oyunlar ve eğlenceler devam etmiştir. Saat 12.00'de Maden ilçesine gidilerek Gulaman (Alacakaya) Köyü'nde krom madeni için Etibank tarafından inşa ettirilen teleferik hattının açılma töreni yapılmıştır. Saat 14.00'de spor alanında spor müsabakaları yapılmış ve cirit oyunları oynanmıştır. Akşam ise Elaziz Halkevi'nde herkese açık olmak üzere bir temsil verilmiştir 35. Cumhuriyet Meydanı nda yapılan törenler büyük bir coşku ile kutlanmıştır yılındaki Elaziz de yapılan Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları, Altan Dergisi nde dönemin ortaokul tarih coğrafya öğretmeni Ömer Kemal Ağar ın kaleminden günün anlamı, önemi ve ruhu aşağıdaki satırlarla yansıtılmıştır. "29 Teşrinievvel, Türk Milletinin en büyük bayramıdır. Bunun tarih bakımından değeri engindir. Yurda getirdiği feyiz hudutsuzdur. Cumhuriyet Bayramı, taşıdığı mana itibarı ile de büyük bir hususiyet taşır. Halkın bu tarzda anlayışı istikbal bakımından yüksek bir kıymettir. Daha Cumhuriyet Bayramı yıl dönümü gelmeden başlayan hazırlıklar bunun göze çarpan en canlı delilidir. Elazığ süsleniyor, bol ışıklar şehri nura gark ediyordu. Kurulan taklar, bu yıl daha çok, caddeler ve gerilen vecizeler daha manalı, resmi ve hususi dairelerin ve evlerin süslenişinde bile fark var. Bütün bunlar Cumhuriyet sevgisinin mahsulüdür. Bütün bunlar Cumhuriyet için kanların feda edenlere ve bu uğurda çalışanlara saygıdır. 29 teşrinievvel sabahı caddelerden insan akıyor. Mekteplerden neşeli sesler yükseliyor. Hükümet dairesinden medeni kıyafetli memurlar, tebrikattan dönüyorlar. Belli ki bunlar bir sevinçli günün işareti. Sayılı günlerin alameti!.. Cumhuriyet meydanı vaktinden önce dolmuş. Halkevi bir gelincik tarlası kadar güzel ve cazib şekilde bayraklarla donatılmış, caddelerden insan kalabalığı taşıyor. Mektepliler Cumhuriyet nesli ellerinde bayraklarla ilerliyor. Onların yüzlerinde bariz bir sevginin satırları okunuyor. Saat 31 BCA, / Ömer Kemal Ağar, Cumhuriyet Bayramını Nasıl Kutluladık?, Altan Dergisi, S.34, 28 İlk Kanun 1937, s BCA, / Ömer Kemal Ağar, Bir Vesika: Kız Enstitüsü Açıldı, Altan Dergisi, S.34, 28 İlk Kanun 1937, s BCA, /

12 342 Yavuz HAYKIR Mehmet ÇEVİK ilerlemiş, tören vakti de gelmiştir. Sayın Generalimiz Alpdoğan, valimiz ve Halkevi başkanımız Şefik Bicioğlu, tüm komutan Tevfik ve diğer askeri ve mülki erkan ile askerin Cumhuriyet Bayramını kutluluyorlar. _ Merhaba Asker. Bayramınız kutlu olsun. Generalimizin bu tebrikine, bu hitabına tunç yüzlü, demir bilekli ve çelik imanlı Mehmetçikler cevap veriyorlar; _ Sağol! Sayın General, Halk ve memur kalabalığının bayramını da aynı defa aynı gür sesle tebrik etti. Mekteplilerin en büyüklerinin bayramlarını kutluladığından sevinç dakikaları yaşadılar; _ Çocuklar bayramınız kutlu olsun! Sözüne hep bir ağızdan; _ Sağ ol! Karşılığı verildi. O ne müheyyiç bir sahne idi. İşte istiklal Marşı çalınıyor. Her yurttaş şapkasını çıkarmış, en büyük saygı ile dinliyor. Biraz sonra da bandonun refakatinde kahraman Mehmetçikler geçiyor. İnsan bunları gördükçe içinin gurur ve iftiharla kabardığını hissediyor. Ve gönüllerde şu duygu dolaşıyor: _ Mehmetçik, emniyet ve istikbalimizsin. Köyünde en çelimsiz, en uyuşuk görülen Mehmetçik asker ocağında, çelik bir yay, seyyal bir varlık oluyor. Bunlara candan saygı, bunlara bin minnet ve şükran Piyadeler, topçular, motorlu kıtalar, hep gönüllerde birer yaşa duygusu yaratarak geçtiler. İşte Kız enstitüsü talebesi geçiyor. Dünün evde oturan kızı, bugünün hayat ışıkları ile bezenmiş mesut ufuklara koşuyor, kafasında önünü aydınlatan meşalenin aydınlığı var, içlerinde itimat duyarak istikballerine emniyetle bakarak geçiyorlar ve alkışlanıyorlar. Yerinde bir hareket Bu yıl ortaokul daha kalabalık, daha intizamlı geçiyor. İzcilerin sayıları da artmış, inzibat göze çarpıyor, alkışlanıyorlar. Bu alkışta istikbale güven gençliğe itimat gizlidir. İlkokullarda temiz ve güzel kıyafetleri ile geçtiler ve alkışlandılar. Onlara da yapılan alkış yerinde bir sevgi ve şefkat örneğidir. Bunları Elazığ halkı, Cumhuriyet vatandaşı takip etti. Bu kaynaşma Cumhuriyet in eseridir, alkışta ona bağlanan ümidin ifadesidir." 