SOYA SEKTÖR RAPORU TUBA ÖNER İSTATİSTİK ŞUBESİ EKİM 2006

Transkript

1 SOYA SEKTÖR RAPORU TUBA ÖNER İSTATİSTİK ŞUBESİ EKİM 2006

2 İÇİNDEKİLER GİRİŞ ÜRÜNÜN ORİJİNİ, TANIMI VE KAPSAMI ÜRÜNÜN TARİHÇESİ, ORİJİNİ VE YAYILIŞI ÜRÜNÜN BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ GÜMRÜK TARİFE NUMARALARI BESİN DEĞERİ ÖNEMLİ GIDA MADDESİ OLAN SOYANIN İNSAN SAĞLIĞINA FAYDALARI KULLANIM ALANLARI SOYA ÜRÜN ÇEŞİTLERİ SOYA YAĞ ÜRÜNLERİ VE ÖZELLİKLERİ TAM SOYA ÜRÜNLERİ VE ÖZELLİKLERİ Soya Unu Soya Sütü Tofu Soya Proteini- Soya Eti Soya Filizi Soya Lesitini Piyasadaki Diğer Soya Ürünleri SOYA TARIMI İKLİM,TOPRAK İSTEĞİ, TOPRAK HAZIRLIĞI VE ÜRÜN EKİMİ TOHUM MİKTARI VE ÇEŞİT SEÇİMİ BAKTERİ AŞILAMASI GÜBRELEME BAKIM İŞLERİ Sulama Çapalama Hastalık ve Zararlılar HASAT VERİM DEPOLAMA TÜRKİYE DE SOYA SEKTÖRÜNÜN MEVCUT DURUMU VE PERFORMANSI ÜRETİM VE TÜKETİM DIŞ TİCARETİ Soya Fasulyesi ve Soya Küspesi İthalatı Soya Fasulyesi ve Soya Küspesi İhracatı Soya Yağı ve Fraksiyonları İthalat ve İhracatı TÜRKİYE DE SOYA ÜRETİCİLERİNE VERİLEN YATIRIM TEŞVİKLERİ

3 5 DÜNYADA SOYA PİYASASI ÜRETİM VE TÜKETİM Soya Fasulyesi Soya Yağı DÜNYA DIŞ TİCARETİ Soya Fasulyesi Soya Yağı DÜNYA SOYA PİYASALARINDAKİ GELİŞMELER MEVZUAT VE UYGULAMALARI ÜRÜN STANDARTLARI TÜKETİCİ SAĞLIĞI AÇISINDAN UYULMASI GEREKEN ZORUNLU ŞARTLAR AMBALAJ ETİKETLEME VE İŞARETLEME KURALLARI TAŞIMA VE DEPOLAMA NUMUNE ALMA VE ANALİZ METODLARI TESCİL VE DENETİM DESTEK PRİM ÖDEMELERİ SEKTÖRÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SOYANIN BİYOTEKNOLOJİ İLE İLİŞKİSİ SOYA VE BİYODİZEL SEKTÖRÜ İLİŞKİSİ BİYODİZELİN TANIMI VE ÖNEMİ BİYODİZELİN PETROL YAKITLARINA GÖRE AVANTAJLARI DÜNYADAKİ BİYODİZEL PİYASASI, TEŞVİK VE UYGULAMALARI TÜRKİYE DE BİYODİZEL PİYASASI, TEŞVİK VE UYGULAMALARI SONUÇ...46 KAYNAKLAR

4 GİRİŞ Soya fasulyesi binlerce yıldır Asya ülkelerinin en değerli besin kaynağı olmuştur. Besin değeri, mineraller ve vitaminler açısından oldukça zengin bir bitki olan soyanın gerek insan sağlığına bilimsel olarak kanıtlanmış yararları gerekse 400 den fazla endüstriyel ürün yapımında kullanılması soyayı tarımsal ürünler arasında önemli bir yere getirmektedir. Bu sektör raporunda öncelikle soyanın orijini, tanımı, ürün çeşitleri ve tarımı ile ilgili genel bilgiler verilecektir. Sonra ülkemizde ve dünyada soya üretim, tüketim ve dış ticaret hacminin boyutlarını görmeye çalışacağız. Ardından küreselleşmenin getirdiği teknik imkanlar sonucunda soyanın en önemli girdisini oluşturduğu biyoteknoloji ve biyodizel sektörü ile olan ilişkilerini inceleyeceğiz. Bu iki bölümde ülke olarak soya üretiminin ne kadar önemli olduğunu, soya üreticilerinin pazarlama sorunlarını ortadan kaldıracak alternatif tüketim alanları ile devletimizin üretimi arttırmak için verdiği teşvikleri göstermeyi amaçlamaktayız. Son bölümde soya sektörünün mevcut durumunu ve soya üreticisi ile soyayı hammadde olarak kullanan yem sektörü, biyoteknoloji ve biyodizel sektöründeki üreticilerin sorunlarını ifade ederek, bu sorunların ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlerden bahsedeceğiz. 3

