Dr. Vehbi Eser Türkiye Tohumcular Birliği

Transkript

1 Dr. Vehbi Eser Türkiye Tohumcular Birliği ب

2 Neden proje? Hızla artan nüfusun gelecekte yaşayacağı en önemli problemlerden biri yeterli ve sağlıklı beslenme problemidir Tarım alanlarının artışının söz konusu olamayacağı gerçeğinden hareketle birim alandan alınan verimin artırılması en etkin yöntemlerin başında gelmektedir Yüksek verimli çeşitlerin geliştirilebilmesi için en önemli kaynak genetik çeşitliliğimizdir

3 Neden proje? Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi Gıda ve Tarım İçin Genetik Kaynaklar Antlaşması Ortak özellikleri kaynakların korunması sürdürülebilir kullanımı kullanımdan doğacak yararların paylaşımı The Cartagena Protocol on Biosafety The Nagoya Protocol on Access and Benefit-sharing

4 Neden proje? Ülkemiz, birçok ana gen merkezinin yanında, birçok ürün için de mikro gen merkezidir Bitki genetik kaynakları ve yerel çeşitler genel olarak in-situ ve ex-situ yöntemlerle korunmaktadır Ex-situ tohum gen bankalarında, İn-situ vejetatif materyal arazi gen bankalarında Yerinde Muhafaza Ulusal Planı ve Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejileri ve Eylem Planı çiftçi şartlarında muhafaza ekosistem muhafazasını teşvik

5 Neden proje? Tohumculuk üzerine yapılan yasal düzenlemelerle kayıt altına alınmış tohumlukların ticareti bitki genetik kaynaklarımızın kayıt altına alınması Yerel çeşitlerin tohumluklarının kayıt altına alınarak üretim ve ticaretini teşvik edecek yöntem ve yaklaşımlara ihtiyaç vardır

6 Biyolojik Çeşitlilik Nedir? Biyolojik çeşitlilik; bir bölgedeki Genlerin, Türlerin, Ekosistemin ve Ekolojik olayların oluşturduğu bir bütündür

7 Genetik Kaynak Nedir? Toplumların ekolojik, ekonomik, kültürel ve manevi zenginlikleri ve geçmişleriyle bağlantısıdır Bugün veya gelecek için her türlü gerçek ve potansiyel değer taşıyan, ticareti yapılmayan, insan hariç her türlü canlı materyaldir

8 Yabani Türler Yakın Akraba Türler Yerel Çeşitler Islah Edilmiş Materyal Ticari Çeşitler Genetik Kaynaklar Nelerdir?

9 Genetik Kaynakların Önemi Genetik kaynaklar canlı gen bankalarıdır Bitkisel üretimde verim artışı sağlanmasının ve idamesinin garantisidir Hastalık, zararlı ve olumsuz çevre şartlarına dayanıklılık için vazgeçilmez kaynaktır Farklı tat ve lezzetlerin kaynağıdır. Genetik kaynak olmadan yeni çeşit, yeni çeşit olmadan üretim artışı, olmaz

10 Dünya Gen Merkezleri

11 Türkiye nin Floristik Bölgeleri Ekim et al. 2000

12 Mikro Gen Merkezleri Samsun-Amasya-Tokat Kayseri ve Civarı Ağrı Dağı ve Civarı Türkiye de 5 adet mikro gen merkezi vardır Demir, 1990

13 Türkiye Mikro Gen Merkezleri Trakya-Ege Bölgesi Ekmeklik-Makarnalık Buğday, Kavun, Kolza, Mercimek, Nohut, Adi fiğ, Lüpenler, Üçgüller Güney Doğu Anadolu Bölgesi Buğday Yabani Türleri, Üzüm, Karpuz, Kavun, Kabak, Hıyar, Fasulye, Mercimek, Nohut, Bakla, Yem Bitkileri Samsun-Tokat-Amasya Yöresi Meyve Cins ve Türleri, Fasulye, Mercimek, Bakla, Baklagil Yem Bitkileri Kayseri ve Yöresi Elma, Badem, Armut, Üzüm, Nohut, Mercimek, Bakla, Yonca, Korunga Ağrı ve Yöresi Elma, Kaysı, Kiraz, Vişne, Kavun, Baklagil Yem bitkileri

