Tülay D İZİ KISA 1 A. Metin KUMLAY 2 Melih OKÇU 1 Mücahit PEHLUVAN 1 Canan KAYA / Helianthus annuus L., çe şit denemesi, verim ve verim

Transkript

1 TARIM B İ L İMLER İ DERGISI 2008, 14 (4) ANKARA ÜN İVERS İTES İ Z İ RAAT FAKÜLTESI Erzurum-Pasinler Ekolojik Ko şullar ı nda Yeti ştirilen Baz ı Yağ l ı k Ayçiçeğ i (Helianthus annuus L.) Hibridlerinin Agronomik Performanslar ı n ı n Belirlenmesi* Elif TOZLU' Tülay D İZİ KISA 1 A. Metin KUMLAY 2 Melih OKÇU 1 Mücahit PEHLUVAN 1 Canan KAYA / Geli ş Tarihi: Kabul Tarihi: Öz: Doğu Anadolu Bölgesinde ayçiçe ğ i (Helianthus annuus L.) daha çok çerezlik olarak yeti ştirilmesine rağmen, son y ıllarda yağ l ı k olarak da üretilmeye ba ş lanm ışt ı r y ı llar ı nda Erzurum-Pasinler ekolojik şartlar ı nda yürütülen bu çal ışmada, 13 ya ğ l ı k ayçiçeğ i genotipinin verim (kg/da), bitki boyu (cm), tabla çap ı (cm), sap çap ı (cm), bin tane a ğı rl ığı (g) ve ya ğ oran ı (%) gibi de ğerleri belirlenmeye çal ışı lm ışt ı r. Çal ışma "Tesadüf Bloklar ı Deneme" desenine göre 4 tekerrürlü olarak planlanm ışt ı r. İki y ı ll ık ortalamalara göre en yüksek verim TR-3080 ( kg/da)'den, en yüksek ya ğ oran ı ise % ile Coban ve % ile TR-4098'den elde edilmi ştir. Çal ışmada kullan ı lan ayçiçe ği genotiplerinden TR-3080, TR-4098, TR-6149 ve Nantio bölgemiz şartlar ı için tavsiye edilmi ştir. Anahtar Kelimeler: Adaptasyon, ayçiçe ğ i, komponentleri. Helianthus annuus L., çe şit denemesi, verim ve verim Determination Of Agronomic Performances of Some Oil Seed Sunflower (Helianthus annuus L.) Hybrids Grown Under Erzurum Ecological Conditions Abstract: Although sunflower (Helianthus annuus L.) has been grown as a confectionary crop for a long time, oilseed sunflower types have more recently been grown commercially in Eastern Anatolia Region. During the growing seasons, field experiments were conducted to evaluate the agronomic performances and genotypic differences of some sunflower hybrids (13 oil genotypies) under Erzurum-Pasinler agroecological conditions. Seed yield (kg/da), plant height (cm), head diameter (cm), stern diameter (cm), 1000 seed weight (g) and oil rate (%) were investigated in this study. According to two years' averages, TR-3080 gaye the highest seed yield with kg/da while Coban and TR-4098 had the highest seed oil rate with % and % respectively. In this study, TR-3080, TR-4098, TR-6149 and Nantio genotypes can be advised to obtain beter yield in Erzurum-Pasinler agro-ecological conditions. Key Words: Adaptation, sunflower, Helianthus annuus L., genotypic variation, yield and yield components. Giriş Dünyada üretilen ya ğlar ın yakla şık % 86's ı bitkisel orijinlidir. Türkiye yağ üretiminin ise % 80'ini bitkisel ya ğlar olu şturmaktad ır (Demirci ve Alpaslan 