1982 y l nda iki bilim adam, George L.

Transkript

1

2

3 ASM den Köülük bulafl c ; peki ya iyilik?... T bbi Hizmeler Direkörü Prof. Dr. Mein Çakmakç 1982 y l nda iki bilim adam, George L. Kelling ile James Q. Wilson, düzensizlik ve suçun yay l m n aç klamak üzere K r k Pencereler Kuram n geliflirdiler. Bu kurama göre düzensizlik ve suç birbiriyle ba ml, haa ard fl k, aflamal sorunlard r. Örnek olarak, bir binada k r k bir cam n onar lmadan b rak lmas, di er camlar n da k sa bir sürede k r lmas olas l n ar r r. Kuram, herhangi bir oramdaki düzenin bozulmas ve kurallar n çi nenmesi, o oramda baflka insanlar araf ndan farkl kurallar n da çi nenmesine zemin haz rlar der. Bu kuram, Aral k 2008 de Science dergisinde Hollanda Groningen Üniversiesi nden Kees Keizer arkadafllar n n deneysel çal flmalar yay nlan ncaya kadar bilimsel kan an yoksundu. Ama ar k do rulu unu kabul emek durumunday z. Arafl rmac lar do al oramlarda al farkl deney kurgulayarak insanlar n davran fllar n incelediler. lkinde, görünür bir flekilde duvarlar boyamak yasak r uyar yaz lar olan bir bisikle parkyerinin duvarlar n grafii ile boyayarak yara lan düzensizli in park emifl bisiklelere bilerek iliflirilen reklam ka lar n n %69 oran nda yere a lmas na neden olurken, park yerinin duvarlar emizlenerek düzen sa land nda %33 e düflü ü gözlemlenmifl. kinci deneyde kesirme bir yolun girifline yar aç k uulan bir kap mone edip geçifl yasak r yazm fllar. Ayn yerdeki ikinci uyar levhas na da bisikleleri ba laman n yasak oldu u yaz lm fl. Oramda bisikle yokken kap y (yasak olmas na ra men) insanlar n %27 si kullanm flken, yasak levhas na ra men bisikle ba land nda, yani düzensizli in yara ld oramda, kap dan geçenlerin oran %82 ye ç km fl. Bir ileri ad mdaki deneyde arafl rmac lar, içinde para oldu u aç kça belli olan bir zarf görünür flekilde bir posa kuusuna yerleflirmifller. Temiz bir oram kurguland nda bu zarf görenlerin %13 ü araf ndan çal nm fl. Erafa çöp a ld nda ve posa kuusunun üzeri karalan p boyand nda çal nma oran %27 ye ç km fl; iki ka na yani. Benzer kurgularda, yaln z görünü ile de il, farkl flekillerde de düzen bozuldu unda ve basi kurallar çi nendi inde, her defas nda insanlar n baflka kural ve normlara da daha az uymaya bafllad gözlemlenmifl. Asl nda gerçek dünyadaki deneyimlerimiz de benzer de il mi? nsan davran fl na yön veren içgüdülerden oplumsal uyumlu olma dürüsü deseklenmedi inde, çok daha basi düzeydeki içgüdülerin davran fllara hakim oldu u bir gerçek. Trafik ihlallerini düflünün, rüflve ve benzeri eik sorunlar düflünün... Küçük ve bafllang ça az say daki kurals zl klar sonunda bir sarmal fleklinde ço alarak oplumsal normlar, yasal ve eik kurallar yok emeye bafllam yor mu? Kurall ve suçsuz, eik bir oplum olmak için çöplerin oplanmas na, evlerin duvarlar n n boyanmas na, kald r mlar n yap lmas na, yollardaki flerileri belirleyen çizgilerin çekilmesine, vandalizmin önlenmesine daha m çok özen gösermeliyiz acaba? Haa, yaln z kurallara uyumun ve düzenin sa lanmas n n yemeyece i, eseik ve güzelli e özen göserilmesinin de baflka oplumsal davran fl alanlar nda da iyileflme sa layaca n düflünüyorum. Poziif psikoloji dal ndaki arafl rmalara göre iyilik yapma, ba fllama, sevgi, opimizm ve nefle gibi davran fl özellikleri, özellikle çocukluk döneminde neredeyse bulafl c flekilde kolayca ve h zla akar labilmekedir. Eriflkinlerde iyilik bulafl c m d r? Belki; ama muhemelen köülü e oranla bulafl c l daha az, ve kesinlikle çaba ve emek gerekiriyor... Mulu yaflamak, çal flmak ve üremek, sonuça yaflam kaliemizi yükselmek için olumlu ve uyumlu olmak eik ve sorunsuz oplumsal düzenin de bafllang ç nokas m acaba? Sa l kl, poziif ve iyi bir yaflam dileklerimle... Prof. Dr. Mein Çakmakçi * Yorum ve nolar n z için bana lüfen yaz n z: mcakmakci@anadolusaglik.org ASM VİTAL 3

4 çindekiler Nisan / Eylül 2009 Say :14 10 METABOL K SENDROM Hasal klar n birlefliminden do uyor Bel çevresi kal nl hasal klar n habercisi GÜNCEL ROMATOLOJ Behçe Hasal Hangi beliriler Behçe hasal n n habercisi? B YON K KULAK flime kayb na umu oluyor Kimlere uygulanabiliyor? YAfiAM ÖYKÜSÜ Avusralyal hasa ASM yi seçi nernee arafl rd, seçimini yap TEKNOLOJ Cyberknife yenilendi Tedavi süresi k sald ÜROLOJ Tafl Hasal klar Tafl hasal nda uygulanan edavi yönemleri ÖKSÜRÜK Yeeri kadar önemsenmiyor Ne zaman hekime baflvurulmal? KAL TE Akrediasyon hasalara neler kazand r yor? Hasalar n güvenli i konrol al nda ANADOLU E T M VE SOSYAL YARDIM VAKFI Vakf n genel müdürü Hüseyin Topa anla Vak f çal flmalar na h zla devam ediyor DER HASTALIKLARI 52 FOTOTERAP F Z K TEDAV VE REHAB L TASYON 58 Sporcular nas l beslenmeli, nelere dikka emeli? 62 Deri hasal klar n n edavisi Sedef ve egzama edavisindeki son yenilikler Efes Pilsen in baskebol oyuncusu Mario Kasun yaflad klar n anla Fizik edaviye ne zaman ihiyaç duyuluyor? Amaç; yaflam kaliesini ar rmak ORTOPED DAMARLI KEM K NAKL 40 Bölgesel kemik hücrelerinin ölümü Ameliya kimlere uygulanabilir? 50 EKLEM PROTEZ AMEL YATLARI Hasalara harekeli ve a r s z bir haya sa l yor En baflar l sonuçlar diz ve kalça bölgelerinden al n yor 4 ASM VİTAL

5 ONKOLOJ K B L MLER 18 MEME KANSER Meme kanserinin evrelendirilmesinde al n sandar: Seninel lenf bezi biyopsisi 38 RAH M A ZI KANSER Risk arama esi yap rmay ihmal emeyin KADIN SA LI I 42 TÜP BEBEK En sa l kl embriyo seçiliyor, ço ul gebelikler önleniyor KALP SA LI I 54 KADINLARDA KALP RAHATSIZLIKLARI Kad nlarda kalp rahas zl klar son y llarda h zla ar yor NÖROLOJ K B L MLER 8 HER UNUTKANLIK ALZHEIMER MIDIR? Alzheimer a yakalanma riskiniz belirlenebilecek 32 M GREN Bafl a r lar ndan yaflam arz n z de iflirerek de kurulabilirsiniz 34 EP LEPS Beyindeki elekriksel boflal mlar epilepsi nöbeine neden oluyor HEMfi REL K VAKA YÖNET C L VE L DER HEMfi REL K 48 Hasalara daha iyi hizme verebilmek için çal fl yorlar GEZ 76 SAMSUN Kufllar n gözdesi arihi flehir B ZDEN HABERLER 68 ASM ve Johns Hopkins Medicine felake için e ii 70 ASM nin eknik alyap s 75 Bellek & Kalp Krizini Önlemek kiaplar 80 Anlaflmal Kurumlar 81 leiflim Bilgileri 82 Bulmaca ASM Vial Nisan / Eylül 2009 Say : 14 Anadolu Vakf kisadi fllemesi Ad na miyaz Sahibi Tuncay Özilhan Genel Direkör Dr. Hasan Kufl T bbi Hizmeler Direkörü Prof. Dr. Mein Çakmakç Kurumsal Hizmeler ve leiflim Direkörü Semra Baysan Kurumsal leiflim Müdürü Neslihan Aksu Kurumsal leiflim Ekibi Güzin Bak r Güley fiule Kaya Yay n Kurulu Prof.Dr. Mein Çakmakç (Ediör) Prof.Dr. Ayd n Ar c Prof.Dr. Seraç Çiçek Prof.Dr. Haluk Ona Prof. Dr. Cem Sungur Prof.Dr. Tuncer Süzer Doç.Dr. Özlem Yap c er Bask ya Haz rlayan Do an Burda Dergi Yay nc l k A.fi. Yay n Direkörü Ferhan Kaya Poroy Yaz iflleri Müdürü Ruken Akbay Gürafl Görsel Yönemen H. Y ld ray Gökkaya Foo raflar Do an Burda Arfliv Akadur Töle en, Mer fiener Yaz iflleri Nilgün Y ld z, Senem Onan Bask Do an Ofse Mabaac l k ve Yay nc l k A.fi Do an Medya Tesisleri Hofldere Yolu C Blok Esenyur/ sanbul Tel: Yaz flma Adresi Anadolu Cad. No:1 Çay rova Mevkii Gebze - Kocaeli Tel: asmvial@anadolusaglik.org

