Planetaryumların Öğretim Potansiyeli Hakkında Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının Görüşleri

Transkript

1 38 Part B: Türk Fen Eğitimi Dergisi. 13(1), Part B: Türk Fen Eğitimi Dergisi Mart 2016, Cilt 13, Sayı 1, ISSN: doi: /tused.10159a Planetaryumların Öğretim Potansiyeli Hakkında Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının Görüşleri Aykut Emre BOZDOĞAN 1 Fikret USTAOĞLU 2 1 Doç. Dr., Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Tokat-TÜRKİYE 2 Öğr. Gör., Giresun Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Giresun -TÜRKİYE ÖZET Yapılan bu çalışmayla astronomi ve uzay konularının/kavramlarının öğretimi için önemli bir potansiyele sahip olduğu düşünülen planetaryumların öğretmen adaylarının gözünden değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi Planetaryumuna bir gezi düzenlenmiştir öğretim yılında gerçekleştirilen çalışmaya 22 kadın 9 erkek olmak üzere toplam 31 dördüncü sınıf Fen Bilgisi öğretmen adayı katılmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden bütüncül tek durum desenine göre gerçekleştirilen çalışmanın verileri, araştırmacı tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu ile toplanmıştır. Gezi sonrası yapılan görüşme sonucunda öğretmen adayları planetaryumların öğretici, ilgi çekici, eğlenceli ve öğrencilerin fen derslerine karşı motivasyonlarını arttırabilecek etkileyici bir atmosfere sahip olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca öğretmen adayları, planetaryumların soyut fen konularını ve kavramlarını somutlaştırarak kalıcı ve anlamlı öğrenmeyi kısa sürede sağlayabileceğini düşünmektedirler. Yine öğretmen adayları gezinin bir amaç doğrultusunda ders ile ilişkilendirilerek gerçekleştirilmesinin geziye olumlu katkılar sağlayabileceğini ifade etmişlerdir. Anahtar Kelimeler: Planetaryum; Fen Bilimleri Dersi; Öğretmen Adayı; Alan Gezileri. Pre-Service Science Teachers Views about Instructional Potential of Planetariums ABSTRACT This study aimed at evaluating planetariums which are considered to have important potentials for teaching of astronomy and space subjects/concepts from the pre-service teachers perspectives. Within this scope, a trip was organized to Ondokuz Mayıs University (OMU) Planetarium. Total 31 fourth year pre-service science teachers, 22 females and 9 males, participated in the study which was conducted in academic year. Holistic single case design, one of the qualitative research methods, were utilised in the study and the data of the study was obtained via semi-structured interviews developed by the researcher. As a result of the interviews carried out after the trip, pre-service teachers stated that planetariums were educational, interesting, fun, and they had an impressive atmosphere which would promote students motivation towards science courses. Moreover, pre-service teachers think that planetariums can be an effective tool to facilitate permanent and meaningful learning via teaching abstract science topics and concepts via concretising them in a short time. In addition, pre-service teachers stated that associating the trip with the course in line with a purpose would make important contributions to the trip. Keywords: Planetarium; Science Course; Pre-Service Teachers; Field Trips. Sorumlu Yazar aykutemre@gmail.com

2 Bozdoğan, A.E., & Ustaoğlu, F., (2016). Planetaryumların Öğretim Potansiyeli Hakkında GİRİŞ Günümüzde eğitim ve öğretim faaliyetleri okulların dışında her yeri kapsayacak şekilde yaşam boyunca devam eden bir sürece dönüşmüştür. Okullarda verilen eğitime ve öğretim faaliyetlerine göre daha doğal, esnek ve eğlenceli olan bu çevreler sundukları değişik aktivitelerle bireylerin ilgi alanlarına ve kendi öğrenme hızlarına göre öğrenme fırsatı sunmaktadır. Bununla beraber bu çevreler öğrencilerin farklı deneyimler kazanmaimkânı sağlayan, öğretimi kitaba bağımlı olmaktan ve sınıf atmosferinden kurtaran zengin öğretim kaynakları olup, okulda verilen eğitim ve öğretim faaliyetlerini destekler niteliktedir (Demir, 2007; Özgen, 2011; Tatar ve Bağrıyanık, 2012; Taylor ve Caldarelli, 2004). Yapılan çalışmalarda öğrencilerin disiplinli sınıf ortamlarından ziyade esnek olan okul dışı çevreleri tercih ettikleri görülmekte (Noel, 2007) ve öğrencilerin en fazla akıllarında kalan bilgi ve deneyimlerin, okul dışı çevrelere yapılan geziler sonucu gerçekleştirilen öğrenmeler sonucunda oluştuğu belirtilmektedir. Çünkü bu yerlere yapılan geziler geleneksel sınıf çevrelerine göre öğrencilerin motivasyonlarını daha fazla arttırmakta ve eğlenerek öğrenmelerine