BİRİNCİ BÖLÜM: Umumî esaslar 1 A. Sigorta mefhumu 1 B. Hasar ihtimali 3

Transkript

1 İ Ç İ N D E K İ L E R BİRİNCİ BÖLÜM: Umumî esaslar 1 A. Sigorta mefhumu 1 B. Hasar ihtimali 3 I. Umum! mülâhazalar 3 II. Umumî ihtimal - kısmî ihtimal. S III. Mürekkep ihtimal 6 IV. Hasar kesreti 7 C. Riziko mefhumu ve mahiyeti 8 D. Sigorta isletmelerinin vazifeleri 10 I. Rizikonun deruhte edilmesi 10 1.) Umumî olarak 10 2.) Sigorta edilebilir rizikolar 11 3.) Sigorta işlemeleri tarafından deruhte edilebilir rizikolar 12 4.) Muhtelif işletmelerin maruz kaldıkları rizikolar 15 II.) Sigorta işletmelerinin (tazminatı karşılıyabilmek üzere) tasarruf vazifesi III.) Alınan paraların yatırılması (Muhafaza ve idare edilmesi) IV.) Sermaye ihtiyacının tatmini E. İsletme iktisadı mevzuu olmak itibarile sigorta F. Sigorta işletme iktisadının gelişimi G. Türk mevzuatında sigorta I. Sigorta şirketlerinin iç ve dış organizasyon, muhasebe, bilanço ile kâr ve zarar hesapları, murakabeleri

2 - vnt - it. Sigortacılıkta tavassut edenler 24 III. Muhtelif sigorta muameleleri 24 ^ IV. Muhtelif kanunlar 25 V. Muhtelif mevzuatta rol oynıyan mevzuları gösteren cetvel 26 H. Sigorta imletmelerinin muhtelif şekilleri 30 I. Umumi mülâhazalar 30 II. Karşılıklı sigorta birliği ' 30 III. Anonim şirket şekli 31 IV. Diğer şekiller 32 V. Sigortacılıkta konsern meselesi 33 t. Rizikoyu deruhte edenler 33 I. Umumî mülâhazalar 33 II. Kendi kendini s'gorta 34 1.) Umumî mefhum ve mahiyeti 34 2.) ihtiyarî olarak kendi kendini sigorta 34 ' l - 3.) İhtiyarî olmıyan kendi kendini sigorta 37 U\. Mükerrer sigorta (Reasürans) 38 Umumî mülâhazalar 38 2.) Reasürans şekilleri 39 S.) Tûrkiyede mükerrer sigorta 40 IV. Müşterek sigorta (Koasürans) 43 V. Çifte sigorta. (Muzaaf sigorta) 43 K. Tûrkiyede sigortacılığın kısa bir tarihçesi 44 İKİNCİ BÖLÜM : Sigorta muamelelerinin bünye ve cereyanı 47 A. Sigorta muamelelerinin muhtelif safhaları 47 l, VJmumî mülâhazalar 47

3 - IX II. Sigorta edilecek şahıs tarafından vaki olacak sigorta olunma talebi (icap) 47 1.) Sigorta edilecek olan şahıs hakkında malûmat 48 2.) Sigorta ettirilecek şey hakkında malûmat 48 3.) Sigorta işletmesi tarafından deruhte edilecek rizikoların ve diğer hizmetlerin mahiyet ve derecesi 48 4.) Sigorta mukavelesinin müddeti 48 5.) Tamamlayıcı izahat 48 III. İcabın (teklifnamenin) tetkiki 49 IV. Teklifnamenin kabulü, mukavelenin akdi ve poliçenin tanzimi 49 V. Sigorta priminin ödenmesi 50 VI. Tazminatın ödenmesi 1 50 VII. Sigorta mukavelenamesinin sona ermesi 51 1.) Aktin normal bir surette sona ermesi 51 2.) Akdin müddetinden evvel feshi, bilhassa iştira 52 Vç VIII. Mukavelenin değiştirilmesi ve yenileştirilmesi 53 B. Poliçe nev'i ve şekilleri 53 C. Sigorta mukavelesi 54 1.) Umumî olarak 54 2.) Sigorta mukavelesi âkitleri 54 a.) Sigorta ettiren ve sigortalı.54 b.) Sigorta acentesi 55 c.) Sigortacı 56 3.) Mal sigortası 56 a.) Sigorta edilen menfaat 56 b.) Sigorta menfaatinin ortadan kalkması 56 c.) Sigorta tutarı ve sigorta değeri 57 d.) Kendi kendini sigorta, 58

