ELEKTRİK ÜRETİM SEKTÖR RAPORU

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ELEKTRİK ÜRETİM SEKTÖR RAPORU"

Transkript

1 2015 ELEKTRİK ÜRETİM SEKTÖR RAPORU ELEKTRİK ÜRETİM ANONİM ŞİRKETİ ARAŞTIRMA PLANLAMA VE KOORDİNASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI İSTATİSTİK VE ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ MAYIS 2016

2 Giriş 2016 Yılına Ait Genel Yatırım ve Finansman Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esasların Belirlenmesine Dair Tebliğ in 19. Maddesi nde Teşebbüsler, faaliyette bulundukları sektörleri takip ederek sektör içindeki yerlerini daha iyi analiz edebilmek ve etkin sektörel politikalar geliştirebilmek veya geliştirilmesine yardımcı olabilmek amacıyla 2015 Yılı Sektör Raporunu hazırlar denmektedir. Bu hüküm gereğince hazırlanan 2015 Yılı Elektrik Üretim Sektör Raporu nda; Elektrik Üretim A.Ş.'nin (EÜAŞ) mevcut durumunu ve geleceğini etkileyebilecek olan ulusal ve küresel bazda enerji sektöründe yaşanan gelişmeler, enerji politikası eğilimleri ve ileriye dönük sektörel beklentiler ile faaliyette bulunduğu elektrik üretim alanındaki rekabet pozisyonu (ulusal ölçekte ve Avrupa Birliği bazında) incelenmiştir. Ağırlıklı olarak istatistiki veriler ışığında, bu Rapor un 1. Bölümünde dünya, 2. Bölümünde ise Türkiye de enerji ve elektrik üretim sektöründe yaşanan gelişmeler değerlendirilmiştir. 3. Bölümde EÜAŞ ın sektördeki konumu yine rakamlarla ortaya konmaya çalışılmış, son bölümde ise yine EÜAŞ ın, Türkiye içinde ve özellikle Türkiye nin girmeye aday olduğu Avrupa Birliği nde aynı sektörde faaliyette bulunan diğer şirketlerle (seçilmiş bazı kriterleri kullanarak) kurulu güç, üretim, performans, insan kaynakları, enerji satışları ve üretim portföyü kıyaslamalarının yapılmasına çalışılmıştır. 1. Dünyada Enerji ve Elektrik Üretim Sektörlerinin Görünümü Enerji, ekonomik ve sosyal ilerlemeyi sağlayan, hayat kalitesini iyileştiren en önemli faktördür. Nüfus ve demografik değişiklikler enerji talebinin miktarını ve kompozisyonunu etkileyen önemli parametrelerdir. Dünya nüfusu sürekli artmaktadır ve 2013 te 7,1 milyar olan nüfusun 2040 da 9,0 milyara yükselmesi beklenmektedir. Çin in nüfusunu geçecek olan Hindistan ın nüfusu 2040 da 1,6 milyara ulaşacaktır. Dünya nüfusunun kentleşme oranı ise 2013 te %53 iken 2040 ta %63 e yükselecektir. Fakat 2013 rakamlarıyla dünya nüfusunun yaklaşık %17 sini teşkil eden 1,2 milyar insan elektriğe kavuşmuş değildir. Bu insanların %95 inden fazlası sadece gelişmekte olan Asya ülkeleri ve Sahra-altı Afrika da ve büyük çoğunlukla kırsal bölgelerde hayatlarını sürdürmektedir. Dünya nüfusunun yaklaşık %38 i olan 2,7 milyar insan ise yemek pişirmek için geleneksel yöntemlerle biyokütle enerjisinden yararlanmaktadır. Bu insanların %75'i sadece 10 ülkede yaşamaktadır (Sahra-altı Afrika ve gelişmekte olan Asya ülkelerinde). Uluslararası Enerji Ajansı nın Yeni Politikalar Projeksiyonu bu durumun uzun dönemde de devam edeceğini ve 2030 yılında çoğunluğu kırsal bölgede yaşayan 550 milyon insanın (2040 daki olası dünya nüfusunun %6 sı) elektriksiz yaşamaya, 2,3 milyar insanın da temiz pişirme tekniklerine sahip olmadan hayatlarını idame ettireceklerini göstermektedir. Elektriksiz yaşamaya devam edecek nüfusun büyük kısmı Sahra-altı Afrika, Hindistan, Endonezya ve gelişmekte olan diğer Asya ülkelerinde (Çin hariç) yaşıyor olacaktır [1]. Uzun dönemde ( arası) ortalama %3,5 büyümesi beklenen dünya ekonomisi, dünyadaki nüfus artışı, sanayileşme ve kentleşme, doğal kaynaklara ve enerjiye olan talebi önemli ölçüde arttırmaktadır. Yapılan projeksiyon çalışmaları [1], 1

3 mevcut enerji politikalarının devamı halinde, 2040 yılında dünya enerji talebinin, ortalama yıllık %1,38 lik artışlarla, 2013 yılına göre % 44,9 ( milyon ton eşdeğeri petrolden (Mtoe) Mtoe ye) daha fazla olacağına işaret etmektedir. Talep artışı miktarının yüzde 90,7 sinin, döneminde ekonomik büyüme oranları yüksek (yıllık ortalama %4,5) öngörülen ve hızlı nüfus artış oranına (yıllık ortalama %1) sahip OECD-dışı ülkelerde (özellikle Çin ve Hindistan da), yıllık ortalama %2,0 lik bir değerle, oluşacağı hesaplanmaktadır. Aynı dönemde yıllık gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) artış ortalaması %1,9 olarak öngörülen OECD ülkelerinde ise yıllık ortalama %0,2 lik artışlar beklenmektedir yılı itibariyle dünyanın en fazla enerji tüketen ülkesi konumundaki Çin in, 2040 yılında ikinci sırada olacak olan ABD nin tüketeceği enerjiden %94 daha fazlasını tüketeceği, yine 2030 sonrası Hindistan ın Avrupa Birliği'ni de geçerek Çin ve ABD'nin ardından üçüncü büyük enerji tüketicisi olması beklenmektedir. Söz konusu dört büyük tüketici, 2020 yılında dünya toplam enerji arzının %56,0 sını, 2040 yılına gelindiğinde ise %53,9 unu tüketmekte olacaktır. Dünya enerji talebindeki artışın sürdürülebilir koşullarda karşılanabilmesi için ise, döneminde, enerji sektöründe yaklaşık 68 trilyon ABD Doları (2014 rakamlarıyla) değerinde yatırım yapılmasına ihtiyaç duyulduğu hesaplanmaktadır [1]. Türkiye nin girmeye aday olduğu Avrupa Birliği (AB) ise Çin ve ABD nin ardından en büyük üçüncü enerji tüketicisi konumundadır. AB genelinde birincil enerji talebi artışı döneminde neredeyse hiç değişmemiştir (%1,2 lik düşüş) ten 2040 yılına kadar ise talepte çok düşük bir artış (%0,2) beklenmektedir [1]. 28 ülkeli AB genelinde birincil enerji arzında 2005 de %52,2 ve 2013 yılında %53,2 düzeyinde olan ithalat bağımlılığı oranının (doğalgazda %65,3, petrolde %87,4 ve katı yakıtlarda %44,2) 2030 yılına kadar olan dönemde %55,1 e, 2050 de ise %56,6 ya ulaşması beklenmektedir [3,4]. Enerji kaynakları açısından incelendiğinde, birincil enerji arzında, petrol, doğal gaz ve kömürden oluşan fosil kaynaklı yakıtların ağırlıklı konumunun önümüzdeki yıllarda da devam etmesi beklenmekte ve enerji talebindeki artışın ( dönemi) yüzde 74,4 lük bölümünün bu kaynaklardan karşılanması öngörülmektedir. Biyoenerji için bu oran %7,5, diğer yenilenebilir kaynaklar için %8,7, nükleer için %6,4, hidrolik için ise %3,0 dür [1]. Bu rakamlar biyoenerjideki artışın önceki yıl ( dönemi) öngörülerine göre bir miktar daha düşük kalacağını göstermektedir döneminde enerji talep artışındaki biyoenerjinin payının %8,7 olacağı öngörülmüştü yılında olduğu gibi 2020 yılında da birincil enerji arzındaki en büyük paya (%30,2) sahip olacağı hesaplanan petrolün, 2030 yılından sonra ilk sıradaki yerini kömüre bırakacağı düşünülmektedir. Mevcut politikaların devamı halinde, en hızlı artışın hidrolik-dışı yenilenebilir enerji kaynaklarında olacağı öngörülmektedir. Bu kaynakların tüketiminin yıllık %1,85 lik artışlarla 2040 yılında (2013 yılına göre) %64,2 artacağı hesaplanmaktadır. Ardından nükleer enerji kullanımının ortalama yıllık %1,77 lik artışlarla %60,4 ve doğal gaz tüketiminin de %1,73 lük artışlarla %58,9 artması beklenmektedir. Aynı dönemde petrol tüketiminin ortalama %0,88 lik artışlarla toplamda %26,8 olarak artacağı düşünülmektedir [1] döneminde elektrik üretiminde ise sırasıyla kömür ve doğal gazın en önemli kaynaklar olmaya devam edeceği, doğal gazın payının %21,8 den %24,4 e 2

4 yükseleceği; kömürün payının %41,2 den %38,3 e, petrolün payının %4,5 den %1,4 e, hidroliğin payının %16,3 ten %13,7 ye, nükleerin payının da %10,6 dan %9,2 ye düşeceği öngörülmektedir. En büyük yüzdelik artış ise rüzgarda beklenmektedir. Aynı dönemde rüzgarın %2,7 lik payının %6,4 e yükseleceği öngörülmektedir [1]. Dünya genelinde enerji kaynakları olarak 2015 itibariyle petrol ve doğal gaz rezervlerinin dağılımına bakıldığında (Tablo-1 ve Tablo-2), kanıtlanmış petrol rezervlerinin (1.656 milyar varil) %49 unun Ortadoğu da bulunduğu görülmektedir yılında, Venezuela dünyada en büyük petrol rezervi bulunduran ülke konumunu sürdürmüştür. En büyük rezervlere sahip 10 ülkenin (Tablo-1), Kanada ve Rusya hariç 8 i OPEC üyesidir. Bu 10 ülke toplam dünya rezervlerinin yaklaşık %85 ine sahiptirler [5]. Tablo-1 Dünya, Kanıtlanmış Petrol Rezervleri, [5] Sıra Ülkeler 2014 (milyar varil) 2015 (milyar varil) 1. Venezuela 297,7 298,4 2. Suudi Arabistan 268,4 268,3 3. Kanada 173,2 172,5 4. İran 157,3 157,8 5. Irak 140,3 144,2 6. Kuveyt 104,0 104,0 7. B. Arap Emirlikleri 97,8 97,8 8. Rusya 80,0 80,0 9. Libya 48,5 48,4 10. Nijerya ,1 Dünya-Toplam 1.655,6 * *Kaynaktaki 2015 sonu verileri eksiklikler içerdiğinden toplam rakam verilememektedir. (Kırmızı rakamlar bir önceki yıla göre azalışı, yeşil rakamlar bir önceki yıla göre artışı göstermektedir). Tablo-2 Dünya, Kanıtlanmış Doğalgaz Rezervleri, [5] Sıra Ülkeler 2014 (milyar ft 3 ) 2015 (milyar ft 3 ) 1. Rusya İran Katar 885, ABD 338, Suudi Arabistan Türkmenistan B. Arap Emirlikleri Venezuela Nijerya 180, Çin 155, Dünya-Toplam * *Kaynaktaki 2015 sonu verileri eksiklikler içerdiğinden toplam rakam verilememektedir. (Kırmızı rakamlar bir önceki yıla göre azalışı, yeşil rakamlar bir önceki yıla göre artışı göstermektedir). 3

5 Doğal gaz rezervlerinin de yaklaşık %65 i Rusya Federasyonu, Eski Sovyet Cumhuriyetleri ve Ortadoğu ülkelerinde bulunmaktadır. Sadece Rusya, İran ve Katar bu rezervlerin %54'ü elinde bulundurmaktadır [5]. Bir önceki yıla göre petrol rezervlerinde Peru'da %17,1, ABD'de %13,5 ve Pakistan'da %8,5 lik artışlar görülürken miktar bazında en büyük artış ise ABD (4,5 milyar varil) ve Irak'ta (3,9 milyar varil) tespit edilmiştir. Doğal gaz rezervlerinde 2014 e göre 2015 yılında Umman'da %39,8, Yeni Zelanda'da %36,0 ve G. Kore de %23,2 lik artışlar görülürken, miktar bazında en büyük artış ABD'de ( milyar ft 3 ) belirlenmiştir [5]. BP nin yılda bir yayınladığı çalışmada, 2014 sonu rakamlarıyla dünya genelinde bir değerlendirme yapıldığında, mevcut kanıtlanmış petrol rezervlerinin 52,5, doğal gaz rezervlerinin 54, kömür rezervlerinin de 110 yıllık ömre sahip olduğu hesaplanmaktadır. Bu rakamlar aynı kaynakta, 2013 sonu itibariyle petrol için 53, doğal gaz için 55 ve kömür için 113 yıl olarak ilan edilmişti [6] te Çin, ABD, Hindistan, Rusya, Japonya ve Güney Afrika Cumhuriyeti dünya kömür tüketiminin %80,2 sini (2012 de %79,9) gerçekleştirmişlerdir yılında dünya enerji tüketiminde kömürün payı %29,0 iken, bu payın mevcut politikaların devamı halinde 2040 yılında hafif bir düşüşle %28,6 olması beklenmektedir. Kömür tüketiminde beklenen Mtoe lik artışın önemli bir kısmının sorumlusunun OECDdışı ülkelerin (Çin, Hindistan ve Güneydoğu Asya ülkeleri) olacağı beklenmektedir [1,2]. Kömür tüketiminin en fazla düşmesi beklenen yerler; elektrik talep artışı düşük ve nüfus artış hızı yavaş olan Avrupa Birliği ülkeleridir [1]. Dünyada her ne kadar kömür üretimi geniş alanlarda ve pek çok ülkede (75 ülkede) mümkün olsa da, 2014 sonu itibariyle, toplam kömür rezervlerinin %72 si sadece beş ülkede toplanmıştır. Bunlar ABD (%26,6), Rusya (%17,6), Çin (%12,8), Avustralya (%8,6), Hindistan (%6,8) dir [6, 59]. Bu ülkeler toplam üretimin de 2014 yılı verilerine [6] göre %77,5 ini (Çin tek başına %46,9) karşılamışlardır itibariyle AB tarafından ithal edilen doğalgazın %39 u Rusya, %29,5 i Norveç, %12,8 i Cezayir tarafından temin edilirken, Katar ın payı 2011 e göre %11 den %6,7 ye düşmüştür. Ham petrolün ise %33,5 i Rusya, %11,7 si Norveç, %8,6 sı Suudi Arabistan dan temin edinilmektedir. AB ye taşkömürü temininde de %28,8 oranıyla Rusya yine ilk sırada yer alırken, onu %22,4 ile Kolombiya, %21,8 ile ABD takip etmektedir. Dikkat çeken husus, 2006 yılından beri Endonezya dan yapılan kömür ithalatının devamlı düşmesidir da %7,2 olan bu ülkeden ithalat oranı 2013 te %3 e gerilemiştir [15]. AB üyesi 28 ülkenin net ithalat rakamlarına bakıldığında, döneminde petrolde %12,1, doğalgazda %9,1 ve katı yakıtlarda %0,5 oranlarında düşüş kaydedilmiştir. Bu dönemde net doğalgaz ithalat rakamlarını, Danimarka %74, İrlanda %19 ve Polonya %13 arttırmıştır yılında net ihracatçı olan İngiltere, sonraki yıllarda doğalgaz ithalatçısı ülke konumuna dönüşmüş ve sadece yılları arasında doğalgaz ithalatını %351 arttırmak zorunda kalmıştır. Son 9 yılda Türkiye ye ait rakamlar %83,2 yi göstermekte olup oransal açıdan İngiltere dışındaki tüm ithalatçı AB ülkelerini geçmiştir yılında Almanya, AB de miktar olarak en fazla doğalgaz ithal eden ülke konumunu sürdürmüştür. Ardından İtalya, Fransa, İngiltere ve İspanya gelmektedir. Türkiye nin ithalat rakamı ise İspanya ve İngiltere nin ardından 2012 de Fransa yı da geçmiştir döneminde Romanya (-%89), Letonya (%46) ve 4