imkân sağlamaktadır (Krakowka, 2012). Okullarda verilen eğitimi destekleyen bu kaynaklar birçok toplumsal alanı kapsamaktadır. Bunlardan bazıları; hayvanat bahçeleri, botanik parkları, müzeler, kütüphaneler, akvaryumlar, planetaryumlar, devlet kurumları, fabrikalar, doğal anıtlar ve milli parklar olarak sıralanabilir (Demir, 2007; Gerber, Cavallo ve Marek, 2001; Hannu, 1993; Howe ve Disinger, 1988; Özgen, 2011). Görüldüğü gibi bu yerlerden birisi de planetaryumlardır. Modern anlamda ilk planetaryum 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Münih teki Deutsches Museum da kurulmuştur (Ateş, 2009). Günümüzde ise sayısı giderek artan planetaryumlarda kubbeye yansıtılan simülasyonlarla bir sanal-gerçeklik oluşturulmaktadır. Bu sayede ziyaretçilerine eşsiz görüntüler sunmakla kalmayıp adeta uzayda gezinti yapıyor hissi vererek özellikle öğrencilerin astronomi konu ve kavramlarını bilimsel olarak öğrenmelerine de katkı sağlamaktadır (Chastenay, 2015; Burney ve Lock, 2007). Planetaryumlar ziyaretçilerinin uzay hakkındaki bilgilerini geliştirebilen, evreninin sırlarını keşfetmelerine ve anlamalarına katkı sağlayan (Jingbao, 1992; Pires, 2007; Sumners, Reiff ve Weber, 2008) mekânlar olup, günler ya da yıllar süren gök hareketlerini birkaç dakika içinde ziyaretçilerinin görmelerine imkân sağlayacak özelliktedir. (Plummer, 2009). Planetaryumların öğretim boyutu üzerine yapılan çalışmalar, özellikle öğrencilerin zihinlerinde canlandırmada zorlandıkları astronomi ile ilgili konu ve kavramların bu mekânlarda çok rahatlıkla ve kısa sürede öğretilebileceğini göstermiştir (Bishop, 2003; Fletcher, 1980; Mallon ve Bruce, 1982; Türk, 2010). Yine planetaryumlarda gerçekleştirilen aktivitelerin öğrencilerin üç boyutlu düşünme becerilerini geliştirdiğini ve referans sistemlerini anlamalarını sağladığı belirlenmiştir (Türk, 2010, Türk ve Kalkan, 2015). Bunun yanı sıra planetaryumlardaki simülasyonlarla yıldızların ve gezegenlerin periyodik hareketlerinin anlaşılması noktasında da etkili sonuçlar verdiği görülmüştür (Plummer, 2009; Plummer, Kocareli ve Slagle, 2014). Mallon ve Bruce (1982) ise sınıf içinde astronomi kavramlarının öğretiminin, planetaryumlar kadar etkili olamayacağını belirtmiştir. Ülkemizde ise sayıları çok fazla olmayan planetaryumların sayısının arttırılması ve özellikle öğrencilerin astronomi ile ilgili kavramları etkili bir şekilde öğrenmesi için bu alanda çalışmalar yapılması gerektiği görülmektedir. Bu kapsamda yapılan çalışmayla okul dışı çevrelerden birisi olan ve özellikle astronomi konu ve kavramlarının öğretimi için önemli bir potansiyele sahip olduğu düşünülen planetaryumların öğretmen adaylarının gözünden değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Yapılan çalışmayla düzenlenen bir planetaryum gezisine katılan öğretmen adaylarının planetaryumları nasıl bir ortam olarak tanımladıkları, planetaryumda en çok dikkatlerini çeken durumların ne olduğu, Fen Bilimleri dersleri açısından önemi ve planetaryumlara gezi düzenleyecek öğretmenlerin nelere dikkat etmesi gerektiği konularındaki görüşlerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

3 40 Part B: Türk Fen Eğitimi Dergisi. 13(1), YÖNTEM a) Araştırma Modeli Araştırma nitel araştırma yöntemlerinden bütüncül tek durum desenine göre gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışmada Fen Bilgisi öğretmen adaylarının planetaryumlar hakkındaki düşüncelerinin derinlemesine incelenmesi amaçlandığı için bu desen seçilmiştir. Bu kapsamda öğretmen adaylarıyla OMÜ Planetaryumu na gezi düzenlenmiş ve ziyaret sonrasında öğretmen adaylarının görüşme sorularına verdikleri cevaplardan veriler elde edilmiştir. b) Gezi süreci Yapılan gezi ile ilgili detaylı bilgi aşağıda sunulmuştur. 1. Saat da 31 öğretmen adayı ile gezi yerine hareket edildi. Gezi öncesi otobüste öğretmen adaylarına gezi yerini tanıtan tanıtım broşürü dağıtıldı. Geziye katılan bütün katılımcıların broşürü okumaları istendi. 2. Saat de gezi yeri olan OMÜ Planetaryumu na varıldı. Saat de planetaryumda simülasyon öncesi 1 rehber planetaryumun yapısı ve organizasyon ile ilgili yaklaşık 10 dakika süren bilgi verdi. Daha sonra bir diğer rehber, uzay ve astronomi ile ilgili temel bilgiler içeren ve yaklaşık 10 dakika süren bir sunum yaptı. 3. Simülasyonlarla gösterilerin yapıldığı asıl salona geçildi. Burada 1 rehber bilgisayar ve özel projeksiyon yardımıyla yaklaşık 15 dakika süren çeşitli bilgileri görseller ile sundu. Daha sonra güneş sisteminin anlatıldığı video sunumu projeksiyon yardımıyla gerçekleştirildi. Yaklaşık 20 dakika kadar süren sunum sonunda salon dışına geçildi. 