6 Johns Hopkins Medicine in bilimsel arafl rmalar ndan derlenmiflir. Dviamini, bilindi i gibi sadece kemikleri güçlendirmiyor. Ayn zamanda birçok rahas zl a karfl vücudu koruyor. Arafl rmalar, günefl fl viamini olarak bilinen D viamininin prosa kanserinin geliflimini engellemede önemli rol oynad n ve vücua bulunan prosa kanseri hücrelerini h zl flekilde öldürdü ünü göseriyor. Son on y l boyunca yap lan arafl rmalar, D viamini ve prosa kanseri aras nda bir iliflki oldu una dair düflünceleri oraya ç kard. Birçok çal flmaya göre D viamini seviyesinin yeersiz oldu u durumlarda prosa kanseri gibi kanser risklerinin ar D viamini prosa kanserinden koruyor mu? görülmesine ra men bu arafl rmalar n ümü do rulanmad. Bu arafl rmalar, D viamini eksikli i edavisi konusunda genel olarak bilgi verse de D viaminin prosa kanserine engel oldu una dair hala daha genifl arafl rmalara ihiyaç var. D viamini asl nda sadece bir viamin de il, çünkü A viamini gibi yiyeceklerden al nm yor. Vücu, hormonlarda oldu u gibi D viaminini de kendi üreiyor. D viamininin kalp sa l aç s ndan da birçok yarar bulunuyor. Yap lan arafl rmalar kalp krizi, inme, kalp yemezli i olan kiflilerin kanlar nda D viamininin düflük oranlarda oldu unu göseriyor. Bir yeiflkinin uykuya ihiyac ne kadard r? Uykusuz kald n z zaman ilk olarak alg lama yeene iniz zay flar. Uzun süre uykusuz kald n zda ve bunu her gece yap n zda, belle iniz de güçsüzleflir. E er bu sorun devam ederse belle iniz ve beyniniz, sa l kl bir flekilde ifllevlerini yerine geiremez. Johns Hopkins den Nöroloji Uzman Marilyn Alber, uyku ve uykunun beyin ile bellek üzerindeki ekileri hakk nda merak edilenleri anla : nsanlar yaflland kça oplam uyuma süreleri ve uykuda görülen rüya süreleri azal r. Yeni do an bir bebek günde 16 saa uyur. Bunun aksine yeni do mufl bir bebe in 30 yafl ndaki annesi ise e er flansl ysa günde al saa uyur. Bu da bir bebe in uyudu u sürenin üçe biri kadard r. Yeerince uyumad n zda güne yorgun bafllars n z. Bu durumda gün boyu uykulu olursunuz. Uykudan yoksun kalan kiflilerin düflünme sorunlar oraya ç kar. Yeni fleyleri ö renirken yavafl kal rlar. Bellekle ilgili sorun yaflarlar ve olaylar do ru flekilde de erlendirme yapamazlar. E er çok ciddi uyku sorunlar varsa düflünme yeilerini kaybederler. Yafll kifliler, gençlere oranla uykusuzlu u daha zor ala rlar. Örne in 24 saa uykusuz kalan bir gence oranla yafll bir kiflinin uykusuzlu u yenmesi bir gün daha fazla sürer. Ancak, kad nlar erkeklere oranla daha h zl bir flekilde uykusuzluk sorununu ala rlar. 6 ASM VİTAL

7 Kaarak ameliya n erelemeyin Kaarak; bulan k, çif görme ve göz kamaflmas na neden olur. lk bafla hasalar gözlük numaralar n n de iflmesi gereki ini düflünür, büyüeç kullan r ve görmek için evlerindeki fl k ayar yla oynarlar. Faka görme zorlu u günden güne ararsa özellikle de araba sürerken ya da bir fleyler okurken rahas zl k varsa kaarak ameliya n n zaman geldi demekir. Seçim yapmak için düflünmeye zaman m z vard r. Ancak, gençlerde ve diyabelilerde kaarak daha h zl gelifli i için edavi yönemiyle ilgili seçimin bir an önce yap lmas gerekir. JHM den Haberler Johns Hopkins Medicine [B LG ] BOTOKS SADECE KIRIfiIKLIKLAR Ç N DE L Booksun en iyi bilinen özelli i yüzdeki k r fl kl klar üzerindeki ekisi ve daha genç görünmeye yard mc olmas d r. Bugün books, sindirim sisemindeki bozukluklar da dahil olmak üzere birçok edavi yönemi için kullan l yor. Booksun üreildi i oldukça yüksek zehirli bir bakeriyel oksin olan Boulinum oksin A, sinirlere eki ederek kaslarda felce neden oluyor. Bu oksinin fazla dozda al m ehlikeli olsa da dikkali ve az mikarlarda kullan ld nda kas spazmlar n n oradan kalkmas na yard mc oluyor. Erkekler de depresyona girer Erkekler hayalar ndaki sres verici olaylardan kad nlara oranla daha fazla ekileniyor. Ancak, erkekler bu konuda edaviyi isemiyor. Depresyon belirilerinin fark na varm yor; varsa da, bunun bir güçsüzlük oldu unu düflünerek kabul emiyor. Kad nlarda görülen üzgün hisseme, a lama krizleri ya da suçluluk duygusu, erkeklerde sinir ve k zg nl k, hayaaki konrolünü kaybei i düflüncesi, büyük riskler alma ve ifleki sorunlardan flikâye eme gibi belirilerle kendini göseriyor. Erkeklerde görülen depresyon, e er edavi edilmezse çok daha ehlikeli olabilir. Erkekler, depresyonla bafla ç kmaya kalk fl klar zaman ise h rç n biri oluyorlar; ehlikeli sporlarla u raflmaya bafll yor, birden çok kad nla birlike oluyor ya da uyuflurucu gibi köü al flkanl klara yönelebiliyorlar. Erkeklerin depresyonu yenmesi için birçok edavi yönemi vard r. Psikolojik desek alarak bunun üsesinden rahal kla gelebilirler. Arafl rmalar, erkeklerde kad nlara göre dör ka daha fazla inihar e ilimi oldu unu göseriyor. Depresyon her iki cinsiye için de koroner kalp hasal klar yla iliflkilendirilse de arafl rmalar, depresyona giren erkeklerin kalp hasal klar na yakalanma riskinin daha yüksek oldu unu göseriyor. Kad nlar, diyabe ve cinsel yaflam John Hopkins Medicine endokrinoloji uzmanlar diyabeli kad nlar n iki genel sorununu oraya ç kard. Diyabe hasalar nda yüksek kan flekeri nedeniyle sinirler ve kan damarlar zarar görüyor ve bu da cinsel yaflam ekiliyor. Diyabeli erkeklerde ereksiyon sorunlar görülürken, kad nlarda vajinal slakl k azal yor ve enfeksiyonlar nedeniyle cinsel arzu da azal yor. Arafl rmac lar, erkekler üzerinde, kad nlardan daha fazla arafl rma yapm fl olsalar da, kan flekeri düzeyini konrol al nda uman n, oraya ç kan cinsel sa l k sorunlar üzerindeki ekisini keflfemifller. E er kan flekeri düzeyi konrol al nda uulamazsa o zaman cinsel yaflam zarar görebiliyor. ASM VİTAL 7

8 Nörolojik Bilimler Alzheimer a yakalanma riskiniz belirlenebilecek Her unukanl k Alzheimer m d r? ASM Nöroloji Uzman Prof. Dr. Türker fiahiner, ar k kan esiyle bir ür demans olan Alzheimer a yakalanma riskinin oraya ç kar labildi ini söylüyor. [D YOR K :] Nöroloji Uzman Prof. Dr. Türker fiahiner Her ürlü bunama hasal daha çok ileri yafllarda ç kar. Emekli olunca sakin bir yaflam n içinde olmak keyif verici ve sa l kl görünebilir; ancak bu yaflam arz n n bir ehlike sinyali var! Beyni akif bir yaflamdan monoon bir dünyaya yönlendirdi inizde, Alzheimer a yakalanma riski arar. Beyin çal fl kça nöronlar yeni ba lan lar oluflurur ve bu a larla bilgileri kaydeder. Beyni de ne kadar akif uarsan z Alzheimer dan o kadar çok korunursunuz. Beynin sadece bir bölümünü çal fl rmak yerine çok yönlü ekin k lmak önemli, unumakan korkan birey gününün her dakikas n sosyal bir ekinlikle doldurmal, okumal, sosyal arkadafl oramlar nda bulunmal. Demans, bunama anlam na geliyor. Bu durumda yak n geçmifle yönelik bellek bozuklu u yaflayan, unuan bir insan söz konusu oluyor. Faka ek bafl na yak n belle in sorunlu olmas demans an mlamaya yemez. Demans için yak n bellekeki sorunun sosyal sorunlar da yaramas gerekir. Kiflilik de iflebilir; daha evvel çok iyi yap ifllerde aksamalar görülebilir. Bir ev han m ise daha önce iyi yap yemekleri daha zor yapmaya bafllayabilir veya eski lezzeini yakalayamayabilir. Araba kullanan bir floför eskisi gibi dikkali kullanamayabilir. Demans n süreçleri lerleyen safhalarda hasan n öz bak m, hijyeni bozulur; bir çocuk gibi bak ma muhaç hale gelir ve daha da ileri aflamada yaa a ba ml olur. Yaflam akvimi geri ifllemeye bafllar; o güne de in zekâ ve davran fl olarak ç k lan geliflim basamaklar inilmeye bafllan r. Ço u zaman araya giren enfeksiyon ya da baflka bir nedenle hasa kaybedilebilir. [D PNOT] NEDEN UNUTUYORUZ? Unumak, fizyolojik bir olay de il. nsanlar, belli bir s n r n üzerinde unuman n bir hasal k oldu unu fark emeye bafll yor. Normal beynin ö rendi i bir fleyi yak n bellek dahilinde unumamas gerekiyor. Unuuyorsa bunun bir s n r var. Özellikle de kay l bir bilginin unuulmas normal bir süreç de il. Demans n en önemli nedeni Alzheimer hasal ve damar serli i Demans n görülmesinin en önemli nedeni Alzheimer hasal d r. Alzheimer hasalar n n ard ndan damar serli i sonucunda çeflili damar kan kl yaflayan hasalarda da demans yani bunama görülebilmekedir. Di er bir deyiflle hasal n %90 ya Alzheimer dan ya da damarsal kan kl k sonucu oluflan rahas zl klardan kaynaklan r. Ayr ca %10 u da ravmalar, iroid fonksiyon bozukluklar, B12 veya folik asi yemezlikleri gibi baflka hasal klara ba l çok çeflili nedenlerden oluflabilir. Demans an s koymak zor de il Unukanl k; sosyal iliflkilerdeki zay fl klar, beceri kay plar gibi beliriler hekim olmayan kifliler araf ndan bile fark edilebilir. Bu beliriler belli bir zaman diliminde gerçeklefliyse ve 50 yafl üzeri bir hasadan söz ediliyorsa, ilk an demans olabilir. Teslerle ve yard mc eslerle de an do rulanabilir. Tan koyma yönemlerinden biri MR d r, Bellek bozuklu u, beyin ümörü veya beyin kanamas ndan da kaynaklanabilir. Ayr ca baz kan esleri vard r. Bu eslerde B12, folik asi, iroid fonksiyonlar na bak l r. Az görülen demanslar ay r edilmelidir. Alzheimer da proein plaklar birikiyor Bunaman n nedenlerinden biri olan Alzheimer hasal nda, beyinde geneik ve çevresel ekenlerle amiloid ad verilen proein ürevleri birikiyor. Bu proein plaklar, nöron ad verilen beyin hücrelerinin ölümüne neden oluyor. Beyin hücrelerinin ölmesiyle beyin küçülmeye bafll yor. Beyindeki bu hasar da unumaya yol aç yor. Günümüzde devrim nieli inde geliflmeler yaflan yor. Ar k amiloid bea proein düzeylerini ayin eden kan esiyle demansa yakalanma riski 8 ASM VİTAL