5 1 ÜRÜNÜN ORİJİNİ, TANIMI VE KAPSAMI 1.1 Ürünün Tarihçesi, Orijini ve Yayılışı Soya fasulyesi (Glycine Max) 5000 yıl önce Doğu Asya ovalarında keşfedilmiş, Asya halkının beslenme alışkanlığında devrim yaratmıştır. Çin halkının beş kutsal (çeltik, soya, buğday, arpa ve darı) ekininden biri olarak kabul edilmiş ve Çinlilerin sağlık kaynağı olmuştur. Vücudumuza ve zihnimize olan faydası saymakla bitmeyen soya, Doğu Asya Ülkelerinin en önemli tarımsal ürünlerinden biridir. Bugün dünya üzerinde üretimi yapılan en önemli bitkisel ürünlerden biri olmasına karşın soya 100 yıl öncesine kadar Uzakdoğu dışında pek fazla bilinmiyordu. Baklagil ailesinden gelen soyanın Türk mutfağına girişi henüz çok yenidir. Soyanın genetik orijin merkezi Çin ve Mançurya dır. 11. ve 17. yüzyılda Çin in doğusunda gıda ürünü olarak yetiştirilmeye başlanan soya bitkisi, zamanla Japonya, Vietnam, Filipinler, Tayland, Malezya, Nepal ve Hindistan a yayılmıştır. 17. yüzyılın başında Avrupa ya getirilen soya, iklim ve toprak koşullarının yeterli olmaması sebebiyle verimli olarak yetiştirilememiştir. Amerika Birleşik Devletleri sınırlarında soya ilk kez 1804 de Orta ve Batı Amerika'da yetiştirilmeye başlanmıştır yıllarında 8 eyalette birden soya ekimi yapılmıştır. Soya tarımı, çeşitlerin ve tarımda makineleşmenin artmasıyla zenginleşmiş, soya sanayinin kurulmasıyla zamanla yaygınlaşmış ve ülke genelindeki 26 eyalete yayılmıştır. Amerika'daki soya fasulyesi yetiştiriciliği daha çok Meksika Kanalı'ndaki büyük limanlara yapılacak nakliyatı kolaylaştırmak amacı ile Mississippi Nehri etrafındaki eyaletlerde gelişmiştir. ABD de soyanın önem kazanmasının başlıca nedeni 20. yüzyılda ikinci dünya savaşı sonrasında protein ve yağ teminindeki yetersizlikler nedeniyle besin değeri yüksek bu insan gıdasına ihtiyaç duyulmasıdır. Günümüzde soya tarımı en çok ABD de gelişmiş olup soya fasulyesi dünyada en çok yetiştirilen ürünlerden biridir. Ülkemizde ise soya fasulyesinin tarımı, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı ve şeker fabrikalarının teşvikiyle yapılmaya başlanmıştır yılında Bakanlar Kurulu kararnamesiyle konu ele alınmış ve üreticiye teminat verilmeye başlanmıştır. 1.2 Ürünün Bitkisel Özellikleri Mucize bitki olarak bilinen soya hem insan ve hayvan beslenmesinde, hem de sanayide son derece önemlidir. Soya baklagiller familyasından, dikine boylanabilen, yetişme şartlarına bağlı olarak uzunluğu 1-1,5 m arasında değişebilen, çok dallı, az çok sarılıcı otsu, kazık köklü yazlık bir baklagil 4

6 bitkisidir. Yapısındaki yağ oranı yüksekliği sebebiyle soya tarımsal ürünlerin sınıflandırılması sırasında yağlı tohumlu bitkiler içerisinde gösterilmektedir. Bitki yeşil renkli, oval biçimli ve sivri uçlu üç yaprakçıktan oluşur. Tamamı ince tüylü olan bitkinin çiçekleri, menekşe ve sarı renklidir. Büyüklükleri gelişme şartlarına ve çeşide bağlı olarak değişen farklılık gösteren soya fasulyesi tohumları sarı renkli veya hafif esmer olup küresel bir şekle sahiptir. Az olmakla birlikte siyah, kahverengi ve yeşil renkte olan soya fasulyeleri de mevcut olup tohumların bir yanında kara bir leke bulunmaktadır. Soya köklerinde toprağın serbest azotunu bağlayabilen Rhizobium Japonicum bulunması sebebiyle hem kendi besin ihtiyacını karşılamakta hem de toprağı bir sonraki ürün ekimi için hazır hale getirerek tarımsal açıdan büyük fayda sağlamaktadır. Çevre kirliliğinin arttığı günümüzde önemi daha da artan soya toprak yapısını iyileştirmektedir. 1.3 Gümrük Tarife Numaraları Uluslararası ticarete konu olan tüm eşyalar standart getirilen kurallara uygunluk sağlaması amacıyla dünyaca kabul gören bir sistemle gümrük tarife cetvelinde gruplandırılmıştır. Soya ve soyadan mamul ürünlerin gümrük tarife pozisyon (GTİP) numaraları aşağıda belirtilmiştir. Pozisyon No (GTİP) Ürün Tanımı Soya fasulyesi (kırılmış ya da kırılmamış(yağlık Tohum) Soya fasulyesi yağı ve fraksiyonları (rafine edilmiş olsun olmasın,fakat kimyasal olarak değiştirilmemiş) Soya fasulyesinin unu ve kaba unu Soya sosu Soya fasulyesi yağı üretiminden arta kalan küspe ve diğer katı atıklar(öğütülmüş veya pellet olsun olmasın) Kahve yerine kullanılmak üzere kavrulmuş diğer maddeler Ticari soya fasulyesi lesitini 1.4 Besin Değeri Soya fasulyesi, besin değeri ile içerdiği mineral ve vitaminler açısından oldukça zengindir. İçeriğinde yüksek miktardaki protein yanında soya fasulyesi lif, kalsiyum ve magnezyum bolca bulunmaktadır. Tohumlarında % yağ, % protein, % 30 karbonhidrat ve % 5 oranında da mineral, çok sayıda vitamin ve değerli aminoasitler içeren ve toprağa organik madde ile azot sağlayan bir bitki olan soya fasulyesi ülkemizde hem ana ürün hem de ikinci ürün olarak kullanılmaktadır. 100 gr soya fasulyesinde bulunan besin değeri ile özel mineral ve vitaminler aşağıdaki tabloda kısaca özetlenmiştir: 5

7 Su 8,59 gr Enerji (kcal) 416 kcal Protein 36,5 gr Toplam yağ 19,9 gr Doymuş yağ asitleri 2,9 gr Mono-doymamış yağ asitleri 4,4 gr Poli-doymamış yağ asitleri 11,3 gr Karbonhidrat 30,2 gr Lif 9,3 gr Kül 4,9 gr İzoflavonlar 200 mg Kalsiyum 277 mg Demir 15,7 mg Magnezyum 280 mg Fosfor 704 mg Potasyum 1797 mg Sodyum 2,0 mg Çinko 4,9 mg Bakır 1,7 mg Manganez 2,52 mg Selenyum 17,8 µg C Vitamini (askorbik asit) 6,0 mg Thiamin (B1 Vitamini) 0,874 mg Riboflavin (B2 Vitamini) 0,87 mg Niacin (B3 Vitamini) 1,62 mg Pantothenic asit (B5 Vitamini) 0,79 mg B6 Vitamini 0,38 mg Folikasit 375 µg A Vitamini 2,0 µg E Vitamini 1,95 mg Kaynak : USDA Nutrient Database for Standart Reference 1.5 Önemli Gıda Maddesi Olan Soyanın İnsan Sağlığına Faydaları Soya fasulyesi, vücudumuzun muhtaç olduğu protein bakımından en zengin gıda maddesidir. 453 gramlık soya ununda 31 yumurtanın, 6 büyük şişe sütün veya 900 gramlık kemiksiz etin ihtivâ ettiği kadar protein bulunduğu laboratuvar deneyleriyle tespit edilmiştir. Amerikan Tarım Bakanlığı Gıda ve İlaç Dairesi FDA, günde 25 gr soya proteini alınması halinde, bu protein yapısında bulunan liflerin kandaki kolestrol seviyesini düşürdüğünü, buna bağlı olarak kalp riskinin azaldığını onaylamıştır. Protein alımının büyük kısmını soya fasulyesinden sağlayan toplumlarda kalp hastalığı, protein ihtiyacının çoğunu hayvansal gıdalardan sağlayan toplumlara göre çok daha az görülmektedir. Doymamış yağ asidi yüksek olan soya yağı ile beslenme durumunda ise, kötü huylu protein (LDL) oranının azalmasına yardımcı olmaktadır. 6