4. Salon dışında rehberle soru cevap şeklinde yaklaşık 10 dakika kadar süren bir bilgi alış verişi sağlandı ve daha sonra öğrencilere 10 dakikalık serbest zaman dilimi verildi. Gezi sonunda toplu halde fotoğraflar çekildi. 5. Yaklaşık 1 saat 15 dakika süren gezinin ardından saat de planetaryumdan dönüş için hareket edildi. c) Çalışma grubu öğretim yılında gerçekleştirilen çalışmaya 22 kadın 9 erkek olmak üzere toplam otuz bir 4. sınıf Fen Bilgisi öğretmen adayı katılmıştır. Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının hiçbirisi daha önce planetaryuma gitmemiş olup, yaş aralıkları ise 21 ile 25 arasında değişmektedir. Çalışmaya katılan öğretmen adaylarının gruplara göre demografik özellikleri Tablo 1 de sunulmuştur. Tablo 1. Çalışma grubu öğretmen adaylarının demografik bilgileri (N=31) Demografik Bilgiler Çalışma Grubu (f) Demografik Bilgiler Çalışma Grubu (f) Mezun olunan lise türü Geziye gittikleri dönem Genel lise 20 Üniversitede 6 Anadolu Lisesi 6 Lisede 10 Diğer 5 İlköğretimde 8 Geziye katılma durumu Geziye nerelere gittikleri Evet 24 Bilim Merkezi/Müze 5 Hayır 7 Hayvanat Bahçesi 6 Geziye kiminle katıldığı Botanik Parkı 3 Okulla 22 Milli Park 4 Ailemle/arkadaşlarımla 2 Doğal anıt 3 Sanayi/Kamu kurumları 3

4 Bozdoğan, A.E., & Ustaoğlu, F., (2016). Planetaryumların Öğretim Potansiyeli Hakkında d) Veri Toplama Araçları Verilerin toplanması sürecinde, araştırmacı tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Araştırmacı tarafından geliştirilen ölçme aracı toplam 4 sorudan oluşmaktadır. Üç farklı uzmandan (1 dil uzmanı, 2 alan eğitimi uzmanı) görüş alınarak ölçme aracının kapsam geçerliği sağlanmaya çalışılmıştır. Geziden 2 gün sonra yapılan görüşmeler 3-4 kişiden oluşan odak grup görüşmeler şeklinde gerçekleştirilmiştir. Her grup için görüşme yaklaşık 10 dakika, toplamda ise 90 dakika sürmüştür. Yarı yapılandırılmış görüşme soruları ise şunlardır: 1.Planetaryumu değerlendirir misin? Sence nasıl bir ortamdı? 2.Planetaryumda ilk dikkatini çeken şey ne oldu? Neden? 3.Planetaryumların Fen Bilimleri dersi açısından öğrencilere katkı sağlayabileceğini düşünüyor musun? Ne gibi katkılar sağlayabileceğini düşünüyorsun? 4.Planetaryumların etkili bir biçimde kullanması için sence öğretmenler nelere dikkat etmelidir? e) Veri Analizleri Yarı yapılandırılmış görüşme formundaki 4 soru içerik analizine tabi tutuldu. Öğretmen adaylarının ses kayıtlarından elde edilen veriler iki araştırmacı tarafından birbirinden bağımsız olarak analiz edildi ve öğretmen adaylarının ifadeleri isimlendirilerek kodlandı. Daha sonra bu kodlar bir araya getirilerek ortak yönlerine göre temalar oluşturuldu. Son olarak araştırmacılar bu kodları ve temaları düzenleyerek tablolaştırdı. Yapılan içerik analizi sonucunda uyuşum yüzdesinin yaklaşık %92 olduğu görüldü. İçerik analizi sonucunda oluşturulan tablonun altında, öğretmen adaylarının düşüncelerinden bazı örnek ifadeler aynen verildi. BULGULAR Öğretmen adaylarının yarı yapılandırılmış görüşme sorularına verdikleri cevaplar incelenmiş ve Tablo 2, 3, 4 ve 5 de sunulmuştur. Tablo 2. Planetaryumu değerlendirir misin? Sence nasıl bir ortamdı? sorusuna verilen cevapların içerik analizi sonuçları (N=31) Tema Kod Açıklama f Ortam Öğretici Uygun donanımlarla öğretici bilgiler sunulması 14 İlgi çekici İlgi çekici bir dizayna sahip olması 12 Eğlenceli Eğitsel açıdan eğlenceli bir ortam olması 11 Sıra dışı İlk defa görenler için etkileyici bir ortam olması 6 Motivasyon İlk defa görenler için motivasyon sağlayan bir ortam olması 4 Küçük Ortamın küçük olması 4 Etkileşimli Öğrenciler için etkileşimli bir ortam olması 1 Deneyim Çok güzel bir deneyim sağlanabilecek bir ortam olması 1 Öğretmen adaylarının 14 ü planetaryumu öğretici, 12 si ilgi çekici, 11 i de eğlenceli bir ortam olarak gördüklerini ifade etmiştir. Bu kapsamda öğretmen adaylarından birisi Eğitsel açıdan eğlenceli ve öğrenciler için önemli informal öğrenme ortamlarından birisidir bence (E 4 ) derken bir diğeri ise Çok ilgi çekici geldi. Burayı gördükten sonra açıkçası gökyüzündeki cisimleri araştırmayı düşünüyorum şu an (K 8 ) şeklinde görüş bildirmiştir. Yine öğretmen adaylarından 6 sının planetaryumu sıra dışı bulduğu, 4 ünün motivasyon sağlayan bir ortam ve 4 ünün de küçük bir ortam olarak gördüğü tespit edilmiştir. Mesela öğretmen adaylarından birisi Öğretici ve sıra dışı buldum ben.(k 2 ) derken bir diğeri bu soruya Çok hoşuma gitti, özellikle küçük yaş grupları için ilgi çekici ve motivasyonu arttırıcı olabilir (K 6 ) cevabını vermiştir.