4 X Sayla e.) Çifte sigorta ve müşterek sigorta (koasürans) 58 f.) Deruhte edilecek riziko 58 g.) Tehlikenin artması 58 h.) Primlerin ödenmesi 59 i.) Sigorta ettirenin hâdisenin vukuundan evvel ne yolda hareket edeceği 59 k.) Sigorta ettirenin melhuz hâdiseden sonra ne yolda hareket edeceği 60 I.) Sigortanın borçları (vecibeleri) 60 m.) Sigortanın mevzuu olan hâdisenin tekerrürü 60 4.) Şahıs sigortası gl a) Umumî olarak 61 b) Sigorta ettirenin mukavelenin akdinden evvelki vacibeleri 61 c) Sigorta ettirenin mukavelenin akdinden sonraki vecibeleri 62 d) Sigorta ettirenin fesih ve ihbar hakkı 62 e) Sigorta ettirenin diğer hakları 62 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: Sigorta branşları ve sigorta muameleleri 64 A. Hülâsa 64 B. Şahıs sigortası 66 I. Hayat sigortası 66 1.) Umum! hülâsa 66 2.) Muhtelif hayat sigortalarına ait muamele tipleri 72 a) Temettüsüz, sabit primli muhtelit hayat sigortası 72 b) Müeccel sermayeli sigorta 72 Vs/ı c) Temettüleri beş senede bir vacibüttediye sabit primli muhtelit sigorta 72 d) Temettüsüz muhtelit sigorta 73 e) Mütezayit sermayeli hayat sigortası 73

5 - xi - Sayla f) Muvakkat müddet primine tâbi ve temettülü kaydı hayat şartile ölüme karşı sigorta 74 g) Cihaz sigortası 74 h) Cihaz - tahsil - terbiye sigortası 75 i) Çeyiz sigortası 76 k) Tahsil sigortası 76 1) Müddet poliçeleri 76' m) Muayyen vadeli sigorta 76 n) Yenilenebilir müddet poliçeleri 77 o) Rant sigortaları 77 p) Uzun müddet poliçeleri (Muhtelit sigorta olarak) 78 q) Asgari haddi müemmen müterakim temettülü muhtelit hayat sigortası 79 r) Ölüme karşı sigortalar 79 s) Dividantları beş yılda bir tediyeli, primler tedricen ^ tenzilâta tâbi muhtelit hayat sigortası 79 t) Mümteziç hayat sigortası 81 u) Aile poliçesi sigortası 81 v) Değişebilir poliçeler 82 w) Kızlara mahsus sigorta ' 82 x) Tasarrufa mahsus sigortalar 82 y) İlk vefatın vukuunda resülmal vacibüttediye iki baş için temettüsüz muhtelit sigorta 83' 3.) Hayat sigoıtasında muhtelif hususî meseleler 83 a) Fevkalâde rizikoların mevcudiyetinde yapıfan muameleler 83 b) Normal vefiyata nazaran daha iyi rizikolar 86 c) Sigorta ettirenlerin kâra iştiraki 86 aa) Umumî mülâhazalar 86 bb) Kâr kaynakları 87 cc) Sigoıtalılann kâra iştirak sistemleri 88 4.) Tarihî bir sigorta muamelesi olarak tontin 89 II. İhtiyarlık sigortası ve bilhassa tekaüt sandığı 90 v " 1