8 İnsan beslenmesinde önemli bir yere sahip olan soya, vücuttaki yağ ve lipid metabolizmasını düzenleyen yağ asitlerini içermesi sebebiyle şeker hastalığı olan kişiler için faydalıdır. Soya, omega-3 yağ asidi olarak da bilinen linolenik asit yönünden de oldukça zengindir. Kemik erimesine karşı mutlak alınması gereken omega-3 yağ asidi miktarı soyanın tanesinde % 5-11 arasında değişen oranda bulunmaktadır. Soya fasulyesindeki kalsiyum oranı süte nispeten iki mislidir. Bu içeriği sayesinde soya proteini osteoporoz hastalıklarını önlemektedir. İnsan vücudunun her gün alması gereken madeni tuzlar bakımından da çok zengin bir gıdadır. Kalsiyuma ilaveten bol miktarda fosfor, demir, bakir, manganez, potasyum ve sodyum ihtivâ eder. Kimyasal yapısında bulunan izoflavonların anti-östrojenik etkileri sayesinde soyanın göğüs ve endometriyal kanserler gibi hormonlarla ilişkili kanser risklerini azaltıcı yöndeki etkisi vardır. FDA, soya fasulyesinin hormon ilişkili olsun olmasın pek çok tipteki kanserli hücrenin (örneğin prostat, mide, meme, bağırsak, rahim, deri, akciğer ve kolon kanseri gibi) oluşmasını engellediğini ortaya koymuştur. İçeriğindeki genistein adlı bir madde anormal hücre oluşmasına neden olan enzimlerin aktivitesini ortadan kaldırarak bu etkiyi sağlamaktadır. Soya filizlerindeki C vitamini Saurvy hastalığını önlemektedir. Soya fasulyesi, B1 ve B2 vitaminleriyle E ve K vitaminlerini ihtivâ eder. Bilhassa Pelegra hastalığına karşı Niacin maddesince zengindir. 1.6 Kullanım Alanları Kolestrol içermeyen yapısı, yüksek kaliteli protein içeriği ve baklagiller içinde en kolay sindirilen ürün olma özelliği ile sarı altın, hatta asrın bitkisi olarak da adlandırılan soya fasulyesi çok çeşitli kullanım alanları bulunan bitkisel bir gıda maddesidir. Soya taneleri çimlendirilip filizleri sebze olarak yenebileceği gibi, işlenerek soya yağı ve unu elde edilir. Soya dünyada bitkisel yağların ve yüksek proteinli hayvan yemlerinin başlıca kaynağıdır. Hamur ürünleri (ekmek, kurabiye, bisküvi, kekler, baklava, pasta, hamur tatlıları, dondurma külahı, makarna, şehriye, mantı, tarhana, leblebi vb.), Bebek mamaları, Şekerleme ürünleri (çikolata, helva), Alerji yapmayan süt ve süt ürünleri (yoğurt, peynir, dondurma vb.), Özel diyet ürünleri, Yapay et ürünleri, Kuru / soğuk hazır yemek karışımları ile soya gıda sektöründe kullanılmaktadır. 7

9 Soya bitkisi, olağanüstü özellikleriyle sağlıklı beslenme ve tıp alanlarının yanı sıra tutkal, mürekkep, sabun, benzin, böcek ilacı, alkol, plastik ve lastik gibi 400'ün üzerinde endüstriyel ürünün üretiminde de kullanılan ender tarla bitkilerinden biridir. Türkiye de gıda sektöründe yeni yeni yaygınlaşmaya başlayan tüketiminin dışında soya, ağırlıklı olarak yem sektöründe kullanılmaktadır. Yağı alındıktan sonra geriye kalan küspe bol miktarda protein içerdiğinden, iyi bir hayvan yemi olarak özellikle kanatlı yem rasyonlarında yüksek oranda kullanılmaktadır. Bu sektörde soya yeşil gübre olarak da kullanılmaktadır. Karma yem sektörünün tercih ettiği ilk dört madde içinde tam yağlı soya, soya küspesi, ayçiçeği küspesi ve çiğit küspesi yer alırken ağırlık soya bitkisindedir. Yem sektöründe kullanılan soya ürünleri ve kullanım amaçları şöyle belirtilebilir: Küspe Protein ihtiyacını karşılamak için Soya yağı Enerji kaynağı olarak Tam yağlı soya Hem protein hem de enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır. 2 SOYA ÜRÜN ÇEŞİTLERİ 2.1 Soya Yağ Ürünleri ve Özellikleri Ülkemizde değeri yeni anlaşılmaya başlayan ve sağlığına değer veren tüketicilerce daha çok tercih edilen soya yağı, istatistiklere göre dünyada en çok üretilen ve tüketilen bitkisel yağ konumundadır. Türkiye'deki tüketiciler, dünya üzerinde en çok tüketilen soya yağıyla 1990'lı yılların başlarında tanıştılar. Bütün bitkisel yağlar gibi, soya yağı da kolestrolsüzdür. Yüksek oranda doymamış yağ içerdiğinden, tohumun % 20'sini oluşturan yağlar salata, kızartma yağı ve margarin olarak kullanılmaktadır. Soya yağında omega-3 ve omega-6 yağ asitlerinin kendine özgü bir karışımı bulunmaktadır. Soya yağındaki omega-3 yağ asitleri kalp hastalığı riskini azalttığı kanıtlanan balık yağının içeriğindeki yağ cinsine benzer özelliktedir. Başlıca yağ ürünleri gliserol, rafine soya yağı, soya lestisinindir. Kaliteli bir soya yağının rengi açık, berrak, akıcı ve iyi filtre edilmiş olmalıdır. Ayrıca soya yağının kullanılması ile anti-korozyon maddeler, macun bileşenleri, inşaat malzemeleri, beton katkı maddeleri, bakım yağları, dezenfektan, toz kontrol maddeleri, elektrik izolasyonu, fungisitler (mantar zehirleri), metal kaplama, mürekkep vb. ürünler elde edilmektedir. 2.2 Tam Soya Ürünleri ve Özellikleri Soya Unu Soya fasulyesinin kavrulup öğütülmesiyle elde edilen soya unu, yüksek nitelikli protein açısından zengin olmakla birlikte mükemmel bir demir, kalsiyum ve B vitaminleri kaynağıdır. Ekmek 8