5 42 Part B: Türk Fen Eğitimi Dergisi. 13(1), Tablo 3. Planetaryumda ilk dikkatini çeken şey ne oldu? Neden? sorusuna verilen cevapların içerik analiz sonuçları (N=31) Tema Kod Açıklama f Ekipman Simülasyonların içeriği Simülasyonların gerçekçi olması 20 Görsel efektler Gök cisimleriyle ilgili görsel efektler 8 Projeksiyon Projeksiyonun yapısının farklı olması 3 Fiziki Ortam Kubbe Planetaryumun kubbemsi tavanı 10 Oturma düzeni Projeksiyon etrafına kümelenmiş oturma düzeni 3 Karanlık Ortamın karanlık olması 3 Akustik Ses sistemi 2 Öğretmen adaylarının planetaryumda en çok dikkatini çeken durumların sırasıyla; simülasyonların içeriği (20 kişi), planetaryumun kubbemsi tavanı (10 kişi) ve simülasyondaki görsel efektler (8 kişi) olduğu görülmüştür. Öğretmen adaylarından birisi bu soruya. gerçekten canlı olarak gezegenleri, yıldızları izliyormuşum gibi geldi o çok dikkatimi çekti (K 3 ) derken bir diğeri Bazı gök cisimlerinden oluşan yapıların hayvan şekillerine benzetilmesi ve görsel efektler ilgilimi çekti (E 6 ) şeklinde görüş bildirmiştir. Yine bir başka öğretmen adayı bu soruya Dikkatimi çeken şey tavanının kubbemsi olmasıydı (E 28 ) demiştir. Öğretmen adaylarının dikkatini çeken farklı durumlarda mevcuttur. Bunlar sırasıyla projeksiyonun yapısı, planetaryum içindeki oturma düzeni ve ortamın karanlık olması (3 er kişi) olarak sıralanabilir. Öğretmen adaylarından birisi bu soruya Projeksiyon çok dikkatimi çekti, daha önce görmediğim bir projeksiyon tipiydi. (K 24 ) derken bir diğeri ise bu soruya Oradaki ortamın tasarımı, kubbesi, oturma düzeni dikkatimi çekti (E 9 ) şeklinde görüş bildirmiştir. Tablo 4. Planetaryumların Fen Bilimleri dersi açısından öğrencilere katkı sağlayabileceğini düşünüyor musun? Ne gibi katkılar sağlayabileceğini düşünüyorsun? sorusuna verilen cevapların içerik analiz sonuçları (N=31) Tema Kod Açıklama f Evet Öğrenme Kalıcı ve anlamlı öğrenmeyi sağlama (11) 15 Kısa sürede öğrenmeyi sağlama (3) Kavram yanılgılarını giderme (1) İlgi çekme Fene ve fen dersine ilgi çekme, merak uyandırma 10 Somutlaştırma Soyut bilgileri görsellerle somutlaştırma 9 Beceri geliştirme Gözlem yapma becerilerini geliştirme (3) 4 Araştırma ve inceleme becerileri geliştirme (1) Motivasyon Fen derslerine karşı motivasyonu arttırma 3 Tutum Fen dersine karşı olumlu tutum geliştirme 1 Kısmen Kalıcı öğrenme Dersle ilişkilendirilirse kalıcı öğrenme sağlama 2 Somutlaştırma Dersle ilişkilendirilirse soyut kavramları somutlaştırma 2 Öğretmen adaylarından 15 i planetaryumların fen bilimleri dersi kapsamında öğrencilerin çeşitli kavramları kısa sürede anlamlı ve kalıcı bir şekilde öğrenmelerine katkı sağlayabileceğini, 10 u fene ve fen derslerine karşı ilgilerini arttırabileceğini ve 9 u da çeşitli soyut kavramları somutlaştırabileceğini ifade etmiştir. Bu noktada bir öğretmen adayı Tabi oldukça potansiyeli var. Uzay, gezegen, yıldızlar soyut kavramlar, buralarda daha anlamlı olarak öğrenebilirler (E 1 ) derken bir diğeri ise Evet var. Uzay ve evren konuları biraz sıkıcı bence fazla dikkat çekmiyor. Ama orada daha kalıcı öğrenebilirler çünkü yaparak yaşayarak öğreniyorlar (K 21 ) şeklinde görüş bildirmiştir. Bu soruya bir diğer öğretmen adayı