6 Estonya (-%46) başta olmak üzere 19 ülkede ise azalmalar görülmüştür. Tüm AB ülkeleri arasında sadece Hollanda ve Danimarka net ihracatçı ülke konumundadır [38, 69]. Dünyada elektriğin, 2040 yılına kadar en hızlı büyüyen (%2,36) nihai-kullanıcı enerji formu olması, nihai enerji tüketimindeki payının 2013 teki %18,4 düzeyinden 2020 de %19,8 e, 2040 ta ise %23,8 e çıkması beklenmektedir. Elektrik talebinde 2011 ve 2012 yılında olduğu gibi 2013 te de artış oranı yaklaşık %3,0 olarak sınırlı kalmıştır. OECDdışı ülkelerde bu artış %5,4 seviyesinde oluşurken, OECD ülkelerinde ise %0,5'lik bir artış yaşanmıştır [1]. Uluslararası Enerji Ajansı tarafından hazırlanan ve mevcut politikaların devamını öngören senaryo çalışmasına göre (WEO2015) elektrik üretiminin, 2013 e TWh den ortalama %2,3 lük artışlarla 2020 de TWh ye, 2030 da TWh ye ve 2040 da da TWh ye yükselmesi beklenmektedir. Bu rakamlar döneminde %84,9 luk bir artışa işaret etmektedir [1]. Benzer şekilde, ABD Enerji Bilgi İdaresi olan EIA tarafından en son 2016 yılında hazırlanan Referans Senaryo Çalışmasına (IEO2016) göre ise 2012 de TWh olan elektrik üretiminin 2020 de TWh ye yükselmesi beklenmektedir döneminde ise toplam %69,1 lik bir artışla (yıllık %1,9 luk artışlarla), 2040 da üretimin TWh ye yükseleceği hesaplanmaktadır [2]. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde görülen yüksek ekonomik büyüme rakamları, enerji ve dolayısıyla elektrik talebinin de bu ülkelerde artmasına sebep olmaktadır. Bunun da en önemli parametrelerinden biri olan Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın (GDP) ve kişi başına gelirin artmasıyla yaşam standartları yükselmekte, bu da endüstri, aydınlatma ve ev aletleri için olan elektrik talebini arttırmaktadır. Bunun sonucu olarak, WEO2015 çalışmasındaki elektrik üretiminde öngörülen TWh lik artışın büyük kısmının (%84,3 ünün), arasında ortalama yıllık %0,94 oranında artış beklenen Türkiye nin de aralarında bulunduğu OECD üyesi ülkelerden ziyade, %3,2 oranında kuvvetli bir artış beklenen OECD üyesi olmayan ülkelerde gerçekleşeceği hesaplanmaktadır. Tüm dünyada elektrik enerjisi kurulu güç kapasitesinin de döneminde brüt GW artması beklenmektedir. Bu bağlamda elektrik sektörünün, Uluslararası Enerji Ajansı tarafından hazırlanan Yeni Politikalar Senaryosuna göre döneminde yapılması beklenen 68,0 trilyon dolarlık enerji yatırımlarındaki payının tek başına 19,7 trilyon dolar (2014 dolar değeriyle) olacağı öngörülmektedir. Bu miktarın yaklaşık %58 inin yeni güç santralı yatırımlarına, %42 sinin dağıtım ve iletim altyapı projelerine harcanması planlanmaktadır. Güç sektörü dışında petrol ve doğal gaz sektörüne 25,2, kömür sektörüne 1,4 ve enerji verimliliğine 21,8 trilyon dolarlık yatırımın yapılacağı hesaplanmaktadır [1]. Bu enerji yatırımlarının önemli kısmının ABD, Çin, Hindistan, Avrupa Birliği ve Ortadoğu ile Latin Amerika ülkelerinde gerçekleşeceği beklenmektedir [1] verilerine [60] göre, dünya elektrik üretiminde ilk yirmi ülke Şekil-1 de gösterilmiştir. Türkiye 2014 deki yaklaşık 252 milyar kwh lik değeriyle dünyada 19. sırada yer almaktadır [11]. 5

7 1-Çin 2-ABD 3-Hindistan 4-Rusya 5-Japonya 6-Kanada 7-Almanya 8-Brezilya 9-Fransa 10-G. Kore 11-Birleşik Krallık 12-S. Arabistan 13-Meksika 14-İtalya 15-İspanya 16-İran 17-Tayvan 18-Güney Afrika Cum. 19-Türkiye 20-Avustralya Şekil-1 Elektrik üretiminde ilk 20 ülke (2014) [6, 60]. milyar kwh Kömür yakıtlı elektrik üretiminin 2040 yılına kadar ortalama yılda %2,0 artması beklenmektedir [1]. Ancak uzun dönem için kömürden elektrik üretimi ile ilgili projeksiyonlar; CO2 emisyonlarını kabul edilebilir sınırlara çekebilecek karbon tutma ve depolama teknolojilerinin geliştirilmesine, sera gazı emisyonlarını azaltmaya veya sınırlamaya yönelik ulusal mevzuatların veya uluslararası anlaşmaların yürürlüğe girmesine ve sabit karbon vergisi veya emisyon ticareti gibi maliyet arttırıcı uygulamalara, yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelen ulusal politikalara ve kaya gazı kullanımına yönelik gelişmelere göre önemli ölçüde değişebilir [46, 2]. Doğalgaz yakıtlı elektrik üretiminin ise 2040 yılına kadar yıllık %2,7 lik bir oranda artması öngörülmektedir [1]. Bunda önemli bir pay sahibi de yeni ortaya çıkan kaya gazı üretimidir. Eylül 2015 itibariyle, teknik olarak çıkarılabilir en büyük kaya gazı rezervlerine sahip 5 ülke, Çin, Arjantin, Cezayir, ABD ve Kanada olarak sıralanmaktadır [72] e gelene kadar ise en önemli kaya gazı üreticileri üretim miktarları açısından sıralandığında; ABD, Çin, Kanada, Arjantin, Hindistan, AB, Cezayir, Meksika ve Endonezya şeklinde olacaktır [46]. Diğer üretim teknolojileriyle rekabet etmesi konusunda sağlanan iyileşmeler, gelişen teknolojiler ve buna bağlı olarak düşen maliyetler, yükselen fosil yakıt fiyatları ve fosil yakıtların çevresel etkileri üzerine duyulan endişeler, karbon fiyatlama mekanizması, ama en önemlisi dünyanın pek çok ülkesinde verilen büyük teşvikler (2014 te 135 milyar dolara ulaştı ki bu değer 2008 yılına göre yaklaşık 3 katlık bir artışı göstermektedir), yenilenebilir enerji kaynaklarının daha geniş oranda kullanımının yolunu açmaya devam etmektedir [1,2] yıllarına kadar dünya genelinde 6

8 hidroelektrik ve diğer yenilenebilir enerji kaynaklarının tüketiminde IEA ya [1] ve EIA ya göre [2] %2,9 luk artışlar beklenmektedir. Hidrolik dışında yenilenebilir enerji kaynaklarının kurulu güçteki oranı 2013 te %9,6 iken (2012 de %8,7), bu oranın 2020 yılında %15,2 ye, 2030 da %18,5 e, 2040 ta da %20,7 ye yükseleceği, hidroelektriğin ise aynı dönemde %19,3 ten %16,4 e gerileyeceği öngörülmektedir. Yenilenebilir kaynaklardaki artışa en büyük kurulu güç katkısı 786 GW ile rüzgar enerjisinden ve 636 GW ile güneş enerjisinden (PV) gelecektir. Yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretiminde kullanım payının %21,9 (2013) seviyesinden 2020 yılında %25,2 ve 2040 yılında da %26,6 ya ulaşacağı düşünülmektedir [1]. Yenilenebilir enerji tüketiminde beklenen bu artışın OECD dışındaki ülkelerde, özellikle Çin (193 GW), Hindistan (53 GW), Brezilya nın (75 GW) yanı sıra Güneydoğu Asya (Vietnam, Endonezya gibi), Güney Amerika ve Afrika ülkelerinde (59 GW) devreye girecek orta ve büyük ölçekli hidroelektrik santrallardan ve AB (162 GW), Çin (260 GW), ABD (78 GW) ve Hindistan da (79 GW) devreye alınması beklenen rüzgar santrallarından kaynaklanması beklenirken, OECD ülkelerinde ve Avrupa Birliğinde ise gelecekte (Kanada haricinde) büyük ölçekli çok az hidroelektrik santral inşa projesi öngörülmektedir. Elektrik üretiminde, petrol, nükleer enerji ve kömürün öneminin azalacağı, doğal gazın ise öneminin artacağı OECD ülkelerinde buna karşın oluşan yenilenebilir enerji kaynaklarındaki artışın rüzgar, güneş, hidrolik ve biyoenerjiden karşılanması beklenmektedir. Rüzgar enerjisine olan yatırımlar, Avrupa da, ABD de ve OECD-dışı ülkelerde özellikle Çin de artmaya devam etmektedir [1,2]. Güneş uygulamalarından fotovoltaik (PV) olanlarda son yıllarda önemli artışlar görülmektedir. Özellikle Almanya ve İtalya başta olmak üzere Avrupa Birliği nde (80 GW), PV kullanımı önemli seviyelere ulaşmıştır. Çin (17 GW), Japonya (14 GW) ve ABD (13 GW) de PV kullanımında ilerleme sağlayan ülkelerdir. Fakat odaklanmış güneş enerjisi (CSP) ve dalga enerjisi uygulamalarının 2013 verileriyle günümüzde henüz büyük ölçüde ticarileşmemiş olduğu görülmekte olup, 2040 yılında PV için TWh, CSP için 147 TWh ve dalga enerjisi için de 37 TWh lik elektrik üretim seviyelerine ulaşılması öngörülmektedir [1]. Öte yandan, Fukushima Daiichi deki 4 nükleer santralın uğradığı kazalar ve yılı bulacak temizleme ve söküm faaliyetleri ve ortaya çıkan milyarlarca dolarlık doğrudan maliyet (2012 de yapılan hesaba göre 110 milyar dolar), öncelikle OECD ülkelerinin nükleer kapasitelerini genişletme yönündeki tereddütlerini devam ettirmesine yol açmaktadır [46]. Mayıs 2016 itibariyle, 30 ülkede toplam MW kurulu gücünde 444 nükleer santral işletmede olup, 15 ülkede 63,0 GW kurulu güce sahip olacak 64 adet nükleer santral da inşa halindedir. İnşa halindeki santrallara bakıldığında 22 tanesi Çin de, 8 tanesi Rusya da, 6 tanesi Hindistan da, 5 tanesi ABD de ve 4 tanesi de Birleşik Arap Emirlikleri ndedir [10]. Nükleer enerjiden elektrik üretiminin ise 2013 te gerçekleşen TWh değerinden 2040 yılında TWh değerine yükseleceği, ancak nükleer enerjinin toplam elektrik üretimindeki payının %10,6 dan %9,2 ye düşeceği hesaplanmaktadır. Dünyadaki nükleer santral kurulu gücünün ise 2013 yılındaki 392 GW (2012 de 394 GW) değerinden, 2040 da 528 GW a çıkması beklenirken, nükleer kapasitede Avrupa Birliğinde %29 luk bir düşüş öngörülmektedir. Avrupa Birliğinde 2013 itibariyle 129 GW olan nükleer kurulu gücün 2040 da 92 GW a inmesi beklenmektedir a kadar Çin 7