36 Dönemin Elazığ Valisi Şefik Bicioğlu, CHP Genel Sekreterliğine göndermiş olduğu raporda Elazığ'daki bayram kutlamaları hakkında bilgi vermiş ve aşağıdaki ifadelerle duygu ve düşüncelerini belirtmiştir: "Havaların bozuk ve soğuk gitmesine rağmen geceli gündüzlü renkli, ışıklı, sesli ve canlı bir surette hürriyet ve istiklal heyecanıyla tesit edilen bayram; cumhuriyetin geniş ölçüde tam bir ifadesi olmuştur. Halk Atatürk âleminin en büyük abidesi olan milli bayramlarını büyük kurucu ve korucusunu minnet ve şükran hisleriyle anarak karşılamıştır." Elazığ'da 1938 Yılı Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları Atatürk döneminin son Cumhuriyet Bayramı olan 15. yıl kutlamalarına özel bir önem verilmiştir. Cumhuriyet in 15. yıldönümü, tüm yurtta coşkuyla kutlanmıştır. CHP Genel Sekreterliği valiliklere ve diğer kurumlara bayramın büyük özenle kutlanması için talimatlar göndermiştir. 10. yıl kutlamalarında Vilayet Hususi Muhasebe bütçesinden 400 lira, Elazığ Belediyesi tarafından ise 200 lira olmak üzere toplam 600 liralık bir harcama yapılmıştı. Cumhuriyet in 15. yıl kutlama törenleri için vilayet hususi bütçesine 800 lira, Elazığ belediyesi bütçesine ise 750 liralık bir tahsisat koyulmuştur. Bu anlamda Elazığ'da yapılacak bayram kutlama 36 Ömer Kemal Ağar, Cumhuriyet Bayramını Nasıl Kutluladık s BCA, /

13 Tek Parti Döneminde Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ) 343 masrafları için 1550 liralık bir bütçe ayrılmıştır. Yine kaza belediyelerince 15. yıl bayram kutlamaları için geçen yıllardaki kutlama törenleri için ayrılan tahsisatın iki katının koyulması kararı verilmiştir. 38 Elazığ vilayet ve belediyesi başta olmak üzere tüm kurum ve kuruluşlar, bu kutlamalar için hummalı bir çalışma yapmışlardır. Belediyenin yanında diğer kurum ve kuruluşlar şehrin belirli yerlerine taklar kurmuşlardır. Turan Gazetesi bayram kutlamalarından on beş gün önce yayınlanan nüshasında, çalışmalarla ilgili olarak şu haberi okuyucularına vermiştir. "Cumhuriyet in 15 inci yıldönümü bayramı için vilayetimizde ve mülhakatta mühim hazırlıklar başlamıştır. Bu seneki Cumhuriyet Bayramının fevkalade mükemmel olacağı anlaşılmaktadır." 39 Yine Turan Gazetesi nde Cumhuriyet Bayramı Tören Programı başlığıyla şu haberi görmekteyiz. "Cumhuriyet Bayramı için fevkalade hazırlıklar yapılmaktadır. Belediye ve diğer müessesat şehrin muhtelif yerlerine taklar inşa ettirmektedirler 15.inci yıl dönümü tören programı da hazırlanmıştır. 4 gün fevkalade tenvirat yapılacaktır." 40 Elazığ Valisi Şefik Bicioğlu CHP Genel Sekreterliği'ne göndermiş olduğu bir yazıda, Cumhuriyet in 15. yıl dönümü bayramının büyük ölçüde hareketli ve manalı bir şekilde kutlanması için bütün tedbirlerin alındığını ve kutlama komitesinin teşekkül ettiğini bildirmiştir. 41 Elazığ Halkevi yayın organı olan Altan Dergisi, Ekim 1938 sayılı nüshasını Cumhuriyet in 15. Yıl dönümüne ayırdığını görmekteyiz. 