6 Bozdoğan, A.E., & Ustaoğlu, F., (2016). Planetaryumların Öğretim Potansiyeli Hakkında ise Kesinlikle eğitici olduğunu düşünüyorum. Bu dersi sevmeyen öğrencinin bile ilgisini çekip dersi sevmesine katkı sağlayabilir (K 2 ) cevabını vermiştir. Tablo 5. Planetaryumların etkili bir biçimde kullanması için sence öğretmenler nelere dikkat etmelidir? sorusuna verilen cevapların içerik analizi sonuçları (N=31) Tema (N=31) Kod Açıklama f Gezi öncesi Bilgi toplama Planetaryumun içeriği ile ilgili bilgi toplamalı 17 eğitimsel Bilgilendirme Öğrencilere gezi süreci ile ilgili ön bilgi vermeli 13 hazırlık Öğretim Simülasyonların içeriğindeki kavramları/konuları gezi öncesi 11 sınıfta işlemeli Amaç Gezinin amacını belirleyerek, geziyi dersle/kazanımlarla 9 ilişkilendirmeli Ön ziyaret yapmak Planetaryumu gezi öncesi ziyaret etmeli 8 Motivasyon Gezi öncesi öğrencileri güdülemeli 3 Rehber Rehber ihtiyacını gidermeli 3 Öğretim materyalleri Gezide kullanılacak öğretim materyallerini hazırlamalı 3 Gezi öncesi Randevu Planetaryumdan randevu almalı 7 bürokratik Öğrenci sayısı Öğrenci sayısını ayarlamalı 3 işler İzin Gerekli izinleri almalı 1 Ulaşım Ulaşım vasıtalarını ayarlamalı 1 Gezi esnası İçerik sunumu Öğrenci seviyesine uygun içerik sunulmasını sağlamalı 11 faaliyetler Rehberlik Öğrenci seviyesine uygun rehberlik yapılmasını sağlamalı 2 Tablo 5 incelendiğinde öğretmen adaylarının gezi öncesi eğitimsel hazırlık faaliyetleri üzerinde sıklıkla durdukları görülmektedir. Bu kapsamda öğretmen adaylarından 17 si gezi öncesi öğretmenlerin planetaryumun içeriği ile ilgili bilgi toplanması gerektiğini ve 13 ü de gezi öncesi öğretmenlerin öğrencilerini bilgilendirmeleri gerektiğini ifade etmiştir. Bu kapsamda bir öğretmen adayı Bence önceden öğrenmeli gidilecek yerde hangi gösterilen falan olacağını, ona göre kendi de bilgi toplayıp öğrencilere önceden bir sunum yapabilir. (K 21 ) şeklinde görüş bildirmiştir. Öğretmen adaylarından 11 i planetaryumda verilecek kavram ve konuların gezi öncesi sınıfta işlenmesi ve ön bilgi almış bir şekilde öğrencilerin gelmesi gerektiğini, 9 u gezinin derslerdeki konu/kazanımlarla ilişkilendirilerek bir amaç doğrultusunda yapılması gerektiğini ve 7 si de planetaryum gezisi öncesi öğretmenlerin randevu alması gerektiğini ifade etmiştir. Bu kapsamda bir öğretmen adayı Öğretmenler hangi amaç için buraya geleceğine dair önce bir plan yapmalı. Ondan sonra öğrencilere hangi kazanımları kazandıracağını belirlemelidir (K 19 ) derken bir diğer öğretmen adayı ise bu soruya Ön hazırlık yapması ve dersle ilişkilendirmeye dikkat etmesi gerekir bence. Yoksa çok fazla bir şey ifade etmeyebilir öğrenciler için (E 28 ) şeklinde görüş bildirmiştir. Gezi esnasında ise öğretmen adaylarından 11 i öğretmenlerin planetaryum da öğrenci seviyesine uygun içerik sunulmasını sağlaması gerektiğini belirtmiştir. TARTIŞMA ve SONUÇLAR Yarı yapılandırılmış görüşme formundan elde edilen veriler ışığında öğretmen adaylarının okul dışı öğrenme ortamlarından biri olan planetaryumları öğretici, ilgi çekici ve eğlenceli yerler olarak ifade ettikleri görülmüştür (Tablo 2). Planetaryum gezisi sürecinde öğretmen adaylarının en çok dikkatini çeken durumlar gösterilen simülasyonlar ve görsel efektler olarak belirlenmiştir. Bunun yanı sıra özel olarak tasarlanmış projeksiyon, planetaryumun kubbesi, projeksiyon etrafında oluşturulmuş oturma düzeni ve ortamın oldukça karanlık olması da dikkatlerini çeken diğer unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır (Tablo 3).