9 Beynin akif bölgelerini göseren fonksiyonel MR görünüleri. Bunaman n nedenlerinden biri olan Alzheimer hasal nda, beyinde geneik ve çevresel ekenlerle amiloid ad verilen proein ürevleri birikiyor. oraya ç kar labiliyor. Amiloid bea proeinlerinin yol aç plaklar n neden oluflu u, neden baz kiflilerde daha fazla proein biriki i ise arafl r l yor. Öe yandan günlük unukanl klar Alzheimer belirisi olabilir. Günlük haya n devam eirebilen faka unukanl kan flikâye eden bir kesim var. Bu kesim, gözlük, araba anaharlar gibi günlük eflyalar kaybemek, randevular kar fl rmak gibi unukanl klar yaflar l yafllarda olan ço unlukla da akif yaflam n içinde yo un sres al nda olan bireylerde çok s k yak n bellek sorunlar görülüyor. HKB ad verilen hafif kogniif bozuklu unun neden oldu u unukanl klar, ileride Alzheimer a yakalanman n belirileri olabilir. Kan esiyle amiloid bea 42 proeinin, hasal k görülmedi i halde de yüksek oldu u anlafl labilir. Geçmifle es daha zordu Eskiden Alzheimer a neden olan amiloid proeini belden girilen bir i ne ile al nan beyin omurilik s v s ndan ölçülebiliyordu. Baz eknik arafl rmalar ve özel durumlar d fl nda praik bir yönem olmad ndan oplumsal arama mümkün de ildi. Geçen y l proeini plazmadan ölçmenin anlaml olabilece i bulundu. Kan esiyle ar k ruin olarak ben unukan m diyen insanlarda veya unukanl k problemi olmayan ancak ileri yafllarda Alzheimer a yakalanma riskini belirlemek iseyen kiflilerde, amiloid bea seviyelerine bak labilecek. Sonuca göre yaflam arz ve diye önerileri ile birlike baz bbi edaviler de önerilebilecek. Bunama nedeni olarak %60-70 olas l kla Alzheimer sorumlu uulabilir. Dolay s yla alzheimer riski hakk ndaki sorulara yan almak çok önemli. Öe yandan Amiloid bea 42 seviyesinin düflük ç kmas Alzheimer olmayaca anlam na gelmiyor. Çünkü bu de er daha ileri yafllarda da yükselebiliyor. Bu de er asl nda bir kere ölçülüyor; oran yüksek veya düflük ç karsa, düzenli olarak birkaç y l izlem gerekiyor. Aynen s k s k koleserol de erlerinin ölçülerek kalp ve damar hasal klar riskinin belirlenmesi gibi. Hippocampus un (Beynin haf za ve yön bulmada önemli rolü olan bölgesi) MR vepet görünüleri. [B LG ] HER UNUTKANLIK ALZHEIMER A DÖNER M? Damar serli ine ba l demanslarda serli in derecesine ba l binlerce küçük damar kan yor. Damar kan kl na ba l olarak büyük felçler olmadan bile hasa yavafl yavafl belle ini kaybedebiliyor. Damarsal demanslar ile Alzheimer ipi demanslar, genellikle birbirinden amamen ayr olmayabiliyorlar. Alzheimer l hasalarda ayn zamanda bir mikar damar kan kl olabildi i gibi, damarsal kanmalar olan hasalarda da Alzheimer özellikleri görülebiliyor. Bu nedenle hasalara belleklerini korumalar için ayn kalp damar sa l nda söylenenler, ekrar edilmeye baflland. Çünkü damarsal bir neden söz konusu. Kiflilere koleserolü düflük diye, egzersiz, sigaradan uzak bir yaflam öneriyoruz. Prof. Dr. Türker fiahiner in di er yaz lar için inerne adresini ziyare edebilirsiniz. ASM VİTAL 9

10 DOSYA Meabolik Sendrom Bel çevresi kal nl birçok hasal n habercisi mi? Günümüzde büyük bir sorun haline gelen ve birçok hasal n bilefliminden oluflan meabolik sendrom nedir; obezie ile nas l bir iliflkisi vard r; bu sendromdan korunmak için neler yap lmal d r? [D YOR K :] ç Hasal klar Uzman Prof. Dr. Cem Sungur B RÇOK HASTALIK B R ARADA OLAB L R Meabolik sendrom; ip 2 diyabe, kalp ve damar hasal klar, karaci er ya lanmas, kronik böbrek hasal, onkolojik sorunlar, polikisik over sendromu ve uyku bozukluklar gibi bir dizi hasal kla birlike olabildi inden, an n z koyan hekim, sizi bir baflka meslekafl na yönlendirebilir. Daha çok 30 yafl ve üzerindeki kiflilerde görülmesine ra men, çocuklar da ekisi al na alan ve dünyada yeiflkinlerin %16 s nda oldu u ahmin edilen meabolik sendrom, birbiriyle ba lan l bir dizi sa l k sorununun ekileflimi sonucunda oraya ç k yor. Bu hasal klar aras nda obezie, ip 2 diyabe, kalp ve damar hasal klar, karaci er ya lanmas, kronik böbrek hasal, onkolojik sorunlar, polikisik over sendromu olabiliyor. Konuyla ilgili görüflü ümüz Anadolu Sa l k Merkezi nden ç Hasal klar Uzman Prof. Dr. Cem Sungur, hasal n bilinmeyen yönlerini anla. Meabolik sendrom ile böbrek hasal klar aras nda nas l bir iliflki vard r? Meabolik sendromun böbreklerle ilgili olarak yara en yayg n sorun idrara, normalin üzerindeki mikarlarda albümin adl proeinin s zmaya bafllamas d r. Düflük düzeylerdeki albümin kaça n n, ola an idrar incelemelerinde belirlenmesi mümkün olmad ndan, son y llarda mikroalbümin esi ad verilen idrar esi kullan lmaya bafllan lm fl r. Bir kiflinin idrar nda sürekli olarak mikroalbümin sapan yorsa o birey kronik böbrek hasas demekir. Yap lan arafl rmalar meabolik sendromu olan bireylerin yaklafl k üçe birinde mikroalbüminüri oldu unu, baflka bir ifadeyle de kronik böbrek hasas olduklar n gösermekedir. Mikroalbüminürisi olan bireylerde, önlem al nmazsa böbrek hasar n n ilerlemesi sonucu böbrek yemezli i geliflebilmekedir. Ama as l sorun meabolik sendrom nedeniyle zaen yükselmifl olan kalp ve damar hasal riskinin, mikroalbüminürinin varl nda belirgin bir flekilde armas d r. Meabolik sendromun karaci ere zarar var m d r? Bel çevresindeki ya birikimi sadece derinin al nda ya lar n armas anlam na gelmemekedir. Ya lar kar n bölgesindeki büün iç organlarda birikmekedir. Bu organlardan birisi de karaci erdir. Biriken ya lar n oksilenmesi nedeniyle çevrelerindeki karaci er hücrelerine zarar vermeleri sonucu oraya ç kan karaci er ilihab na (hepai), ya l ilihaplanma anlam na gelen seaohepai ad verilmekedir. Özellikle son on y l içinde virüslere (B ve C) ba l kronik karaci er hasal klar n n s kl nda belirgin bir azalma yaflan rken, ço u kez meabolik sendroma efllik eden seaohepai oran nda adea bir palama yaflanmakad r. Baz karaci er uzmanlar, bu sorunun önümüzdeki y llarda en önemli siroz nedeni haline gelmesinden kayg land klar n belirmekedirler. Kansere neden olur mu? Birçok arafl rma obezie ve özellikle obezieye efllik eden meabolik sendromda belirli kanserlerin görülme s kl n n ar n gösermiflir. Söz konusu olan kanserler; kad nlarda meme ve endomerium (rahim), erkeklerde prosa ve her iki cinsiyee de kolon, yemek borusu, böbrek ve karaci er kanserleridir. Böyle bir kuflku varsa dokorunuz sizi bir medikal onkoloji uzman na yönlendirecekir. deal bel çevresi ölçüsü var m d r? De iflik rkan insan opluluklar için ek bir bel çevresi krieri yeersiz kald ndan Dünya Sa l k Örgüü araf ndan farkl rklar için de iflik bel çevresi krierleri belirlenmifl durumda. Son y llarda meabolik sendrom belirlenen hasalar n ço una, diyabei daha erken dönemlerde belirlemek için glukoz yükleme esi de yap l yor. Hekiminiz yafl n za, cinsiyeinize ve bulgular n za göre yaflam arz n z de iflirmeniz için baz önerilerde bulunabilir veya ilaçlara bafllayabilir. 10 ASM VİTAL Prof. Dr. Cem Sungur un di er yaz lar için inerne adresini ziyare edebilirsiniz.

11 [B LG ] METABOL K SENDROM NASIL BEL RLEN YOR? Hekiminiz size Sizde meabolik sendrom var, baz önlemler alman z gerekiyor dedi inde, asl nda Sizi muayene edip incelemelerinize bak mda flu sorunlar belirledim demek isiyor: Kan flekerinizin uygun flekilde kullan m n sa layan insülin hormonunuzun düzeyinde bir fazlal k var. Ek olarak da yandaki bulgulardan en az üç anesi var: 1) Bel çevresinde kilo fazlan z var (bel çevresi erkeklerde 102 cm nin, kad nlarda 88 cm nin üzerinde ise), 2) Kandaki ya lardan biri olan rigliserid düzeyiniz yüksek (150 mg/dl nin üzerinde veya zaen rigliseridleri düflürmek için bir ilaç kullan yorsan z), 3) Genellikle iyi koleserol olarak adland r lan HDL koleserol düzeyiniz düflük (erkeklerde <40mg/dL, kad nlarda <50mg/dL), 4) Kan bas nc n z yüksek (büyük kan bas nc n z 130 mm Hg n n ve/veya küçük kan bas nc n z 85 mm Hg dan fazla veya kan bas nc düflürücü bir ilac zaen kullan yorsan z), 5) Açl k kan flekeriniz 100 mg/dl veya üzerinde veya daha önceden belirlenmifl diyabeiniz var. Meabolik sendrom kalbi ehdi ediyor [D YOR K :] ASM Kardiyoloji Uzman Dr. Gürsel Aefl, meabolik sendromun, kalp hasal klar üzerinde önemli bir rol oynad n ve önlem al nmad akdirde ciddi sonuçlar da beraberinde geirdi ini söylüyor. Kardiyoloji Uzman Dr. Gürsel Aefl KADINLARDA KALP HASTALIKLARI ARTIYOR Erkeklerde kalp hasal n n görülme s kl belli oranda azalm fl durumda. Buna ba l olarak kalp hasal klar nedeniyle ölüm oran da azal yor. Kad nlarda ise kalp hasal klar h zla ar yor ve ölüm oranlar da yüksek seyrediyor. Kad nlar kalp hasal klar riskleri oldu unun fark nda de iller. Hormonal yap n n ve belirilerin farkl olmas, diyabe ile risk fakörlerinin kad nlar aras nda armas kalp damar hasal klar n n görülmesine neden oluyor. Meabolik sendrom daha çok kimlerde görülmekedir? Eldeki krierler göseriyor ki meabolik sendrom, 30 yafl ve üzerindeki kiflilerde görülmekedir ve bu rakam n 5.3 milyonu kad n olmak üzere, yaklafl k 9.2 milyon yeiflkinde mevcuur. Meabolik sendrom yafl civar nda kad nlarda %24 olarak görünüyor ama yafl ilerledikçe bu risk ar yor ve 59 yafl nda %54 e ç k yor yafl nda ise %56 ya kadar ç k yor. Erkeklerde ise yafl civar nda %20, yafl civar nda %44 lere kadar ç k yor ve sonra %30-39 larda sabi ilerliyor. Bu da erkeklerin en verimli ça lar nda kilo problemi yaflad klar n göseriyor. Kad nlarda ise giikçe aran bir grafik var ve %56 gibi oldukça yüksek bir rakam olarak karfl m za ç k yor. Bu da kad nlar m zdaki koroner hasal klar n ve buna ba l ölümlerin daha yüksek oldu unu göseriyor. Meabolik sendromun al nda yaan esas ekenin insülin direnci oldu una genifl ölçüde inan lmakad r. nsülin direncini açl k insülin düzeylerinin yans abilece i kabul edilen bir görüflür. Toplumumuzdaki açl k insülin düzeyleri, sa l kl kiflilere k yasla, meabolik sendromlu kad nlarda üçe bir oran nda, erkeklerde yar yar ya yüksek bulunmuflur. Meabolik sendromun edavisinde ne ür yönemlere baflvuruyorsunuz? Hasal klar n hepsini ayr ayr edavi ei imiz gibi, yaflam arz de ifliklikleri, edavinin en önemli bafllang c d r. Abdominal obezie, afl r kalori al m ve yeersiz egzersiz nedeniyle oraya ç k yor. lk olarak kalori al m n konrol emek ve egzersiz oranlar n ar rmak gerekiyor. Bunlar yap ld zaman flekerin kullan lmas na ba l olarak iyi koleserol daha iyi nokalara gelecekir. Hiperansiyon da önemlidir; bunu da uz kullan m n konrol ederek engellemeye çal fl yoruz. Diyabei edavi ediyoruz. Koleserolü gerekiyorsa ilaç edavisiyle normal seviyelere çekiyoruz. Bunlar komplikasyon geliflmemifl hasalar için yap l yor. Faka damarlar nda darl klar, kan klar olmuflsa anjiyo, sen ya da operasyon uyguluyoruz. Uzm. Dr. Gürsel Aefl in di er yaz lar için inerne adresini ziyare edebilirsiniz. ASM VİTAL 11