9 (115 GW) başta olmak üzere OECD-dışı Asya ülkelerinde 140 GW lık artış tahmin edilmektedir. Rusya nın ilave ünitelerle nükleer kapasitesini 2040 yılına kadar %56 (14 GW) arttıracağı düşünülmektedir. ABD de de ise 2 GW lık bir artışla 2040 yılında nükleer kapasitenin 107 GW olarak gerçekleşmesi beklenmektedir [1]. Mart 2011 deki Fukushima Daiichi Kazası sonrası, dünya çapındaki nükleer enerji ile ilgili öngörüler bir belirsizlik ortamına girmiş ve beş yıldır bu belirsizlik durumu halen devam etmektedir. Kazadan bu yana bazı ülkeler nükleer santral projelerinden vazgeçmiştir. İtalya nın 2011 Haziranında yapılan referandumla nükleer programa tekrar başlamayacak olması, 2022 ye kadar Almanya nın, 2025 e kadar Belçika nın ve uzun vadede (2034) İsviçre nin mevcut nükleer santrallarını kapatacak olmaları ve yeni santral yapmayacak olmaları, Çin in ise 2020 ye kadar toplam 38 GW güce sahip yeni nükleer santralları işletmeye alacak olması sektördeki en önemli gelişmeler olarak durmaktadır. Fransa, 2025 e kadar nükleerin payını 2014 teki %75 seviyesinden %50 seviyesine indirmek üzere yasal bir düzenleme yapmıştır. Tayvan da 2014 Nisan ayından bu yana, halkın karşı çıkması yüzünden, ülkenin 4. santralı olacak olan Lungmen de neredeyse tamamlanmış durumdaki reaktörlerin devreye alınması çalışmaları durdurulmuş durumdadır. Tayvan da Ocak 2016 da seçilen yeni hükümet, ülkedeki nükleer santralların 2025 yılına kadar devreden çıkarılmasını planlamaktadır. [1,2, 22, 71]. Japonya da her ne kadar yeni Stratejik Enerji Planı nükleer lehine ifadeler içerse de, ülkede nükleer santrallara karşı halktaki güçlü karşı duruş devam etmektedir [2] te Japonya daki iki santral (Sendai-1 ve 2) kazadan sonra ilk kez devreye girmiştir. Japon hükümeti 2030 yılına kadar daha fazla santralın tekrar işletmeye alınmasını hedeflemektedir. Ülkede 41 ünite hala kapalı durumda olup, bunlardan 25 i işletmeye girme konusunda izin beklemektedir. Japonya da 2015 sonu itibariyle inşa halinde 2 santral (Shimane-3 ve Ohma) bulunmaktadır [10]. Japonya nın nükleer kapasitesinin 2013 yılındaki 44 GW seviyesinden 2040 yılında 24 GW değerine ineceği tahmin edilmektedir [1]. 3. nesil reaktörlerin Çin, G.Kore, Finlandiya, Rusya, ABD, BAE ve Fransa da inşaatlarının devam ediyor olması, ABD de 1979 dan bu yana ilk kez 5 nükleer santral ünitesinin (Watts Bar, Vogtle ve VC Summer da) inşaatına başlanmış olması, dünyanın en büyük kömür tüketen ülkelerinden Çin, Hindistan, Rusya ve G.Kore nin [6] nükleer kapasitelerini 2040 yılına kadar önemli ölçüde arttırmayı hedeflemesi; başta Vietnam, Türkiye, Polonya, Litvanya ve Bangladeş in geldiği dünyada 45 ülkenin yeni nükleer santral yapma arzularını devam ettirmeleri, Birleşik Arap Emirlikleri ve Beyaz Rusya da ilk nükleer santral ünitelerinin inşaatının devam etmesi nükleer enerjiye olan ilginin devam ettiğine delil sayılabilir. [2,10, 22] sonu itibariyle, dünyada işletmede olan santrallardan, her bir elektrik üretim teknolojisi bazında, en büyük üç santralın isimleri Şekil-2'de gösterilmiştir yılında olduğu gibi 2014 yılında da dünyanın en büyük santralı Çin'de bulunan MW'lık Three Gorges Hidroelektrik Santralıdır. Dünyanın en büyük üç biyokütle santralı ve dünyanın en büyük 3 kıyı ötesi rüzgar santralı İngiltere'de bulunmaktadır. PV teknolojisine sahip en büyük 3 güneş santralı ABD de ve CSP teknolojisine sahip en büyük 3 güneş santralı yine ABD'de bulunmaktadır. 8

10 2015 yılında dünyanın en büyük PV-güneş santralı ünvanı Solar Star I ve II santralına (579 MW) geçmiştir. Bunun yanı sıra, İngiltere de dünyanın en büyük ikinci kıyı ötesi rüzgar santralı (Gwynt y Mor-576 MW), İtalya da dünyanın en büyük üçüncü jeotermal santralı (Larderello-769 MW) devreye girmiştir (Şekil-2). Avrupa Birliği ülkeleri incelendiğinde, 2014 te Malta ve Kıbrıs Rum Kesimi haricindeki 9 ülkenin net elektrik ihracatçısı olduğu, 17 ülkenin ise net elektrik ithalatçısı olduğu görülmektedir yılında İtalya yine açık ara önde olmak üzere, sırasıyla İtalya, İngiltere, Finlandiya, Belçika, Hollanda, yüksek oranlarda elektrik ithalatı gerçekleştirirken, ters yönde de Fransa nın açık ara önderliğinde, sırasıyla Fransa, Almanya, Çek Cumhuriyeti, İsveç ve Bulgaristan en fazla elektrik ihraç eden ülkeler konumundadır [38]. Enerji kaynaklarındaki reel bazda fiyat değişimlerine bakıldığında; 2013 yılında en fazla kömürde olmak üzere, petrol ve doğalgaz fiyatlarında düşüş yaşanırken, 2014 yılında bu sefer en fazla doğal gazda olmak üzere petrol ve kömür fiyatlarında düşüş devam etmiştir. Detaylandırmak gerekirse, 2014 yılında petrol fiyatları %8,5, doğal gaz fiyatları (Avrupa için) %12,3 ve kömür fiyatları %9,3 oranında düşmüştür. Mevcut enerji politikalarının devamını öngören projeksiyona göre, döneminde petrol fiyatlarının %54,6, doğalgaz fiyatlarının %48,4, kömür fiyatlarının ise %57,7 artması öngörülmektedir [1]. Küresel sera gazı emisyonlarına en fazla katkı enerji sektöründen (%34,6) gelmektedir. %34,6'nın %25'lik kısmı elektrik ve ısı üretiminden kaynaklanmaktadır. Bunda en önemli pay, enerji hizmetlerine artan talep ve küresel yakıt kullanımında kömürün artan oranıdır [61]. Bu bakımdan, iklim değişikliği ile mücadelede enerji sektörünün etkin rol oynaması öngörülmektedir. Enerji verimliliği başta olmak üzere teknolojik gelişmelere paralel iyileştirmeler, fosil yakıtlara alternatif olarak nükleer enerji ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımında yaygınlaşma, karbon tutma ve depolama, eski kömür santrallarının daha yüksek verimli doğalgaz kullanan kombine çevrim veya kojenerasyon santrallarıyla değiştirilmesi, zararlı CO2 emisyonlarının azaltılmasına yönelik geliştirilen politikaların temel unsurları görünümündedir [61]. Bu kapsamda elektrik sektöründe alınması düşünülen önlemler arasındaki CO2 fiyatlandırma mekanizmasının 2020 de Avrupa Birliği ve G.Kore de 20 $/ton, 2040 yılında da 40 $/ton değerlerinde olacağı hesaplanmaktadır 1 [1] dolar fiyatlarıyla 9

11 Bitümlü Şist (Oil Shale) Santralları Biyokütle Santralları Dalga Enerjisi Santralları Doğalgaz Santralları Fuel-Oil Santralları Gel-git Enerjisi Santralları Güneş Santralları (PV) Güneş Santralları (CSP) Hidroelektrik Santrallar (Rezervuarlı) Hidroelektrik Santrallar (Akarsu) Hidroelektrik Santrallar (Pompaj Depolamalı) Jeotermal Santrallar Kömür Santralları Nükleer Santrallar Rüzgar Santralları (Karadakiler) 1. Eesti (ESTONYA) MW 1. Drax (İNGİLTERE) MW 1. Aguçadora (PORTEKİZ) 2,25 MW 1. Surgut-2 (RUSYA) MW 1. Shoaiba (S. ARABİSTAN) MW 1. Sihwa Lake (G. KORE) 254 MW 1. Solar Star I ve II (ABD) 579 MW 1. Ivanpah (ABD) 377 MW 1. Three Gorges (ÇİN) MW 1. Chief Joseph (ABD) MW 1. Bath County (ABD) MW 1.The Geysers (ABD) MW 1. Taichung (TAYVAN) MW 1. Kashiwazaki- Kariwa (JAPONYA) MW 1. Gansu (ÇİN) MW 2. Balti (ESTONYA) 765 MW 2. Tibury B (İNGİLTERE) 750 MW 2. Islay Limpet (İNGİLTERE) 0,5 MW 2. Jebel Ali (BAE) MW 2. Kashima (JAPONYA) MW 2. Rance (FRANSA) 240 MW 2. Topaz (ABD) 550 MW 2. SEGS (ABD) 354 MW 2. Itaipu (BREZİLYA- PARAGUAY) MW 2. John Day (ABD) MW 2. Huizhou (ÇİN) MW 2. Cerro Prieto (MEKSİKA) 958 MW 2. Belchatow (POLONYA) MW 2. Bruce (KANADA) MW 2. Muppandal (HİNDİSTAN) MW 3. Huadian (ÇİN) 100 MW 3. Ironbridge B (İNGİLTERE) 600 MW 3. Mutriku Breakwater (İSPANYA) 0,30 MW 3. Futtsu (JAPONYA) MW 3. Hirono (JAPONYA) MW 3. Annapolis Royal (KANADA) 20 MW 3. Desert Sunlight (ABD) 550 MW 3. Solana (ABD) 280 MW 3. Xiluodu (ÇİN) MW 3. Beauharnois (KANADA) MW 3. Guangdong (ÇİN) MW 3. Larderello (İTALYA) 769 MW 3. Tuoketuo (ÇİN) MW 3. Zaporizhia (UKRAYNA) MW 3. Jaisalmer (HİNDİSTAN) MW Rüzgar Santralları (Kıyı Ötesindekiler) Turba Kömürü Santralları 1. London Array (İNGİLTERE) 630 MW 1. Shatura (RUSYA) MW 2. Gwynt y Mor (İNGİLTERE) 576 MW 2. Kirov (RUSYA) 300 MW 3. Greater Gabbard (İNGİLTERE) 504 MW 3. Keljonlahti (FİNLANDİYA) 209 MW Şekil-2 Dünya çapında, her bir santral teknolojisi bazında en büyük üç santral [62]. 10

12 Karbondioksit eşdeğeri veriler açısından bakıldığında, enerji sektöründen kaynaklı ve sera etkisi yapıcı gaz emisyonlarının, 31,6 milyar ton dan (2013) ortalama yıllık %1,24 lük artışlarla 2040 ta 44,14 milyar ton düzeyine ulaşacağı hesaplanmaktadır. Emisyonlardaki bu artışın tamamının, enerji tüketimlerinde beklenen artışa paralel olarak, gelişmekte olan OECD-dışı ülkelerde (başta sırasıyla Çin, Hindistan ve Ortadoğu ülkelerinde) görüleceği tahmin edilmektedir yılında 2012 e göre %0,1 lik artış gösteren karbondioksit emisyonları yeni zirvesine ulaşmıştır [1]. Tahminler 2040 yılında sıcaklık seviyesinin yeni enerji politikalarının devreye girmesi halinde 3.6 o C artacağına işaret etmektedir [1]. Bu bölümde özetlenen gelişmeler ışığında, bölgesel bazda enerji ve elektrik sektörünün önündeki belirsizlikler ve yine bölgesel bazda oluşturulmakta olan enerji politikalarına etki eden en önemli unsurlar aşağıdaki iki tabloda yer almaktadır (Tablo- 3 ve 4) [70]. Makroekonomik parametreler arasında 2014 yılında enerji fiyatları hemen hemen her bölgede en fazla belirsizlik yaratan unsur olarak görünmekteydi. Ancak 2015 yılında bu unsurun yerini tüm dünyada terörizm tehdidi almıştır. Enerji fiyatlarının bölgesel politikalar üzerindeki etkisi ise 2014 yılında olduğu gibi 2015 te de güçlü bir şekilde hissedilmektedir. Enerji jeopolitiği açısından, ABD nın ve Rusya'nın politikaları önemli belirsizlik kaynakları olarak ortaya çıkarken, ABD nin kaya gazı, CO2 ve kömüre yönelik politikaları pek çok bölgenin enerji politikalarını etkilemektedir. Ticaret engelleri ve yenilikçi düzenlemeler, enerji sektöründe iş ortamı için başta gelen belirsizlik faktörleri görünümünde olup, enerji teşvikleri ve bölgesel bağlantılar bölgesel enerji sektörü politikalarını oldukça etkilemektedir. Enerji vizyonu ve teknolojiler açısından sürdürülebilir şehirler, nükleer enerji, karbon tutma ve depolama teknolojileri, akıllı şebekeler ve elektriğin depolanması hususları halen belirsizlik taşıyan önemli hususlar olarak ortaya çıkmaktadır. Enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji kaynakları ise vizyon ve teknolojiler bağlamında sektörü en fazla etkileyen parametreler durumundadır. 11

13 Tablo-3 Bölgesel enerji politikaları üzerinde en fazla belirsizlik yaratan unsurlar [70] Makroekonomik Riskler Enerji Jeopolitiği ve Bölgesel Hususlar Enerji Politikaları ve İş Ortamı Enerji Vizyonu ve Teknoloji Afrika Terörizm AB ortak enerji politikasına doğru gidiş Asya Terörizm ABD politikaları Avrupa Siber tehditler Rusya Ticaret engelleri Bölgesel bağlantılar Yenilikçi düzenlemeler Akıllı şebekeler Elektriğin depolanması Karbon tutma ve depolama Latin Amerika ve Karayipler Enerji - su ilişkisi Ortadoğu dinamikleri Ticaret engelleri Sürdürülebilir şehirler Ortadoğu ve Kuzey Afrika Terörizm ABD politikaları Ticaret engelleri Sürdürülebilir şehirler Kuzey Amerika Terörizm Rusya Yenilikçi düzenlemeler Nükleer enerji Tablo-4 Bölgesel enerji sektörü politikalarını etkileyen en önemli unsurlar [70] Makroekonomik Riskler Enerji Jeopolitiği ve Bölgesel Hususlar Enerji Politikaları ve İş Ortamı Enerji Vizyonu ve Teknoloji Afrika Enerji kıtlığı ABD politikaları Bölgesel bağlantılar Enerji verimliliği Asya Enerji fiyatları Çin/Hindistan Avrupa Latin Amerika ve Karayipler İklim değişikliği ile ilgili gelişmeler AB ortak enerji politikasına doğru gidiş Bölgesel bağlantılar Bölgesel bağlantılar Enerji verimliliği Yenilenebilir enerji kaynakları Enerji fiyatları ABD politikaları Enerji teşvikleri Hidrolik enerji Ortadoğu ve Kuzey Afrika Enerji fiyatları Ortadoğu dinamikleri Enerji teşvikleri Enerji verimliliği Kuzey Amerika Enerji fiyatları ABD politikaları Yenilikçi düzenlemeler Yenilenebilir enerji kaynakları 12