7 44 Part B: Türk Fen Eğitimi Dergisi. 13(1), Planetaryumların Fen Bilimleri dersi açısından öğrencilere katkı sağlayabilecek potansiyele sahip olduğu noktasında öğretmen adaylarının hem fikir oldukları görülmektedir. Bu kapsamda öğretmen adayları planetaryumların soyut fen konularını ve kavramlarını somutlaştırarak kalıcı ve anlamlı öğrenmeyi kısa sürede sağlayabileceğini düşünmektedirler. Ayrıca kavram yanılgılarını da giderebileceğini belirtmişlerdir. Bu yerlerin fene ve fen derslerine karşı ilgi ve tutumu olumlu yönde etkileyebileceğini, derse karşı motivasyonu arttırabileceğini ifade etmişlerdir. Bunun yanı sıra öğretmen adayları planetaryumlarda gözlem başta olmak üzere birçok becerinin de geliştirilebileceğini belirtmişlerdir (Tablo 4). Yapılan birçok çalışma okul dışı çevrelerin öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve psikomotor öğrenmeleri üzerinde olumlu etkileri olduğunu ortaya koymaktadır. Bunun yanı sıra yapılan çalışmalarda okul dışı çevrelere yapılan gezilerin öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirdiği, farkındalığı arttırdığı, gelecek öğrenmelere altyapı oluşturduğu sosyal becerileri geliştirdiği ve bağımsız inceleme yapma becerilerini geliştirdiğini belirtilmektedir (Anderson ve Lucas, 1997; DeWitt ve Storksdieck, 2008; Gerber ve diğ., 2001; Houser ve diğ., 2011; Krahenbuhl, 2014; Melber ve Cox-Petersen, 2005; Miglietta, Belmonte ve Boero, 2008; Morag ve Tal, 2012; Orion ve Hofstein, 1994; Pace ve Tesi, 2004; Skop, 2009). Öğretmen adaylarının planetaryumlara gezi düzenleyebilecek öğretmenlere de çeşitli tavsiyelerde bulunmaktadır. Bu kapsamda öğretmen adayları gezisi öncesi öğretmenlerin mutlaka planetaryum ile ilgili ön bilgi edinmeleri ve gezi yeri ile ilgili öğrencileri bilgilendirmeleri gerektiğinin altını çizmişlerdir. Yine öğretmen adayları gezinin bir amaç doğrultusunda ders ile ilişkilendirilerek gerçekleştirilmesinin geziye olumlu katkılar sağlayabileceğini ifade etmişlerdir. Yapılan bir çalışmada okul dışı çevrelerin, okullardaki fen öğretim programının içeriğine uygun yerler oldukları ve öğrencilere çeşitli bilgi ve deneyimler kazandırma potansiyelinin bulunduğu belirtilmiştir (Ramey-Gassert, 1997). Bunun yanı sıra öğretmen adayları gezi yerinden randevu alınmasının ve rehber ihtiyaçlarının giderilmesinin de önemine değinmişlerdir. Öğretmen adaylarının üzerinde durduğu bir diğer nokta da sunulan içeriklerin öğrenci seviyesine uygun bir şekilde planlanması gerektiğidir. Öğretmen adayları ayrıca bürokratik işlemlerin (izinler, ulaşım vasıtası, ücretler, gezi planı vs.) titizlikle yapılmasının altını çizmişlerdir (Tablo 5). Zaten yapılan çalışmalar da iyi planlanmış gezilerin amaçlarına ulaşabileceğini ortaya koymaktadır (Bozdoğan, 2007, 2012; Bozdoğan ve Yalçın, 2006; DeWitt ve Storksdieck, 2008; Güler, 2011; Lakin, 2006; Orion ve Hofstein, 1994; Özgen, 2011; Tatar ve Bağrıyanık, 2012). Bu kapsamda okul dışındaki bu çevrelerin okuldaki eğitimi destekleyecek şekilde düzenlenmesinde öğretmenlere büyük rol düşmektedir. Öğretmenlerin bu yerlere gezi düzenleme sürecine aktif olarak katılarak gerekli planlamaları yapmaları gerekmektedir. Sonuç olarak 2013 yılında güncellenen 3-8. Sınıflar Fen Bilimleri dersi öğretim programına bakmakta yarar vardır yılında güncellenen 3-8. Sınıflar Fen Bilimleri dersi öğretim programına göre Öğrencilerin fen bilimleri alanındaki bilgiyi anlamlı ve kalıcı olarak öğrenebilmeleri için sınıf içi ve okul dışı öğrenme ortamları, araştırma-sorgulamaya dayalı öğrenme stratejisine göre tasarlanır. Bu bağlamda informal öğrenme ortamlarından da faydalanılır. ifadesiyle okul dışı ortamlara atıfta bulunulmuştur (MEB, 2013). Bu durum planetaryum gibi okul dışı çevrelerle fen bilimleri dersi arasında köprü kurulması gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır. Çünkü bilime karşı tutumun, bilimsel düşünce sisteminin ve bilimsel bilgi altyapısının oluşturulduğu derslerin başında ortaokuldaki Fen Bilimleri dersi gelmektedir. İşte bu nedenle planetaryumlardaki içeriklerin özellikle Fen Bilimleri dersi öğretim programıyla ilişkilendirilmesi, fen okuryazarı olan, bilimi seven, anlayan ve kullanan/üreten yeni nesiller yetiştirilmesine önemli katkılar sağlayacaktır.