12 DOSYA Meabolik Sendrom Çocuklarda fliflmanl a dikka Obezienin günümüzde ciddi bir ehlike haline gelmesiyle birlike çocuklar da ekisi al na alan meabolik sendrom için ailelere büyük görevler düflüyor. ASM Çocuk Hasal klar Uzman Dr. Ebru Gözer, çocuklarda görülen meabolik sendromun belirileri hakk nda aileler için ayr n l bilgi verdi. [D YOR K :] Çocuk Hasal klar Uzman Dr. Ebru Gözer R SK ARTIYOR Yap lan arafl rmalar, obez çocuklarda meabolik sendrom s kl n n %30 a varan oranlarda oldu unu gösermiflir. Çocuklarda meabolik sendrom görülmesinin en s k raslanan nedeni nedir? Meabolik sendromun emelinde insülin direnci yer almakad r. Çocuklar ve adelosanlarda insülin direncinin en s k görülme nedeni obeziedir. Son y llarda, fliflmanl n insülin direncine neden olmas ndan çok, insülin direncinin obezieye neden oldu u üzerinde durulmakad r. nsülin direnci sonucunda geliflen obezienin çocuklarda ve adelosanlarda erken an nmas, edavi edilmesi ve koruyucu önlemlerin al nmas, meabolik sendromun komplikasyonlar n önlemekedir. Çocukluk ça nda fliflmanl n giderek armas ve eriflkin ipi fleker hasal n n daha s k görülmeye bafllamas üzerine yap lan çal flmalarda, obez çocuklarda meabolik sendrom s kl n n %30 a varan oranlarda oldu u göserilmiflir. Hangi çocuklar risk grubunda yer almakad r? Birinci derece akrabalar nda ya da birden fazla akrabas nda ip 2 diyabe, ileri derecede fliflmanl k ve meabolik sendrom olan fliflman çocuk ve adelosanlar en riskli gurubu oluflurmakad r. Bu çocuklar ergenlik döneminde de h zla kilo almaya devam ederler. Meabolik sendromlu çocuklarda insülin direncinin önemli klinik bulgular ndan biri boyunda ve koluk allar nda ç kmayan kire benzeyen renk koyulaflmas d r. Bu ür cil de iflikli i olan obez çocuklar, hemen de erlendirmeye al nmal d r. Çocuklarda meabolik sendrom an s nas l konulur? Çocuklarda ve adelosanlarda meabolik sendrom an s eriflkine benzer krierler kullan larak konur. Ancak her yafl ve cinse göre farkl eflik de erler kullan lmas gerekmekedir. Farkl olarak çocuklarda açl k kan flekerinde yükseklik seyrek görülür bu nedenle yüksek insülin de erleri dikkae al n r. De erlendirmede yafla ve cinse göre kar n çevresi ölçümleri, yüksek rigliserid de erleri, düflük HDL koleserol, arm fl insülin de erleri, kan bas nc ve kan flekeri dikkae al n r. Yüksek insülin de eri belirlenen çocuklarda fleker yükleme esi yap lmal d r. E er fliflman çocuklarda bozulmufl glukoz olerans da varsa bunlar n her y l %2-14 ü ip 2 diyabee dönüflür. Meabolik sendromun di er ölçüleri aras nda yer alan hiperansiyon da yafl, cinsiye ve boya göre belirlenmifl eflik de erler göz nsülin direncinde, boyunda ve koluk allar nda kire benzer renk koyulaflmalar görülür. önüne al narak de erlendirilir. Sa lam çocuk izleminde üç yafl sonras ruin yüksek kan bas nc ölçümü yap lmaka olup, obez çocuk ve adelosanlarda ansiyon izlemi önem kazanmakad r. Gerekli durumlarda 24 saa süreyle ayakan sürekli ölçümler yap lmal d r. En az üç ayr ölçümde sisolik ve diyasolik kan bas nc boy, yafl ve cinse göre 95. persenil üzerinde ise hiperansiyon lehine de erlendirilmelidir. Çocukluk ça nda hiperansiyonun engellenmesi, eriflkin ça daki kardiyovasküler hasal klar n geliflmesini engeller. Çocuklar için nas l bir edavi yönemi uygulan r? Meabolik sendrom aç s ndan risk al nda olan veya an s konulan çocuk ve adelosanlarda, medikal edavi ile birlike yaflam fleklinin de iflirilmesine yönelik önlemler ve düzenlemeler medikal edavinin de baflar s n ar rmakad r. Bunun bafl nda sa l kl beslenme (kifliye göre düzenlenmifl ve diyeisyen konrolünde yap lan), harekesiz akivielerin azal lmas (elevizyon izleme, bilgisayar bafl nda uzun süre kalmak), düzenli fiziksel akivie (yürüyüfl, yüzme, bisiklee binme) gelmekedir. Ayr ca ansiyon yüksekli i olan hasalarda anihiperansif ilaçlar, kan flekerini düzenleyici ilaçlar ve lipid düflürücü ilaçlarda gerekli görüldü ü hallerde kullan lmakad r. Çocuklarda ehlike ne zaman oraya ç k yor? Vücu kile indeksi bunun yan nda kar n çevresi, bel ve kalça oranlar ölçülebilir. Her yafla ve cinse göre kan bas nc %95 persenil üzerindeyse obez kabul edilir. %85 hafif kilolu kabul edilir; faka bu çocuklar n ailelerinde kalp ya da fleker gibi hasal klar varsa bunlar n da arafl r lmas gerekir. 8 yafl ndaki k z çocu u için 70 cm. bel çevresinin üsü, erkeke 72 cm, 15 yafl k z çocu u için 91, erkek için 93 cm. üs s n rlard r. Bunun üsü ar k ciddi risk grubudur. Yine an krierleri aras nda yer alan bel/kalça oran da k zlarda > 0.9, erkeklerde > 1 oldu unda kardiyovasküler hasal k ve ip 2 DM geliflimi aç s ndan risk oluflurmakad r. 12 ASM VİTAL Uzm. Dr. Ebru Gözer in di er yaz lar için inerne adresini ziyare edebilirsiniz.

13 Polikisik over sendromunda geneik fakörler ekili oluyor Polikisik over sendromu, meabolik sorunlar da beraberinde geiriyor. ASM Kad n Hasal klar ve Do um Uzman Op. Dr. Nuri Ceydeli konuyla ilgili bilgi verdi. Polikisik over sendromunun oraya ç k fl na yol açan nedenler hangileridir? Polikisik over sendromunun nedenlerine bak ld nda genei in ön plana ç k görülüyor. Anneden geçebildi i gibi babadan da geçme ihimali var. Geneik nedenli bir hasal k olmas ndan dolay amamen edavi emek olanaks z olsa da, hasan n sorunlar na çözüm bulmak mümkün. Bu hasal n belirileri nelerdir ve an nas l konulur? Sorun farkl l klar göserir ve beliriler kifliden kifliye de ifliklik göserebilir. Yani her polikisik over hasas nda âde düzensizli i ya da k llanma görülmeyebiliyor. Y lda iki üç kez âde gören polikisik over sendromlu hasa olabildi i gibi y lda on defa âde gören hasalar da olabiliyor. Tan klinik olarak konulabildi i gibi biyokimyasal olarak da kan incelemelerinde belirlenebilecek baz bulgularla deseklenebiliyor. Bunlar n bafl nda esoseron mikar geliyor. Tesoseron mikar n n üs s n ra yak n ve üs s n rda seyremesi gerekiyor. Bir baflka androjen hormonu olan ve böbreküsü bezlerinden salg lanan DHEA-S hormonunun düzeyine de Polikisik over sendromu nedenlerine bak ld nda genei in ön plana ç k görülüyor. bak lmas gerekiyor. LH, TSH, açl k insülini, açl k kan flekeri incelemeleriyle an kesinleflirilmifl oluyor. Meabolik sendroma neden olur mu? Moleküler düzeyde hasal n özündeki sorun meabolizma düzeyinde yaflanan sorunlard r. Bu kad nlarda geneik olarak kan flekerini düzenleyen insülin hormonuna karfl direnç geliflir. Buna ba l olarak da polikisik over sorunu olan kad nlar n ileri yafllarda ip 2 diyabe olma riskleri de %50 nin üzerine ç kmakad r. Bu nokada da insülin rezisans n düflüren ilaçlar devreye giriyor. Ancak yaflam arz ndaki de iflimle birlike kilo vermenin sa lanmas da çok önemli bir ekendir. Arafl rmalar kilo veren polikisik over sendromlu kad nlar n hem yumurlama fonksiyonlar n n düzeldi ini, hem de do urganl k flanslar n n yükseldi ini gösermekedir. Polikisik over sendromu için nas l bir edavi yönemi izlenir? Tedaviye kad n n bebek sahibi olmak iseyip isememesine göre karar veriliyor. E er hasa çocuk isemiyorsa öncelikle âde düzenini sa lamak gerekiyor. Çünkü uzun süreli âde görmeyen bu kad nlarda ösrojen ek bafl na rahim içine eki emeye bafll yor ve sonuça rahim kanseri riski ar yor. K llanma için aniandrojenler kullan l yor. Bu sayede hem âde düzeni sa lanabiliyor, hem de üylenme azal labiliyor. nsülin rezisans na ba l olarak oluflan kilo sorununu dengeye sokmak için anidiyabeikler ile karbonhidraan yoksun diye ve egzersiz birleflimi en yararl edavi olarak göseriliyor. [D YOR K :] Kad n Hasal klar ve Do um Uzman Op. Dr. Nuri Ceydeli POL K ST K OVER SENDROMU NED R? Kad nlarda en s k raslanan endokrin bozukluk olan polikisik over sendromu (PCOS) kad nlar n yaklafl k %4-6 s n ekisi al na al yor. Sorun kendini, düzenli yumurlama olmamas ve buna ba l olarak âde düzensizli i ve vücua erkeklik hormonunun armas n n geirdi i baz sonuçlarla göseriyor. Op. Dr. Nuri Ceydeli nin di er yaz lar için inerne adresini ziyare edebilirsiniz. ASM VİTAL 13