10 üretiminde ve tüm unlu mamullerde kullanılan soya unu sayesinde hem ürünün maliyeti düşmekte hem de kalitesi artmaktadır. Enzim Aktif Soya Unu: Soya fasulyesinin kabukları ayrıldıktan sonra hiçbir ısıl işlem görmeden öğütülmüş halidir. Herhangi bir ısıya maruz kalmadığı için enzimlerin tamamı aktif haldedir. Yağı ayrılmamıştır, dolayısıyla bünyesinde % 18 oranında yağ ve % 36 protein içerir. Özellikle aktif halde bulunan ve ekmeğin beyazlamasını sağlayan Lipoksijenaz enzimi ve soya yağının hamurda gevrekleştirici etki yapması nedeniyle ekmek katkı maddeleri içerisinde kullanılabilen bir soya unu tipidir. Yağsız Beyaz Soya Unu: Ekmekçilik ve unlu mamullerde en çok kullanılan soya unu çeşididir. Yağı % 1 seviyesine indirilerek hafif bir ısıtma işlemi görmüştür ve Protein Çözülebilirlik Oranı (PDI) 70 seviyesindedir. Enzim aktif soya ununa göre daha beyazdır ve % 50 protein içerir. Sağlık Bakanlığının açıklamasına göre Türkiye de yıllık 44 milyar adet ekmek üretilmekte ve bunun 4 milyarı israf edilmektedir. Günlük olarak arz edilen ekmeğe % 5 oranında katılacak soya unu ile hem protein ihtiyacı karşılanacak hem de soyanın bayatlamayı geciktirici özelliği sayesinde ekmek israfı önlenerek yılda milyarlarca dolar tasarruf edilmiş olacaktır Soya Sütü Soya fasulyesinden zengin içerikli besin değerlerine sahip, laktozsuz, gluetensiz, kafeinsiz, bol omega-3 içeren, az yağlı, protein kaynağı, fındık tadında kremsi bir soya sütü üretilebilmektedir. Sıcak veya soğuk olarak tüketileceği gibi taze soya sütü +4 ile +5 derecede buzdolabında saklanmalı ve 15 gün içinde tüketilmelidir. Soya sütü inek sütünün kullanıldığı her yerde kullanılabilir. Sade ya da aromalı çeşidi ile ferahlatıcı bir içecek olabilir. Ayrıca kolestrolsüz ve doymuş yağ oranı düşük bir krema sosu olarak ve her türlü sütlü tatlı yapımında kullanılmaktadır. Hayvan beslenmesinin güç olduğu ülkelerde süt yerine soya sütünün kullanılması teşvik edilmektedir Tofu Soya loru olarak da bilinen tofu, soya sütünün nagari adlı doğal maya ile mayalandırılması sonucu elde edilen bir çeşit peynirdir. Limon suyu ya da sirke gibi asidik gıdalar kullanılarak da lor elde etmek mümkündür. Yemek tariflerinde tofu bir çeşit sünger gıda olarak kullanılmaktadır. Her türlü çeşniyi absorbe etme özelliğine sahip olup zengin protein içermekte ve hazmı kolaylaştırmaktadır. Kahvaltılarda, parçalanarak veya rendelenerek çorba ve sulu yemeklerde, salatalarda, pasta ve börek yapımında kullanılmaktadır Soya Proteini- Soya Eti Dünyada ve ülkemizde sosis, salam, köfte, hamburger, sucuk gibi et ürünlerinin hazırlanması sırasında, hem teknolojik nedenlerle ürün kalitesini iyileştirme amaçlı, hem de ürün maliyetlerini azaltıcı yönde et ikamesi olarak yaygın olarak kullanılan soya proteinleri, et proteinleri ile fonksiyonel açıdan aynı özelliklere sahiptir. Bitkisel protein kaynağı olan soya besin değeri açısından, en az et 9

11 kadar değerlidir. Hayvansal ete oranla kolesterol ve yağ içermeyen yapıları sayesinde daha sağlıklı ve yararlanımı yüksek ürünler olarak kabul edilirler. Soya fasulyesi proteininden; elyaf, antibiyotik, asfalt emülsiyonları, ambalaj folyoları, sunta, plastik, polyester, tavuk ve balık yemi olarak büyük ölçüde istifade edilmektedir Soya Filizi Yeşil soya fasulyesinin uzantısı olan soya filizi, genellikle çiğ olarak tüketilmektedir. İçinde bulunan B vitamini türevlerinden folik asitin rahim, akciğer ve bağırsak kanserine karşı koruyucu bir etkisi bulunmaktadır Soya Lesitini Soya fasulyesi ürünlerinden olan soya lesitininden ilaç yapımı, fırıncılık, beslenme, köpük giderici, maya, insektisit (böcek zehiri), yapay dana sütü ve kozmetik gibi birçok alanda faydalanılmaktadır Piyasadaki Diğer Soya Ürünleri Soyella: Şeker ve % 100 soyadan oluşan krem çikolatadadır. Soyalı Zater: Soya, kekik, rezene, anason, kimyon, diğer baharatlar ve zeytinyağdan oluşan birçok riske karşı vücut direncini arttıran bir üründür. Soyalı Zeytin Ezmesi: Soyalı zeytin ezmesi, zeytindeki oleik asit ve soyadaki Omega-3 asitleri ile zengin protein içermektedir. Kahvaltılarda, brunchlarda tüketilebilen önemli bir besin kaynağıdır. Miso: Miso Japon mutfağının ruhunu yansıtan tuzlu ve zengin çeşnili bir tatlandırıcıdır. Japonlar yeni bir güne kuvvetlendirici bir tas miso çorbası ile başlarlar. Misoyu gün boyu yedikleri diğer yemeklerde pek çok gıdaya lezzet katmak için kullanırlar. Tempeh: Tempeh oldukça sağlıklı ve lezzetli bir besindir. Haşlanmış soya fasulyesi ile pirinç ya da darının karıştırılmasıyla hazırlanır. Karışım 24 saat bekletilir. Tempeh geleneksel bir Endonezya yemeğidir. Kimi yerlerde etin alternatifi olarak kullanılabilir. Dondurulmuş gıda olarak aylarca saklanabilir. Tütsülenmiş ya da fındıksı bir tadı vardır. Çiğnemeyi gerektiren yapısından dolayı ızgara yapılmış hali sandviçlerde veya çorba ve salatalarda kullanılır. Soya Kahvesi: Kolestrolsüz ve kafeinsiz soya kahvesi çay ve normal kahveye bir alternatif olmaktadır. Sıcak veya soğuk içilebilen bir fincan soya kahvesi, mg izoflavon ihtiva eder ve vücutun izoflavon ihtiyacını karşılamada önemli bir üründür. Kafeinsiz normal kahveler toksik kimyasallarla elde edilirken, soya kahvesi doğal olup Amerika ve Kanada da kolestrol düşürücü olarak tavsiye edilmektedir. Soya Sosu: Soya sosu, buğday unu, şeker ve tuzlu su karışımından hazırlanan bir tatlandırıcıdır. 10