6 - xiı Sayla 1.) Umumî olarak 90 2.) Tekaüt sandıklarının kurulmasına dair bazı esaslar 91 3.) Tekaüt sandığının başlıca vecibeleri 92 4.) Malî esaslar 92 5.) Aidat 93 6.) Müteferrik ödevler (Vecibeler) 93 7.) Teknik esaslar 94 III. Grup sigortası 95 IV. Hastalığa karşı sigorta 97 1.) Hastalık rizikosu 97 2.) Hastalığa karşı sigorta yapan teşekkül ve müesseseler 99 3.) Sigorta işletmesinin vecibeleri ) Aidat ). Hastalığa karşı sigortaya mahsus idarî işler 102 V. Malûliyet sigortası ) Malûl yet ve malûliyet lizikosu mefhumları 103 ^ 2.) Tekoik esaslar ) Malûliyet sigortasının muhtelif nevileri 104 a) Müstakil malûliyet sigortası. 104 b) Müstakil olmıyan malûliyet sigortası 105 g) Sigortalıların kontrolü 106 VI. Kaza sigortası ) Umumî mülâhazalar ) ölüme bağlı kaza sigortası ) Kazadan mütevellit malûliyet halinde sigorta 107 a) Daimî malûliyet 107 b) Geçici iş kabiliyetsizliği ) Kaza sigortasında muhtelif poliçe şekilleri 108 a) Tek poliçe metodu 108 b) Grup halinde sigorta ) Muhtelif kaza sigortalarına ait hususî mukaveleler 109

7 = XIII a) Bir tek seferi nazarı itibara alan sigorta 109 b) Kaydı hayat şartile seyahat kaza sigortası 109 c) Otomobil kaza sigortaları 110 VII. İçtimaî sigorta (Sosyal sigoria) ) Umumî mülâhazalar ) içtimaî sigortanın işçilerin korunması ile münasebeti ) içtimaî sigortanın vecibeleri 111 VIII. Şerik sigortası 113 IX. Tasarruf münasebetile hayat sigortası 114 C. Mal sigortası 115 I. Umumî mülâhazalar 115 II. Sigorta kıymeti, sigorta tutarı (bedeli), tazminat ) Sigorta kıymeti ) Sigorta tutarı 121 S.) Tazminat ).Sigorta kıymeti, sigorta tutarı ve tazminat arasındaki münasebetler ve bundan doğan muhtelif muameleler 122 a) Tam sigoria 122 b) Aşkın sigorta 122 c) Eksik sigorta 123 d) İlk riziko üzerine sigorta 123 e) Kısmî sigorta 123 f) Yeniden kuruluş kıymetini nazarı itibara alan sigorta 124 g) Koasürans 124 «a III. Harap olmaya karşı sigortalar ) Yangın sigortası 125 a) Umumî olarak riziko 125 b) Yangın sigortasında bahis mevzuu olan ve olmıyan rizikolar 127 c) Sigorta kıymeti 129

8 - XIV - d) Muhtelif sigorta muameleleri 129 aa) Umumî olarak 129 bb) Muhtelif rizikolar itibarile 130 cc) Müddet itibarile 132 e) Prim tarifesi 133 aa) Temel tarife 133 bb) Zamlı tarife 135 cc) Hususî fiatli tarife 135 f) Hasarın tesbiti ) Nakliyat sigortası 136 a) Nakliyat rizikosu 136 b) Deniz sigortası aa) Rizikoların şümulü 137 bb) Sigortacı tarafından deıuhte edilmiyen rizikolar Muafiyet (Franşiz) Sigortacı tarafından deruhte edilemiyen rizikolar 139 cc) Deniz sigortasının muhtelif nevilerinin yapılış tarzı Münferit poliçe Muayen bir zaman için aktolunan poliçe Götürü poliçe 140 a. Günlük poliçe ile yapılan sigorta 140 b. Aylık veya senelik poliçeler ile yapılan sigorta Devamlı poliçe ile yapılan sigorta (Abon* man sigortası) Takselenmiş poliçe Açık poliçe 141 c) Memleket dahilî nakliyat sigortası 141 S. Dolaya karşı sigorta 142 a) Riziko 142 b) Doluya karşı sigortanın yapılış tarzı 143

9 - XV - 4.) Harp ve karışıklık sigortası IV. Kayba karşı sigortalar ) Hırsızlığa karşı sigorta a) Giriş b) Umumî olarak hırsızlıkta hasar ihtimali c) Tam hasar ve kısmî hasar ihtimalleri d) Kısmî hasar ihtimalinin sigorta muamelelerinin nevileri ve primin hesaplanması üzerine tesiri e) Hırsızlığa karşı sigortanın muhtelif kolları aa) İşletmelerde zorlama ve vasıta kullanma suretile yapılan hırsızlıklar bb) Evlerde cc) Müşteriler tarafından yapılan hırsızlıklar dd) Hırsızlığa karşı sigortanın muhtelif müteferri' kolları ) Kredi sigortası ^ 150 a) Mefhum ve mevzu İSO b) Rizikonun mahiyeti 151 c) Rizikonun tahdidi 151 d) Muamelelerin şekilleri ) İhtilas karşı sigortaa ) işletmelerdeki faaliyet inkıtaına karşı sigorta (inkıta sigortası) 154 V. Aşınmıya karşı sigorta (eşya için «hayat sigortası») 155 VI. Taahhütlere karşı sigorta (Kanunî mesuliyet sigortası) ) Umumî mülâhazala, bilhassa bu sigortada bahis mevzuu olabilecek riziko ) Hasarın şümulü 159 3*.) Sigorta muamelelerinin şekilleri 159 VII. Hayvan sigortası 160 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: Sigorta işletmesinin bünyesi 162 A. İktisadî (maddî) bünye ^