14 2. Türkiye de Enerji ve Elektrik Üretim Sektörünün Görünümü Türkiye nin enerji arz güvenliğini esas alan enerji politikasının temel amaçları; Yerli kaynaklara öncelik vermek suretiyle kaynak çeşitliliğinin sağlanması, Yenilenebilir enerji kaynaklarının enerji arzındaki payının arttırılması, Petrol ve doğalgaz alanlarında kaynak çeşitliliğinin sağlanması ve ithalattan kaynaklanan riskleri azaltacak tedbirlerin alınması, Enerji ve tabii kaynaklar alanındaki faaliyetlerin çevreye duyarlı şekilde yürütülmesinin sağlanması, Ülkemizin enerji koridoru ve terminali haline getirilmesi, Enerji verimliliğinin arttırılması, Yerli doğal kaynakların ülke ekonomisine katkısının arttırılması, Maliyet, zaman ve miktar yönünden enerjinin tüketiciler için erişilebilir kılınması, Endüstriyel hammadde, metal ve metal dışı madenlerimizin üretimlerinin arttırılarak yurt içinde değerlendirilmesinin sağlanması, Serbest piyasa koşullarına tam işlerlik kazandırılması ve yatırım ortamının iyileştirilmesidir [7]. Bu politikalar temelinde 2023 yılı için oluşturulan arz güvenliği ve yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik başlıca hedefler özetle şöyledir [7]: Bilinen linyit ve taşkömürü kaynaklarımızın tamamının elektrik üretiminde kullanılması, İki nükleer santralın ilgili ünitelerinin devreye alınması ve üçüncü nükleer santralın inşaatına başlanması, Yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik üretimindeki payının %30 a çıkarılması, Teknik ve ekonomik olarak değerlendirilebilecek hidroelektrik potansiyelin tamamının elektrik üretiminde kullanılması, Rüzgar enerjisi kurulu gücünün MW a çıkarılması, Elektrik enerjisi kurulu güç kapasitesinin MW ın üzerine çıkarılması, Toplam elektrik üretiminin 414 milyar kwh ye yükseltilmesi. Bu hedeflerin dışında 2019 yılı için ise; Jeotermal enerjisinden elektrik üretimi açısından kurulu gücün 600 MW a çıkarılması, Güneş enerjisine dayalı kurulu gücün MW a çıkarılması hedeflenmektedir. Ülkemizin yakaladığı yüksek büyüme oranları sonucunda enerji talebi de hızla artmakta ve önümüzdeki yıllarda da bu eğilimin devam edeceği hesaplanmaktadır yılında 123,94 milyon ton petrol eşdeğerini (milyon tep) geçen yıllık enerji arzı bir önceki yıla nazaran yaklaşık %3,0 lük bir artış göstermiştir [8]. En son açıklanan verilere göre (2014 yılı) enerji arzında %32,4 ile doğalgaz bir önceki yıla göre yine 13

15 birinci sırada yer alırken, bunu %31,5 ile kömür, %26,2 ile petrol izlemiş, geri kalan %9,9 luk bölüm ise başta hidrolik olmak üzere yenilenebilir ve diğer kaynaklar (odun) ile elektrikten karşılanmıştır (Tablo-5) dönemi kıyaslandığında, doğalgaz, jeotermal, rüzgar ve biyoyakıtın birincil enerji arzındaki payının sürekli arttığı görülmektedir [8]. Türkiye enerji talebindeki büyüme rakamları oldukça yüksektir. Küçük Avrupa devletleri hariç tutulursa, son 10 yılda Türkiye elektrik, kömür ve doğal gaz talep artış oranları bakımından Avrupa da ilk sırayı almaktadır [6,15] itibariyle yaklaşık 77,7 milyon nüfusa sahip olan Türkiye de kişi başına enerji tüketiminin %1,66 artışla kep, elektrik tüketiminin ise %3,93 artışla kwh olduğu hesaplanmıştır (Tablo-6) [8]. Tablo-5 Türkiye, birincil enerji arzı, [8] 2012 (bin tep) 2012 (%) 2013 (bin tep) 2013 (%) 2014 (bin tep) 2014 (%) Doğalgaz , , ,4 Kömür* , , ,5 Petrol , , ,2 Jeotermal-Diğ. Isı , , ,8 Hidrolik , , ,8 Odun , , ,7 Hayv. ve Bit. Artık , , ,8 Güneş 768 0, , ,6 Rüzgar 504 0, , ,6 Elektrik 247 0, , ,4 Biyoyakıt 23 0, , ,06 Toplam * kömür; taş kömürü, linyit, asfaltit, p.kok ve kok toplamını ifade etmektedir. Tablo-6 Türkiye, yıllara göre kişi başına enerji ve elektrik tüketimi, [8] (değişim) Nüfus % 1,30 Enerji tüketimi kep kep kep + % 1,66 Elektrik tüketimi (net) kwh kwh kwh + % 3,93 Elektrik tüketimi (brüt) kwh kwh kwh + % 3,54 Fosil enerji kaynakları bakımından net ithalatçı ülke konumunda olan Türkiye de 2014 yılında enerji arzının petrolde %92, doğalgazda %99, taş kömüründe %94 olmak üzere toplamda %74,9 luk (2013 te %73,4) bölümü ithalat (net) ile karşılanmıştır [8] yılında ithal edilen doğalgazın yaklaşık %43,5 i Rusya (2013 te %46,9), %22,8 i İran (2013 te %24,6), %15,5 i Azerbaycan (2013 te %12), %10,6 sı Cezayir (2013 te %11), ve %3,6 sı da Nijerya dan (2013 te %3,6) temin edilirken % 4,0 ü spot LNG piyasasından (2013 te %1,9) elde edilmektedir. Ülke içinde satışı yapılan doğalgazın 14

16 %54,3 ü elektrik üretiminde (2013 te %51,7), %21,8 i konutlarda (2013 te %23,9), %21,3 ü ise sanayide (2013 te %21,2) kullanılmaktadır. Geri kalan %2,8 lik kısım ise ihraç edilmektedir. Rakamlar son dört yılda doğalgazın elektrik üretiminde kullanım oranının arttığını göstermektedir. Türkiye nin doğal gaz tüketimi 2002 yılındaki 16,7 milyar m 3 düzeyinden, 2012 yılında 40,7 milyar m 3 lük tarihi zirvesine ulaşmıştır yılında ise bir önceki yıla göre %11,3 lük bir düşüş (36,1 milyar m 3 ) yaşanırken, 2014 yılında %10,8 lik artış gerçekleşmiş ve 40 milyar m 3 seviyelerine tekrar gelinmiştir yılında miktar olarak doğal gazın sanayi ve elektrik sektörlerinde kullanımları sırasıyla %7,6 ve %12,4 oranlarında artarken konut sektöründe kullanımı %2,2 azalmıştır [9, 19] yılında elektrik tüketimimiz bir önceki yıla (257,2 milyar kwh) göre %2,68 artarak 264,1 milyar kwh, elektrik üretimimiz ise bir önceki yıla göre (251,96 milyar kwh) %2,95 oranında artarak 259,39 milyar kwh olarak gerçekleşmiştir [39]. Elektrik talebinin (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca belirlenen son elektrik talep serilerine göre); 2024 yılında Yüksek Talep Senaryosunda (yıllık ortalama %6,3 artış öngörülen) 473,10, Düşük Talep Senaryosunda (yıllık ortalama %4,6 artış) ise 400,65 milyar kwh düzeyine ulaşacağı gösterilmektedir [11]. Kaynaklar açısından bakıldığında, 2015 yılı itibariyle, toplam elektrik üretiminin %37,7'si doğalgazdan, %28,2 si kömürden, %25,7 si hidrolik kaynaklardan, %4,5'i rüzgardan, %2,3 ü sıvı yakıt ve asfaltitten, %1,6 sı biyogaz ve jeotermalden karşılanmıştır (Şekil-3) yılı ile kıyaslandığında hidrolik, rüzgar, sıvı yakıtlar ve asfaltit, jeotermal ve biyogazdan yararlanma oranı artarken, doğalgaz ve kömür oranında düşme görülmüştür. EÜAŞ ın bu üretimde 2013 yılında sahip olduğu pay %33,4 ten, 2014 yılında %28,0 e, 2015 yılında ise %21,3 e düşerken, geri kalan %78,7 lik üretim ise özel sektör tarafından karşılanmıştır. 4,5% 2,3% 1,6% 25,7% 37,7% Doğalgaz Kömür Hidrolik Rüzgar Sıvı Yakıt+Asfaltit Jeotermal+Biyogaz 28,2% Şekil Yılı sonu Türkiye elektrik üretiminin kaynaklara dağılımı Türkiye'de özel sektöre açılan elektrik üretimi sektöründe özellikle yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik yürürlüğe konulan yasal düzenlemelerin de etkisiyle; Ocak

17 itibariyle, hidroelektrik santral (HES) yapmak üzere 282 santralda MW lık kapasite, rüzgar santralı (RES) yapmak üzere de 179 santralda MW lık kapasite EPDK dan lisans almış durumdadır [13]. Bu bağlamda, Türkiye deki rüzgar enerjisi kurulu gücü ise 2013 yılında MW a, 2014 yılında MW a ve 2015 yılında MW a ulaşmış bulunmaktadır [39]. EPDK verilerine göre [13] Ocak-2016 itibariyle proje fiili gerçekleşme yüzdesi %10 un üzerinde olan inşa halindeki santralların listesi kaynak bazında Tablo-7 de yer almaktadır. Buna göre inşa halindeki kapasite değerleri incelendiğinde, yakın zamanda devreye girmesi planlanan kurulu güç kapasitesinin %45,1 inin doğalgaz santrallarına ait olduğu görülmektedir. Ardından hidrolik (%21,8), kömür (%20,2) rüzgar (%11,3) ile jeotermal (%1,3) santralları gelmektedir. Tablo-7 Ocak-2016 itibariyle inşa halindeki santrallar*, [13] Yakıt/Kaynak Türü Santral Sayısı * İnşa halindeki kapasite * Doğalgaz ,2 MW Hidrolik ,6 MW Kömür ,7 MW Rüzgar ,6 MW İthal Kömür 1 625,5 MW Yerli Kömür 2 280,0 MW Jeotermal ,0 MW Biyokütle 6 28,2 MW Atık Isı 1 5,5 MW Toplam ,3 MW *proje fiili gerçekleşme yüzdesi, (verilerin sağlandığı tarih itibariyle) %10 un üzerinde olanlar listelenmiştir. Tablo-8 de 2015 de devreye alınan santrallar veya yeni santral ünitelerinden en büyük kurulu güce sahip 10 tanesi listelenmiştir itibariyle 151 kamu veya özel sektör santralı aracılığıyla devreye alınan toplam kapasite MW tır. Daha önce de ifade edildiği gibi, Türkiye de 2023 yılına kadar 2 nükleer güç santralının ilgili ünitelerinin devreye alınması ve 3. santralın inşasına başlanması planlanmaktadır [7]. Bu amaçla Türkiye Cumhuriyeti ile Rusya Federasyonu Hükümeti arasında Mersin-Akkuyu sahasında bir nükleer güç santralının tesisine dair 27 Aralık 2010 tarihi itibariyle yürürlüğe giren anlaşma çerçevesinde kurulan tamamı Rus sermayeli Akkuyu Nükleer A.Ş tarafından yürütülen projede Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, tarih ve 3688 sayılı Kararı ile Akkuyu Nükleer Güç Santralının Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Raporunu onaylamıştır [48]. Ardından, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumuna (EPDK) 24 Kasım 2011 tarihinde elektrik üretim lisansı başvurusu yapılmış ve 25 Haziran 2015 tarihinde 36 ay süreli önlisans alınmıştır [58]. Bu anlaşma ile toplam MW gücünde, VVER-1200 tipinde (referans santralı Rusya Federasyonu ndaki Novovoronezh-II santralı olan) dört ünitelik bir nükleer santralın Akkuyu Sahasında kurulması öngörülmektedir. 16