1991). Türkiye'de tar ı m ı yap ılan yağ l ı tohumlar grubuna giren ürünler ayçiçe ği, çi ğit (pamuk), susam, kolza, soya, yerf ıst ığı ve ha şha ş bitkileridir. İ nsan beslenmesindeki önemi ve ya ğ l ı tohumlar aras ı nda üretimdeki yüksek pay ı nedeniyle ayçiçe ğ i (Helianthus annuus L.) Türkiye ekonomisinde önemli bir yer tutmakta ve bitkisel ya ğ üretiminin yar ıs ından fazlas ı n ı karşı lamaktad ı r. Türkiye'de ayçiçe ği ekiliş alan ı da, üretim miktar ı ton ve verim 191 kg/da'd ı r. Erzurum İli ise ha ekili ş alan ı, ton üretimi ve 143,7 kg/da verimi ile Do ğu Anadolu Bölgesi'ndeki iller içerisinde birinci s ırada yer almaktad ı r (Anonim 2006). Türkiye'nin farkl ı alanlar ı nda ayçiçe ğ i genotiplerinin agronomik performanslar ı ile ilgili pek çok çal ışma yap ı lm ışt ır ( İllisulu ve Arslan 1973, Kara 1988, Oral ve Kara 1989, Kara 1991, İ lbaş ve ark. 1996, Gür ve ark. 1997, K ı ll ı 1995, Karaarslan ve ark. 1999). *Doğu Anadolu Tar ımsal Araşt ı rma Enstitüsü Müdürlü ğ ü taraf ı ndan desteklenmi ştir. 1 Doğu Anadolu Tar ımsal Ara şt ı rma Enstitüsü- Erzurum 2 Afyon Kocatepe Only.- Afyonkarahisar

2 360 TARIM B İ L İ MLER İ DERGISI 2008, Cilt 14, Say ı 4 Türkiye'de yeti ştirilen baz ı ayçiçeği çe şitlerinin verim ve verim unsurlar ı n ı n belirlenmesi amac ıyla 2003 y ı l ı nda Bal ı kesir'de yap ı lan bir çal ışmada 16 farkl ı çeşit bitki boyu, sap çap ı, tabla çap ı, tohum verimi ve ya ğ oran ı bak ı m ı ndan incelenmi ş ve verimler aras ı nda çeşitlerde görülen farkl ı l ığı n koşullara uygun çe şidin seçilmesinin hedeflenen verim aç ısı ndan önemi vurgulanm ışt ı r (Turhan ve ark. 2005). Erzurum-Pasinler ekolojik ko şullar ında a ğı rl ı kl ı olarak çerezlik ayçiçe ği ekimi gerçekle ştirilmektedir. Yağ l ı k ayçiçeği yeti ştiricili ği ise yeni yeni kendini göstermektedir. Bu çal ışma ile bölge çiftçisine tavsiye edilebilecek yeni ayçiçe ği çe şitlerinin belirlenmesi amaçlanm ışt ı r. Materyal ve Yöntem Çal ışma Doğu Anadolu Tar ımsal Ara şt ı rma Enstitüsü'nün Pasinler Deneme istasyonunda yürütülmü ştür. Denemenin yap ı ld ığı alan, 39 58' 723 ıı doğu boylam ı nda yer kuzey enlemi ve 41 alan, 1680 m rak ı ma sahip bir lokasyondur. K ışlar ı çok soğuk ve kar ya ğış l ı, yazlar ı serin ve kurak geçmektedir. Çizelge 1'de Pasinler İ lçesi'nin y ı llar ı na ait baz ı iklim de ğerleri verilmi ştir. Denemenin yap ı ld ığı alan ı n ı n topraklar ı killi-t ı nl ı bünyededir. Topra ğın 0-20 cm ve cm derinli ğ inde yap ı lan toprak analizi sonuçlar ı na göre s ı ras ı ile toprak ph's ı , su ile doymu şluk %60-%58 ve kireç oran ı %5.17-%6.02 olarak belirlenmi ştir. 24 C'de elektiriksel iletkenlik 378 mhos cm-i'dir. Organik madde oran ı %1.23-%0.60, elveri şli fosfor miktar ı kg/da, elveri şli potasyum