12 3 SOYA TARIMI 3.1 İklim,Toprak İsteği, Toprak Hazırlığı ve Ürün Ekimi Sıcağı seven tropik ve subtropik bölgelerde iyi gelişen, tohumuyla çoğaltılan soya fasulyesi, soğuk ılıman bölgelerin kısa gün bitkisidir. Su geçirgenliği iyi olan, suyu göllendirmeyen fakat su tutma kapasitesi olan, milli ya da killi-kumlu topraklarda yetişen soya bitkisi için Ph ı 5,5-7,0 arasındaki topraklar en ideal topraklardır. Soya, topraktaki tuzluluğa karşı hassas olup asit topraklarda manganez zehirlenmesi ve soya bakterisi faaliyetlerinde durma, Ph ı 7,5 den yukarı topraklarda demir noksanlığı görülebilmektedir. Soyada en uygun toprak hazırlığı metodu, sırasıyla sulama, toprak işleme ve ekim şeklidir. Ekim üstüne sulama yapma metodu ise, kaymak oluşumunun çıkışları olumsuz etkilemesi yüzünden, sadece zaman darlığı olduğunda veya geciken ekimlerde tercih edilmelidir. Soya ekimi yapılacak toprak, tavında iken sonbaharda 20-25cm derinlikte pullukla sürülür. Şubat ayı içerisinde kültivatör ile toprak karıştırılır. Ekim zamanına kadar bu şekilde bekletilen toprak, ekimden hemen önce goble-diks ile tekrar karıştırılır. Gübre ve yabancı ot ilaçlarının uygulanmasından sonra, toprak tekrar goble-diks ile iyice ufalanır. Daha sonra sürgü veya tapan çekilerek toprak sıkıştırılır ve tarla ekime hazır hale gelir. Ekimi mibzerle yapılmalıdır. Soya için uygun tohum yatağı makineli ekimde tohumların eşit derinliğe düşmesini sağlayacak şekilde düzgün olmalıdır. Ekim sıra arası 60 cm den fazla olmamalıdır. Sıra üzeri 4-5 cm, derinliği de 3-4 cm olmalıdır. Dar sıra aralıklarla ekim yapılması yabani otları soya bitkisi doğal ortamında bastırarak yabani ot mücadelesi gerektirmeyecek ve ek bir maliyet oluşturmayacaktır. Sıra ekinin dar olması hem tohumun verimini arttırırken hem de hasat kayıplarını azaltmaktadır. Soya toprağa organik madde ve azot sağlayarak, toprağın verimliliğini arttıran önemli bir münavebe bitkisidir. Akabinde ekilebilecek hububat, pamuk, yer fıstığı, çeltik, susam vb. gibi ikinci bir üründen daha da fazla verim elde edilmektedir. Bundan dolayı da ekim nöbeti için en uygun bitkilerden birisidir. Soyanın yazlık bir baklagil olması sebebiyle ekimi bahar aylarında yapılmaktadır. Ana ürün olarak ekilecekse nisan ayı ortasından mayıs ayı ortalarına kadar ekim gerçekleşebilir. Ana ürün soya tarımında ekim zamanı toprak sıcaklığına göre ayarlanmalıdır. İyi ve zamanında bir çimlenme ve ürün çıkışını sağlamak için toprak sıcaklığı en az ºC olmalıdır. İkinci ürün olarak soya tohumları buğday hasadından sonra gün içerisinde aynı yere ekilebilmektedir. Yetiştirilmesi fasulyeye çok benzeyen soya, gelişme süresince ºC lik ısı toplamına ihtiyaç duyan bir tarım bitkisi olup geniş tarlalarda ve büyük boyutlarda üretimi yapılmaktadır. İkinci ürün soya tarımında ekimin gecikmesi ise verimi azaltarak hasadın yağmurlu döneme kalmasına sebep olmaktadır. 11

13 3.2 Tohum Miktarı ve Çeşit Seçimi Son yıllarda üretimine bağlı olarak soya çeşitlerinin sayısındaki azalmaya karşın, piyasada 1. ve 2. ürün ekim zamanına uygun soya çeşitleri mevcuttur. Sertifikalı tohumluğun kullanımı tercih edilmeli, çiftçi kendi ürününden tohumluk ayırmak zorunda kalıyorsa; hastalıksız, kaliteli ve çimlenme oranı yüksek tohumlukları kullanmalıdır. Çeşit seçimi çeşidin verimi, bulunduğu ortama uyumu, olgunlaşma süresi ve diğer özellikleri dikkate alınarak yapılmalıdır. Bazı çeşitlerin belirli çevrelere uyumlarında farklılıklar görülmekte olup tohum seçiminde sadece verime değil üretim şekli ve çevre uyumuna da bakmak gerekmektedir. Bir çeşidin bölgede yanlış seçilmesi, o çeşidin o bölgede olgunlaşmasını tamamlayamamasına neden olurken, ikinci üründe ve geciken ekimlerde daha erkenci çeşitler tercih edilmelidir. Soya çeşitleri, 13 olgunluk grubuna ayrılır. Bunlar 000, 00, 0, I, II, X gruplarıdır. Farklı soya grupları farklı özelliklere uyum sağlamaktadır. Dünyanın kuzeyinden güneyine doğru gidildikçe I, II ve III grubundaki çeşitlerin daha iyi uyum sağladığı gözlenmiştir. Ülkemizde ise 0 grubu ile V grup arasındaki olgunluk grubuna dahil soya çeşitleri rahatlıkla yetiştirilebilmektedir. Ekilen tohum miktarı soyanın verimliliğini etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Kullanılacak tohum miktarı ekim sıra aralığına ve seçilen çeşidin bin tane ağırlığına göre değişmektedir. Geciken ekilişlerde dekara 8-10 kg, zamanında yapılan ekilişlerde ise 7-8 kg tohumluk kullanımı yeterlidir. 3.3 Bakteri Aşılaması Bakteri, soyanın köklerinde onunla ortak yaşayan ve havadaki azotu alıp bitkinin kullanımına veren küçük canlılar olup, ekim sırasında toz halindeki bu bakteriyi soya tohumlarına bulaştırıp toprağa vermek gerekmektedir. İlk kez soya tohumu atılacak toprağa ekimden önce soya bakterisi aşılanmalıdır. Tohumların bu kültür ile aşılanması sayesinde soya köklerinde nodozite oluşur. Böylece verim ve ürün protein oranı artar. Aynı zamanda hem daha az azotlu gübre kullanılmış olur hem de köklerindeki nodozitelerle soyadan sonra gelecek bitkiye azot bırakmasına yardımcı olunur. Tohum aşılamasında şunlara dikkat edilir: Aşılama materyeli taze olmalı, Aşılanmış tohumlar güneş ışığı etkisine bırakılmamalı, uzun süre bekletilirse bakteriler ölebilir ve aşılamanın etkisi olmaz. Ekilinceye kadar serin ve gölge bir yerde saklanmalı, 100 kg soya tohuma 1 kg su, 1 kg toz bakteri ölçülerinde aşılama yapılarak siyah renkli bakterinin bütün tohumlara yapışması sağlanmalıdır. 12