14 DOSYA Meabolik Sendrom fiiflmanl a cerrahi müdahale ASM Genel Cerrahi Uzman Op. Dr. Kemal Rafla, meabolik sendromun edavisinde uygulanan cerrahi yönemler hakk nda bilgi verdi. [D YOR K :] Genel Cerrahi Uzman Op. Dr. Kemal Rafla AMEL YAT fi fimanliktan ÖLÜM R SK N AZALTIYOR Kilo verdirici ameliyalar kaba ölüm oranlar n anlaml olarak azal r. Kanada da yap lan kan de eri yüksek iki gözlemsel çal flmada, ameliya edilen morbid obez hasalarda, ameliya edilmeyenlere göre ölüm riskinin %89 azald bulunmufl. Bariyarik cerrahi sonras nda, gasrik bypass yap lan hasalar n %83 ünde diyabein çok daha konrollü hale geldi i veya amamen oradan kalk, %96 s nda hiperkoleserolemide anlaml bir iyileflme sa land ve %87 sinde hiperansiyonun ya amamen edavi edildi i ya da konrolünün çok daha kolay hale geldi i belirlenmifl. Meabolik sendrom edavisinde hangi cerrahi giriflimler yap l yor? Bariyarik cerrahi olarak adland rd m z ve ileri derecede fliflmanl a yönelik olarak yap lan ameliyalar, hasalar n fazla kilolar n n %75 ini ve haa daha fazlas n kal c olarak verebilmesini sa lamaka. Bu kal c baflar s sayesinde de bariyarik cerrahi meabolik sendromun edavisindeki en ekili araçlardan biri olarak kabul edilmekedir. Kilo verdirici ameliyalar iç organlardaki ya dokusu külesini azalmaka ve bu da meabolik sendromu anlaml olarak düzelmekedir. Bu ameliyalar n ya külesini azalmak konusundaki baflar s uzun y llar mekanik bir bariyer oluflurmalar na ve ameliya s ras nda yap lan anaomik de ifliklikler ile emilim kusuru yaramalar na ba land. Ancak son y llarda yap lan çal flmalar ile bu ameliyalar n mekanik de iflikliklerin öesinde hormonal baz de iflikliklere de neden oldu u anlafl ld. nkrein ad n verdi imiz gasroinesinal hormonlar yemek yediken sonra, daha kan flekeri düzeyi bile yükselmeden pankreas uyararak insülin salg s n ar rmaka, emilim kusuru yaraarak kalorilerin vücuda al nmas na ve kan dolafl m na ka larak depolanmas na engel olmakad r. Bafla gasrik by-pass olmak üzere birçok bariyarik ameliya da g dalar n daha k sa sürede ince barsak sonuna ulaflmas n sa lamaka ve bu ekileri ile inkrein salg s n uyararak ekin ve sürekli bir kilo kayb na neden olmakad r. Hangi hasalara bariyarik cerrahi yap lmal? Tarihsel süreç içerisinde oplam vücu ya n n an mlanabilmesi için birçok paramere kullan lm fl r. Baz s n rlamalar olsa da fazla kilonun an mlanabilmesi için halen en s k kullan lan paramere vücu kile endeksi (BMI); çünkü BMI n hem hesaplanmas, hem de klinike kullan lmas çok kolay. Güncel k lavuzlara göre bir hasan n BMI > 40 ise veya 35 in üzerinde olup diyabe, hiperansiyon, koroner arer hasal ya da uyku apnesi gibi fliflmanl k ile iliflkili bir veya daha çok yandafl hasal varsa, bariyarik cerrahi öncelikle düflünülmesi gereken bir seçenek. Meabolik sendromu olan hasalarda bariyarik cerrahiyi daha düflük BMI düzeylerinde ve çok daha srarc bir flekilde önermemizin nedeni yandafl hasal klar n kal c hasarlar oluflurma riskinin çok yüksek olmas d r. Bu hasarlar geliflmeden yap lan ameliyalar sonucunda elde edilen klinik sonuçlar çok iyiyken, kal c hasarlar gelifliken sonra yap lan ameliyalar yeerince yüz güldürücü olmamakad r. Yani meabolik sendromu olan hasalarda fliflmanl kla iliflkili komplikasyonlar çok [D PNOT] BAR YATR K CERRAH NED R? Bariyarik cerrahi, ciddi obezie edavisindeki en ekin seçenekir. Cerrahi ile oluflurulan bariyer erken doyma hissi uyand r r ve böylece al nan hacim k s lan r. Daha az hacim olere edebilen kifli kaç n lmaz olarak her ö ünde daha az kalori al r ve vücudun u raflmak zorunda kald fazla kalori sorunu oradan kalkar. Ayr ca bariyarik cerrahi ile farkl laflan hormonal mekanizmalarda iflah azal r. Buna ek olarak ameliya ipine göre barsaklarda emilim kusuru oluflurularak besin maddelerinin emilimi bozulur. daha yüksek oranda görülmekedir ve bu hasalar çok daha proakif ve agresif olarak edavi edilmeliler. Bariyarik cerrahi seçenekleri neler? Bariyarik cerrahi ad n verdi imiz ve kilo kayb n sa layan ameliyalar ek ip de il. Bu ameliyalarda ya bariyer oluflurulmaka ya emilim kusuru yara lmaka ya da her ikisi birden bir arada uygulanmakad r. Bu üç ana grup hem aç k (geleneksel) yönem ile hem de minimal invazif (laparoskopik) yönemle gerçekleflirilebilmekedir. Bariyarik cerrahinin meabolik sendrom üzerine ekileri nelerdir? Bariyarik cerrahi, uzun süreli kilo kayb sa lamas, yaflam kaliesi paramerelerini iyileflirmesi ve obezieye ikincil geliflen risk fakörlerini oradan kald rabilmesi gibi özellikleriyle ciddi obezienin edavisindeki en ekin seçenek olarak gözükmeke. Cerrahi ile oluflurulan bariyer erken doyma hissi uyand rmaka ve böylece al nan hacmi k s lamaka. Daha az hacim olere edebilen kifli kaç n lmaz olarak her ö ünde daha az kalori almaka ve vücudun u raflmak zorunda kald fazla kalori sorunu oradan kalkmaka. Ayr ca bariyarik cerrahi ile farkl laflan hormonal mekanizmalarda iflah n azalmas nda son derece ekili olmaka. Örne in mide araf ndan salg lanan ghrelin adl hormonun serum düzeyinin Roux-en-Y gasrik bypass sonras düflmesi ciddi bir iflah azalmas na neden olmaka. Ar k deneyimli bariyarik cerrahlar n elinde ve referans merkezlerinde %0.35 moralie oranlar yla yap labilen bir ameliya haline geldi. Ameliyaa ba l moralie oranlar n n % gibi son derece kabul edilebilir oranlara düflmesi ve meabolik sendromu olan hasa say s n n her geçen y l armas 2000 li y llar n bariyarik cerrahi ça olarak kabul edilmesini sa l yor. 14 ASM VİTAL Op. Dr. Kemal Rafla n n di er yaz lar için inerne adresini ziyare edebilirsiniz.