miktar ı ise kg/da'd ı r. denemesi 2002 ve 2003 y ı llar ı nda Doğu Anadolu Tar ımsal Ara şt ı rma Enstitüsü Pasinler Deneme İ stasyonu'nda "Tesadüf Bloklar ı Deneme" desenine göre 4 tekerrürlü olarak yürütülmü ştür. Ekimler 18 May ı s 2002 ve 14 May ı s 2003 tarihlerinde yap ı lm ışt ı r. Denemede s ı ra aras ı mesafe 70 cm, s ı ra üzeri mesafe 30 cm olacak şekilde uygulama yap ı lm ış, parseller ve bloklar aras ı nda 2 m mesafe b ı rak ı lm ışt ı r. Sonbaharda derin sürülen ve k ışa kesekli olarak terk edilen deneme alan ı ilkbaharda yüzlek bir şekilde işlenmi ş, ard ı ndan diskaro ve tapan geçildikten sonra tohum yata ğı haz ı rl ığı tamamlanm ışt ı r. Azot kayna ğı olarak 24 kg/da amonyum nitrat (yar ısı ekim zaman ında, yar ı s ı da ç ı k ıştan sonra) ve fosfor kayna ğı olarak da (P2O5) 15 kg/da triple süper fosfat ekimden önce verilerek topra ğa kar ışt ı r ı lm ışt ı r. Ç ı k ıştan 2-3 hafta sonra birinci çapa ve her ocakta bir fide kalacak şekilde tekleme yap ı lm ışt ı r. Yeti şme mevsimi boyunca yabanc ı otlarla çapalamayla mücadele edilmi ş ve bitkilerin ihtiyaçlar ı na göre, özellikle çiçeklenme döneminde olmak üzere toplam 3 defa sulama yap ı lm ışt ı r. Alt yapraklar ile tabla kenar ındaki steril ve tabla içindeki fertil çiçeklerin kuruyup döküldü ğ ü, brakte yapraklar ın sar ı veya kahverengi renk ald ığı tablalar ın arkas ı n ı n kahverengiye dönü ştü ğü ve tabladaki bütün tohumlar ı n olgunla şt ığı devrede hasada başlanm ışt ı r (hasatlar 4 Ekim 2002 ve 7 Ekim 2003 tarihlerinde yap ı lm ışt ı r). Daha sonra hasat edilen tablalar serada kurutulduktan sonra dövülerek ayçiçe ğ i taneleri ç ı kar ı lm ış, gerekli say ım ve tart ı mlar yap ı lm ışt ı r. Ayçiçe ği genotiplerinin incelenen özelliklerine TARIST program ı nda varyans analizi yap ı lm ış, "LSD Çoklu Karşı la şt ı rma" testi yap ı larak grupland ı r ı lm ışt ı r. Yap ılan çal ışmada Trakya Tar ı msal Ara şt ı rma Enstitüsü'nden temin edilen 13 ya ğ l ı k ayçiçe ği genotipi deneme materyali olarak kullan ı lm ışt ır. Ayçiçe ğ i Çizelge 1. Pasinler İ lgesi'nin 2002 ve 2003 Y ı llar ı na Ait Baz ı iklim Veriler'. Aylar Iklim Y ı llar Faktörleri Toplam ,9 37,4 77,1 73, ,1 54,6 18,1 42,9 25,6 19,7 yağış (mm) ,7 30,7 32,9 81,4 29,9 45,7 18,5 5,1 19,3 90,9 36,1 16,1 Ortalama ,1-8,4-0,9 4,2 9,8 14,3 18,3 16,6 13,6 8,9 1,3-12 s ıcakl ı k ( C) ,7-8,2-6,6 4,4 11,6 14,5 18, ,8 8,8-0,7-6,6 Ortalama ,4 72,6 71,4 67,1 55, ,6 52,9 61,9 69,4 73,5 nisbi nem (%) ,6 73,3 75,8 62, ,6 49,3 42,7 46,3 64,1 74,5 71,3