29 Birinci teşrin 1938 tarihli bu nüshasında Cumhuriyet Nasıl İlan Edildi? başlığıyla, Cumhuriyet in nasıl ilan edildiği hakkında, Atatürk ün büyük nutkundan faydalanılmıştır. Altan Dergisi bu konuşmayı Cumhuriyet in nasıl ilan edildiğini kurucumuzun ağzından dinlemek büyük bir zevktir. Bu zevki aşağıdaki satırları, Ulu Başbuğun nutkundan alarak tattırmakla bahtiyarız açıklamasıyla okuyucularına sunmuştur. 42 Altan Dergisi nin aynı sayısında Ömer Kemal Ağar, Bizlere Ne Mutlu başlıklı makalede Cumhuriyet kavramı ile ilgili şu düşüncelerini aşağıdaki şekilde ifade etmiştir. Cumhuriyet on beş yaşını bitirdi. Bu milletlerin tarihinde kısa bir zamandır. Fakat bu müddet içinde başarılan işler, asırlar zarfında meydana getirilenlerden daha üstün ve daha verimli olmuştur. Türkiye Cumhuriyet i ni bu kadar feyizli kılan, daima daha ileri ve daima yapıcı ve yaratıcı, kurucu ve koruyucu yapan milletin kendi bünyesindeki cevherin kudretidir. Cevherin kalite bakımından üstünlüğünü bütün beşer tarihi takdir ve tevsik etmekte teraddüt göstermiyor. Türk ün bu derece harikuladeliliği akıllara hayret veriyor. Hayretlere dalanlar, bu büyük milletin büyük işler yapmaktaki kudretini henüz takdir edemeyenlerdir. Bunlar, zamanla, temasla bunu anlamakta gecikmeyeceklerdir. O vakit Türk ün medeni kabiliyetini, medeniyet yapmasındaki kudretinde göreceklerdir. Uzak ve yakın asırlar bunun şahidi olmakla müftehirdir. Cumhuriyet yaptığıyla övünmez, belki yapacağı işlerin çokluğu ve zenginliği ile sevinir. Çünkü iş, zevki, neşeyi ve hayatı yaratır. Atatürk ün Türk e verdiği cumhuriyet, mesut istikballerin bir müjdecisidir. Payidar olacağı şüphesizdir. Çünkü büyük atamız, Türkiye Cumhuriyet ini Türkün asil kanındaki cevherin kudreti ile kurmuştur. Ve o kudretin ebediliğini, sonsuzluğunu takdir 38 BCA, / Turan Gazetesi, S. 585, 14 Teşrin Evvel 1938, s Turan Gazetesi, S. 587, 22 Teşrin Evvel 1938, s BCA, / Altan, Cumhuriyet Nasıl İlan Edildi?, Altan Dergisi, S.43, 29 Birinci Teşrin 1938, s. 3 5.

14 344 Yavuz HAYKIR Mehmet ÇEVİK etmiştir. İşte bu cevherin verdiği kudret bütün bir istikbal demektir. Cumhuriyetin payidar olacağı demektir. Türk ü böyle sevinirken görmek en büyük bahtiyarlıktır. En tabii zevkini tatmasından dolayı ona hak vermek de onun kadar bir hazdır. Biz de eşsiz Atamızın dediği gibi; Ne mutlu Türk üm diyebiliyoruz! 43 Yine Altan Dergisi nin aynı sayısında, Tuğrul Ağar ın Cumhuriyet bugünü yarattı 44 başlıklı yazısı ile cumhuriyetin 15. yılında her alanda yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilirken, Bahri Turgut Okaygün ün Cumhuriyet Devrinde: Doğu Anadolu ve Elazığ 45 başlıklı makalesi ile de Cumhuriyet döneminde Doğu Anadolu ve Elazığ vilayeti hakkındaki gelişmelere değinilmiştir. Turan Gazetesi de, cumhuriyetin 15. yıldönümüne özel bir yer ayırmıştır. 29 Ekim 1938 tarihli nüshasında Büyük Başbuğ KEMAL ATATÜRK alt yazısında Atatürk ün askeri elbiseli bir portresine de yer verilerek şu ifadeler kullanılmıştır. CUMHURİYET 15 YAŞINDA Bugün cumhuriyetin 15 inci yılını idrak ediyoruz. Büyük Türk Milletinin kalkınma, refah ve istiklal sembolü olan bu mesut günü milletimize kutlar ve bizi bugüne kavuşturanlara şükranlar sunarız. cümleleriyle okuyucularının bayramını kutlamıştır. 46 Avukat Ömer Naimi Erdem in cumhuriyetin Elazığ daki Nurları başlıklı uzun bir makalesi Turan Gazetesi nin birinci ve ikinci sayfasında yer almış ve gazetenin üçüncü sayfasında ise, Elazığ Halkevi, Gazi Heykeli, Pertek Köprüsü ve Elazığ da yapılmış bir bayındırlık hizmeti ile ilgili resim konulmuştur. Ayrıca gazetenin her sayfasında cumhuriyet ile ilgili spot yazılara yer verilmiştir. 