10 - XVI - I. Umumi mülâhazalar 162 II. Sigorta işletmesinde beşerî âmil ) Umumî olarak ) Sigorta mukavelelerinin akdine tavassut edenler 164 a) Muhtelif mutavassıtların mahiyeti 164 aa) Umumi mümessil 164 bb) Tâli acenteler 164 cc) Muavin acente ve prodüktörler 164 dd) Tellallar 165 b) Komisyon nisbetleri ) Sigorta işletmesinde mütehassıslar (müşavirler) 167 a) Riyaziyeci (matematisyen) 167 b) Hukukçu 167 c) Mühendis 167- d) Dispaşör 167 III. Sigorta işletmesindeki iş bölümü ) Mekân bakımından iş bölümü ) Vazife bakımından iş bölümü (Sigorta işletmesindeki muhtelif servisler) 168 a) Muamelelerin meydana getirilmesi, icrası ve itmamı ile doğrudan doğruya meşgul olan servisler 168 aa) Reklâm ve ilân servisi 168 bb) Teklifleri kabul eden servis 169 cc) Poliçe servtsi 169 dd) Mukavelelerin devamını murakabe eden servis 169 b) Yardımcı servisler 170 aa) Matematik ve istatistik servisi Matematik bürosu istatistik bürosu 171 bb) Muhasebe servisi Defter tutma kısmı Kalkülasyon kısmj 172

11 - XVII 3. İşletme istatistiği kısmı 172 cc) Hukuk bürosu 172 dd) Teknik büro 172 ee) Finans servisi 173 c) Diğer servisler ) Muhtelif branşları gozodûnde tutan inletmelerin bölümü 174 B. Malî bünye ve finansman meseleleri 174 I. Malî bünye ) Umumî mülâhazalar ) Öz sermaye ) Yabancı sermaye ) Plasmanlar 177 a) Umumî mülâhazalar 177 b) Muhtelif plâsman şekilleri 179 aa) Kısa vadeli plâsmanlar 179 bb) Uzun vâdeli plâsmanlar Emlâk ve âkar İpotek mukabili ikrazat Poliçe üzerine ikrazat ) Türk mevzuatına göre sigort şirketleri tarafından ita edilecek kefalet 181 a) Kefaletin gaye ve mahiyeti 182 b) Kefaletin nevileri 182 aa) Sabit kefalet 182 bb) Mütehavvil kefalet 182 c) Kefalet akçelerinin istimal tarzı 182 II. Finansman meseleleri ) Umumî olarak karşılama prensipleri (finans sistemleri) ) Tahsilat 185 a) Sigortalılar veya sigorta ettirenler tarafından ve- - - rilecek aidat 185

12 - XVIII - aa) Umumî mülâhazalar 185 bb) Prim usulü Mefhum Primlerin nevileri 186 a. Tabiî prim 186 b. Sabit kalan prim metodu 187 c. Kifayet arzeden primler 187 d. Muvakkat primler 187 e. Riziko primi 187 f. Tasarruf krimi 188 g. Hususî ve ortalama prim 188 h. Senelik prim 188 i. Bir seneden az devreye ait primler 188^ k. Muhtelif seneler için önceden ödenilen primler Bir defalık prim 189 m. Safî prim ve gayri safî prim Envanter primi Ticarî prim (tarife primi) 190 cc) Tevzi usulü Umumî mülâhazalar Basit tevzi usulü Bilfiil verilen rantların hali hazır kıymetlerini karşılama metodu Hem muayyen bir zamanda bilfiil cari olan -bütün rantların hali hazır kıymetlerini hem de faaliyette bulunan sigortalıların ilerideki muhtemel haklarına müstenit rantların hali hazır kıymetlerini karşılama metodu 192 a. Bir tek nesil nazarı itibara alındığı takdirde 192 b. Yalnız bir tek neslin değil bütün ileride sigortaya gireceklerin nazarı itibara alınmaları 193