3 TOZLU E., T. D İZİ KISA, A. M. KUMLAY,'M. OKÇU, M. PEHLUVAN ve C. KAYA, "Erzurum-Pasinler ekolojik ko ş ullar ı nda 361 yeti ştirilen baz ı ya ğ l ık ayçiçeğ i (Helianthus annuus L.) hibridlerinin agronomik performanslar ı n ı n belirlenmesi" Bulgular ve Tart ışma Ya ğ l ı k ayçiçe ği genotiplerinin verim ve verim unsurlar ı incelenmi ş, verim de ğeri aç ı s ı ndan y ı llar aras ı ndaki farkl ı l ı k ve y ı l x genotip etkile şimi, bitki boyu aç ı s ından y ı llar aras ı ndaki ve genotipler aras ı ndaki farkl ı l ık, sap çap ı aç ı s ından genotipler aras ı ndaki farkl ı l ık, tabla çap ı aç ı s ından y ıllar aras ındaki ve genotipler aras ı ndaki farkl ı l ık, bin tane a ğı rl ığı aç ı s ından y ı llar aras ı ndaki ve genotipler aras ı ndaki farkl ı l ık, ya ğ oran ı aç ı s ından y ıllar, genotipler ve y ılxgenotip etkile şimi 0.01 seviyesinde önemli bulunmu ştur. Tabla çap ı y ı lxgenotip etkile şimi ise 0.05 seviyesinde önemli olup, bitki boyunun, sap çap ı n ı n ve bin tane a ğı rl ığı n ın y ı lxgenotip etkile şimi ile verim aç ı s ı ndan genotipler aras ı ndaki farkl ı l ık ve sap çap ı aç ı s ı nda y ı llar aras ı ndaki farkl ı l ı k önemsiz olmu ştur (Çizelge 2). Ayçiçe ğ i genotiplerinin incelenen özellikleri "LSD Çoklu Kar şı la şt ı rma" testi yap ı larak grupland ı r ı lm ışt ı r (Çizelge 3) ve 2003 y ı llar ı nda yap ılan çal ışmada elde edilen verilere göre en yüksek tohum verimi kg/da ve en dü şük verim kg/da olmu ş ve ortalama verimin de kg/da oldu ğu tespit edilmi ştir. Bitki boyu en yüksek cm, en dü şük cm, ortalama bitki boyu ise cm, sap çap ı en yüksek 3.50 cm, en dü şük 1.90 cm, ortalama sap çap ı ise cm, tabla çap ı en yüksek cm, en dü şük cm, ortalama tabla çap ı cm, bin tane a ğı rl ığı en yüksek g, en dü şük g, ortalama bin tane a ğı rl ığı ise g, ya ğ oran ı en yüksek %52.00 ve en dü şük % 38.75, ortalama ya ğ oran ı ise % olmu ştur (Çizelge 3). Çal ışmada elde edilen değerlere göre verim, bitki boyu ve bin tane a ğı rl ığı 2002 y ı l ı nda, tabla çap ı ve ya ğ oran ı n ı n 2003 y ı l ı nda yüksek oldu ğu, sap çap ı aç ı s ı ndan ise y ı llar aras ı nda fark olmad ığı belirlenmi ştir (Çizelge 3). Verim: İ lk y ı l en yüksek verim TR-3080 ( kg/da), AS-615 ( kg/da), Sanbro ( kg/da), AS-6310 ( kg/da) ve Isera ( kg/da)'dan, ikinci y ı l TR-4098 ( )'den, iki y ı ll ı k ortalamalara bak ı ld ığı nda ise en yüksek verim TR ( )'den, ilk y ıl en dü şük verim değeri Alhaja ( kg/da), ikinci y ıl Sanbro ( )'dan, iki y ı ll ı k ortalamalara bak ı ld ığı nda ise en dü şük verim Alhaja ( )'dan elde edilmi ştir (Çizelge 3). Yap ılan çal ışmada birinci y ı l ın verim değerleri ikinci y ı l ı n verim de ğerlerinden yüksek ç ı km ışt ır. Bu farkl ı l ığın y ıllar aras ındaki iklim farkl ı l ı klar ından kaynaklanm ış olabilece ğ i dü şünülmektedir (Çizelge 1). Elde edilen veriler Karaaslan ve Söğ üt (2003)'ün elde etti ği bulgulardan yüksek olmu ştur. Bu farkl ı l ığı n ise genotiplerin genotipik farkl ı l ığı ve deneme alan ı