47 Yine 15. yıl kutlama etkinlikleri çerçevesinde tüm vilayetlerde yapılan neşriyat çalışmalarına Elazığ vilayetinin de küçük bir albümle katıldığını görmekteyiz. Elazığ Vilayeti XV isimli bu eser 48 sahifedir. Eserde, devlet büyüklerinin ve Elazığ vilayeti valisinin resimleri ile Elazığ Halkevi ve Elazığ Vilayeti nde Bayındırlık alanında yapılmış olan hizmetler ile ilgili resimlere yer verilmiştir Elazığ'da 1939 Yılı Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları Cumhuriyet in 16. yıl dönümü kutlamaları için Elazığ valiliği tarafından bir komite kurulmuş ve hazırlıklar bu komite tarafından organize edilmiştir. Her yıl olduğu gibi bu yıl da bir program hazırlanmıştır. Bu program başta CHP Genel Sekreterliği olmak üzere tüm ilgili kurumlara iletilmiştir Ekim saat 13.00'den sonra başlayarak 30 Ekim 1939 tarihinde saat 24.00'e kadar devam edecek olan Cumhuriyet in 16. Yıl dönümü bayramı aşağıdaki programa göre kutlanacaktı. "1 - Devlet adına 29/İlkteşrin/939 pazar günü saat ( ) da Hükümet Konağı'nda kabul resmi yapılacaktır. Kabul sırası listesi programın 3 üncü sahifededir. 2 - Atatürk Heykeline, okullar ve teşekküller çelenklerini saat 8.30 da koyacaklardır. 43 Ömer Kemal Ağar, Bizlere Ne Mutlu, Altan Dergisi, S.43, 29 Birinci Teşrin 1938, s Tuğrul Ağar, Cumhuriyet Bugünü Yarattı, Altan Dergisi, S.43, 29 Birinci Teşrin 1938, s Bahri Turgut Okaygün, Cumhuriyet Devrinde: Doğu Anadolu ve Elazığ, Altan Dergisi, S.43, 29 Birinci Teşrin 1938, s Turan Gazetesi, S.588, 29 Birinci Teşrin 1938, s Ömer Naimi Erdem Cumhuriyet in Elazığ daki Nurları,Turan Gazetesi, S.588, 29 Birinci Teşrin 1938, s Elazığ Vilayeti, Elazığ Vilayeti XV , İstanbul Türkiye Basımevi ( Tarihsiz),s BCA, /

15 Tek Parti Döneminde Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ) Kabul resminden sonra Cumhuriyet meydanında daha evvelden yer almış olan malûl gaziler, şehit anaları, asker, mektepliler ve diğer teşekküllerin bayramları umumi müfettiş, vali ve tüm komutanı tarafından kutlanacak ve bundan sonra Atatürk Heykelinin yanında durulacaktır. Bundan sonra mekteplilerle birlikte bando tarafından İstiklal Marşı çalınacak ve buna müteakip geçit resmi başlayacaktır. Aşağıdaki sıra üzerine geçit resmi yapılacaktır. halde) A-Asker B-Malûl Gaziler C-Jandarma, polis kıtaları D-İzciler E- Kız Enstitüsü, Ortaokul ve ilkokul öğrencileri F-Sporcular (Piyade, bisikletli, atlı) G-Milli Teşekküller, esnaf cemiyetleri(her sınıf kamyonlar üzerinde kendi sanatını işler N-Halk Cumhuriyet Meydanında askerin, halkın, mekteplilerin ve diğer teşekküllerin duracağı yerler ekli krokide gösterilmiştir. Süsleme ve Donanma 4 - Kasabada bütün resmi daireler, halkevi, okullar ve iktisadi müesseseler ve evler ve caddeler en güzel bir şekilde bayrakla, taklar, dövizlerle donatılacak ve gece en mebzul ziya ile tenvir edilecektir. Takların kurulacak yerleri ve kimlerin yapacakları Belediye tarafından tesbit edilip kurdurulacaktır. Tenvirat işini de Belediye, aldığı direktif dairesinde temin edecektir. İş bu süsleme işi 28 öğleye kadar bitirilmiş olacaktır. Madde 4-29 uncu günü saat 15 de yeni yapılmış Cumhuriyet ilkokulunun açılma merasimi yapılacaktır. Bunun programı ayrıca maarif dairesiyle Belediye tarafından hazırlanacaktır. 5 - Gece saat 19.30'da asker, mektepliler ve sporcular tarafından büyük fener alayı tertip edilecektir. 6 - Gece saat da Halkevinde Cumhuriyet Balosu verilecektir. Bu baloya gelecekler için ayrıca davetiye gönderilecektir. 7 - Gece belediye meydanında ve muhtelif meydanlıklarda çalgılar çalınacak ve milli oyunlar oynanacak ve bol miktarda fişekler atılacaktır. Bu oyunlar 29 ve 30 uncu geceleri de yapılacaktır. Ayrıca bu müddet zarfında sinemada gece ve gündüz tenzilatlı tarife tatbik edilecektir. 8 - Belediye meydanında belediye tarafından bir halk kürsüsü kurulacaktır. Cumhuriyet Bayramı müddetince burada hitabeler söylenecektir. Hitabe mevzuları ve hatipler Belediye Reisi ve maarif müdürü ve halkevi Dil, tarih ve edebiyat komiteleri tarafından tesbit ve tayin edilecektir uncu pazar günü saat de spor alanında spor hareketleri yapılacaktır. Bu programı halkevi spor kolu hazırlayacak ve oyunları idare edecektir. Bu günkü konferanslara ve gece eğlencelere devam edilecektir. Radyo Tertibatı A- Halkevinde B - Belediyede