14 3.4 Gübreleme Soya ekiminde bakteri kullanılacağından fazla azot vermeye gerek yoktur. Önerilen gübre miktarı 2,5 kg/da. azot, 6 kg/da. saf fosfordur. Soyada üst gübrelemeye de çoğu zaman ihtiyaç duyulmaz. Kombine mibzerle ekim yapılacaksa gübre ekimle birlikte verilir. Çekili mibzerle ekim yapılacaksa diskarodan önce serpilir ve diskaro çekilerek toprağa gömülür. Gübrelemenin doğru yapıldığının yapılmadığının anlaşılması için saçak kökleri zedelemeden sökülen bitkilerin köklerinde, içi pembe renkli yumrucuk oluşup oluşmadığına bakılmalıdır adet yumrucuk oluşmamışsa ya da var olan yumrucukların iç rengi yeşil veya siyah renge dönmüşse, bakterilerin ölmüş olduğunu anlarız. Bu durumda sulama öncesinde dekara 20 kg amonyum nitrat veya 10 kg üre verip sulama yapılmalıdır. 3.5 Bakım İşleri Sulama Maksimum verim için su gereksinimi, iklim ve gelişme dönemi uzunluğuna bağlı olarak mm. arasındadır. İyi bir ürün için zamanında ve yeterli miktarda su verilmelidir. Bu ürün sulamasında tava metodu kullanılmalıdır. Soya fasulyesinde aşağıdaki gelişim dönemlerinde sulama yapılmalıdır. 1. nci su: Bitki boyları 8-10 cm olduğunda; 2. nci su: İlk çiçekler görülmeye başlandığında; 3. ncü su: Alt baklalar şişmeye başladığında; 4. ncü su: 3. ncü sudan gün sonra yapılmalıdır. Soya bu gelişim dönemleri içinde en çok çiçeklenme ve özellikle bakla oluşumu devresinde suya ihtiyaç duymaktadır. Bu nedenle sulama zamanlarını kaçırmamak gerekir Çapalama Soya için yabani otların kontrolü çok önemlidir. Özellikle soyanın ilk yetişme evrelerinde tarlada bulunan yabani otlar gelişimi olumsuz etkiler.yabancı ot kotrolünün bitkinin tüm gelişme devresinde yapılması en uygundur. Genellikle ekimden önce veya çimlenme öncesi yabani ot öldürücüsü (herbisit) uygulaması ile çıkış sonrası herbisit uygulamaları yabancı ot savaşımı için önerilmektedir. Bu ilacın miktarı toprak yapısı, yabani ot yoğunluğu ve otun yaprak genişliğine göre ayarlanmalıdır. Tarladaki ot yoğunluğuna göre 2-3 kez traktörle ara çapası yapılmalıdır. Özellikle birinci ve ikinci sulamadan sonra bitki sıklığına bağlı olarak yabancı ot gelişimi zayıflar ve çoğunlukla üçüncü çapaya gerek kalmaz. Toprak neminin fazla olması çapalama sırasında bitkiye zarar verebilir. Bu sebeple kimyasal ilaçlarla mücadele yapılması tercih edilebilir. 13

15 3.5.3 Hastalık ve Zararlılar Tohum çürüklüğü, fide hastalıkları, kök ve alt gövde çürüklüğü, gövde ve bakla hastalıkları, bakteriyel şişlikler, yaprak yanıklıkları, sarı mozaik hastalığı ve Antraknoz soya bitkisinde görülen başlıca hastalıklardır. Yeşil kurt, kırmızı örümcek, beyaz sinek, pamuk yaprak kurdu, çizgili pamuk yaprak kurdu ve kokulu yeşil böcek soya bitkisi zararlıları olup tüm hastalık ve zararlılar soya bitkisinin verimini düşürmektedir. Başta toprak nematodları olmak üzere bakteriler, mantarlar ve virüsler soya hastalıklarının başlıca sebepleridir. Tarlada virüs bulaşan bitki tespit edildiğinde, yayılmayı önlemek için bu bitki hemen sökülmeli, yakılmalı yada derine gömülerek imha edilmelidir. Soya bitkisinin bütün kısımları hastalığa maruz kalabilir ve hastalık derecesi çevresel şartlara bağlı olarak bazı değişiklikler gösterebilir. Soya tohumları ve fideleri kuş ve kemirgenler için uygun bir yem olduğu için, ekimden hemen sonra bu hayvanlar büyük zararlar verirler. Islah çalışmaları ile hastalıklara karşı dayanıklılık sağlanabilmektedir. Hastalıklara dayanıklı ve dirençli çeşitler seçilerek, ürün rotasyonu ve ürün artıklarına uygun işlemler yapılarak hastalıklarla mücadele edilebilir. Zararlılar ve hastalıklar ile mücadele kimyasal pestisitlerle yapılmaktadır. 3.6 Hasat Soya hasadının tam zamanında yapılması çok önemlidir. Erken hasat buruşmaya, geç hasat ise meyvelerin dökülmesine sebep olur. Hasat için tanelerin sertleşmesi ve dişle zor kırılması gerekir. Hasat zamanı soyanın sararmış yaprakları kurur, dökülür ve baklalar çeşide göre kirli sarı veya esmerimsi bir renk alır. Hasat biçerdöver ile yapılır. Yaprakların dökülmesinden 3-4 gün sonra tarlaya biçer-döver sokulabilir. Hasat ana üründe eylül ayı ortası-sonu; 2. üründe ise ekim ayı ortasında yapılabilir. Hasattan sonra rutubet miktarını azaltmak için ürün 3-5 gün süre ile güneşte veya satın alma yerlerindeki suni kutucuklarda kurutulmalıdır. Hasat ve harman işlemi sırasında tohum nemi % 13 den düşük ise tohumların çabuk kırılması, çimlenme ve canlılığının kaybolmasına neden olur. Hasatta biçer-döverin hızı yavaş olmalı ve yavaş çalıştırılmalıdır. Tohum yabancı maddelerle karışık ise temizlenmeli, nemi % 14 den yüksek ise gölgede havalandırılıp- kurutulup nemi düşürüldükten sonra depolanmalıdır. Soya fasulyesinin hasadı diğer yağ tohumlarına göre daha kolaydır. Soya fasulyesinin başka bir avantajı da yetişme süresinin çok kısa olması nedeniyle (ekilen tohumlar 3-4 ay içinde hasada hazır hale gelir) ürünün dünyadaki talebe adapte edilebilmesidir. 3.7 Verim Normal şartlardaki verim ölçüsü 1. ürün olarak kg, ikinci üründe ise kg ürün alınmasıdır. Bu verim 1 m² de bitkinin olması, bitkide bakla sayısı ve tane ağırlığının da yüksek 14