18 Tablo-8: 2015 te devreye alınan santral/yeni santral ünitelerinden bazıları Sıra Santral Santral Sahibi 1. Beyhan I Barajı ve HES 2. Tufanbeyli Üretim Tesisi Enerjisa Enerji Üretim A.Ş. 3. Silopi Termik Silopi Elektrik Üretim Santralı A.Ş. 4. Artvin Barajı ve HES Doğuş Enerji Üretim ve Tic. A.Ş. 5. Göktaş-2 HES Bereket Enerji Elektrik Üretim A.Ş. 6. Bağıştaş I Barajı ve IC İçtaş Bağıştaş HES Enerji Üretim ve İşletme A.Ş. 7. Bolu-Göynük Enerji Aksa Göynük Enerji Santralı Üretim A.Ş. 8. Pembelik Barajı ve Darenhes Elektrik HES Üretimi A.Ş. 9. Ayvalı(Çoruh) Barajı ve HES 10. Tüpraş İzmit Rafinerisi Termik Kojenerasyon Santralı Yakıt/Santral Kurulu Güç Şehir Cinsi (MW) Kalehan Beyhan Enerji Hidrolik Elazığ 582,1 Üretim A.Ş. (3x183,5 + 1x31,6) Linyit Adana 300 (2x150) Asfaltit Şırnak 270 (2x135) Hidrolik Artvin 166,09 (1x166,09) Hidrolik Adana 153,4 (2x76,7) Hidrolik Erzincan 140,6 (3x44,8 + 1x6,3) Linyit Bolu 135 (1x135) Hidrolik Elazığ 127,3 (2x63,7) Özdoğan Enerji A.Ş. Hidrolik Erzurum 121,6 (2x58,4 + 2x2,5) Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. Doğalgaz Kocaeli 120,4 (2x39,5 + 1x41,3) Toplam (151 santral) MW 2. nükleer santralın ise Japon Konsorsiyumu (MHI, Itochu ve Engie) ile birlikte Sinop ta inşa edilmesine karar verilmiştir. Bu amaçla 3 Mayıs 2013 tarihinde Türkiye ile Japonya arasında hükümetler arası anlaşma (IGA) imzalanmıştır. Ardından Ev Sahibi Hükümet Anlaşması (HGA) müzakereleri sonuçlanmış ve 2014 yılında İşbirliği Zaptı imzalanmıştır. HGA, IGA ve İşbirliği Zaptı onay süreçlerinin ardından 31 Temmuz 2015 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu tarihten itibaren 18 ay içerisinde teknik fizibilite çalışmalarının tamamlanması planlanmaktadır [7]. Anlaşma kapsamında her biri MW kurulu güce sahip 4 üniteden oluşan toplam MW gücünde ATMEA-1 tipinde bir santral kurulması öngörülmektedir. Ünitelerin sırasıyla 2023, 2024, 2027 ve 2028'de devreye girmesi planlanmaktadır. Yine anlaşmaya göre EÜAŞ %30-49 oranında hisseye sahip olacaktır. Yerli kömür kaynaklarının ekonomiye kazandırılması amacıyla santral yapma koşuluyla, Bolu-Göynük (270 MW), Eskişehir-Koyunağılı (290 MW), Şırnak-Silopi ve Şırnak-Merkez (toplam 675 MW) sahalarındaki projelerin tamamlanmasına yönelik çalışmalar 2015 yılında da sürdürülmüştür. Sayılan projelerle birlikte, yıllarında yapılan diğer sözleşmelerle, rödovans yöntemiyle özel sektöre elektrik üretimi yapılması amacıyla devredilen 9 sahada MW kurulu gücünde yerli linyit yakıtlı santral kurulması planlanmaktadır. Ayrıca MTA tarafından 2015 yılında TKİ ye devredilen Eskişehir-Alpu (3.500 MW), Kırklareli-Pınarhisar-Vize (300 MW) ve Konya- Ilgın (135 MW) sahalarına da belirtilen kapasitelere sahip santralların kurulması öngörülmektedir. Afşin-Elbistan Havzasında C ve D sektörlerinde bulunan linyit 17

19 kaynaklarının elektrik üretimi amaçlı değerlendirilmesine ilişkin olarak yürütülen çalışmalarda eksik etütlerin tamamlanmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir [7] yılı sonu itibariyle tespit edilmiş bulunan yerli enerji kaynakları potansiyelimiz ise aşağıdaki tabloda (Tablo-9) verilmektedir. Tablo Yılı İtibariyle Türkiye nin Yerli Kaynak Potansiyeli *[14] Kaynak Potansiyel Linyit 14,8 milyar ton Taşkömürü 1,3 milyar ton Asfaltit 82,0 milyon ton Ham Petrol milyon varil Bitümler 1,6 milyar ton Hidrolik 160,0 milyar kwh/yıl Doğalgaz 24,4 milyar m 3 Rüzgar MW Jeotermal 4,99 btep (2000 MW ı elektrik üretimine elverişli) Biyokütle 20 Mtep Güneş Enerjisi kwh/m 2 -yıl Doğal Uranyum ton * Değerler görünür, muhtemel ve mümkün rezervlerin toplamını vermektedir. 18

20 3. Elektrik Üretim Anonim Şirketinin Elektrik Üretim Sektörü İçindeki Yeri Elektrik Üretim Anonim Şirketi Genel Müdürlüğünün (EÜAŞ) ana faaliyet konusu, enerji sektöründe elektrik üretimi olup, 2015 sonu itibariyle personeli ile kamuya ait termik ve hidroelektrik santralların işletilmesi, kapasite artışı, bakım, onarım ve rehabilitasyonlarının yapılması ve ruhsatı EÜAŞ a ait maden sahalarının işletilmesi faaliyetlerini yürütmektedir. Ayrıca, 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu'na göre Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının uygun görüşü ile EÜAŞ, yeni yapılacak üretim tesisleri için özel hukuk hükümlerine tabi tüzel kişiler ile ortaklık kurabilecektir. EÜAŞ'ın Misyonu Halkımızın refahını artırmak yolunda, ülke kaynaklarını en verimli şekilde kullanarak, yasa ile kendisine verilen yetkiler çerçevesinde güvenilir, ekonomik, kaliteli, çevreye duyarlı ve kârlılık ilkesiyle elektrik enerjisi üretmek EÜAŞ'ın Vizyonu Elektrik üretim sektöründeki öncülüğünü devam ettiren, modern ve temiz enerji teknolojilerinin kullanımıyla üretim performansını sürekli artıran bir şirket olmak EÜAŞ, 2015 yılı sonu itibariyle, MW kurulu güce sahip 72 hidroelektrik ve MW kurulu güce sahip 10 termik santrala sahip olup, toplam MW kurulu gücü ile Türkiye kurulu gücünün %27,8 ini (2014 te %31,5) elinde bulundurmaktadır yılı sonu itibariyle 259,4 milyar kwh olarak gerçekleşen Türkiye elektrik üretimi miktarının 55,3 milyar kwh i (Türkiye üretiminin %21,3 ü (2014 te %28,0)) EÜAŞ tarafından gerçekleştirilmiştir (Şekil-4 ve 5). 19

21 EÜAŞ Türkiye Şekil-4. Türkiye Elektrik Üretim Değerleri ve EÜAŞ ın payı (GWh). Yap-İşlet-Devret Santralları; 4,73% Yap-İşlet Santralları; 16,49% EÜAŞ; 21,33% İşl. Hak. Devri; 1,62% Otoprodüktör; 0,05% Serbest Üretim Şirketleri; 55,78% Şekil Yılı Türkiye Üretiminin Kuruluşlara Göre Dağılımı 2015 yılında EÜAŞ termik santrallarının kapasite kullanım oranı %33,2, emreamadelik oranı %59,0, hidrolik santrallarının ise kapasite kullanım oranı %33,8, emreamadelik oranı ise %95,4 olarak gerçekleşmiştir (Tablo-10). 20

22 Tablo-10. EÜAŞ santrallarının kapasite kullanım oranları ve emreamadelikleri Kapasite Kullanım Oranı Emreamadelik Termik Santrallar 53,1 59,6 33,2 71,3 72,3 59,0 Hidrolik Santrallar 31,0 18,3 33,8 97,2 97,0 95,4 Elektrik üretim tesislerinin yanı sıra EÜAŞ kömür madenciliği sektöründe de yer almakta olup, toplam 6 adet kömür sahası (Tablo-11) ve 2 adet kireçtaşı sahası ruhsatına sahiptir. Kömür sahalarından, Afşin/Elbistan Kışlaköy Sahası EÜAŞ tarafından işletilmektedir. EÜAŞ ruhsatına sahip kömür sahalarının toplam görünür rezerv miktarı 2014 sonu itibariyle milyon ton iken bu rakam, Afyon/Dinar Sahasının eklenmesinin etkisiyle 2015 sonu itibariyle %10,4 artış göstermiş ve milyon ton olmuştur. Tablo-11. Ruhsatı EÜAŞ ye ait kömür sahaları (2015 sonu itibariyle) Görünür rezerv miktarı (milyon ton) Ortalama Alt Isıl Değeri (kcal/kg) Afşin-Elbistan Kömür Havzası 4.825, Konya/Karapınar Kömür Havzası 1.832, Afyon/Dinar Kömür Havzası 935, Ankara/Çayırhan Kömür Havzası 390, İstanbul/Çatalca Kömür Havzası 228, Tekirdağ Kömür Havzası 160, Bu sahalardan Afşin-Elbistan ve Çayırhan Havzalarında arasında gerçekleştirilen kömür üretim miktarları, Tablo-12'de gösterilmektedir. Tablo Döneminde EÜAŞ'ın Kömür Üretim Miktarları Üretim Miktarı (milyon ton) Afşin-Elbistan Havzası (Kışlaköy) 11,23 13,48 6,46 Ankara/Çayırhan Havzası 4,75 5,48 4,40 Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi çerçevesinde EÜAŞ mülkiyetindeki santralların özelleştirilmesine yönelik çalışmalar 2015 yılında da sürdürülmüştür. EÜAŞ a ait Hamitabat, Seyitömer ve Kangal Termik Santrallarının 2013 yılında, Çatalağzı, Kemerköy, Yeniköy ve Yatağan Termik Santrallarının ise 2014 yılında özelleştirmeleri işlemleri tamamlanmıştır. 21

ELEKTRİK ÜRETİM SEKTÖR RAPORU

ELEKTRİK ÜRETİM SEKTÖR RAPORU 2013 ELEKTRİK ÜRETİM SEKTÖR RAPORU ELEKTRİK ÜRETİM ANONİM ŞİRKETİ Giriş 2014 Yılına Ait Genel Yatırım ve Finansman Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esasların Belirlenmesine Dair Tebliğ in 18.

Detaylı

ENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE DİYARBAKIR TİCARET VE SANAYİ ODASI

ENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE DİYARBAKIR TİCARET VE SANAYİ ODASI ENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE DİYARBAKIR TİCARET VE SANAYİ ODASI ENERJİ KAYNAKLARI ve TÜRKİYE Türkiye önümüzdeki yıllarda artan oranda enerji ihtiyacı daha da hissedecektir. Çünkü,ekonomik kriz dönemleri

Detaylı

(*Birincil Enerji: Herhangi bir dönüşümden geçmemiş enerji kaynağı) Şekil 1 Dünya Ekonomisi ve Birincil Enerji Tüketimi Arasındaki İlişki

(*Birincil Enerji: Herhangi bir dönüşümden geçmemiş enerji kaynağı) Şekil 1 Dünya Ekonomisi ve Birincil Enerji Tüketimi Arasındaki İlişki Nüfus artışı, kentsel gelişim ve sanayileşme ile birlikte dünyada enerji tüketimi gün geçtikçe artmaktadır. Dünya nüfusunun 2040 yılına geldiğimizde 1,6 milyarlık bir artış ile 9 milyar seviyesine ulaşması

Detaylı

Dünyada Enerji Görünümü

Dünyada Enerji Görünümü 09 Nisan 2014 Çarşamba Dünyada Enerji Görünümü Dünyada, artan gelir ve nüfus artışına paralel olarak birincil enerji talebindeki yükseliş hız kazanmaktadır. Nüfus artışının özellikle OECD Dışı ülkelerden

Detaylı

Dünyada Enerji Görünümü

Dünyada Enerji Görünümü 22 Ocak 2015 Dünyada Enerji Görünümü Gelir ve nüfus artışına paralel olarak dünyada birincil enerji talebi hız kazanmaktadır. Özellikle OECD dışı ülkelerdeki artan nüfusun yanı sıra, bu ülkelerde kentleşme

Detaylı

Dünyada ve Türkiye de Enerji Görünümü Selahattin İncecik. İstanbul Teknik Üniversitesi

Dünyada ve Türkiye de Enerji Görünümü Selahattin İncecik. İstanbul Teknik Üniversitesi Dünyada ve Türkiye de Enerji Görünümü Selahattin İncecik İstanbul Teknik Üniversitesi ENERJİ ÜRETİMİ IEA: ENERJİ ÜRETİMİ VE KULLANIMI «SÜRDÜRÜLEMEYEN ÇEVRE İHTİYAÇLARI» İLE REKABET EDEMEZ. ÜLKELERİN ENERJİ

Detaylı

HALI SEKTÖRÜ. Nisan Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1

HALI SEKTÖRÜ. Nisan Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1 2017 HALI SEKTÖRÜ Nisan Ayı İhracat Bilgi Notu TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği Page 1 HALI SEKTÖRÜ 2017 NİSAN AYI İHRACAT PERFORMANSI 2017 yılı Ocak-Nisan döneminde Türkiye nin toplam

Detaylı

Dünya Enerji Görünümü 2012. Dr. Fatih BİROL Uluslararası Enerji Ajansı Baş Ekonomisti Ankara, 25 Aralık 2012

Dünya Enerji Görünümü 2012. Dr. Fatih BİROL Uluslararası Enerji Ajansı Baş Ekonomisti Ankara, 25 Aralık 2012 Dünya Enerji Görünümü 2012 Dr. Fatih BİROL Uluslararası Enerji Ajansı Baş Ekonomisti Ankara, 25 Aralık 2012 Genel Durum Küresel enerji sisteminin temelleri değişiyor Bazı ülkelerde petrol ve doğalgaz üretimi

Detaylı

İÇİNDEKİLER SUNUŞ... XIII 1. GENEL ENERJİ...1

İÇİNDEKİLER SUNUŞ... XIII 1. GENEL ENERJİ...1 İÇİNDEKİLER SUNUŞ... XIII 1. GENEL ENERJİ...1 1.1. Dünya da Enerji...1 1.1.1. Dünya Birincil Enerji Arzındaki Gelişmeler ve Senaryolar...1 1.2. Türkiye de Enerji...4 1.2.1. Türkiye Toplam Birincil Enerji

Detaylı

2002 ENERJİ İSTATİSTİKLERİ

2002 ENERJİ İSTATİSTİKLERİ World Energy Council CONSEIL MONDIAL DE L'ENERGIE Turkish National Committee COMITE NATIONAL TURC Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi 22 ENERJİ İSTATİSTİKLERİ TÜRKİYE 9. ENERJİ KONGRESİ ENERJİ İSTATİSTİKLERİ

Detaylı

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2015 LANSMANI 24 HAZİRAN 2015 İSTANBUL

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2015 LANSMANI 24 HAZİRAN 2015 İSTANBUL UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2015 LANSMANI 24 HAZİRAN 2015 İSTANBUL UNCTAD Dünya Yatırım Raporu Türkiye Lansmanı Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü nün (UNCTAD) Uluslararası Doğrudan Yatırımlar

Detaylı

ENERJİ VERİMLİLİĞİ (ENVER) GÖSTERGELERİ VE SANAYİDE ENVER POLİTİKALARI

ENERJİ VERİMLİLİĞİ (ENVER) GÖSTERGELERİ VE SANAYİDE ENVER POLİTİKALARI ENERJİ VERİMLİLİĞİ (ENVER) GÖSTERGELERİ VE SANAYİDE ENVER POLİTİKALARI Erdal ÇALIKOĞLU Sanayide Enerji Verimliliği Şube Müdürü V. Neden Enerji Verimliliği? Fosil kaynaklar görünür gelecekte tükenecek.