8 Bozdoğan, A.E., & Ustaoğlu, F., (2016). Planetaryumların Öğretim Potansiyeli Hakkında Pre-Service Science Teachers Views about Instructional Potential of Planetariums SYNOPSIS Out of school settings which support the education in schools involve many social places. Some of them are zoos, botanical gardens, museums, libraries, aquariums, planetariums, government agencies, factories, natural monuments, and national parks (Demir, 2007; Gerber, Cavallo and Marek, 2001; Hannu, 1993; Howe and Disinger, 1988; Özgen, 2011). As seen, one of these environments is planetariums. The research studies considering the educational dimensions of planetariums revealed that especially subjects and concepts related to astronomy which students had difficulty in visualizing in their minds would be taught in these places easily and in a short time (Bishop, 2003; Fletcher, 1980; Mallon and Bruce, 1982; Türk, 2010). Moreover, it was determined that the activities carried out in the planetariums improved students three dimensional thinking skills and enabled them to understand reference systems (Türk, 2010, Türk and Kalkan, 2015). In addition to this, it was observed that the activities gave effective results about understanding periodic movements of stars and planets with the simulations in the planetariums (Plummer, 2009; Plummer, Kocareli and Slagle, 2014). Mallon and Bruce (1982) stated that teaching of astronomy concepts within the classroom would not be as effective as planetariums. It is required that the number of planetariums which are few in number should be increased and studies in this area must be carried out so that students can learn the concepts related to astronomy effectively. This study aims at evaluating planetariums which are considered to be one of the out of school settings and to have important potentials for teaching of astronomy and space subjects/concepts from the perspectives of pre-service teachers. This research study aimed at revealing the following views of the pre-service teachers who participated in the trip organized to the planetarium: what were the planetariums like, what conditions attracted them most in the planetariums, the importance of planetariums considering Science courses, and to what teachers should pay attention when they are going to organize trips to planetariums. The study was carried out with holistic single case design, one of the qualitative research methods. This design was selected because the study aimed at gaining in-depth understanding of pre-service science teachers views about planetariums. Within this context, a trip was organized with pre-service teachers to OMU Planetarium and the data were obtained from the pre-service teachers responses to the interview questions after the visit. The study was carried out in academic year and total thirty one fourth year pre-service science teachers, 22 females and 9 males, participated in the study. Pre-service teachers who joined the study have never visited a planetarium before and their average age was between 21 and 25. Semi-structured interview forms developed by the researcher were used during the data collection process. The measurement tool developed by the researcher consists of total 4 questions. Three different experts opinions (one language expert and two experts from the field) were taken and the content validity of the tool was tried to be obtained. The interviews which were carried out 2 days after the trip were performed as focus group interviews composed of 3 or 4 people. The interview for each group lasted nearly 10 minutes and they totally lasted 90 minutes. 4 questions in the semi-structured interviews were analysed via content analysis. The data obtained from the voice recordings of the pre-service teachers were examined by the two researchers separately and the statements of the pre-service teachers were given names and coded. Then, these codes were gathered and themes were generated regarding their common points. Finally, the researchers organized these codes and themes and tabulated them. As a result of the content analysis, it was found that their matching

9 46 Part B: Türk Fen Eğitimi Dergisi. 13(1), percentage was 92%. Some example statements from the pre-service teachers views were given directly below the tables prepared as a result of content analysis. In the light of the data obtained from semi-structured interviews, it was found that preservice teachers described planetariums, one of the out of school settings, as educational, interesting and fun. During the planetarium trip, the conditions which drew pre-service teachers attention most were simulations and visual effects. In addition to this, the other factors which attracted their attention were a specially designed projector, dome of the planetarium, seating design around the projector and a quite dark atmosphere. It is revealed that pre-service teachers agree with each other about the potentials of the planetariums and the contributions they can make to students in Science Course. Within this context, pre-service teachers think that planetariums will concretize abstract science topics and concepts and thus, they will promote meaningful and permanent learning. Moreover, they determined that they would eliminate misconceptions. They stated that these places would affect interest and attitudes towards science and science courses positively and also increase motivation towards the course. In addition to this, pre-service teachers mentioned that mainly observation and many other skills would be developed in the planetariums. The pre-service teachers also offer suggestions to the teachers who are going to organize trips to planetariums. Within this framework, pre-service teachers highlighted that teachers must certainly gain prior knowledge about the planetariums and they are required to inform students about the trip site. Moreover, pre-service teachers stated that the trip must be associated with the course in line with a purpose and this would make positive contributions to the trip. In addition to this, pre-service teachers mentioned that teachers must get an appointment from the trip site and they must consider their needs for a guide. Another important point which pre-service teachers emphasize is that the content offered must be planned according to the students levels. Pre-service teachers also stressed that bureaucratic procedures (administrative approvals, transportation, fees, trip plan and etc.) must be made and carried out carefully. Therefore, teachers play a very important role in planning and organizing out of school settings to promote education in schools. Teachers must be engaged actively in organizing trips to such places and also do the necessary planning. In conclusion, it is important to examine into 3rd, 4th, 5 th, 6 th, 7 th, and 8 th grade Science Course curricula updated in According to the science course curricula updated for the 3 rd - 8 th grades in 2013, in-class and out of class settings are designed according to the inquiry based learning strategy so that students can learn the knowledge in physical sciences meaningfully and permanently. In this regard, informal learning settings are utilised. so with this expression, out of school settings were referred to (MEB, 2013). This situation clearly reveals that a bridge must be built between science course and out of school settings like planetariums because science course is one of the most important lessons in which attitudes towards science, scientific thinking system, and scientific knowledge infrastructure are created. For that reason, associating the content of the planetariums with especially science course curriculum will make contributions to raising new generations who are science literate and like, understand, and use/do science.