15 Diyabe hasalar daha dikkali olmal ASM Endokrinoloji, Meabolizma Hasal klar ve Diyabe Uzman Dr. Özay Tiryakio lu, meabolik sendromun diyabele iliflkisini anla. [D YOR K :] Endokrinoloji, Meabolizma Hasal klar Uzman Dr. Özay Tiryakio lu NSÜL N D RENC EN ÖNEML NEDEN Her ne kadar üm ip 2 diyabeiklerde insülin direnci olmasa da, diyabe veya glukoz olerans bozuklu u varl meabolik sendromun an krierlerinin en önemlilerinden birisidir. Bu sorunlar n varl nda ayr ca insülin direncinin olmas aranmaz. İ nsülin direnci ile meabolik sendrom aras ndaki iliflkiden sözedebilir misiniz? nsülin direnci, vücua üreilen veya vücuda d flar dan uygulanan insüline biyolojik yan n azalmas d r. Geneik fakörler (diyabe genleri), fiziksel harekesizlik, obezie (arm fl ya dokusu insüline en çok direnç göseren dokudur), ilerlemifl yafl insülin direncine neden olur. Sa l kl bireylerde %25, glukoz olerans bozuklu u olan bireylerde %60 ve ip 2 (eriflkin ipi) diyabeik olanlarda %60-75 oran nda kazan lm fl insülin direncine raslan r. Kan flekerinin normal s n rlarda uulabilmesi için bu dirence pankreas, insülin düzeyinin yükselilmesi ile karfl l k verir. Bu da bireylerde genelde hiperinsülinemiye yol açar. lerleyen dönemlerde insülin düzeyini ar rmak için fazla çal flan pankreasa bafllayan harabiye ve yorgunluk bulgular abloya eklenir ve kan flekeri yüksekli i bafllar. nsülin direncini kan lamak için kullan lan al n sandard insülin klemp esi dir. En s k kullan lan yönem HOMA formülüdür. Normal bireylerde HOMA de eri 2,7 den düflük olarak bildirilmekedir. 2.7 nin üzerindeki de erler ise de iflik derecelerde insülin direncini yans r. Obez hasalar n hepsi bir meabolik sendrom hasas m d r? Ülkemizde 20 yafl ve üzerindeki kiflilerin yüzde 34 ünde abdominal obezie görülmekedir. Abdominal obezie insülin direncinin en önemli gösergesidir. Ancak insülin dirençli meabolik sendrom olgular n n bir k sm nda obezie bulunmayabilir. Her obez hasa, meabolik sendrom aç s ndan aranmal, özellikle bel çevresi ölçümü alanmamal d r. Öe yandan insülin direnci karaci erde basi ya birikiminden (hepaoseaoz), karaci er enzim yüksekli i (seaohepai), haa siroza kadar uzanabilen bir seyir izleyebilir. Obezlerin %75 inde hepaoseaoz, %20 sinde seaohepai, %2 sinde siroz gözlenmiflir. [B LG ] METABOL K SENDROMUN TEDAV S Tedavinin hedefleri: Hedef; insülin direncine neden olan risk fakörlerinin yaflam flekli de ifliklikleri ile konrol al na al nmas ve gerekli koflullarda klinik hedeflere ulaflmak amac yla ilaç edavisinin bafllanmas d r. Yaflam arz de iflikli i d fl nda meabolik sendromu edavi edebilecek ek bir yönem söz konusu de ildir. En uygun edavi yönemi; ideal kilo aral na ulaflmak, bunu koruyabilmek, düzenli egzersiz yapabilmek, sa l kl beslenmek ve di er kalp-damar hasal risk fakörlerini uzaklafl rabilmekir. Kilo kayb : %5-10 luk kilo kayb ile meabolik sendromun büün bileflenleri konrol al na al nabilir. %7 lik kilo kayb ve düzenli fiziksel akivie, 5 y l içinde diyabe geliflimi riskini %50 azalmakad r. Düzenli fiziksel akivie, insülin direncini düzelerek glukoz, lipid ve kan bas nc konrolünü sa lar, kardiyovasküler fonksiyonlar düzenler. Diyee dikka edilmesi gereken noka; günlük kalorinin ihiyaca ve kilo kayb hedeflerine göre ayarlanmas, oal kalorinin %50-60 n karbonhidralar, %15 ini proeinler, %10 ndan az n n poliansaüre, %20 sinden az n n monoansaüre ya lardan oluflmas d r. Diye her gün gr. kadar lif içermelidir. nsülin direnci: Meformin insülin direncini düzelebilen bir ilaç r. Kan flekeri regülasyonu yan s ra iflah azalmas ve kilo kayb sa layabilir. Serum lipidleri üzerine olumlu ekileri vard r. Bu amaçla kullan labilen bir di er ilaç grubu gliazonlard r. Ancak kilo ar fl na neden olabildikleri için meforminin gerisinde kalmaka ve sadece özel dirençli olgularda kombinasyon ilac olarak denenebilmekedirler. Bu ilaçlara henüz diyabeik olmayan olgularda kullan m için FDA onay vermemiflir. Diyabe: Meabolik sendromlularda ilk seçenek insülin direncini k racak ilaçlar olmal d r. Kal c yaflam arz de iflikli i, kilo kayb ve hedef kilonun korunmas için yaflam arz -beslenme düzeni de iflimi, fiziksel akivie ve abii ki diyabe e iimi uygulamas edavide baflar n n vazgeçilmezleridir. Son olarak aniinflamauvar, aniagregan, endoel disfonksiyonu olan bu hasalarda sa kal m süresini uza defalarca kan lanm fl olan aseilsalisilik asi (Aspirin mg/gün) kullan m n n önerilmesi asla alanmamal d r. Uzm. Dr. Özay Tiryakio lu nun di er yaz lar için inerne adresini ziyare edebilirsiniz. ASM VİTAL 15

16 Romaoloji Deri yaralar ndan görme kusurlar na kadar birçok rahas zl k Behçe hasal n n habercisi olabilir Geneik miras n oluflmas nda ekili oldu u Behçe hasal, genellikle lu yafllarda beliri gösermeye bafll yor. ASM ç Hasal klar ve Romaoloji Uzman Dr. Selda Ökem, Behçe hasal n n belirilerini ve edavi yönemlerini anla. [D YOR K :] ç Hasal klar ve Romaoloji Uzman Dr. Selda Ökem GÖZDE SIK SIK A RI VE KIZARIKLIK OLUYORSA Gözde k zar kl k ve a r yak nmas olan bir kifli do al olarak göz hekimine gider. Verilen edaviler sonucunda iyileflme s n rl ysa, iyilefliken bir süre sonra rahas zl k ekrarl yorsa göz hekiminin romaolojik nedenler arafl rmak üzere hasay yönlendirmesi gerekir. Hasa, bu soruna yol açan üm romaolojik hasal klar aç s ndan arafl r l r. Halk aras nda pek Yolu hasal olarak da bilinen Behçe hasal, oplum araf ndan fazla bilinmedi i için ço u zaman ihmal ediliyor. Erken an n n edavide büyük flans yara n beliren uzmanlar, hasal n belirilerine karfl uyar yor. ASM ç Hasal klar ve Romaoloji Uzman Dr. Selda Ökem, deri yak nmalar, görme kusurlar, eklem rahas zl klar gibi belirilerle kendini göseren Behçe hasal yla ilgili bilgi verdi. Behçe hasal nas l bir hasal k? Behçe hasal vücuaki birçok doku ve organ sisemini ekileyebilme özelli i olan, kronik romaolojik bir hasal k r. Türkiye de erkeklerde daha s k görülür. Hasal k belirileri ço unlukla lu yafllarda bafllar. Bu hasalarda birçok organ iflin içine girdi i için, hasa ilk önce ilgili organlarla iliflkili hekimlere gider. Behçe flüphesi do muflsa hasalar hem an n n konmas hem de edavinin düzenlenmesi için romaoloji uzman na yönlendirilir. Asl nda birçok hekim grubunun orak çal flmas n gerekiren bir hasal k r; ancak, izlemlerin ve edavi akibinin Romaolog araf ndan yap lmas daha do rudur. Behçe hasal n n belirileri neler? En belirgin yak nmalar a z içinde s k ve çok mikarda olan aflar, cinsel organlarda yineleyen yaralar, büyük ve yayg n sivilceler ile a r l, s cak deri al nda bezeler gibi deri yak nmalar d r. Gözde k zar kl k, a r ve bulan k görmeyle kendini göseren, görme abakas nda ilihaplanma (üvei) önemli bulgulardand r. Üvei geç fark edilirse ve iyi edavi edilmezse körlü e neden olabilir. Daha çok diz ve ayak bilek ekleminde görülen flifllik ve a r gibi beliriler de yaflanabilir. Behçe hasalar nda kimi zaman karfl lafl lan sandar edavilere dirençli eklem ilihab, sakal a neden olabilir. Hasalarda, omurga boyunca ve kuyruk sokumu bölgesinde, özellikle sabah a r lar ve uukluklar olabilir. S kl kla omurgay ilgilendiren romaizma sorunlar ile birlikelik görülür. Bazen bacak ve kol damarlar nda, bazen iç organlar besleyen damarlarda, bazen de beyin içindeki damarlarda p h oluflmas ve kan kl klar görülebilir. E er kan kl k beyin damarlar nda ise ani bilinç kayb ve felç bulgular na neden olabilir. Barsaklar besleyen damarlar ekilendi inde kar n a r s, kanl ishal gibi yak nmalar yapabilir. Akci er ve kalpe daha hafif bulgular yara r. Bir Behçe hasas hangi yak nmalarla bir romaoloji hekimine baflvurabilir? Halsizlik, yayg n vücu a r s, eklem a r s ve fliflli i, hareke k s l l varsa ilk baflvuru romaoloji uzman na olabilir. Behçe hasalar nda özellikle diz ve ayak bilek eklemlerinde a r ve flifllik olabilir. A r ve uukluk sabaha karfl ve sabah belirgindir, hareke eikçe azal r; ama flifllik geçmez. Uzun süre hasay rahas z eder, yürümesini ve günlük ifllerini yapmas n engeller. Önemli bir kas iskele yak nmas da bel a r s d r. Kalçalara do ru uzanan ve al bel dedi imiz bölgede bafllar. Zamanla üm omurga boyunca yukar kadar ç kabilir. Bu a r n n özelli i de sabaha karfl ve sabahlar çok daha yo un olmas d r. Bu yak nmalar asl nda omurga romaizmalar n n yak nmalar d r. Yak nmalar her hasada görülür mü? Behçe hasal birçok sisemde yak nmaya neden olur ama üm bulgular ayn anda ve ayn kiflide olmayabilir. Yani baz hasalar hafif deri bulgular yla y llarca sorunsuz yaflayabilirken, baz hasalar görme kayb ve damar kan kl klar 16 ASM VİTAL Uzm. Dr. Selda Ökem in di er yaz lar için inerne adresini ziyare edebilirsiniz.