16 346 Yavuz HAYKIR Mehmet ÇEVİK C - Radyo Acentelerinde D - Belediye bahçesinde radyolarla, Ankara radyosunda söylenecek nutukları neşredilecektir. Not: Bu program davetiye yerindedir. Ekler:1-Vilayette yapılacak resmikabul sırası 2- Cumhuriyet Meydanında durum krokisi " yılında yapılan Cumhuriyet Bayramı kutlamaları hazırlanan bu program çerçevesinde halkın yoğun katılımıyla gerçekleştirilmiştir yılındaki Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında, liraya yapımı tamamlanmış olan Cumhuriyet İlkokulu'nun resmi açılışı da yapılmıştır. 51 Elazığ merkezinde yapılan bu kutlamaların yanı sıra ilçe kasaba ve köylerde de kutlamalar büyük bir titizlikle gerçekleştirilmiştir. Buna örnek olarak, Elazığ'ın ilçesi olan Palu'da da Cumhuriyet Bayramı kutlamaları hazırlanan program çerçevesinde kutlanmıştır. 28 Ekim 1939 cumartesi günü bütün ilçe baştan aşağı bayraklarla ve caddelere asılan dövizlerle süslenmiştir. Hükümet Konağı ve halkevinin önüne iki adet tak yaptırılmıştır. Davul zurnalar çalınarak milli oyunlar oynanmıştır. 29 Ekim günü ise saat 9.00'da Palu Hükümet Konağı'nda resmikabul töreni yapılmış ve daha sonra Palu Cumhuriyet Meydanı'nda törene başlanmıştır. Meydana toplanan asker, öğrenci ve ilçe halkının bayramı kutlanmış ve İstiklal Marşı'nın söylenmesiyle törene başlanmıştır. Palu Kaymakamı ve askeri komutan tarafından ulusal durumu anlatan, cumhuriyet inkılâpları hakkında bilgi veren, vatandaşlara düşen ödevleri vurgulayan konuşmalar yapılmıştır. Öğrenciler tarafından şiirler okunmuş ve geçit resmi yapılmıştır. Akşam saat 19.00'da Palu Halkevi'nde, Halkevi Temsil Kolu'nun hazırlamış olduğu Ateş piyesi temsil edilmiştir. Aynı gece fener alayı düzenlenmiş, havai fişek ve davul zurnaların eşliğinde coşkun bir tezahürat yapılmıştır. Bayram dolayısıyla, mevcut radyolardan istifade edilerek halka konferanslar dinletilmiştir. Bayramın üçüncü günü ise, muhtelif yerlerde milli oyunlar oynanmıştır. Aynı gün atletizm sporu ve cirit oyunları tertip edilmiştir Elazığ'da 1940 Yılı Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları Cumhuriyetin 17. yılı kutlamaları için günler öncesinden hazırlıklara başlanılmıştır. Her yıl olduğu gibi bu yılki kutlamalar için de bir program hazırlanmıştır. 53 Bu program çerçevesinde kutlamalar yapılacak ve bir dizi söylevler verilecekti. 54 Hazırlanan program bastırılarak ilgili yerlere dağıtılmış ve bayramın önem ve değerine uygun olarak hazırlanan program çerçevesinde kutlamalar icra edilmiştir. Yapılan kutlama töreni ve bayram gösterileri halk nazarında büyük bir alaka görmüştür. Elazığ Halkevi Başkanı Hakkı Ketenoğlu, CHP Genel Sekreterliği ne göndermiş olduğu raporda, cumhuriyetin 17. yılı kutlamaları hakkında şu görüşlerini ifade etmiştir: "Şehir alanlarında ve caddelerinde kadın ve erkek yan yana ve birbirine rekabet edercesine yer alması, yaşlı ile gencin, köylü ile şehirlinin bir safta ve aynı neş'e ile bulunması, emellerin vakıa, dileklerin, hadise olarak tecelli ettiğine inandıracak mahiyette idi. 50 BCA, / Turan Gazetesi, S. 681, 2 İkinci Teşrin Evvel 1939, s BCA, / Turan Gazetesi, S. 768, , s Turan Gazetesi, S. 764, , s.1.