10 Bozdoğan, A.E., & Ustaoğlu, F., (2016). Planetaryumların Öğretim Potansiyeli Hakkında KAYNAKLAR Anderson, D. & Lucas, K. B. (1997). The effectiveness of orienting students to the physical features of a science museum prior to visitation. Research in Science Education, 27, Ateş, A. (2009). Gökyüzüne yere indiren araçlar: Planetaryumlar. NTV Bilim, Eylül, Bishop, J. E. (2003). Pre-college astronomy education in the US in the twentieth century, Information Handling in Astronomy-Historical Vistas, Bozdoğan, A. E. & Yalçın, N. (2006). Bilim merkezlerinin ilköğretim öğrencilerinin fene karşı ilgi düzeylerinin değişmesine ve akademik başarılarına etkisi: Enerji parkı. Ege Eğitim Dergisi, 7(2), Bozdoğan, A. E. (2007). Role and Importance Of Science And Technology Museum in Education. Unpublished doctoral dissertation, Gazi University, Enstitude of Educational Science. Ankara, Turkey. (Unpublished Doktoral Dissertation). Bozdoğan, A. E. (2012). Eğitim amaçlı gezilerin planlanmasına ilişkin fen bilgisi öğretmen adaylarının uygulamaları: Altı farklı alan gezisinin değerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2), Burney, T. & Lock, P. (2007). Measuring game-play performance and perceived ımmersion in a domed planetarium projection environment. International Federation for Information Processing, pp Chastenay, P. (2015). From geocentrism to allocentrism: Teaching the phases of the moon in a digital full-dome planetarium. Research in Science Education. DOI: /s Demir, M. K. (2007). Sınıf öğretmeni adaylarının gözlem gezisi yöntemine bakış açılarının incelenmesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(3), DeWitt, J. & Storksdieck, M. (2008). A short review of school field trips: Key findings from the past and implications for the future. Visitor Studies, 11(2), Fletcher, J. K. (1980). Traditional planetarium programming versus participatory planetarium programming. School Science and Mathematics, 80, 227. Gerber, B.L.; Cavallo, A.M.L.; & Marek, E.A. (2001). Relationships among informal learning environments, teaching procedures and scientific reasoning ability. International Journal of Science Education. 23 (5), Güler, A. (2011). Planlı bir müze gezisinin ilköğretim öğrencilerinin tutumuna etkisi. İlköğretim Online, 10(1), Hannu, S. (1993). Science centre education: Motivation and learning in informal education. Helsinki University Department of Teacher Education, Finland. (Unpublished doctoral dissertation). Houser, C.; Brannstrom, C.; Quiring, S. M. & Lemmons, K. K. (2011). Study abroad field trip improves test performance through engagement and new social Networks. Journal of Geography in Higher Education, 35(4), DOI: / Howe, R. W. & Disinger, J. F. (1988). Teaching environmental education using out-ofschool settings and mass media. (Retrieved 15 May, 2011 from /mass.htm

11 48 Part B: Türk Fen Eğitimi Dergisi. 13(1), Jingbao, P. (1992). A new planetarium for Shanghai. The Planetarian, 21(4), 21. Krahenbuhl, K. (2014). Collaborative field trips: An opportunity to connect practice with pedagogy. The Geography Teacher, 11(1), DOI: / Krakowka, A. R. (2012). Field trips as valuable learning experiences in Geography courses. Journal of Geography, 111(6), DOI: / Lakin, L. (2006). Science beyond the classroom. Journal of Biological Education, 40(2), Mallon, G. L. & Bruce, M. H. (1982). Student achievement and attitudes in astronomy: An experimental comparison of two planetarium programs. Journal of Research in Science Teaching, 19, 53. MEB. (2013) Sınıflar Fen Bilimleri dersi öğretim program. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara. Melber, L. M. & Cox-Petersen, A. M. (2005). Teacher professional development and informal learning environments: Investigating partnerships and possibilities. Journal of Science Teacher Education. 16, Miglietta, A. M.; Belmonte, G. & Boero, F. (2008). A summative evaluation of science learning: A case study of the Marine Biology Museum Pietro Parenzan (South East Italy). Visitor Studies, 11(2), Morag, O. & Tal, T. (2012). Assessing learning in the outdoors with the field trip in natural environments (FiNE) framework. International Journal of Science Education, 34(5), DOI: / Noel, A. M. (2007). Elements of a winning field trip, Kappa Delta Pi Record, 44(1), DOI: / Orion, N. & Hofstein, A. (1994). Factors that influence learning during a scientific field trip in a natural environment. Journal of Research in Science Teaching, 31(10), Özgen, N. (2011). Fiziki Coğrafya dersi öğretim metoduna farklı bir yaklaşım: Gezi- gözlem destekli öğretim. Marmara Coğrafya Dergisi, 23, Pace, S. & Tesi, R. (2004). Adult s perception of field trips taken within grades K-12 : Eight case studies in the new york metropolitan area. Education. 125(1), Pires, F.A.L. (2007). The role of the planetarium during IYA2009, the Portuguese context. Communicating Astronomy with the Public, Plummer, J. D. (2009). Early elementary students development of astronomy concepts in the planetarium. Journal of Research In Science Teaching, 46(2), Plummer, J. D.; Kocareli, A. & Slagle, C. (2014). Learning to explain astronomy across moving frames of reference: Exploring the role of classroom and planetarium-based instructional contexts. International Journal of Science Education, 36(7), DOI: / Ramey-Gassert, L. (1997). Learning science beyond the classroom. The Elementary School Journal. 97 (4), Skop, E. (2009). Creating field trip-based learning communities. Journal of Geography, 107(6), DOI: /

12 Bozdoğan, A.E., & Ustaoğlu, F., (2016). Planetaryumların Öğretim Potansiyeli Hakkında Sumners, C., Reiff, P., & Weber, W. (2008). Learning in an immersive digital theater. Advances in Space Research, 42(11), Tatar, N. & Bağrıyanık, K.E. (2012). Fen ve Teknoloji dersi öğretmenlerinin okul dışı eğitime yönelik görüşleri. İlköğretim Online. 11(4), Taylor, E. W. & Caldarelli, M. (2004). Teaching beliefs of non-formal environmental educators: A perspective from state and local parks in the United States. Environmental Education Research, 10 (4), Türk, C. (2010). İlköğretim Temel Astronomi Kavramlarının Öğretimi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Samsun. Türk, C. & Kalkan, H. (2015). The effect of planetariums on teaching specific astronomy concepts. Journal of Science Education and Technology, 24:1 15. DOI /s