16 çıkmasıyla gerçekleşmektedir. Hasadın gecikmesi, baklaların çatlamasına ve verimin düşmesine neden olurken, biçerdöverle yukarıdan biçme de alt baklaların toprakta kalmasını ve dolayısıyla hasat kayıplarını arttırmaktadır. 3.8 Depolama Hasatı yapılan ürün, tohumların kızışmasının ve bozulmasının önlenmesi için ısısı C den az ve hava nispi neminin % 60 dan düşük olduğu bir depoda depolanmalıdır. Kurutmaya serilen ya da depolanan ürünün yığın kalınlığı cm den daha yüksek olmamalı ve ürün ara sıra karıştırılarak havalandırılmalıdır. 4 TÜRKİYE DE SOYA SEKTÖRÜNÜN MEVCUT DURUMU VE PERFORMANSI 4.1 Üretim ve Tüketim Ülkemizin soya ile tanışması I. Dünya Savaşı sonrasında olmuştur. İlk zamanlar Çorum Fasulyesi olarak yayılmaya başlayan soyanın ekimi I.Ürün olarak Orta ve Doğu Karadeniz bölgesinde yaygınlaşarak, Samsun ve Ordu illerinde 1980 yılına kadar soya fasulyesi üretilmiştir sonrasında soya fasulyesi yerini mısır, çay, tütün gibi daha yüksek gelir getiren ürünlere bırakmış olup bu bölgede soyanın ekim alanları giderek azalmıştır. Zamanla soya fasulyesi ekimi II.Ürün Projesi kapsamında Çukurova Bölgesine kaydırılmıştır. Bu projenin uygulamaya konmasından sonra soya ekim alanlarında 1988 yılına kadar istikrarlı bir artış sağlanmıştır. Ancak alım yapan kuruluşların depolama ve finansman gibi sorunlarının oluşu, uygulanan fiyat politikaları, üreticilerin diğer ürünlere yönelmesi sebebiyle diğer yağlı tohumlu bitkilerde olduğu gibi soya ekim alanlarında da azalma olmuştur. Soya üretimi Türkiye de Trakya, Marmara, Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde ana ürün olarak, Ege, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz Bölgelerinin sulanır tarım alanlarında ise ikinci ürün olarak yapılmaktadır. Soya ekiminin % 91 i Adana, Osmaniye, Hatay, Mersin, K.Maraş illerini kapsayan Akdeniz bölgesinde, % 8 i Karadeniz Bölgesinde Ordu ve Samsun civarı ile % 1 i Ege bölgesinde gerçekleşmektedir. Yıllara göre değişmekle birlikte ortalama hektarda soya ekimi yapılmaktadır. Ülkemizdeki soya üretimi genel olarak istikrarlı olmamakla birlikte, tarım politikalarına bağlı olarak dönemsel artış ve azalışlar ile dalgalı bir seyir izlemektedir. Soya üretimi 1987 yılında tona yükselmiş ise de çeşitli nedenlerle bu güne kadar azalarak 2004 yılında % 10 seviyesi olan tona kadar düşmüştür. 15

17 Yıllar İtibariyle Soya Fasulyesi Üretimi (ton) Kaynak : Dünya Tarım Örgütü(FAO) & ABD Tarım Bakanlığı (USDA) 1999 yılından sonra 2000 yılında meydana gelen düşüşün ardından 2001 yılında Türkiye nin üretim miktarı tekrar artmıştır. Üretim miktarı 2001 yılında bir önceki yıla oranla % 11 artarak ton, 2002 yılında ise % 50 artarak ton seviyesine ulaşmıştır. Bu, soya üretiminde 1990 yılından sonra ulaşılan en yüksek miktar olmuştur. 2003/04 döneminde üretim miktarında bir önceki yıla göre % 30, 2004/5 döneminde % 44 düşüş olmasına karşın, 2005/6 döneminde soya üretiminde % 100 bir artış beklenmektedir. Ülkemiz soya üretimi açısından yeterli kapasiteye sahip olmasına rağmen, soya üretimi istenilen düzeye ulaşamamıştır. Buna sebep olan en önemli faktör, üreticinin yeterli desteği alamaması ve dolayısıyla katma değeri yüksek ürünler yerine, buğday gibi düşük maliyetli ürünlere yönelmesidir. Potansiyelimizi yeterince kullanamamamızın diğer sebepleri ise soyanın üretim ve değerlendirmesine yönelik yeterli altyapının bulunmaması ve araştırma faaliyetlerimizin yeterli düzeyde olmamasıdır. Tüketim açısından soya ürününün ülkemizdeki durumunu incelediğimizde, soyanın en çok hayvan yemi olarak tüketimi mevcuttur. Gıda sanayinde ise en çok soya fasulyesinin işlenmesiyle elde edilen soya yağı tüketilirken, ülkemizde de soyanın faydalarının yavaş yavaş anlaşılması ve biyodizel üretiminde ihtiyaç olması sebebiyle soya yağı tüketiminde yıllar itibariyle artış saptanmıştır. 4.2 Dış Ticareti Yıllar Üretim / / /06 (Tahmini) Ülkemizde dış ticarete konu olan soya ürünleri soya fasulyesi, soya yağı ve fraksiyonları, soya fasulyesi yağı üretiminden arta kalan küspe ve katı atıklar, soya sosu ile soya fasulyesi unu ve küspeleridir. Bu ürünlerin dış ticareti mevzuatta belirtilmiş standartlara uyularak gerçekleşmektedir. 16