17 [B LG ] HULUS BEHÇET K MD R? Türk akademisinde profesör unvanını alan ilk kifli olan Hulusi Behçe, 1937 yılında, bir kan damarı enflamasyonu (vasküli) hasalı ı olan ve bugün kendi adıyla anılan Behçe hasalı ını arif eden ilk bilim adamıdır. Birinci Dünya Savaflı ( ) sırasında Edirne'deki askeri hasanede dermaoloji ve zührevi hasalıklar uzmanı olarak çalıflmıflır. Savaflan sonra ( arası) ıbbi bilgisini geliflirmek amacı ile önce Budapefle'ye sonra da Berlin'e gimifl, birçok ünlü meslekaflı ile anıflma fırsaı bulmuflur. Türkiye'ye döndüken sonra serbes çalıflmaya bafllamıfl; önce Hasköy Cinsel Hasalıkları Hasanesi'nde (Haliç) baflhekim olmufl, sonra Guraba Hasanesi'ne geçmiflir. O dönemde sanbul Tıp Fakülesi'nin bir parçası olan hasanede profesörlük de yapmıflır. 1933'de sanbul Üniversiesi'nde dermaoloji o zamanki adıyla Deri Hasalıkları ve Frengi Klini ini kurmufl ve profesör seçilmiflir. Behçe hasal n n oraya ç kmas nda geneik fakörler ekili oluyor. nedeniyle yaflam ehdi eden sorunlarla karfl laflabilirler. Bu nedenle hiçbir Behçe hasas bir di erine am anlam yla benzemez. Her insanda hasal k çok farkl seyir göserir. Behçe hasal olan kiflilerde omurga romaizmas s kl da arm fl r. lginç olarak, hasal k ilk bafllad y llarda daha fliddeli yak nmalara yol açarken, ilerleyen y llarda daha selim olma e ilimindedir. Y llar içinde hasal k akiviesi de iflkenlik göserebilir. A z içi yaralar Behçe hasal na m iflare eder? A z yaralar n n birçok nedeni olabilir. Geneik, allerjik, ilaçlara ba l, beslenme ve viral enfeksiyonlar gibi çok neden vard r. Behçe hasal nda ayda bir veya daha s k, birkaç ade, dudak ve dilde uzun sürede iyileflen büyük yaralar dikka çekicidir. Ama a z yaras na genial yara da efllik ediyorsa, mulaka Behçe hasal arafl r lmal d r. Ailesinde Behçe hasal oldu u bilinen bir kiflide s k s k a z yaras ç k yorsa, hasa dikkale sorgulanmal d r. Hasal n nedenleri neler? Behçe hasal n n bilinen ve kan lanm fl en önemli nedeni geneik bir yak nl k afl nmas d r. Özellikle HLA-B5 ve HLA-B51 denen bir geneik molekülün Behçe hasal na yakalanma riskini ar rd sapanm fl r. Bu hasal k pek Yolu hasal olarak da bilinmekedir. pek yolu üzerindeki ülkelerde daha s k görülür. Bunun nedeni olarak, bu ülkeler aras nda evliliklerin s k olmas ve geneik yap n n kar flmas düflünülür. Geneik yak nl olan ve ailesinde Behçe hasal olan kiflilerde geçirilen enfeksiyonlar hasal baflla c fakör olabilir. Nas l an konulur? Bu hasal n an s n koymak bazen kolay, bazen ise zordur. Hasan n yak nmalar ve ayr n l sorgulama çok önemlidir. Çünkü hasalar, baz bulgular dikkae almad klar için hekime söylemeyebilirler. Tek ek her bulgunun olup olmad sorulmal d r. Tan koymak için birak m krierler de erlendirilir. Maalesef geneik molekül belirlenmesi d fl nda an koydurucu özel bir laborauvar esi yokur. Paerji esi olarak isimlendirilen bir deri esi an ya yard mc olabilir. Bu esin poziif olmas an y desekler ama negaif bulunmas hasal k yok anlam na gelmez. Yani bu hasal n an s n koymak bu konuda mulak deneyimli ve uzman olmay gerekirir. Nas l edavi edilir? Behçe hasal nda edaviyi belirlerken amamen hasal n fliddeine ve organ uulumlar na göre hareke ederiz. Deri bulgular ile s n rl, hafif bir hasal k varsa ekli ve basi ilaçlar kullanmak edavi için yeerli olur. Beyin, damarlar, göz gibi, organlarda yak nma varsa o zaman çok daha karmafl k ve özel ilaçlar kullanmak gerekir. Çünkü edavi edilmeyen göz ilihaplar körlü e neden olabilir. Damar kan kl ve beyin uuluflu yaflam ehdi edici sonuçlar do urabilir ve daha ciddi bir edavi gerekirir. Böyle durumlarda birkaç ilac bir arada kullan r z. Burada kullan lan ilaçlar ço u kez korizon ve ba fl kl k sisemini bask layan ilaçlard r. Ayr ca edavi süresince hasan n yak n aral klarla izlenmesi gereklidir. [B LG ] AKDEN Z ATEfi HASTALI I Ailesel Akdeniz Aefli (AAA) veya FMF (Familial Medierranean Fever) olarak bilinen bir hasal k da Türkiye de s k görülmekedir. Bu hasal k da romaolojik bir hasal k r. Tekrarlayan yüksek aefl, kar n ve gö üs a r lar ile bazen eklem flifllikleri ve aaklar halinde görülen bir hasal k r. Bu hasal k amamen kal msal alyap s olan bir hasal k r. Türkiye co rafyas nda bu hasal a neden olan genler s k görülür. Yani asl nda hem Behçe hasal hem de AAA co rafyam z n ve geneik yap m z n bafll ca romaolojik hasal klar d r. Ayn iliflki baflka ülkelerdeki insanlarda raslanmaz. Bu iki hasal k geneik miras m zd r diyebiliriz. ASM VİTAL 17

18 DOSYA Meme Kanseri Kanser hücresi [B LG ] ERKEN TANI Ç N NE YAPILMALIDIR? Meme kanserinin kad nlarda en s k görülen kanser oldu u ve erken an nmas durumunda da ar k öldürücü bir hasal k olmad n n anla lmas gerekir. Kad nlar, erken an konulabilme sürecindeki akif ka l mlar n n de erli oldu una inand rabilmek ve bunun asl nda her kad n n kendine karfl bir sorumlulu u oldu una ikna edebilmek gerekir. Riski olmayan kad nlar n 40 yafl na kadar kendi kendilerini ayda bir kez muayene emeleri yeerlidir. Herhangi bir yak nmas olmas veya kendi kendilerine yap klar muayenede farkeikleri normal d fl bir durum olmas halinde hekime baflvurmalar gerekir. 40 yafl ndan iibaren ise kendi kendilerine yapacaklar ayl k muayenenin yan s ra y lda bir kez hekim araf ndan yap lacak klinik meme muayenesi ve mammografi erken an daki al n sandar r. Risk grubunda olan kad nlarda ise meme kanseri aramas n n hangi yafla bafllamas ve ne s kl kla ekrarlanmas gereki i hekimin yapaca de erlendirmeden sonra sapanmal d r. Meme kanserinin evrelendirilmesinde ve edavisinde yeni al n sandar: Seninel Lenf Bezi Biyopsisi Seninel lenf bezi biyopsisi, meme kanseri an s alan hasalar n edavi sürecinde evrelendirilmesini çok daha düflük oranda bir yan eki ile gerçekleflirmemizi sa l yor. Seninel ad verilen kolukal ndaki "ilk" lenf bezi ameliya s ras nda bulunarak ekik ediliyor ve üm lenf bezlerinin ç kar lmas na gerek kalmayabiliyor. Tüm meme kanserlerinin %99'u kad nlarda, yüzde biri ise erkeklerde görülüyor. Yafl n ilerlemesi meme kanserine yakalanma riskini ar r yor. Meme kanserinde klinik sonuçlar n n daha iyi hale geirilebilmesi için y llard r birçok çal flma yap l yor. Hormon edavisi, cerrahi edavi, radyoerapi, kemoerapi ve biyolojik edavi üzerine yap lan çal flmalar devam ediyor. Bu çerçevede son y llarda kullan lan en önemli yönemlerden biri de seninel lenf bezi biyopsisi. Seninel lenf bezi biyopsisi; ilk olarak özel bir ip deri kanseri olarak de erlendirilen ve malign melanom ad verilen hasal n edavisinde kullan lan, sonras nda da meme ile kal n ba rsak kanserinde klinik uygulamaya giren bir yönem. ASM hekimleri meme kanserini ve seninel lenf bezi biyopsisini anla lar. ASM T bbi Onkoloji Uzman Prof. Dr.Haluk Ona Meme kanseri riskini ar ran fakörler nelerdir? Aileden gelen meme kanseri riski üm meme kanserlerinin %10-15 ini oluflurmaka. Meme kanseri genleri denilen BRCA1 ve BRCA2 isimli genleri afl yan kiflilerde meme kanseri geliflme riski yüksek. Kal sal meme kanseri o ailenin üm ferlerinde görülmez ama bu genlere sahip kiflilerde risk yüksek. Meme kanserlerinin önemli bir k sm hormona ba ml. Meme kanseri hücrelerinde hormon al c lar espi edilmeke. Ösrojen hormonu meme kanserinin geliflmesinde ekili bir fakör. Her meme kanseri hormona duyarl de ildir ancak duyarl olanlar n gelifliminde ösrojen hormonunun 18 ASM VİTAL

19 ciddi bir kak s var. Bir kad n n haya boyunca üreken oldu u yani ösrojene maruz kald dönem ne kadar uzunsa meme kanseri riski o kadar fazla. Bir k z çocu u ne kadar erken yafla ilk adeini görürse ve ne kadar geç menopoza girerse meme kanseri riski o kadar yüksek. Hiç do urmam fl olan kad nlarda da risk vard r. lk do umunu geç yafla yani 30 yafl n üzerinde yapm fl kad nlarda da risk vard r. Uzun süreli hormon kullanan kad nlarda da risk fazlad r. Alkolün de ekisi vard r. Tek bafl na risk fakörü olmasa da di er risk fakörleriyle birlike oldu unda meme kanseri riski de arar. Erken evre neyi ifade eder? Meme kanserinde önemli olan kanseri hiçbir beliri vermedi i evrede yakalamak. Meme kanserinde herhangi bir beliri varsa zaen hasal k ilerlemifl demekir. Erken evre dedi imiz, ele gelmeyen evrede meme kanserinin yakalanmas d r. Bu dönemde yakalanan meme kanserinin edavisi de, memenin korunmas da kolayd r. Günümüzde hasan n haya n kurarmak kadar memesini korumay da önemsiyoruz ve e er hasa erken dönemde edavi ediliyorsa memeyi koruma flans m z çok yüksek. Meme kanseri hasalar nda mulaka kolukal nda bulunan lenf bezlerinin durumunu da bilmemiz gerekir. Lenf bezlerinde uulum ne kadar az ise hasa o kadar erken evre kabul edilir ve elbee en çok arzu edilen hiç uulum olmamas d r. Memede görülen kisler kansere yol açar m? Meme yak nmas nedeniyle hekime baflvuran kad nlar de erlendirildi inde en önemli iki nedenin kisler ve a r oldu u görülmeke. Kad nlar n %10 unun memesinde basi kisler geliflebildi ini bilmekeyiz. Yani kisler son derece s k görülen ve kansere yol açmayan oluflumlard r. Ancak memesinde kile farkeden her kad n n mulaka hekime baflvurmas, bu kisin basi ve zarars z kis oldu unun hekim araf ndan belirlenmesi gerekir. Bu de erlendirmede kad n n öyküsü, risk unsurlar n n olup olmamas, klinik meme muayenesi ve bafla meme ulrasonografisi ile mammografi olmak üzere görünüleme yönemleri çok yard mc d r. Tümörün boyuu hasal nas l ekiler? Meme kanseri basi bir hasal k de ildir ve hasal n seyrini ekileyen birçok unsur vard r. Tümör boyuu ne kadar büyükse hasal k o kadar ileri kabul edilir; ancak ümörün boyuu kadar yap s da önemlidir. Yani ümörün boyuu küçük olsa da baz özellikleri nedeniyle biyolojik olarak agresif olabilir. Ya da am ersi olarak an y ancak büyükken koyabildi imiz meme ümörü baz iyi özellikleri nedeniyle daha yavafl seyredebilir. Örne in, ümör hücrelerinin hormona duyarl olup olmamas hasal n riskini belirleyen önemli unsurlardan biridir. Hormona duyarl ümörler daha yavafl büyürken hormon duyars z olanlar daha h zl büyür. Hem de hasal n ekrarlama ve uzak organlara s çrama, yani measaz yapma riski yükselir. Tümörde HER2neu dedi imiz büyüme fakörü varsa küçük de olsa çok agresif seyredebilir. Sonuça, meme kanserinde ümörün boyuu önemlidir ama en az boyu kadar yap s ve özellikleri de önemlidir. Bu nedenle herkesin hasal n farkl kabul emek ve edavi ve izlem plan n kifliselleflirmek gerekir. Kemoerapinin meme kanserinde oynad rolden bahsedebilir misiniz? Cerrahi ve radyoerapi lokal edavilerdir. Bir ilaç edavisi olan kemoerapi ise büün vücudu ilgilendiren sisemik bir edavidir. Hem ümörü küçülür, hem de vücudun di er bölgelerindeki kanser hücrelerini ekiler. Asl nda meme kanserinde kulland m z ilaç edavisi sadece kemoerapi de ildir, ayr ca hormon edavisi ve hedefe yönelik ilaç edavileri vard r. laç edavisi de iflik evrelerde de iflik amaçlarla kullan l r. Yayg n hasal ka hedef hasal konrol al na alabilmekir. Hasal k lokal yani memeye s n rl ve yay lmam fl ise faka hasal n yay lmas yla ilgili bir risk varsa o zamanda yine ilaç edavisi yapar z. Buradaki amaç vücua, elde varolan eknolojiyle espi edilememifl olan ümör hücrelerinin olabilece ini varsaymak ve bu hücreleri yok emekir. Böylece hasal n lokal olarak geri gelme ve measaz yapma riskini azalmak r. Biz buna ek edavi anlam na gelen adjuvan kemoerapi deriz. Tümör için yap lan ameliya s ras nda memenin amam ç kar lsa bile bir süre sonra measaz sapayabiliriz. fle measaz yapabilecek bu hücreleri yok emek gerekir. Bu hücreler ne kadar az say daysa edavide de o kadar baflar l oluruz. Bu nedenle erken dönemde riski yüksek olan kad nlar belirlemek ve bu riski yok emek veya en az ndan azalmak için ilaç edavisi yapmak gerekir. Kolukal lenf bezleri uulmufl, ümörü hormona duyars z, ümörü HER2neu poziif olan veya ümörün mikroskopaki görünümü agresif olan hasalar riski yüksek olan hasalard r. laç edavisi sadece kemoerapi olabilece i gibi kemoerapi ile beraber hormon edavisi, ya da sadece hormon edavisi de olabilir. HER2neu poziif olan hasalarda ise ek olarak hedefe yönelik ilaç kullanmak gerekir. [D YOR K :] T bbi Onkoji Uzman Prof. Dr. Haluk Ona TANIDAN SONRA NELER YAfiANIYOR? Tan konuldukan sonra ve edavi belirlenmeden önce yap lmas gereken ilk fley hasal n yay l m n n sapanmas d r. E er hasada yayg n bir hasal k varsa edaviye kemoerapi ile bafllamak gerekir. E er hasan n ümörü sadece memede ve kolukal lenf bezlerinde s n rl kalm flsa, ki günümüzde hasalar n çok büyük bir bölümü bu aflamada an al yor, edaviye cerrahi ile bafllamak gerekir. Ancak hasan n lokal ileri bir hasal, yani agresif özellikleri olan büyük bir ümörü varsa edaviye kemoerapi ile bafllaman n yarar olabilir. Tedaviye kemoerapi ile bafllamam z n uygun olaca bir di er hasa grubu da memesinin korunmas n ercih eden ancak ümör boyuu büyük olan hasalard r. Bu hasalarda da kemoerapi ile ümörün küçülülmesi ve böylece memenin korunabilmesi hedeflenmekedir. Bir k s m hasada hedef gerçekleflmeke ve neoadjuvan kemoerapi ad n verdi imiz bu edaviden sonra meme koruyucu cerrahi gerçekleflirilebilmeke ancak baz hasalarda beklenen yan al namamaka ve bu nedenle meme koruyucu cerrahi yap lamamakad r. Sonuça meme kanseri an s konulan hasan n edavisi, ümörün boyuu, özellikleri, yay l m ve hasan n ercihleri gözönünde bulundurularak mulidisipliner bir ekip araf ndan belirlenmelidir. Yani en uygun edavi seçene ine ne ek bafl na cerrah n, ne ek bafl na medikal onkolo un ne de ek bafl na radyasyon onkolo unun karar vermemesi, nas l bir edavi yap laca na birlike karar verilmesi gerekir. Hasan n edavi seçenekleri ar fl l rkende hasan n mulaka ve karar verme sürecine akif ka l m n n sa lanmas en uygun çözümdür. Prof. Dr. Haluk Ona n di er yaz lar için inerne adresini ziyare edebilirsiniz. ASM VİTAL 19