Detaylı

Türkiye nin Enerji Geleceği İklim bileşenini arıyoruz

Türkiye nin Enerji Geleceği İklim bileşenini arıyoruz EWEA-TWEA Policy Workshop Türkiye nin Enerji Geleceği İklim bileşenini arıyoruz Mustafa Özgür Berke, WWF-Türkiye 27.03.2013, Ankara 27-Mar-13 / 1 Photo: Michel Roggo / WWF-Canon KISACA WWF +100 5 kıtada,

Detaylı

HALI SEKTÖRÜ. Mart Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1

HALI SEKTÖRÜ. Mart Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1 2017 HALI SEKTÖRÜ Mart Ayı İhracat Bilgi Notu TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği Page 1 HALI SEKTÖRÜ 2017 MART AYI İHRACAT PERFORMANSI 2017 yılı Ocak-Mart döneminde Türkiye nin toplam ihracatı

Detaylı

HALI SEKTÖRÜ. Mayıs Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1

HALI SEKTÖRÜ. Mayıs Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1 2017 HALI SEKTÖRÜ Mayıs Ayı İhracat Bilgi Notu TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği Page 1 HALI SEKTÖRÜ 2017 MAYIS AYI İHRACAT PERFORMANSI 2017 yılı Ocak-Mayıs döneminde Türkiye nin toplam

Detaylı

2014 YILI OCAK-HAZİRAN DÖNEMİ ADANA DIŞ TİCARET RAPORU. HAZIRLAYAN : CENK KADEŞ Meslek Komitesi ve Kararlar Şefi

2014 YILI OCAK-HAZİRAN DÖNEMİ ADANA DIŞ TİCARET RAPORU. HAZIRLAYAN : CENK KADEŞ Meslek Komitesi ve Kararlar Şefi 2014 YILI OCAK-HAZİRAN DÖNEMİ ADANA DIŞ TİCARET RAPORU HAZIRLAYAN : CENK KADEŞ Meslek Komitesi ve Kararlar Şefi İhracat: 2014 YILI ADANA DIŞ TİCARET RAPORU Türkiye İstatistik Kurumu 2014 Haziran ayı sonu

Detaylı

İSTİHDAMA KATKISI. Tülin Keskin TMMOBMakine Mühendisleri Odası

İSTİHDAMA KATKISI. Tülin Keskin TMMOBMakine Mühendisleri Odası ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE YENİLENEBİLİR ENERJİNİN İSTİHDAMA KATKISI Tülin Keskin TMMOBMakine Mühendisleri Odası Enerji Verimliliği Danışmanı Türkiye de İstihdam Türkiye nin çalışma çağındaki nüfusu önümüzdeki

Detaylı

Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı, 2013 0

Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı, 2013 0 Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı, 2013 0 ŞEKERLİ VE ÇİKOLATALI MAMULLER SITC No : 062-073 Armonize No : 1704-1806 TÜRKİYE DE ÜRETİM Türkiye de şekerli ve çikolatalı mamuller sektörünün başlangıcı,

Detaylı

HALI SEKTÖRÜ. Ocak Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1

HALI SEKTÖRÜ. Ocak Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1 2018 HALI SEKTÖRÜ Ayı İhracat Bilgi Notu TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği Page 1 HALI SEKTÖRÜ 2018 OCAK AYI İHRACAT PERFORMANSI 2017 yılında Türkiye nin toplam ihracatı 2016 yılına kıyasla

Detaylı

ELEKTRİK ÜRETİM ANONİM ŞİRKETİ

ELEKTRİK ÜRETİM ANONİM ŞİRKETİ ELEKTRİK ÜRETİM ANONİM ŞİRKETİ ELEKTRİK ÜRETİM SEKTÖR RAPORU 2012 Giriş 2013 Yılına Ait Genel Yatırım ve Finansman Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esasların Belirlenmesine Dair Tebliğ in 18.

Detaylı

TTGV Enerji Verimliliği. Desteği

TTGV Enerji Verimliliği. Desteği Enerjiye Yönelik Bölgesel Teşvik Uygulamaları Enerji Verimliliği 5. Bölge Teşvikleri Enerjiye Yönelik Genel Teşvik Uygulamaları Yek Destekleme Mekanizması Yerli Ürün Kullanımı Gönüllü Anlaşma Desteği Lisanssız

Detaylı

2008 Yılı. Petrol ve Doğalgaz. Sektör Raporu

2008 Yılı. Petrol ve Doğalgaz. Sektör Raporu Türkiye Petrolleri A.O. Genel Müdürlüğü 2008 Yılı Petrol ve Doğalgaz Sektör Raporu Mart 2008 İÇİNDEKİLER DÜNYADA PETROL ve DOĞALGAZ SEKTÖRÜNÜN GÖRÜNÜMÜ... 3 Petrol Sektörü... 3 Petrol Tüketimi... 3 Petrol

Detaylı

2014 AĞUSTOS DIŞ TİCARET RAPORU

2014 AĞUSTOS DIŞ TİCARET RAPORU 2014 AĞUSTOS DIŞ TİCARET RAPORU ATSO DIŞ TİCARET SERVİSİ *Tablo ve listeler TİM ve TUİK istatistikleri ihracat ve ithalat verilerine göre ATSO- Dış Ticaret Servisi tarafından derlenmiştir. 2014 AĞUSTOS

Detaylı

SERAMİK SEKTÖRÜ NOTU

SERAMİK SEKTÖRÜ NOTU 1. Dünya Seramik Sektörü 1.1 Seramik Kaplama Malzemeleri SERAMİK SEKTÖRÜ NOTU 2007 yılında 8,2 milyar m 2 olan dünya seramik kaplama malzemeleri üretimi, 2008 yılında bir önceki yıla oranla %3,5 artarak

Detaylı

Enerji ve İklim Haritası

Enerji ve İklim Haritası 2013/2 ENERJİ İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Enerji ve Çevre Yönetimi Dairesi Başkanlığı Enerji ve İklim Haritası Uzm. Yrd. Çağrı SAĞLAM 22.07.2013 Redrawing The Energy Climate Map isimli kitabın çeviri özetidir.

Detaylı

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ Ekim - 2018 Hazırlayan: Aslı VAZ İÇİNDEKİLER 1. TÜRKİYE'YE VE DÖRT İLİMİZE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI... 1 1.1.TÜRKİYE YE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA

Detaylı

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ Eylül - 2018 Hazırlayan: Aslı VAZ İçindekiler 1. TÜRKİYE'YE VE DÖRT İLİMİZE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI... 1 1.1. TÜRKİYE YE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA

Detaylı

DÜNYA SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ

DÜNYA SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ DÜNYA SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ Hazırlayan ve Derleyen: Zehra N.ÖZBİLGİN Ar-Ge Şube Müdürlüğü Kasım 2012 DÜNYA SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİNDE ÜRETİM VE TÜKETİM yılında 9.546 milyon

Detaylı

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ Şubat - 2019 Hazırlayan: Aslı VAZ İÇİNDEKİLER 1. TÜRKİYE'YE VE DÖRT İLİMİZE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI... 1 1.1 TÜRKİYE YE GELEN YABANCI ZİYARETÇİLERİN

Detaylı

HALI SEKTÖRÜ. Mart Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1

HALI SEKTÖRÜ. Mart Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1 2018 HALI SEKTÖRÜ Mart Ayı İhracat Bilgi Notu TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği Page 1 HALI SEKTÖRÜ 2018 MART AYI İHRACAT PERFORMANSI 2018 yılı Ocak-Mart döneminde Türkiye nin toplam ihracatı

Detaylı

Enervis H o ş g e l d i n i z Ekim 2015

Enervis H o ş g e l d i n i z Ekim 2015 Enervis H o ş g e l d i n i z Ekim 2015 Dünya Enerji Genel Görünümü Genel Görünüm Dünya Birincil Enerji Tüketimi 2013-2035 2013 2035F Doğalgaz %24 Nükleer %4 %7 Hidro %2 Yenilenebilir Petrol %33 Kömür

Detaylı

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ Mayıs - 2018 Hazırlayan: Aslı VAZ İÇİNDEKİLER 1. TÜRKİYE'YE VE DÖRT İLİMİZE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI... 1 1.1. TÜRKİYE YE GELEN YABANCI ZİYARETÇİLERİN

Detaylı

Yakın n Gelecekte Enerji

Yakın n Gelecekte Enerji Yakın n Gelecekte Enerji Doç.Dr.Mustafa TIRIS Enerji Enstitüsü Müdürü Akademik Forum 15 Ocak 2005 Kalyon Otel, İstanbul 1 Doç.Dr.Mustafa TIRIS 1965 Yılı nda İzmir de doğdu. 1987 Yılı nda İTÜ den Petrol

Detaylı

Türkiye nin Enerji Teknolojileri Vizyonu

Türkiye nin Enerji Teknolojileri Vizyonu Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu 26. Toplantısı Türkiye nin Enerji Teknolojileri Vizyonu Prof. Dr. Yücel ALTUNBAŞAK Başkanı Enerji İhtiyacımız Katlanarak Artıyor Enerji ihtiyacımız ABD, Çin ve Hindistan

Detaylı

Deri ve Deri Ürünleri Sektörü 2016 Mayıs Ayı İhracat Bilgi Notu

Deri ve Deri Ürünleri Sektörü 2016 Mayıs Ayı İhracat Bilgi Notu Deri ve Deri Ürünleri Sektörü Mayıs Ayı İhracat Bilgi Notu TDH Ar&Ge ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜMÜZÜN YILI MAYIS AYI İHRACAT PERFORMANSI yılı mayıs ayında, Türkiye

Detaylı

ÜLKEMİZDE ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİ VE ALINAN TEDBİRLER

ÜLKEMİZDE ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİ VE ALINAN TEDBİRLER ÜLKEMİZDE ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİ VE ALINAN TEDBİRLER DÜNYA & TÜRKİYE ENERJİ TALEBİ Dünya Enerji Talebi Değişimi (02-14) Türkiye Birincil Enerji Talebi (Milyon TEP) 76% 33% 1% -8% 77 61% 124 OECD Dışı Dünya

Detaylı

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ Kasım - 2018 Hazırlayan: Aslı VAZ İÇİNDEKİLER 1. TÜRKİYE'YE VE DÖRT İLİMİZE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI... 1 1.1.TÜRKİYE YE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA

Detaylı

TR33 Bölgesi nin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analizi. Ek 5: Uluslararası Koşulların Analizi

TR33 Bölgesi nin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analizi. Ek 5: Uluslararası Koşulların Analizi TR33 Bölgesi nin Üretim Yapısının ve Düzeyinin Tespiti ve Analizi Ek 5: Uluslararası Koşulların Analizi Sektörün genel özellikleri Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı Ürünler dünyada ortalama

Detaylı

ELEKTRİK ÜRETİM SEKTÖR RAPORU

ELEKTRİK ÜRETİM SEKTÖR RAPORU ELEKTRİK ÜRETİM SEKTÖR RAPORU 2010 Giriş 2011 Yılı Genel Yatırım ve Finansman Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esasların Belirlenmesine Dair Tebliğ in 18.Maddesinde Teşebbüsler, faaliyette bulundukları

Detaylı

HALI SEKTÖRÜ. Kasım Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1

HALI SEKTÖRÜ. Kasım Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1 2016 HALI SEKTÖRÜ Kasım Ayı İhracat Bilgi Notu TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği Page 1 HALI SEKTÖRÜ 2016 KASIM AYI İHRACAT PERFORMANSI 2016 yılı Ocak-Kasım döneminde Türkiye nin toplam

Detaylı

PAGEV - PAGDER. Dünya Toplam PP İthalatı

PAGEV - PAGDER. Dünya Toplam PP İthalatı 1 DÜNYA ve TÜRKİYE POLİPROPİLEN ( PP ) DIŞ TİCARET ANALİZİ Barbaros Demirci ( Genel Müdür ) Neslihan Ergün ( Teknik Uzman Kimya Müh. ) PAGEV - PAGDER DÜNYA TOPLAM PP İTHALATI : Dünya toplam PP ithalatı

Detaylı

ENERJİ VERİMLİLİĞİ. Etüt Çalışmaları ve Yasal Durum. Erdal ÇALIKOĞLU Sanayide Enerji Verimliliği Şube Müdürü V.