n ı n farkl ı l ığı ndan kaynaklanm ış olabilece ği dü şünülmektedir. Ayr ı ca ara şt ı rmac ılar çal ışmalar ı n ı kuru şartlarda yürütmü şlerdir Bitki boyu: Bitki boyu bak ı m ı ndan ilk y ıl en yüksek değeri TR-6149 ( cm), ikinci y ı l ise TR ( cm), iki y ı ll ı k ortalamalara göre ise TR ( cm), ilk y ı l en dü şük değeri C-207 ( cm), ikinci y ı l AS-6310 ( cm), iki y ı ll ı k ortalamalara göre ise C-207 ( cm) vermi ştir (Çizelge 3) y ı l ı nda bitki boyu ortalamalar ı n ı n daha dü şük olmas ı n ı n yeti şme periyodu içerisinde dü şen yağış miktar ı n ın daha dü şük düzeyde gerçekle şmesinden kaynaklanm ış olabileceği dü şünülmektedir (Çizelge 1). Bitki boyuna ait elde edilen veriler Ekiz (1980), Oral ve Kara (1989), K ı ll ı (1995), Gür ve ark. (1997) ve Özer ve ark. (2003) ile benzer bulunmu ştur. Sap çap ı : Sap çap ı bak ı m ı ndan ilk y ı l en yüksek değer Alhaja (2.850 cm) ve TR-6149 (2.825 cm)'dan, ikinci y ıl TR-4098 (2.775 cm)'den, iki y ı ll ı k ortalamalara göre Alhaja (2.788 cm) ve TR-6149 (2.725 cm)'dan, en dü şük de ğeri ise ilk y ı l AS-615 (2.200 cm)'den, ikinci y ı l C-207 (2.350 cm)'den ve iki y ı ll ı k ortalamalara göre C-207 (2.350 cm) ve AS-615 (2.363 cm)'den elde edilmi ştir (Çizelge 3). Bu veriler Özer ve ark. (2003) taraf ı ndan yap ı lan çal ışma ile paralellik göstermektedir Tabla çap ı : Tabla çap ı bak ı m ından ilk y ıl en yüksek de ğeri Alhaja ( cm) ve Nantio ( cm), ikinci y ı l TR-6149 ( cm) ve Alhaja ( cm), iki y ı ll ı k ortalamalara göre ise Alhaja ( cm), en dü şük değeri ilk y ı l C-207 ( cm), ikinci y ı l Coban ( cm) ve iki y ı ll ı k ortalamalara göre ise C- 207 ( cm) ve Coban ( cm) vermi ştir (Çizelge 3). Elde edilen bu veriler Özer ve ark. (2003)'na benzerlik göstermesine ra ğmen Karaaslan ve Sö ğüt (2003)'ün elde etti ği bulgulardan yüksek olmu ştur. Bu farkl ı l ık hem denemenin kuruldu ğ u alanlar ın, hem genotiplerin farkl ı l ığı ndan hem de Karaaslan ve Sö ğ üt (2003)'ün denemelerinin kuru ko şullarda yap ı lm ış olmas ı ndan kaynaklanm ış olabilir. Bin tane a ğı rl ığı : Bin tane a ğı rl ığı bak ı m ı ndan ilk y ı l en yüksek değeri TR-6149 (6.808 g), ikinci y ı l Alhaja (6.980 g) ve iki y ı ll ı k ortalamalara göre ise Alhaja (6.819 g) ve TR-6149 (6.813 g) vermi ştir. En dü şük değer ilk y ı l AS-6310 (5.730 g), ikinci y ı l Nantio (4.868 g) ve iki y ı ll ı k ortalamalara göre ise Nantio (5.419 g) vermi ştir (Çizelge 3). Elde edilen bulgular Özer ve ark. (2003), Karaaslan ve ark. (1999), Karaaslan (2001)'e paralellik göstermektedir. Ancak Arslan ve ark. (2003) ile Karaaslan ve Sö ğüt (2003)'ün elde etti ği verilerden yüksek olmu ştur. Farkl ı l ı k Karaaslan ve Sö ğüt (2003)'ün denemelerini kuru ko şullarda yapm ış olmalar ı ndan kaynaklanmaktad ı r.