14 Türkiye nin Endemizm Bölgeleri Türkiye de 3 floristik bölgede 13 endemizm merkezi vardır

15 Tanımlanmış toplam (bitki+hayvan) tür sayısı Dünyada Türkiyede Ülkemizde bitki tür sayısı takson, den fazla alt-takson 3035 taxon ve 890 alt-takson olmak üzere 3925 tanesi endemik Vural 2003; MOF 2011

16 Bitkisel Coğrafi Bölge Endemik Takson İrano-Turanian 1250 Akdeniz 1325 Avrupa-Sibirya 320 Birden fazla bölgede yayılan 1030 Toplam 3925 MOF, 2011

17 Ne Yapıyor Bu Adamlar?

18 Rus Afidi (Diuraphis noxia)

19

20 Rus Afidi Yayılma Alanı

21 Genetik Kaynakların Kullanımı Rus afidi Mart 1986 da ABD de ilk kez Teksas da görüldü. Daha sonra ABD nin buğday alanlarına yayıldı Ürün kayıplarının ekonomik değerinin 1988 yılında 130 milyon $ a ulaştı, arası 500 milyon $ ı aştı Referans: Rus Buğday Afidi: Doğal düşmanları, dayanıklı buğdayların zararlı kontrolü için potansiyelleri California Agriculture 46(1): January-February 1992 D. Gonzalez, Charles G. Summers, Calvin Qualset icle=ca.v046n01p32&abstract=yes

22 Genetik Kaynakların Kullanımı Rus afidine dayanıklılığı sağlayan (Dnk) geninden dominant bir gen çifti KRWAPC-8 iki tane dominant gen çifti de KRWAPC-16 numaralı yerel buğday hattında tespit edilmiş ve ABD buğdaylarına aktarılmıştır. Her iki yerel hat da Türkiye den toplanmıştır. Referans: Genes for Resistance to Russian Wheat Aphid in Two New Wheat Lines Australian Society of Agronomy. R.S. Pathak 1, J.N. Malinga 2, M.G. Kinyua 2, J.K. Wanjama 3 and A.W. Kamau 1 htm

23 ب Islah Etkisi-Dünya

24 ,443 1,848 2,127 2,235 2,967 2,845 3,954 4,583 4,144 4,161 6,035 8,138 8,950 ب Islah Etkisi-Türkiye Soya Buğday Mısır Çeltik

25 Dünya Bitkisel Üretim (ilk 12/20) Üretim (ton) Oran (%) Değer (000 $) Oran (%) Değer (ton/$) Çeltik , ,0 251 Buğday , ,4 118 Soya , ,5 252 Domates , ,2 365 Mısır , ,4 61 Patates , ,6 133 Taze Sebze , ,2 171 Üzüm , ,0 572 Pamuk Lifi , , Elma , ,0 417 TOPLAM

26 Üretim (ton) Oran (%) Değer (000 $) Oran (%) Değer (ton/$) Domates , ,5 314 Buğday , ,7 143 Üzüm , ,4 572 Zeytin , ,0 801 Elma , ,7 423 Pamuk Lifi , , Fındık , , Biber , ,3 471 Patates , ,2 160 Ş. Pancarı , ,5 43 Kiraz , , Antep Fıstığı , , Çilek , , Kaysı , ,4 552 TOPLAM

27 Karşılaştırma Değer (ton/$) Dünya Türkiye Buğday Domates Patates Üzüm Pamuk Lifi Elma Toplam

28 Ülkemiz Tohum Gen Bankaları Ankara/2010 İzmir/ takson/ örnek 3267 takson/ örnek