17 Tek Parti Döneminde Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ) 347 Halk hâkimiyetini, halk huzur ve saadetini en iyi ve verimli olarak tahakkuk ettiren devlet şeklinin Cumhuriyet şekli olduğu, gözleri kadar ruhları da doyuran, eserleri ile anlaşıldıkça, milleti bu idareye karşı bağlılık ve inancı bir kat daha artmakta ve böyle bir idareye malik olduğundan dolayı duyduğu neş'e ve sevinci taşımasına büyük bayram vesile olmaktadır. Bu bağ inan, iz ve feyizlerle birlikte her gün bir kat daha artmış, Cumhuriyet in kökleri derinlere yayıldığı gibi onun sevgi ve rabıtasının millet ruhunun en iç köşelerine nüfus etmiştir. Bu itibarla gelecek her bayramın geçenden daha parlak olacağına emin bulunduğumu derin saygılarımla ve sarsılmaz bağlılığımla arz ederim." yılındaki Cumhuriyet Bayramı, Elazığ ilçelerinde de halkın katılımıyla kutlanmıştır. Buna örnek olarak Elazığ'ın ilçesi olan Maden'de de kutlamalar hazırlanan program dâhilinde büyük bir katılımla gerçekleştirilmiştir. Ayrıca Maden Halkevi'nde cumhuriyet rejiminin önemi hakkında konferanslar yapılmış, nutuklar verilmiştir Elazığ'da 1941 Yılı Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları 1941 Yılı Cumhuriyet Bayramı kutlamaları için Elazığ valiliği tarafından hazırlıklara 20 gün öncesinden başlanılmıştır. 57 Geniş bir bayram kutlama programı hazırlanmıştır. 58 Bu program şöyledir: "I. Süsleme ve Donanma 1- Elazığ daki bütün resmi daireler, halkevi, okullar, iktisadi müesseseler, evler ve caddeler bayraklar ve taklarla donatılacaktır. 2- Caddelere vecizeler asılacaktır. 3- Vitrinler süslenecek ve grafikler konacak. 4- Gece binalar bol ziya ile ışıklandırılacaktır. 5- Halkevi ve Atatürk Caddesi üzerine büyük ölçüde XVIII rakamı elektrikle yazılacak ve geceleri yakılacaktır. 6- Takların nerelere ve hangi müesseseler tarafından kurulacağı, belediye tarafından tesbit edilerek temin edilecektir. (Bütün bu süsleme ve donanma işleri 27-X-1941 günü akşama kadar bitirilmiş olacaktır.) II. Kabul Resmi 1-29-X-1941 Çarşamba günü Elazığ Hükümet Konağı'nda, Dördüncü Umum Müfettişin huzurlarıyla saat 9.15 de vali tarafından resmikabul yapılacaktır. (Kabul sırası ilişiktedir.) III. Tören 1- Saat 9.30 da jandarma, polis, izciler, mektepliler, sporcular, Milli teşekküller, esnaf cemiyetleri ve halk yerlerini almış bulunacaktır.(ekli krokiye göre) 2-9 da okullar ve gençlik teşekküller tarafından Atatürk heykeline çelenkler konacaktır. 55 BCA, / BCA, / Turan Gazetesi, S. 847, , s Turan Gazetesi, S. 849, , s.1.