ENERJİ VERİMLİLİĞİ. Etüt Çalışmaları ve Yasal Durum. Erdal ÇALIKOĞLU Sanayide Enerji Verimliliği Şube Müdürü V. ENERJİ VERİMLİLİĞİ Etüt Çalışmaları ve Yasal Durum Erdal ÇALIKOĞLU Sanayide Enerji Verimliliği Şube Müdürü V. Neden Enerji Verimliliği? Fosil kaynaklar görünür gelecekte tükenecek. Alternatif kaynaklar

Detaylı

TEKSTİL SEKTÖRÜNÜN 2009 YILI ARALIK AYI İHRACAT PERFORMANSI ÜZERİNE KISA DEĞERLENDİRME

TEKSTİL SEKTÖRÜNÜN 2009 YILI ARALIK AYI İHRACAT PERFORMANSI ÜZERİNE KISA DEĞERLENDİRME TEKSTİL SEKTÖRÜNÜN 2009 YILI ARALIK AYI İHRACAT PERFORMANSI ÜZERİNE KISA DEĞERLENDİRME 2009 Ocak Aralık Oniki Aylık Tekstil İhracatı Türkiye nin tekstil ihracatı, 2009 yılının Ocak Aralık döneminde geçen

Detaylı

TMMOB Maden Mühendisleri Odası

TMMOB Maden Mühendisleri Odası TÜRKİYE ENERJİ POLİTİKALARI İÇERİSİNDE KÖMÜRÜN K ÖNEMİ TMMOB Maden Mühendisleri Odası ENERJİNİN ÖNEMİ Sanayinin temel girdilerinden olan enerji, ulusların kalkınmalarında ve refaha ulaşmalarında büyük

Detaylı

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ Haziran - 2018 Hazırlayan: Aslı VAZ İçindekiler 1. TÜRKİYE'YE VE DÖRT İLİMİZE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI... 1 1.1. TÜRKİYE YE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA

Detaylı

Yenilenebilir Enerjiye Dayalı Elektrik Enerjisinin Sertifikasyonu

Yenilenebilir Enerjiye Dayalı Elektrik Enerjisinin Sertifikasyonu Yenilenebilir Enerjiye Dayalı Elektrik Enerjisinin Sertifikasyonu Fatih YAZITAŞ Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü Yeni Teknolojiler ve Destek Daire Başkanı fyazitas@yegm.gov.tr Türkiye Rüzgar Enerjisi

Detaylı

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARIMIZ VE ELEKTRİK ÜRETİMİ. Prof. Dr. Zafer DEMİR --

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARIMIZ VE ELEKTRİK ÜRETİMİ. Prof. Dr. Zafer DEMİR -- YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARIMIZ VE ELEKTRİK ÜRETİMİ Prof. Dr. Zafer DEMİR -- zaferdemir@anadolu.edu.tr Konu Başlıkları 2 Yenilenebilir Enerji Türkiye de Politikası Türkiye de Yenilenebilir Enerji Teşvikleri

Detaylı

AYLIK ENERJİ İSTATİSTİKLERİ RAPORU-2

AYLIK ENERJİ İSTATİSTİKLERİ RAPORU-2 EİGM İstatistik & Analiz Enerji İşleri Genel Müdürlüğü http://www.enerji.gov.tr/yayinlar_raporlar/ Şubat 2015 AYLIK ENERJİ İSTATİSTİKLERİ RAPORU-2 Esra KARAKIŞ, Enerji İstatistikleri Daire Başkanlığı İçindekiler

Detaylı

TÜRKIYE NİN MEVCUT ENERJİ DURUMU

TÜRKIYE NİN MEVCUT ENERJİ DURUMU TÜRKIYE NİN MEVCUT ENERJİ DURUMU Zinnur YILMAZ* *Cumhuriyet Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, SİVAS E-mail: zinnuryilmaz@cumhuriyet.edu.tr, Tel: 0346 219 1010/2476 Özet Yüzyıllardan

Detaylı

MADEN SEKTÖR GÖRÜNÜMÜ

MADEN SEKTÖR GÖRÜNÜMÜ MADEN SEKTÖR GÖRÜNÜMÜ 2014 yılında 157,6 milyar USD olarak gerçekleşen ülkemiz toplam ihracatından %2,9 pay alan madencilik sektörü ihracatı, bir önceki yıla göre %7,7 azalışla 4,6 milyar USD olarak Tablo

Detaylı

ELEKTRĐK ÜRETĐM SEKTÖR RAPORU

ELEKTRĐK ÜRETĐM SEKTÖR RAPORU ELEKTRĐK ÜRETĐM SEKTÖR RAPORU 2008 Giriş 2009 Yılı Yatırım ve Finansman Programı Usul ve Esasları Genelgesinde Teşebbüsler, faaliyette bulundukları sektörleri takip ederek sektör içindeki yerlerini daha

Detaylı

DÜNYA VE ÜLKEMİZ ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR GÖRÜNÜMÜ

DÜNYA VE ÜLKEMİZ ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR GÖRÜNÜMÜ DÜNYA VE ÜLKEMİZ ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR GÖRÜNÜMÜ 01 Ekim 2016 İtibarıyla STRATEJİ GELİŞTİRME BAŞKANLIĞI İÇERİK ÖNSÖZ... 1 1. DÜNYA ENERJİ GÖRÜNÜMÜ... 3 1.1 Fosil Enerji Kaynakları... 5 1.2 Enerji Yatırımları...

Detaylı

Doç. Dr. Mehmet Azmi AKTACİR HARRAN ÜNİVERSİTESİ GAP-YENEV MERKEZİ OSMANBEY KAMPÜSÜ ŞANLIURFA. Yenilenebilir Enerji Kaynakları

Doç. Dr. Mehmet Azmi AKTACİR HARRAN ÜNİVERSİTESİ GAP-YENEV MERKEZİ OSMANBEY KAMPÜSÜ ŞANLIURFA. Yenilenebilir Enerji Kaynakları Doç. Dr. Mehmet Azmi AKTACİR HARRAN ÜNİVERSİTESİ GAP-YENEV MERKEZİ OSMANBEY KAMPÜSÜ ŞANLIURFA 2018 Yenilenebilir Enerji Kaynakları SUNU İÇERİĞİ 1-DÜNYADA ENERJİ KAYNAK KULLANIMI 2-TÜRKİYEDE ENERJİ KAYNAK

Detaylı

2015 ŞUBAT DIŞ TİCARET RAPORU

2015 ŞUBAT DIŞ TİCARET RAPORU 2015 ŞUBAT DIŞ TİCARET RAPORU ATSO DIŞ TİCARET SERVİSİ *Tablo ve listeler TİM ve TUİK istatistikleri ihracat ve ithalat verilerine göre ATSO- Dış Ticaret Servisi tarafından derlenmiştir. 2015 ŞUBAT / TÜRKİYE

Detaylı

KÜRESEL TİCARETTE TÜRKİYE NİN YENİDEN KONUMLANDIRILMASI-DIŞ TİCARETTE YENİ ROTALAR

KÜRESEL TİCARETTE TÜRKİYE NİN YENİDEN KONUMLANDIRILMASI-DIŞ TİCARETTE YENİ ROTALAR KÜRESEL TİCARETTE TÜRKİYE NİN YENİDEN KONUMLANDIRILMASI-DIŞ TİCARETTE YENİ ROTALAR T.C. Ekonomi Bakanlığının gerçekleştirdiği Küresel Ticarette Türkiye nin Yeniden Konumlandırılması-Dış Ticarette Yeni

Detaylı

2019 MART DIŞ TİCARET RAPORU

2019 MART DIŞ TİCARET RAPORU 2019 MART DIŞ TİCARET RAPORU ATSO AR-GE VE DIŞ İLİŞKİLER BİRİMİ *Tablo ve listeler TİM ve TUİK istatistikleri ihracat ve ithalat verilerine göre ATSO- Dış Ticaret Servisi tarafından derlenmiştir. 2019

Detaylı

İÇİNDEKİLER TABLO VE ŞEKİLLER...

İÇİNDEKİLER TABLO VE ŞEKİLLER... İÇİNDEKİLER TABLO VE ŞEKİLLER...4 1.Yönetici Özeti... 11 2.Giriş... 12 3.Sektörel Analiz... 13 3.1 Birincil Enerji Kaynaklarına Bakış...13 3.1.1 Kömür... 13 3.1.1.1 Dünya da Kömür... 14 3.1.1.1.1 Dünya

Detaylı

TÜRKİYE ELEKTRİK SİSTEMİ (ENTERKONNEKTE SİSTEM)

TÜRKİYE ELEKTRİK SİSTEMİ (ENTERKONNEKTE SİSTEM) TÜRKİYE ELEKTRİK SİSTEMİ (ENTERKONNEKTE SİSTEM) 8. İLETİM TESİS VE İŞLETME GRUP MÜDÜRLÜĞÜ (İŞLETME VE BAKIM MÜDÜRLÜĞÜ) HAZIRLAYAN TEMMUZ 2008 Ankara 1 Gönderen: Recep BAKIR recepbakir38@mynet.com ENTERKONNEKTE

Detaylı

GTİP 3924 Plastikten sofra, mutfak, ev, sağlık veya tuvalet eşyası

GTİP 3924 Plastikten sofra, mutfak, ev, sağlık veya tuvalet eşyası GTİP 3924 Plastikten sofra, mutfak, ev, sağlık veya tuvalet eşyası Haziran 2013 1 Genel kod bilgisi: VII PLASTİK VE PLASTİK ÜRÜNLERİ; KAUÇUK VE KAUÇUK ÜRÜNLERİ 39 Plastikler ve mamulleri 3924 Plastikten

Detaylı

Sn. Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci

Sn. Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci Sn. Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci Bilgilendirme Sunumu 22 Temmuz 214 Ankara 1 AJANDA 1) Dünya ve Türkiye Ekonomisindeki Görünüm 2) Dış Ticaretimizdeki Gelişmeler 3) Bölgesel Gelişmelerin Dış Ticaretimize

Detaylı

Deri ve Deri Ürünleri Sektörü

Deri ve Deri Ürünleri Sektörü Deri ve Deri Ürünleri Sektörü Aralık Ayı İhracat Bilgi Notu TDH Ar&Ge ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ YILI AYI İHRACAT PERFORMANSI yılı Aralık ayında, Türkiye nin

Detaylı

Deri ve Deri Ürünleri Sektörü 2015 Haziran Ayı İhracat Bilgi Notu

Deri ve Deri Ürünleri Sektörü 2015 Haziran Ayı İhracat Bilgi Notu Deri ve Deri Ürünleri Sektörü Haziran Ayı İhracat Bilgi Notu Tekstil, Deri ve Halı Şubesi İTKİB Genel Sekreterliği 07/ DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ YILI AYI İHRACAT PERFORMANSI yılı Haziran ayında, Türkiye

Detaylı

EKONOMİ BAKANLIĞI Türkiye Ekonomisi ve Tekstil ve Konfeksiyon Sektörü

EKONOMİ BAKANLIĞI Türkiye Ekonomisi ve Tekstil ve Konfeksiyon Sektörü EKONOMİ BAKANLIĞI Türkiye Ekonomisi ve Tekstil ve Konfeksiyon Sektörü Sunum: Murat YAZICI (Daire Başkanı) Pamuğun Geleceği Şekilleniyor Konferansı Bodrum 12-14 Haziran 2014 TEKSTİL VE KONFEKSİYON ÜRÜNLERİ

Detaylı

HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNÜN 2012 TEMMUZ İHRACAT PERFORMANSI ÜZERİNE KISA DEĞERLENDİRME

HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNÜN 2012 TEMMUZ İHRACAT PERFORMANSI ÜZERİNE KISA DEĞERLENDİRME HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ 2012 TEMMUZ AYLIK İHRACAT BİLGİ NOTU İİTKİİB GENEL SEKRETERLİİĞİİ AR & GE VE MEVZUAT ŞUBESİİ Ağusttos 2012 HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNÜN 2012 TEMMUZ İHRACAT PERFORMANSI

Detaylı

Ülkemizde Elektrik Enerjisi:

Ülkemizde Elektrik Enerjisi: Karadeniz Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik-Bilgisayar Bilim Kolu Eğitim Seminerleri Dizisi 6 Mart 8 Mayıs 22 Destekleyen Kuruluşlar: Karadeniz Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği

Detaylı

2019 ŞUBAT DIŞ TİCARET RAPORU

2019 ŞUBAT DIŞ TİCARET RAPORU 2019 ŞUBAT DIŞ TİCARET RAPORU ATSO AR-GE VE DIŞ İLİŞKİLER BİRİMİ *Tablo ve listeler TİM ve TUİK istatistikleri ihracat ve ithalat verilerine göre ATSO- Dış Ticaret Servisi tarafından derlenmiştir. 2019

Detaylı

ENERJİ. KÜTAHYA www.zafer.org.tr

ENERJİ. KÜTAHYA www.zafer.org.tr ENERJİ 2011 yılı sonu itibarıyla dünyadaki toplam enerji kaynak tüketimi 12.274,6 milyon ton eşdeğeri olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılı itibarıyla dünyada enerji tüketiminde en yüksek pay %33,1 ile petrol,

Detaylı

2014 İKİNCİ ÇEYREK ELEKTRİK SEKTÖRÜ. Tüketim artışı aheste, kapasite fazlası sürüyor. Yael Taranto tarantoy@tskb.com.tr

2014 İKİNCİ ÇEYREK ELEKTRİK SEKTÖRÜ. Tüketim artışı aheste, kapasite fazlası sürüyor. Yael Taranto tarantoy@tskb.com.tr Tüketim artışı aheste, kapasite fazlası sürüyor Yılın ilk yarısında elektrik tüketimi 2013 yılının aynı dönemine kıyasla %3,6 artış gösterdi. Yıllık tüketim artış hızı ilk çeyrekte %3 olarak gerçekleşirken,

Detaylı

İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ TEMİZ & YENİLENEBİLİR ENERJİ POTANSİYEL & STRATEJİLERİ İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 22 Nisan 2010 Dr. Atillâ AKALIN I.GİRİŞ Rüzgar Potansiyeli ve Kullanımları (Dünya, AB, Türkiye) Hidro Potansiyeli ve

Detaylı

SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ VE SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ SEKTÖRÜNDE DÜNYA İTHALAT RAKAMLARI ÇERÇEVESİNDE HEDEF PAZAR ÇALIŞMASI

SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ VE SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ SEKTÖRÜNDE DÜNYA İTHALAT RAKAMLARI ÇERÇEVESİNDE HEDEF PAZAR ÇALIŞMASI SERAMİK KAPLAMA MALZEMELERİ VE SERAMİK SAĞLIK GEREÇLERİ SEKTÖRÜNDE DÜNYA İTHALAT RAKAMLARI ÇERÇEVESİNDE HEDEF PAZAR ÇALIŞMASI ORTA ANADOLU İHRACATÇI BİRLİKLERİ GENEL SEKRETERLİĞİ Seramik sektörünün en

Detaylı

Deri ve Deri Ürünleri Sektörü 2015 Mart Ayı İhracat Bilgi Notu

Deri ve Deri Ürünleri Sektörü 2015 Mart Ayı İhracat Bilgi Notu Deri ve Deri Ürünleri Sektörü Mart Ayı İhracat Bilgi Notu Tekstil, Deri ve Halı Şubesi İTKİB Genel Sekreterliği 04/ DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ YILI AYI İHRACAT PERFORMANSI yılı Mart ayında, Türkiye