29 Ülkemiz Arazi Gen Bankaları Asma İncir Asma Zeytin Badem Elma/Armut/ Kiraz/Sert Kabuklu Meyveler Nar, Narenciye Üzümsü Meyveler Fındık Kaysı Antep Fıstığı 20 tür, 3000 örnek

30 Ulusal Tohum Gen Bankası Bitki Grubu Takson Örnek Tahıllar Yem Bitkileri Baklagiller Endüstri Bitkileri Tıbbi-Aromatik Bitkiler Toplam Inal 2015

31 Türkiye Tohum Gen Bankası Bitki Grubu Takson Örnek Tahıllar Yem Bitkileri Baklagiller Endüstri Bitkileri Toplam Özbek, 2015

32 yılları arasında Mirza GÖKGÖL Türkiye genelinde buğday örneği topladı ve 236 yeni botanik varyete tespit etti Tür Adı Dünya Türkiye Aestivum Compactum Durum Turgidum Polonicom Persicum 11 2

33 Fertil tritikaleyi, dünyada ilk elde edenlerden biri de 1939 yılında Dr. Mirza Gökgöl olmuştur Fertil tritikale

34 Modern Biyoteknoloji ve Gerçekler GEN biyoteknoloji çağının YEŞİL ALTINI dır. Sanayi çağı için PETROL neyse, biyoteknoloji çağı içinde GEN odur. Jeremy Rifkin Biyoteknoloji Yüzyılı, 1998, NY

35 Modern Biyoteknoloji ve Patentlenen Yaşam Gezegenimizin gen havuzunu dünya çapında patentleme yarışı yeryüzünün biyosferini oluşturan büyük ekosistemlerin hepsini ticari olarak kapatmak ve özelleştirmek, insanlığın geliştirdiği en son teknoloji ile geldiği en son noktadır Jeremy Rifkin Biyoteknoloji Yüzyılı, 1998, NY

36 Modern Biyoteknoloji ve Biyolojik Çeşitlilik Bilimsel laboratuarlarda ve çok uluslu şirketlerin yönetim salonlarında yeşil altın ın nasıl yönetileceği konusunda stratejiler geliştirilirken, yeşil altın ın asıl sahipleri zenginliklerini nasıl koruyacaklarını düşünüyorlar. Görünen o ki, girmiş olduğumuz yüzyılda ekonomik ve politik savaşın temeli bu çatışma olacaktır Jeremy Rifkin Biyoteknoloji Yüzyılı, 1998, NY

37 Modern Biyoteknoloji ve Biyoticaret Kimya, ecza, tarım, gıda ve biyoteknoloji ile uğraşan şirketler arasında, genler, organizmalar ve onları ticari bir emtiaya dönüştürmek konusunda korkunç bir rekabet yaşanmaktadır. Artık, bu alandan herhangi birinde çalışan şirketler, diğer alanlara da girerek dev yaşam şirketleri oluşturmaktadırlar. Jeremy Rifkin Biyoteknoloji Yüzyılı, 1998, NY

38

39

40

41 Ürün Genetik Kaynaklardan Elde Edilen Bazı Biyoteknolojik Ürünlerin Yıllık Satışları Yıllık Satış (milyar ABD Doları) En Düşük En Yüksek İlaçlar Bitkisel İlaçlar Tarımsal Ürünler Ticari Tohum Bitki Koruma Ürünleri 0,6 3 Kişisel Bakım Ürünleri 2,8 2,8 Toplam Kaynak: K. ten Kate and S. A. Laird The commercial use of biodiversity: access to genetic resources and benefit-sharing (London: Earthscan, 1999).