13 - xrx - dd) Tevzi metoduna göre sigortalılar tarafından ödenecek aidat tutarının hesap edilmesi Sigortalılara aynı mikdarda düşen aidat Bir işletmede çalışan isçi adedine göre İşçilere ödenen ücretlere göre işçilere verilen ûeretler esas tutularak, muhtelif riziko derecelerini nazarı itibara alan tehlike sınıflarına göre 195 b) Devlet tarafından yapılacak yardım 196 S.) Sigorta müessesesinin malî muvazenesinin sigortalıların mecmuu ile münasebeti 197 a) Umumi mülâhazalar 197 b) Sigortalıların mecmuunun adedine göre inkişafı 197 aa) Umumî mülâhazalar 197 bb) Kapalı sigorta mecmuu sistemi 198 cc) Açık mecmu sigorta sistemi 198 dd) Serbest mecmu sigorta sistemi 199 c) Yaş gruplarına göre sigortalıların teşekkülü ) Sigorta tekniğinden doğabilecek açıklar (Teknik açıklar) 200 a) Umum! mülâhazalar 200 b) Hakiki açık (görülebilir açık) 201 c) Görülemiyen açık Sermaye sigortasında Rant sigortasında 204 d) Menfi prim karşılığı ) Para kıymetindeki sukutun sigorta muamelelerine tesiri 206 a) Umumî olarak 206 b) Para sukutuna karşı alınabilecek tedbirler 206 aa) Primlerin arttırılması 206 bb) Primlerin öncedrn ödenmesi 207 cc) Tamamlayıcı sigorta mukavelelerinin aktedilmesi 207 dd) Cari olan sigorta mukavelesi yerine yeni bir sigorta mukavelesinin kaim olması 207 l

14 ee) Kıymeti düşmüş para yerine kıymetlerinde az temevvüçler arzeden birimlere mukabil sigorta mukavelesinin tanzimi 207 ff) Hayat sigortasında yalnız cari rizikonun nazarı itibara alınması 207 C. Teknik bünye 208 I. Umumî mülâhazalar 208 II. Hayat sigortasında 209 III. Mal sigortasında 211 BEŞİNCİ BÖLÜM: Sürüm 213 A. Fiat politikası 213 I. Umumî mülâhazalar 213 II. Maliyet masraflarını karşılama prensibi 214 III. Primlerin rizikolara göre sınıflandırılması 214 IV. Muvazene prensibi 215 V. Sosyal prensip 216 VI. Ücretlere göre prim tesbiti 216 VII. Rekabet tariflerini gözönünde tutarak 217 B. Reklâm ve ilân 217 I. Umumî mülâhazalar 217 II. Reklâmın gayeleri 219 III. Reklâm vasıtaları 219 ALTINCI BÖLÜM: Sigorta ettirenler gözü ile sigorta 221 A. Umumî mülâhazalar 221 B. Hususî şahıslar - fertler 221 C. İktisadî müesseseler (İnletmeler) 223 I. Rizikolar ) Miktar bakımından rizikolar ) Kıymet bakımından riziko ) Zaman bakımından riziko 224

15 - Kxl - Sayla II. Rizikolara karşı alınacak tedbirler ) Her muamelede alınacak tedbirler ) Bilanço tanziminde alınacak ihtiyatî tedbirler ) Maliyet masraflarının hesabında rizikoların nazarı itibara alınman ) Kontrol vasıtaları 225 III. işletmelerde sigortanın ehemmiyeti ) Umumî olarak «226 2.) Sigorta primlerinin umunî masraflara veya emtia birimin* ilâvesi hali ) Sigorta primlerinin sabit veya mütehavvil masraflara ithal edilme halleri ) Sigorta primlerinin muhtelif sermaye devri safhalarına ithal" edil* me hali ) Sigorta masraflarının bütün işletmenin masraflarına olan nisbeti 228 IV. Bir sigorta muamelesinin akdinden evvel işletmenin ileri sürebileceği mülâhazalar 229