Detaylı

KÖMÜRÜN GÖRÜNÜMÜ, Mehmet GÜLER Maden Mühendisleri Odas Yönetim Kurulu Üyesi

KÖMÜRÜN GÖRÜNÜMÜ, Mehmet GÜLER Maden Mühendisleri Odas Yönetim Kurulu Üyesi DÜNYADA VE TÜRK YEDE ENERJ VE KÖMÜRÜN GÖRÜNÜMÜ, PROJEKS YONLAR VE EM SYONLAR Mehmet GÜLER Maden Mühendisleri Odas Yönetim Kurulu Üyesi Dünya Dünya Kömür Rezervi Bölge Görünür Ç kar labilir Rezervler (Milyon

Detaylı

KÖMÜR SEKTÖR RAPORU (LİNYİT)

KÖMÜR SEKTÖR RAPORU (LİNYİT) TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU KÖMÜR SEKTÖR RAPORU (LİNYİT) 2012 Mayıs 2013 T.C. ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU KÖMÜR SEKTÖR RAPORU (LİNYİT) 2012 Mayıs 2013 2012

Detaylı

TÜİK VERİLERİNE GÖRE ESKİŞEHİR'İN SON 5 YILDA YAPTIĞI İHRACATIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (ABD DOLARI) Ülke

TÜİK VERİLERİNE GÖRE ESKİŞEHİR'İN SON 5 YILDA YAPTIĞI İHRACATIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (ABD DOLARI) Ülke TÜİK VERİLERİNE GÖRE ESKİŞEHİR'İN SON 5 YILDA YAPTIĞI İHRACATIN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI (ABD DOLARI) Ülke 2008 Yılı 2009 Yılı 2010 Yılı 2011 Yılı 2012 Yılı Sayısı Ulke adı İhracat Ulke adı İhracat Ulke

Detaylı

Deri ve Deri Ürünleri Sektörü 2015 Nisan Ayı İhracat Bilgi Notu

Deri ve Deri Ürünleri Sektörü 2015 Nisan Ayı İhracat Bilgi Notu Deri ve Deri Ürünleri Sektörü Nisan Ayı İhracat Bilgi Notu Tekstil, Deri ve Halı Şubesi İTKİB Genel Sekreterliği 05/ DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ YILI AYI İHRACAT PERFORMANSI yılı Nisan ayında, Türkiye

Detaylı

2014 TEMMUZ DIŞ TİCARET RAPORU

2014 TEMMUZ DIŞ TİCARET RAPORU 2014 TEMMUZ DIŞ TİCARET RAPORU ATSO DIŞ TİCARET SERVİSİ *Tablo ve listeler TİM ve TUİK istatistikleri ihracat ve ithalat verilerine göre ATSO- Dış Ticaret Servisi tarafından derlenmiştir. 2014 TEMMUZ /

Detaylı

ENERJİ ÜRETİMİ VE ÇEVRESEL ETKİLERİ

ENERJİ ÜRETİMİ VE ÇEVRESEL ETKİLERİ ENERJİ ÜRETİMİ VE ÇEVRESEL ETKİLERİ Prof. Dr. Ferruh Ertürk Doç. Dr. Atilla Akkoyunlu Çevre Yük. Müh. Kamil B. Varınca 31 Mart 2006 İstanbul İçindekiler İÇİNDEKİLER...İ ÇİZELGELER LİSTESİ...İİİ ŞEKİLLER

Detaylı

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ

TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ TÜ ROFED TÜRİ ZM BÜ LTENİ Haziran - 2017 Hazırlayan: Sezin Ulusoy İÇİNDEKİLER 1. TÜRKİYE'YE VE DÖRT İLİMİZE GELEN ZİYARETÇİLERİN YILLARA VE AYLARA GÖRE DAĞILIMI... 1 1.1. TÜRKİYE'YE GELEN ZİYARETÇİLERİN

Detaylı

ANA METAL VE METAL ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ

ANA METAL VE METAL ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ ANA MEAL VE MEAL ÜRÜNLERİ SEKÖRÜ.C. GÜMRÜK VE İCARE BAKANLIĞI RİSK YÖNEİMİ VE KONROL GENEL MÜDÜRLÜĞÜ EKONOMİK ANALİZ VE DEĞERLENDİRME DAİRESİ 31.12.2013 ANKARA 1 GİRİŞ 24 Ana metal sanayii Bu bölüm elektro

Detaylı

HALI SEKTÖRÜ. Ekim Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1

HALI SEKTÖRÜ. Ekim Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1 2015 HALI SEKTÖRÜ Ekim Ayı İhracat Bilgi Notu TDH AR&GE ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği Page 1 HALI SEKTÖRÜ 2015 EKİM AYI İHRACAT PERFORMANSI Ülkemizin halı ihracatı 2014 yılını % 7,3 oranında

Detaylı

ÜLKEMİZDE ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİ VE ALINAN TEDBİRLER

ÜLKEMİZDE ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİ VE ALINAN TEDBİRLER ÜLKEMİZDE ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİ VE ALINAN TEDBİRLER TÜRKİYE BİRİNCİL ENERJİ TALEBİ Türkiye Birincil Enerji Talebi (Milyon TEP) 61% Son 13 yılda: Politik istikrar 77 124 İsikrarlı ekonomik büyüme İyileşen

Detaylı

2018 TEMMUZ DIŞ TİCARET RAPORU

2018 TEMMUZ DIŞ TİCARET RAPORU 2018 TEMMUZ DIŞ TİCARET RAPORU ATSO AR-GE VE DIŞ İLİŞKİLER BİRİMİ *Tablo ve listeler TİM ve TUİK istatistikleri ihracat ve ithalat verilerine göre ATSO- Dış Ticaret Servisi tarafından derlenmiştir. 2018

Detaylı

Araştırma Notu 15/179

Araştırma Notu 15/179 Araştırma Notu 15/179 27.03.2015 2014 ihracatını AB kurtardı Barış Soybilgen* Yönetici Özeti 2014 yılında Türkiye'nin ihracatı bir önceki yıla göre yüzde 3,8 artarak 152 milyar dolardan 158 milyar dolara

Detaylı

KÖMÜR SEKTÖR RAPORU (LİNYİT)

KÖMÜR SEKTÖR RAPORU (LİNYİT) TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU KÖMÜR SEKTÖR RAPORU (LİNYİT) 2014 Mayıs 2015 T.C. ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI TÜRKİYE KÖMÜR İŞLETMELERİ KURUMU KÖMÜR SEKTÖR RAPORU (LİNYİT) 2014 Mayıs 2015 2014

Detaylı

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU Rapor tarihi:10/02/2014 İhracat Miktar Miktar İhracat İhracat Euro 250610 Kuvars 3 Hollanda 0 490.700 0 0 180.149 136.413 4 Almanya 429.387 336.598 64.931 47.605 173.941 131.141 5 İtalya 18.984.512 23.250

Detaylı

2018 EKİM DIŞ TİCARET RAPORU

2018 EKİM DIŞ TİCARET RAPORU 2018 EKİM DIŞ TİCARET RAPORU ATSO AR-GE VE DIŞ İLİŞKİLER BİRİMİ *Tablo ve listeler TİM ve TUİK istatistikleri ihracat ve ithalat verilerine göre ATSO- Dış Ticaret Servisi tarafından derlenmiştir. 2018

Detaylı

HALI SEKTÖRÜ. Eylül Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH Ar&Ge ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1

HALI SEKTÖRÜ. Eylül Ayı İhracat Bilgi Notu. TDH Ar&Ge ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği. Page 1 2015 HALI SEKTÖRÜ Eylül Ayı İhracat Bilgi Notu TDH Ar&Ge ve Mevzuat Şb. İTKİB Genel Sekreterliği Page 1 HALI SEKTÖRÜ 2015 EYLÜL AYI İHRACAT PERFORMANSI Ülkemizin halı ihracatı 2014 yılını % 7,3 oranında

Detaylı

ENERJİ VE ENERJİ VERİMLİLİĞİ

ENERJİ VE ENERJİ VERİMLİLİĞİ ENERJİ VE ENERJİ VERİMLİLİĞİ Özel İhtisas Komisyonu Raporu 2014 Rapor içinde belirtilen görüşler komisyon katılımcılarının ve raportörün görüşlerini yansıtmaktadır. Bu görüşler Trakya Kalkınma Ajansını

Detaylı

TÜRKİYE TAKIM TEZGAHLARI ALT SEKTÖRÜ

TÜRKİYE TAKIM TEZGAHLARI ALT SEKTÖRÜ TÜRKİYE TAKIM TEZGAHLARI ALT SEKTÖRÜ SANAYİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Şubat 2010 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ... 3 2. DÜNYA TAKIM TEZGAHLARI SEKTÖRÜ... 3 2.1. Dünya Takım Tezgâhları İhracatı... 3 2.2. Dünya Takım Tezgâhları

Detaylı

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2008

UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2008 UNCTAD DÜNYA YATIRIM RAPORU 2008 24 Eylül 2008 İstanbul 1 DÜNYA YATIRIM RAPORU Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü UNCTAD ın uluslararası yatırımlara ilişkin olarak hazırladığı Dünya Yatırım

Detaylı

1.10.2015. Kömür ve Doğalgaz. Öğr. Gör. Onur BATTAL

1.10.2015. Kömür ve Doğalgaz. Öğr. Gör. Onur BATTAL Kömür ve Doğalgaz Öğr. Gör. Onur BATTAL 1 2 Kömür yanabilen sedimanter organik bir kayadır. Kömür başlıca karbon, hidrojen ve oksijen gibi elementlerin bileşiminden oluşmuş, diğer kaya tabakalarının arasında

Detaylı

HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNÜN 2013 HAZİRAN İHRACAT PERFORMANSI ÜZERİNE KISA DEĞERLENDİRME

HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNÜN 2013 HAZİRAN İHRACAT PERFORMANSI ÜZERİNE KISA DEĞERLENDİRME HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ 2013 HAZİRAN AYLIK İHRACAT BİLGİ NOTU İİTKİİB GENEL SEKRETERLİİĞİİ AR & GE VE MEVZUAT ŞUBESİİ Temmuz 2013 HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNÜN 2013 HAZİRAN İHRACAT PERFORMANSI

Detaylı

ŞANLIURFA DIŞ TİCARETİ BİLGİ NOTU

ŞANLIURFA DIŞ TİCARETİ BİLGİ NOTU ŞANLIURFA DIŞ TİCARETİ BİLGİ NOTU Türkiye'nin 2014 yılı ihracatı, önceki yıla göre yüzde 3,8 artışla 157 milyar 642 milyon dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. İthalat yüzde 3,8 azalma ile 242 milyar 182 milyon

Detaylı

SEKTÖRÜN BENİMSENEN FUARI ELEX

SEKTÖRÜN BENİMSENEN FUARI ELEX SEKTÖRÜN BENİMSENEN FUARI ELEX 3. ELEX FUARI 25-28 EYLÜL 2014 TARİHLERİ ARASINDA İSTANBUL FUAR MERKEZİ NDE SEKTÖRÜN EN ÖNEMLİ BULUŞMASINA İMZA ATTI 25-28 Eylül 2014 tarihleri arasında organize edilen ve

Detaylı

2018 HAZİRAN DIŞ TİCARET RAPORU

2018 HAZİRAN DIŞ TİCARET RAPORU 2018 HAZİRAN DIŞ TİCARET RAPORU ATSO AR-GE VE DIŞ İLİŞKİLER BİRİMİ *Tablo ve listeler TİM ve TUİK istatistikleri ihracat ve ithalat verilerine göre ATSO- Dış Ticaret Servisi tarafından derlenmiştir. 2018

Detaylı

TEMİZ ENERJİ TEKNOLOJİLERİ KURSU. Harran Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makina Mühendisliği Bölümü Osmanbey Kampüsü, Şanlıurfa

TEMİZ ENERJİ TEKNOLOJİLERİ KURSU. Harran Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makina Mühendisliği Bölümü Osmanbey Kampüsü, Şanlıurfa TEMİZ ENERJİ TEKNOLOJİLERİ KURSU Prof. Dr. Hüsamettin BULUT Harran Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Makina Mühendisliği Bölümü Osmanbey Kampüsü, Şanlıurfa KISA ÖZGEÇMİŞ Doç. Dr. Hüsamettin BULUT EĞİTİM

Detaylı

2017 ARALIK DIŞ TİCARET RAPORU

2017 ARALIK DIŞ TİCARET RAPORU 2017 ARALIK DIŞ TİCARET RAPORU ATSO DIŞ TİCARET SERVİSİ *Tablo ve listeler TİM ve TUİK istatistikleri ihracat ve ithalat verilerine göre ATSO- Dış Ticaret Servisi tarafından derlenmiştir. 2017 ARALIK /

Detaylı

Çimento, Cam, Seramik ve Toprak Ürünleri Sektör Raporu 2010

Çimento, Cam, Seramik ve Toprak Ürünleri Sektör Raporu 2010 Çimento, Cam, Seramik ve Toprak Ürünleri Sektör Raporu 2010 Avrupa kıtasından Amerika kıtasına, Orta Doğu Ülkelerinden Afrika ülkelerine kadar geniş yelpazeyi kapsayan 200 ülkeye ihracat gerçekleştiren

Detaylı

Deri ve Deri Ürünleri Sektörü

Deri ve Deri Ürünleri Sektörü 2015 Deri ve Deri Ürünleri Sektörü 2015 Mayıs Ayı İhracat Bilgi Notu Tekstil, Deri ve Halı Şubesi İTKİB Genel Sekreterliği 06/2015 DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ 2015 YILI AYI İHRACAT PERFORMANSI 2015 yılı

Detaylı

2014 EKİM DIŞ TİCARET RAPORU

2014 EKİM DIŞ TİCARET RAPORU 2014 EKİM DIŞ TİCARET RAPORU ATSO DIŞ TİCARET SERVİSİ *Tablo ve listeler TİM ve TUİK istatistikleri ihracat ve ithalat verilerine göre ATSO- Dış Ticaret Servisi tarafından derlenmiştir. 2014 EKİM / TÜRKİYE

Detaylı