4 362 TARIM BILIMLERI DERG İ S İ 2008, Cilt 14, Say ı 4 Çizelge 2. Ayçiçeğ i Genotiplerine Ait FDe ğ erleri ve Varyans Analiz Tablosu. Varyasyon SD Verim Bitki boyu Sap Çap ı Tabla Çap ı Bin tane a ğı r (g) Yağ oran ı kaynaklar ı (kg/da) (cm) (cm) (cm) (%) Y ı l ** ** 0.253ns ** 7.677** ** Genotip ns 3.401** 2.212** 2.202** 4.362** ** Y ı lxgenotip *" 0.712ns 0.757ns 1.918* 1.433ns ** CV *,** 0.05 ve 0.01 ihtimal seviyesinde önemli, ns= önemsiz, SD= Serbestlik derecesi Çizelge 3. Ayçiçeğ i Genotiplerinin "LSD Çoklu Kar şı la şt ı rma" Testine Göre Grupland ı rmas ı. incelenecek Özellikler 2002 Genotipler Verim Bitki boyu (cm) Sap Çap ı Tabla Çap ı (cm) Bin tane Yağ oran ı (%) (kg/da) (cm) ağı r. (g) PR-64A abc ab bc abc ef TR ab ab bc ab b ISERA abc bc bc ab g TR ab ab bc ab ab C d bc c abc fg AS ab c bc ab efg SANBRO abc abc abc abc de COBAN ab bc bc abc a AS cd ab abc abc bc ALHAJA ab a a ab cd AS bcd abc ab c fg NANTIO abcd ab a bc de TR a a bc a ab Ort a a b a b 2003 PR-64A bcd ab abc abcd bcd TR a a abc bcd ab ISERA abc ab abc 62.68abcd d TR abcd ab bc 62.78abcd d C cd b bc cd abc AS abcd ab ab bcd bcd SANBRO abcd ab abc abc d COBAN ab ab c de cd AS cd ab abc de d ALHAJA abcd ab a a cd AS d ab abc cd bcd NANTIO abcd b bc e a TR ab ab a ab bcd Ort b b a b a Y ı l PR-64A abc abc abc bc 63.31abc de Ort TR ab ab ab bc abc a ISERA abcd abc cd bc ab f TR a abc abc bc ab abc C abcd c d c bc ef AS abcd abc d bc ab de SANBRO bcd abc 2.563abcd ab ab de COBAN cd ab bcd c cd a AS abcd bc abc bc bc cd ALHAJA c abc a a a cd AS abc abc 2.588abcd bc cd ef NANTIO abcd abc 2.525abcd ab d bc TR abc a a bc a ab Minimum Maximum Ortalama LSD (Bitki boyu): Y ıl 2.976, Genotip: 7.586, Y ılx Genotip: , LSD (Sap çap ı): Yıl: 0.106, Genotip , Yılx Genotip:0.384, LSD (Tabla çap ı) Yıl: 0.678, Genotip: 1.730, Yılx Genotip: 2.446, LSD (Verim): Y ıl: 9.974, Genotip: Yılx Genotip: , LSD (Bin tane): Yıl: 2.091, Genotip: 5.331,Y ılx Genotip: 7.543, LSD (Yağ oran ı): Yıl: 0.559, Genotip: 1.426,Yılx Genotip: 2.017

5 TOZLU E., T. D İZİ KISA, A. M. KUMLAY,'M. OKÇU, M. PEHLUVAN ve C. KAYA, "Erzurum-Pasinler ekolojik ko ş ullar ı nda 363 yeti ştirilen baz ı ya ğ l ı k ayçiçe ğ i (Helianthus annuus L.) hibridlerinin agronomik performanslar ı n ı n belirlenmesi" Çizelge 4. Ayçiçe ğ i Genotiplerinin Korelasyon Tablosu. Ya ğ Oran ı Bin tane Tabla Çap ı Verim " 0.187* ns Bitki Boyu "* 0.232** ** Sap Çap ı ns 0.421** Tabla Çap ı 0.253** ns Bin Tane ns Yağ Oran ı Sap Çap ı Bitki Boyu Verim 0.150ns 0.433** ns Yağ Oran ı : Yağ oran ı bak ı m ı ndan ilk y ıl en yüksek de ğeri Coban (% ), ikinci y ı l Nantio (% ), iki y ı ll ı k ortalamalarda ise Coban (% ) ve TR-4098 (% ) alm ışt ı r. En dü şük değer ilk y ı l Isera (% ), ikinci y ı l Isera (% ), TR-3080 (% ), Sanbro (% ) ve AS-508 (% ), iki y ı ll ı k ortalamalara göre ise Isera (% ) alm ışt ı r (Çizelge 3). Elde