20 DOSYA Meme Kanseri [D YOR K :] Genel Cerrahi Uzman Prof. Dr. Mein Çakmakç UZUN SOLUKLU TEDAV PLANLARI Di er birçok kanser üründen farkl olarak meme kanseri nedeniyle edavi ei imiz hasalarda 5, 10 ve 20 y ll k, haa yaflam boyu flifadan söz edebiliyoruz. Beklenen yaflam süresinin bu kadar uzun olmas, sa kal m ve lokal nüks oranlar ile birlike yap lan edavinin hasada b rakaca kronik hasar ve deformieyi de düflünmemizi gerekiriyor. Yani sald rgan davranan baz kanser ürlerinde emel kayg m z hasan n ne kadar yaflayaca iken, biyolojik olarak daha iyi huylu oldu unu bildi imiz bir ümör sözkonusu oldu unda yaflam süresi kadar yaflam kaliesi unsurlar n da çok önemsemeliyiz. Meme kanserinde "meme koruyucu cerrahi" ve "seninel lenf bezi biyopsisi" kavramlar n n bukadar gündemde olmas n n emel nedeni de hasalarda daha az yan ekiye ve daha az kal c deformieye neden olmas d r. Meme kanseri nas l ilerler? Tüm kanserlerin orak özelli i bulunduklar yerin öesinde üm vücuda yay labilmeleri. Baz kanser ürleri öncelikle kan damarlar yoluyla yay l rken baz kanserler de lenf damarlar yoluyla bölgesel lenf bezlerine yay l r. Meme kanseri de kan damarlar yla vücudun uzak organlar na yay lmadan önce lenf damarlar yla kolukal ndaki lenf bezlerine ulafl r. Son 20 y lda yap lan çal flmalar lenf kanallar yla kolukal ndaki birinci düzey lenf bezlerine gelen meme kanseri hücrelerinin burada yerleflmeden ikinci ve üçüncü düzeye ilerleyip, orada yerleflip büyüme oranlar n n ihmal edilebilecek düzeyde düflük oldu unu göserdi. Yani meme kanserinin kolukal nda, say lar ellinin üzerinde olan lenf bezlerine yay l m belli bir hiyerarflik düzen içerisinde olmaka. Öncelikle birinci düzey, sonra ikinci ve son olarak da üçüncü düzey lenf bezleri uulmakad r. Seninel lenf bezi biyopsisi nedir? Erken evre meme kanserinin cerrahi edavisini memeye ve kolukal ndaki lenf bezlerine yönelik cerrahi olarak iki bölüme ay rabiliriz. Meme kanserinde kolukal ndaki lenf bezlerini gerçeken önemsiyoruz çünkü kanser hücrelerinin buraya ulafl p ulaflmamas hasal n evresini belirlemeke. E er bu lenf bezlerinde kanser varsa hasal n daha ileri evrede oldu unu anl yor ve kemoerapi ile radyoerapi gibi yandafl edavilerimizi bu veri fl nda belirliyoruz. E er bu lenf bezlerinde kanser yoksa da daha s n rl edavilerin yeerli olabilece ini düflünerek plan m z buna göre [D PNOT] MEME VE LENF BEZLER Memeler lob ad n verdi imiz ayr k s mdan oluflur. Loblar ise lobül ad n verdi imiz sü üreen küçük bezler oluflurur. Sü, lobüllerden ve ince kanallardan geçerek meme bafl ndan akar. Lobül ve kanallar n aras n ya doldurur. Meme ayn zamanda lenf denen renksiz s v y afl yan lenf kanallar n da içerir. Lenf kanallar küçük yuvarlak lenf bezlerine aç l r. Lenf bezi gruplar bafla kolukal, boyun, köprücük kemi inin üsü ve kas klar olmak üzere vücudun çeflili bölümlerinde bulunur. Memeyi ilgilendiren lenf bezleri emelde kolukal ndakilerdir. Memenin lenf kanallar köprücük kemi inin üsündeki ve kaburgalar n aras ndaki lenf bezlerine de drene olurlar. Lenf bezleri, drenaj n oldu u dokulardan gelen bakerileri, kanser hücrelerini ve di er birçok zararl bileflenleri uarak büyür. Yani lenf bezleri bir anlamda vücudun savunma isasyonlar d r. Ameliyaan önce ümör olan memeye, ümöre benzer lenf kanallar n izleyen radyoakif madde ve/veya mavi boya enjeke ediliyor. yap yoruz. Hasal n evresinin ve edavisinin belirlenmesinin yan s ra kolukal nda hasal k olmas durumunda bu hasal kl lenf bezlerini cerrahi olarak ç karmak kolukal ndaki lokal konrole kak sa lamaka. Bu nedenle de meme kanserinin cerrahi edavisini üslenen cerrahlar bugüne kadar kolukal ndaki üm lenf bezlerini ç kararak, yani aksilla disseksiyonu yaparak hasal evrelendirebilmifl, edavisini belirleyebilmifl ve kolukal ndaki lokal konrolü sa layabilmifl. Ancak meme kanserinin kolukal ndaki lenf bezlerine hiyerarflik bir düzen içerisinde yay ld verisi yeni çal flmalara neden olmufl ve klinik arafl rmalar sonucunda seninel lenf bezi kavram geliflirilmifl. Seninel lenf bezi, lenf kanallar yoluyla yay lan meme kanseri hücrelerinin kolukal nda gidece i ilk lenf bezi olarak an mlanabilir. Yani meme kanseri kolukal na yay lacaksa öncelikle seninel lenf bezinde uunmaka, daha sonra di er lenf bezlerine ilerlemeke. Daha ileri çal flmalarla kolukal nda, ümörün gidece i o ilk seninel lenf bezinin ameliya s ras nda bulunmas ve paolojik incelemesinin yap lmas n n yollar denenmifl. Y llar içerisinde iki yönemin seninel lenf bezinin sapanmas nda ekin oldu u göserilmifl. Bu yönemlerden ilki radyoakif madde ikincisi de mavi boya kullan m. Radyoakif madde kullanarak gerçekleflirdi imiz yönemde ameliyaa bafllamadan saa önce Nükleer T p bölümü araf ndan ümör olan memeye, ümöre benzer flekilde lenf kanallar n izleyen radyoakif madde enjeke edilir. Bir süre beklendiken sonra Nükleer T p bölümünde lenfaik haria ç kar l r, seninel lenf bezi sapan r ve yeri iflarelenir. Daha sonra ameliyaa al nan hasan n yüksek mikarda radyoakif madde umufl olan seninel lenf bezi radyoakivie sayac (gamma prop) kullan larak bulunur ve bu lenf bezi ç kar larak incelemeye al n r. Paologlar da ameliya s ras nda yap klar ve frozen ad n verdi imiz acil paolojik inceleme ile bu lenf bezinde kanser hücrelerinin olup olmad n söyleyebiliyor. kinci yönemde ise herhangi bir ön haz rl k yap lmadan ameliya n bafl nda ümör olan 20 ASM VİTAL Prof. Dr. Mein Çakmakç n n di er yaz lar için inerne adresini ziyare edebilirsiniz.