18 348 Yavuz HAYKIR Mehmet ÇEVİK 3- Saat 10 da Umumi müfettiş, vali, Tunceli vali muavini, Askerlik dairesi reisi ve halkevi reisi tarafından Cumhuriyet meydanında yer almış olan jandarma, izciler, mektepliler, sporcular, milli teşekküller, esnaf cemiyetlerinin ve halkın yanlarına gidilme suretiyle kutlanacaktır. 4- Atatürk heykelinin önünde sırasıyla Umumi Müfettiş, Vali, Tuğbay, memurlar, subaylar, malul gaziler ve şehit anaları yerlerini alacaktır. 5- Bando tarafından İstiklal Marşı çalınarak törene başlanacaktır. 6- Okul talebeleri, bandonun da iştirakiyle Onuncu Yıl marşını söyleyeceklerdir. 7- Geçit Resmi yapılacaktır. Geçit Resmi sırasıyla: A-Jandarma B-Polis C-İzciler D-Kız Enstitüsü E-Çocuk Bakımevi yavruları F-Sporcular G-Milli Teşekküller ve esnaf cemiyetleri (Her sınıf kamyonlar üstünde kendi sanatını işler bir halde) IV. Fener Alayı ve Gece Eğlenceleri 1-29-X-941 gecesi saat da mektepliler ve sporcular tarafından büyük bir fener alayı tertip edilecektir. Alay halkevi önünde toplanarak ve bu gibi bayramlarda mutat olan caddeleri gezerek dağılacaktır X-941 gecesi Vilayet tarafından Halkevinde Cumhuriyet Balosu verilecektir. (Bu baloya gelecek zevata ayrıca davetiye gönderilecektir ve 30uncu geceleri Belediye meydanında, halkevi önünde, diğer muhtelif meydanlarda çalgılar çalınacak, milli oyunlar oynanacak ve bol miktarda çeşitli fişekler atılarak bayram tesit edilecektir. 4- Bayram müddetince sinemada tiyatroda, çalgılı kahvelerde tenzilatlı tarife uygulanacaktır. V. Halk Kürsüleri 1- belediye tarafından, belediye meydanında bir halk kürsüsü kurulacaktır. Cumhuriyet Bayramı boyunca burada hitabeler söylenecektir. Hitabe saatleri ve mevzular hatipler, Belediye Reisi, Halkevi, Dil, tarih ve Edebiyat komiteleri tarafından tesbit ve tayin edilecektir. VI. Spor Hareketleri 1-30-X-941 günü saat 14 de spor alanında Spor hareketleri yapılacaktır. Bunun programı Gençlik kulübü tarafından hazırlanacak ve tatbik ve idare edilecektir. 1- Halkevinde 2- Belediyede 3-Radyo Acentelerinde VII. Radyo Tertibatı

19 Tek Parti Döneminde Elazığ'da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ) Belediye Bahçesinde radyolarla Ankara radyosundan neşredilecek nutuk ve neşriyat verilecektir. VIII. Şehitlik Ziyareti 1-28-X-941 günü saat 14 de başlarında Halkevi azaları olduğu halde mektepliler, gençler ve halk tarafından şehitliğe hürmet ziyareti yapılacak ve çelenkler konacaktır. Cumhuriyet Bayramı merasim amiri Elazığ Emniyet Müdürüdür ve programı tatbika memurdur." yılı Cumhuriyet Bayramı kutlamaları, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün 28 Ekim 1941 radyodan yapmış olduğu konuşmanın dinlenilmesiyle başlamıştır. 60 Hazırlanmış olan program çerçevesinde kutlamalar gerçekleştirilmiştir. Fakat bayram kutlamalarında, CHP Genel Sekreterliği tarafından gönderilmiş olan bayram kutlama talimatlarına göre birçok eksiklikler olmuştur. Elazığ Halkevi Başkanı Necmettin Örge tarafından 4 Kasım 1941 tarihinde CHP Genel Sekreterliğine göndermiş olduğu raporda bu eksiklikleri şu şekilde sıralamıştır: 1- Basın yoluyla program halka yoğun bir şekilde duyurulamamıştır. 2- Temel atma ve resmi açılışların bayrama rastlamaması sebebiyle, kutlama programı içerisinde yer almamıştır. 3- Tribün yapılamamıştır. 4- Asılması düşünülen mahyalar asılamamıştır. Bunun nedeni cami minarelerinin buna uygun olmamasıdır. 5- Elazığ'da yaşayan gaziler ve yedek subayların geçit törenine ayrı bir grup halinde katılmaları sağlanamamıştır. 6- Elazığ Halkevi nde görev yapan birçok çalışanının askerlik görevini ifa etmeleri sebebiyle müze ve sergi faaliyetleri yapılamamıştır. 