edilen ya ğ oran ı verileri Özer ve ark. (2003) ile benzerlik göstermektedir. Ya ğ oran ı ndaki farkl ı l ığı n, çevresel ko şullar ve kültürel uygulamalar ile genotiplerin genotipik yap ı lar ına göre de ğ i şiklik gösterdi ği farkl ı ara şt ı rmac ılar taraf ı ndan bildirilmektedir (Haris et al. 1978, Dedio 1985, Amir and Khalifa 1991 ve Esechie et al. 1996). incelenen özelliklerin ili şki tablosu (Çizelge 4) olu şturuldu ğ unda verim-bin tane a ğı rl ığı aras ı nda 0.05 seviyesinde, verim-bitki boyu, bitki boyu-bin tane, sap çap ı-tabla çap ı, tabla çap ı-ya ğ oran ı aras ı nda ise 0.01 seviyesinde pozitif ili şki tespit edilmi ştir. Verim-ya ğ oran ı aras ı nda 0.05 seviyesinde, bitki boyu-ya ğ oran ı, bitki boyu-tabla çap ı aras ı nda ise 0.01 seviyesinde negatif ili şki bulunurken, verim-tabla çap ı, verim-sap çap ı, bitki boyu-sap çap ı, sap çap ı -bin tane, tabla çap ı- bin tane ve bin tane-ya ğ oran ı aras ı ndaki ili şki önemsiz bulunmu ştur Sonuç Yap ı lan çal ışma sonucunda bu bölgede ya ğ l ı k ayçiçeğini yeti ştirmede herhangi bir problem olmad ığı ortaya konulmu ştur. Erzurum ekolojik ko şullar ı nda tohum verimi ve ya ğ oran ı bak ı m ı ndan denemede kullan ı lan ayçiçeği genotipleri aras ı nda TR-3080, TR- 4098, TR-6149 ve Nantio genotiplerinin daha üstün bir performansa sahip oldu ğ u belirlenmi ştir. Ancak ya ğ oran ı ve tohum verimi bak ı m ından yüksek ve son y ı llarda geli ştirilmi ş ayçiçeğ i genotiplerini de içerisine alan bir çal ışman ı n yap ı lmas ı na ihtiyaç duyulmaktad ı r Kaynaklar Anonim, (eri ş im tarihi: ). Arslan, B., F. Altuner ve Z. Ekin K ı s ıtl ı koşullarda yetiştirilen baz ı ayçiçeğ i (Helianthus annuus L.) çe şitlerinin verim ve verim özellikleri üzerinde bir ara şt ı rma. Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kongresi, Cilt 1: , Ekim 2003, Diyarbak ı r. Amir, H.A. and F.M. Khalifa Performance and yield of sunflower (Helianthus annuus L.) genotypes under rainfed and irrigated conditions in Sudan. J. Agric. Sci. 116: Dedio, W Effect of seeding and harvesting dates on yield and oil quality of sunflower genotypes. Can. J. Plant Sci. 65: Demirci, M. ve M. Alpaslan Türkiye'de Bitkisel Ya ğ Sanayinin Durumu. Agroteknik Tar ım Teknoloji Derg. 6: Ekiz, E Ayçiçe ğ i (H. annuus L.) kardeş döllerinde farkl ı yöntemlerle döl geli ştirilmesi ve sentetik çe şit elde edilmesi üzerine ara şt ı rmalar. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yay ı nlar ı, No: 736: 149, Ankara. Esechie, H.A., S. Elias, V. Rodriquez and H.S. Al-Asmi Response of sunflower (Helianthus annuus L.) to planting pattern and population density in desert climate. J. Agric. Sci. 126: Gür, M.A., P. K ı l ıç, A. Özel ve O. Çokur Harran ovas ı ko ş ullar ı nda farkl ı ayçiçe ğ i (Helianthus annuus L.) verim ve verim unsurlar ı na etkisi üzerine bir ara ştı rma. Türkiye 2. Tarla Bitkileri Kongresi, , Eylül 