42 ب Dünya Tohum Piyasası

43 Bitkisel üretim ve GD bitkiler ( ) Dünya Toplam GD Bitkiler Olan Türler GD Toplam

44 Milyon ha 90 GD bitki ekilişi ( ) Soya Mısır Pamuk Kanola Şeker Pancarı Yonca Papaya Diğerleri 0

45 GD bitkilerin kıtalara göre ekiliş ve oranları Kuzey Amerika Güney Amerika Asya Afrika Avustralya Avrupa Alan (Milyon ha) Oran (%)

46 GD bitki türü GD tohumluğun piyasa değeri (Milyar ABD Doları) GD bitki tohumluğun piyasa değerinin GD tohumluk toplam piyasa değeri içindeki payı (%) GD bitki tohumluğu piyasa değerinin tohumluk toplam piyasa değeri içindeki payı (%) GD Mısır GD Soya GD Pamuk GD Kanola

47 Tohumculuğumuzda Kilometre Taşları 1923: 1960 Geleneksel tedarik 1963: 308 Tohumculuk Kanunu ve ISTA üyeliği 1960: 1985 Resmi Tedarik 1968: OECD Üyeliği 1982: Fiyatların serbest bırakılması 1984: İthalatın serbest bırakılması 2004: 5042 Islahçı Hakları Kanunu 2006: 5553 Tohumculuk Kanunu 2007: UPOV Sözleşmesinin TBMM de Onayı 2008: Türkiye Tohumcular Birliği ve İlgili Alt Birliklerin kurulması

48 Türkiye Tohumcular Birliği Bitki Islahçıları Alt Birliği Fidan Üreticileri Alt Birliği Fide Üreticileri Alt Birliği Süs Bitkileri Üreticileri Alt Birliği T ohum Dağıtıcıları Alt Birliği Tohum Sanayicileri ve Üreticileri Alt Birliği Tohum Yetiştiricileri Alt Birliği

49 851 %33 Tarla Bitkileri Çeşit Sayıları Toplam çeşit sayısı: % %63 Özel Kamu Üniversite GTHB, 2014

50 Sebze Çeşit Sayıları Toplam çeşit sayısı: , 6% 10, 0% 3722, 94% Özel Kamu Üniversite GTHB, 2014

51 Sebze Çeşit Sayıları Toplam çeşit sayısı: ; %3 158; % ; %85 Özel Kamu Üniversite

52 Tohumluk Üretimi (ton) Ürün Grubu Tarla Bitkileri Sebze Meyve Fidanı Asma İthalat (ton) Tarla Bitkileri Sebze İthalat (000$) Tarla Bitkileri Sebze İhracat (ton) Tarla Bitkileri Sebze İhracat (000$) Tarla Bitkileri Sebze

53 İleri teknoloji kullanımı Doku kültürü Genetik modifikasyon Clearfield CIS-genesis MAS Tohum kaplama Dünyada Yeni Dönem

54 Tohumculuğun Geleceği Tohumculukta Çeşit geliştirme teknolojisinin yalnızca geliştiren tarafından bilindiği Kullanıma teknolojik bir paket olarak sunulduğu İzinsiz kullanımın zorlaştırıldığı Özel kullanım amaçlarına da hitabeden yeni çeşit konsepti dizayn edilmektedir

55 Tohumculuğun Geleceği Genetik kaynaklara erişim uluslararası sözleşmelerle kolaylaştırılmakta Teknolojiye erişim ise zorlaştırılmaktadır Patent Çeşit koruma Diğer fikri mülkiyet hakları (Coğrafi İşaretler, lisans vs.)