18 4.2.1 Soya Fasulyesi ve Soya Küspesi İthalatı Türkiye de soya küspesi ve soya fasulyesi ticareti, üretiminin tüketimi karşılamada yeterli düzeyde olmaması ve iç piyasadaki talebin yüksek olması nedeniyle ağırlıklı olarak tek yönlü ve ithalat şeklindedir. Ayrıca verimi arttırmak için gerektiğinde yüksek verimli yağlı tohumluk da ithal edilmektedir. Soya, yem sektörünün ikamesi olmayan en önemli hammaddesidir. Tam yağlı soya ve soya fasulyesi küspesi kanatlı yemlerimize % oranında öncelikli olarak giren hammaddedir. Soya ve soya ürünlerinin nerede ise tamamını bugün için ithal etmek durumunda olan ülkemizde bu ürünlere ihtiyaç, kanatlı yem üretiminin artışı oranında artmaktadır. Yem sanayi için yapılan ithalatın önemli nedenlerinden biri ithal küspelerinin protein oranlarının yerli üretime göre yüksek oluşudur. Yağlı Tohum ve Küspeleri İthalatı (miktar: ton) Hammaddeler Ocak-Mayıs Ayçiçeği Tohumu Küspesi Pamuk Tohumu Küspesi Toplam Soya Fasulyesi Küspesi ve Katı Atıklar Soya Fasulyesi Toplam Genel Toplam Soyanın Genel 92,9 93,6 91,4 74,6 85,6 61,6 Toplamdaki Payı (%) Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) İstatistiki verilere göre soya fasulyesi ithalatı miktar olarak 2003 yılına kadar artış göstermiştir yılında ton olan soya fasulyesi ithalatı 2004 de % 16,2 azalarak ton olmuştur yılında ise soya ithalatı bir önceki yıla göre % 69,3 artış göstererek tona ulaşmıştır. 17

19 Ülkemiz soya fasulyesi küspesi ve katı atıkları ithalat miktarında 2001 yılından günümüze kadar yükselen bir trend söz konusudur. Soya fasulyesi ve küspesinin toplam yağlı tohum ve küspe ithalatı içindeki payı 2004 e kadar % 91,4 ün üzerinde seyrederken, bu oran 2004 de % 74,6 ya düşmüş, ancak 2005 te tekrar yükselerek % 85,6 olmuştur yılında miktar olarak soya fasulyesi ithalatında bir düşüş görülmesine karşın, değer olarak son 5 yıl içinde soya fasulyesi ithalatı artış trendi göstermektedir. Ülkemiz yağlı tohum ve küspe ihtiyacındaki ve dünya fiyatlarındaki artışa paralel olarak soya fasulyesi ve küspesi toplam ithalat değeri sürekli bir artış eğilimi göstermektedir. Yağlı Tohum ve Küspeleri İthalatı (Değer: bin $) Hammaddeler Ocak-Mayıs Ayçiçeği Tohumu Küspesi Pamuk Tohumu Küspesi Toplam Soya Fasulyesi Küspesi ve Katı Atıklar Soya Fasulyesi Toplam Genel Toplam Soyanın Genel Toplamdaki Payı (%) Kaynak: TÜİK 95,9 96,2 96,1 86,4 92,7 79,9 Yağlı tohum ve küspe ithalatımızın yaklaşık milyon ton ve 500 milyon $ değerinde olduğu 2005 yılında soya fasulyesi ve küspesinin genel toplam içindeki payı miktar olarak % 85,6 iken değer olarak % 92,7 seviyesindedir. 18

20 Ülkeler İtibariyle Soya Fasulyesi Dış Ticareti (2005) İthalat İthalat Değeri Ülke Adı Miktarı (ton) (bin $) ABD , ,8 Almanya 4,2 3,8 Arjantin , ,2 Brezilya , ,5 Paraguay , ,7 Romanya , ,5 Ukrayna , ,0 Uruguay , ,7 TOPLAM , ,2 Kaynak: TÜİK Soya fasulyesi ithalatı en fazla dünyanın en önemli soya üreticisi olan ABD den gerçekleştirilmektedir. Ancak ABD den yapılan soya fasulyesi ithalatı miktar ve değer olarak 2005 yılına kadar düşüş göstermiştir. ABD den yapılan ithalatın toplam ithalat miktarı içerisindeki payı 2001 yılında ,3 ton ile % 93,8, 2002 yılında ,2 ton ile % 88,4, 2003 yılında ,8 ton ile % 47,0, 2004 yılında ,8 ton ile % 46,6 olmuştur yılında ise ,2 ton ile % 48,1 pay ile yeniden artış göstermiştir yılının ilk 5 ay içerisinde yapılan toplam ,0 ton ve 75,6 milyon $ değerindeki soya fasulyesi ithalatının yaklaşık % 70 i ABD ye aittir döneminde ABD yerine özellikle Arjantin, Brezilya, Paraguay dan yapılan ithalat arttırılmıştır. Soya Fasulyesi Üretiminden Arta Kalan Küspe ve Atıklar (2005) Ülke Adı İthalat Miktarı (ton) İthalat Değeri (bin $) ABD , ,6 Arjantin , ,2 Brezilya , ,9 Hollanda 901,2 520,8 İsrail 25,0 13,8 TOPLAM , ,3 Kaynak: TÜİK 2005 yılında gerçekleşen soya fasulyesi ithalatına benzer şekilde ABD küspe ihtiyacımızı karşıladığımız en önemli ülkedir. Ancak döneminde yapılan toplam soya küspesi ithalatı içinde de ABD nin payı yıllar itibariyle % 81,4, % 69,0, % 49,5 ve % 37,2 şeklinde bir düşüş göstermiştir. Diğer yandan bu dönemde Arjantin in payı bu dönemde yaklaşık % 10 dan % 46 ya kadar çıkmıştır yılında gerçekleşen soya fasulyesi küspesi ithalatının miktar olarak % 58,2 si, değer olarak ise % 56,1 i ABD den karşılanmaktadır yılının ilk 5 ayında ise bu oranlar sırasıyla % 67,4 ve % 70,2 dir. 19