1997, Samsun. Haris, H.C., J.R. Mc William and W.K. Mason Influence of temperature on oil content and composition of sunflower seed. Aust. J. Agric. Res. 29: İ lba ş, A., İ. Y ı ld ı r ım, B. Arslan, Ö. Dede ve E. Günel Van ekolojik ko şullar ı nda baz ı ayçiçeğ i (Helianthus annuus L.) çe şitlerinin verimi ve önemli tar ı msal özellikleri üzerinde bir ara şt ırma. Yüzüncü Y ı l Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi 6(3):

6 364 TARIM B İ L İMLER İ DERGISI 2008, Cilt 14, Say ı 4 İ llisulu, K. ve O. Arslan Baz ı yabanc ı ve yerli ayçiçe ğ i çeşitleri üzerinde adaptasyon ve melezleme ara şt ı rmalar ı. Türkiye Bilimsel Ara şt ı rma Kurumu IV. Bilim Kongresi Tebli ğleri, 1-5, 5-8 Kas ı m 1973, Ankara. Kara, K Erzurum ekolojik ko ş ullar ı nda gömme ve yazl ık ekilen baz ı ya ğ l ı k (Helianthus annuus L.) çe şitlerinin fenolojik morfolojik özellikleri ile verim ve verim de ğerleri üzerinde bir ara şt ı rma. Doğa Türk Tar ı m ve Ormanc ı l ık Dergisi 10: Kara, K Baz ı yerli ve yabanc ı ya ğ l ı k ayçiçeğ i (Helianthus annuus L.) çe şitlerinin zirai karakterleri üzerine bir ara şt ı rma. Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi 22: Karaaslan, D Diyarbak ır kuru ko şullar ı nda farkl ı dozlarda potasyum humat ve yaprak gübresi uygulamalar ı n ı n ayçiçe ğ i (Helianthus annuus Lynde verim ve verim unsurlar ı üzerine etkisi. Türkiye IV. Tarla Bitkileri Kongresi, 23-28, Eylül, Tekirda ğ. Karaaslan, D. ve T. Sö ğüt Kuru ko şullarda yeti ştirilen baz ı ayçiçe ğ i(helianthus annuus L.) çe ş itlerinin agronomik özellikleri. Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kongresi, Tarla Bitkileri Islah ı Cilt 1., s: , Ekim 2003, Diyarbak ı r. K ı ll ı, F Kahramanmara ş ekolojik ko şullar ı nda yağ l ı k melez ayçiçe ğ i (Helianthus annuus L.) çeşitlerinin verim ve verim unsurlar ı üzerine bir ara şt ı rma. Doğa Türk Tar ı m ve Ormanc ı l ı k Dergisi 21: Oral, E. ve K. Kara Erzurum ekolojik ko şullar ı nda baz ı ya ğ l ı k ayçiçe ğ i çe şitleri üzerinde bir ara ştı rma. Doğ a Türk Tar ı m ve Ormanc ı l ı k Dergisi 13(2): Özer, H., E. Öztürk ve T. Polat Erzurum ekolojik ko ş ullar ı nda yeti ştirilen baz ı ya ğ l ık ayçiçeğ i (Helianthus annuus L.) hibritlerinin agronomik performanslar ı n ı n belirlenmesi. T. J. Agric. For. 27: Turhan, H., Y. Kaya ve İ. Öztürk Baz ı hibrit ayçiçeğ i çeşitlerinin verim, verim unsurlar ı ve yağ oranlar ı n ı n karşı la şt ı r ı lmas ı. Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, Cilt I, 21-24, 5-9 Eylül 2005, Antalya. İletişim Adresi: Elif TOZLU Do ğ u Anadolu Tar ımsal Ara şt ı rma Enstitüsü-Erzurum Tel: E-posta: elifalpertozluhotmail.com Karaaslan, D., T. Sö ğüt ve D. Şakar Diyarbak ı r sulu koşullar ında ikinci ürün tar ı m ı na uygun ayçiçeğ i çeşitlerinin belirlenmesi. Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi, 52-56, Kas ım 1999, Adana.