56 Türkiye de Yeni Dönem Stratejileri Teknoloji geliştirmede yeni dönem Kamu Çeşit geliştirme Genetik kaynak toplama ve muhafaza Genetik kaynak geliştirme Özel Sektör Çeşit geliştirme Üretim ve pazarlama Ara Kuruluşlar Genetik kaynak temini ve geliştirme Teknoloji destek hizmetleri

57 Proje Unsurları 1. Farkındalık Oluşturma ve Biyokaçakçılıkla Mücadele Çalışmaları 2. Yerel çeşitlerin toplanması, kayıt altına alınması ve muhafazası 3. Mevzuat çalışmaları 4. Dökümantasyon çalışmaları 5. Basın

58 Farkındalık Oluşturma ve Biyokaçakçılıkla Mücadele Çalışmaları Kamu kurumları ve Gönüllü kuruluşlarla birlikte Biyo-kaçakçılık ile ilgili bilinçlendirme çalışmaları Tohum Okulu Yerli tohum haftası Fotoğraf yarışması İlkokullarda bilinçlendirme çalışmaları Basılı ve görsel yayın organlarıyla çalışmalar

59 Çatalhöyük/Konya BC Q Siyez (Einkorn) ve Gernik (Emmer) buğdayları yetiştirildi

60 Çayönü/Diyarbakır, BC Siyez (Einkorn) ve Gernik (Emmer) buğdayları yetiştirildi

61 AA X BB Triticum monococcum (14 Kromozom) AB Steril Hibrit (14 Kromozom) (Kendine Döllenme) Aegilops speltoides (14 Kromozom) AABB X DD Triticum dicoccoides AABBDD Aegilops squarrosa (Triticum aestivum) (42 Kromozom)

62 Siyez/Kaplıca Buğdayı (Triticum monococcum)

63 GernikBuğday (Triticum dicoccum)

64

65

66

67 Yerel çeşitlerin toplanması, kayıt altına alınması ve muhafazası Kamu kurumları ve Gönüllü kuruluşlarla birlikte Toplama ve gen bankalarında muhafazaya katkı sağlanması Kamu harici toplama ile ilgili sistem geliştirilmesi Kayıt altına alınması ile ilgili bilinçlendirme yapılması ve alternatif yöntemler geliştirilmesi Kamu harici kişi ve kuruluşlarca yerinde ve kapalı ortamlarda muhafaza ile ilgili yeni yaklaşım ve yöntemler geliştirilmesi ve teşvik edilmesi

68

69 Mevzuat çalışmaları AB ve diğer ülkelerdeki uygulamaların ilgililerle paylaşılması Kamu harici toplama ile ilgili mevzuat önerileri geliştirilmesi Kayıt altına alma ile ilgili alternatif yöntemler geliştirilmesi Kamu harici kişi ve kuruluşlarca muhafaza ile ilgili mevzuat önerilerinin geliştirilmesi Biyokaçakçılık ile ilgili mevzuatın daha da iyileştirilmesi için öneriler geliştirilmesi

70 Dokümantasyon çalışmaları Kamu kurumları ve Gönüllü kuruluşlarla birlikte yerel çeşitlerin tanımlanması alternatif kullanım yöntemlerinin tespiti ve geliştirilmesi Muhafazaya alınan yerel çeşitlerin tanıtımları Biyokaçakçılık ile ilgili basılı ve görsel yayınlar hazırlanması

71 Basınla Çalışmalar Kamu kurumları ve Gönüllü kuruluşlarla birlikte projenin her aşmasında kamu oyunun bilgilendirilmesi için Basılı ve görsel basın ile ortak çalışmalar yürütülmesi Sosyal medya üzerinden etkin bilgilendirme yapılması

72

73

74

75

76 Siyez Bulguru???

77

78 Bilgi ve dökümanlar Biyolojik çeşitlilik Genetik kaynaklar Yerel çeşitler Biyokaçakçılık Proje Çıktıları Toplumda proje konularında artan bilgi ve bilinç düzeyi Gen bankalarına konulmuş yeni tohumlar Mevzuat, yöntem ve yaklaşım önerileri

79 Proje Sonuçları Genetik kaynaklarımızın kayıt işlemlerinin toplumun destekleriyle daha hızlı yapılmasına katkı sağlanmış olacaktır Yerel çeşitlerin tohumluklarının korunması ve geliştirilmesine katkı sağlanmış olacaktır

80

81 Üstadım der ki: «Toprak ol, bağrında gül bitsin»