61 Necmettin Örge yukarıda sıraladığı olumsuzluklara rağmen cumhuriyetin ilanının 18. yıldönümünün coşkulu bir şekilde geçtiğini şu ifadelerle belirtmiştir: "Bu ulusal ve kutsal bayramı devlet memurlarının ve sosyal yardım kurumlarının, öteki teşekküllerin ve halkın sayıca daha çok, toplu, geniş e düzenli ortaklığı ile coşkun ve üstün bir kıvanç içinde kutlandığını ve sınırlarımızı yalayan savaş alevleri ortasında Büyük Türk Milletini koruyan Milli şefimizle büyüklerimize ve kahraman ordumuza karşı halkımızın içten duyduğu minnettarlığın sulh içinde geçen bu bayram dolayısıyla da daha çok enginleşmiş olduğunu saygı ille arzeder, ellerinizden öperim." Elazığ'da 1942 Yılı Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları Elazığ'da yapılacak Cumhuriyet Bayramı kutlamaları için hazırlanan program 7 Ekim 1942 tarihinde CHP Genel Sekreterliği'ne gönderilmiştir. Hazırlanan program geçmiş yıllardaki bayram kutlama programlarının hemen hemen aynısıdır. 63 Bayram kutlama hazırlıklarına her zaman olduğu gibi günler öncesinden başlanılmıştır. 26 Ekim 1942 tarihinde hazırlanmış olan Cumhuriyet 59 BCA, / Turan Gazetesi, S. 850, , s BCA, / BCA, / BCA, /

20 350 Yavuz HAYKIR Mehmet ÇEVİK Bayramı Kutlama Programı basın vasıtasıyla kamuoyuna duyurulmuştur. 64 bayrak ve dövizlerle süslenmiş, taklar kurulmuştur. Şehir baştanbaşa Cumhuriyet Bayramı kutlamaları hazırlanan program çerçevesinde yapılmıştır. Yine bu bayram kutlaması programının içerisinde 30 Ekim 1942 tarihinde cuma günü Elazığ şehir merkezinde tesis edilen Yerli Mallar Pazarı'nın açılış töreni yapılması kararlaştırılmıştır. 65 Turan Gazetesi sahibi ve başyazarı İhsan Turan cumhuriyetin ilanının 19. yıldönümü dolayısıyla şu makaleyi yazmıştır: "Sulh içinde mesut Türkiye Cumhuriyet inin 19 uncu yılını bugün kutluyoruz. Bunun çok yüksek ve asil ve manası vardır. Türk milleti bu mukaddes varlığın önünde hürmet ve saygı ile eğilmektedir. Düne bakarsanız bugünü anlarsınız vecizesinin manasını göz önüne getirirsek hakikaten cumhuriyet in ne kıymetli varlık olduğunu derhal anlarız. Bu yüksek inkılabın memlekete yarattığı hareket ölçülerinin grafiklerini tamamen koyma elimizde değildir. Yapılanları vicdan ölçüsüyle ölçenler hakikati ve varlığı derhal anlarlar. Askeri kuvvet ve varlığımız, demir yol ve fabrikalarımız, sıhhat müesseselerimiz, iktisadi bünyemizi asayiş, emniyet, bugünkü harp dışı kudretli nüfuslu tarafsızlığımız ve daha pek çok feyizli hareketlerimiz cumhuriyet in eseridir. Bununla övünüyoruz. Bununla iftihar ediyoruz. Bununla ebediyete kadar gideceğiz. Başımızda Türk birlik ve beraberliğinin ta kendisi reisi cumhur İsmet İnönü gibi bir kudretin rehberliğinde yürüyen cumhuriyet Türk Gençliğinin elinde dünyadaki şerefli mevkiini muhafaza edecek ve ilerdeki nesillere şeref ve iftihar vesilesi olacaktır. Bu varlığın banisi ebedi şef Atatürk'ün hatırası önünde saygı ile eğilmek borcumuzdur." Elazığ'da 1943 Yılı Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları 1943 yılındaki Cumhuriyet Bayramı kutlamaları için hazırlıklar günler öncesinden başlatılmıştır. 67 Cumhuriyet Bayramı kutlamaları CHP Genel Sekreterliği'nin talimatnamesine göre bayram kutlaması için vilayet komitesi kurulmuştur. Bu vilayet komitesi bağlı komitelerin yapacağı işleri takip ederek koordine etmiştir. Hazırlanan Cumhuriyet Bayramı kutlama programı bastırılarak gerekli yerlere dağıtılmış ve bayram, davullar çaldırılmak suretiyle Elazığ halkına duyurulmuştur. 68 Bu kutlama programı diğer yıllara nazaran biraz daha genişletilmiştir. " I. Süsleme ve Donanma 1- Elazığdaki bütün resmi daireler, halkevi, okullar, iktisadi müesseseler, evler ve caddeler bayraklar yeşillikler ve taklarla donatılacaktır. 2- Caddelere vecizeler asılacaktır. 3- Vitrinler süslenecek ve grafikler konacak. 4- Gece binalar bol ziya ile ışıklandırılacaktır. 5- Halkevi ve Atatürk Caddesi üzerine büyük ölçüde XX rakamı elektrikle yazılacak ve geceleri yakılacaktır. 64 Turan Gazetesi, S. 941, , s Turan Gazetesi, S. 942, , s İhsan Turan, "Cumhuriyet 19 Yaşında", Turan Gazetesi, S. 942, , s Turan Gazetesi, S. 1036, , s BCA, /