T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI I. SANAYİ ŞURASI GIDA SANAYİİ RAPORU 4 EYLÜL 1987 ANKARA

Transkript

1 T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI I. SANAYİ ŞURASI GIDA SANAYİİ RAPORU 4 EYLÜL 1987 ANKARA

2 T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI D DC: YER: YIL: CLT: KSM: KOP: DEH: KÜTÜPHANESİ I. S A N A Y İİ Ş U R A S I G ID A S A N A Y İİ R A P O R U 1-4 E Y L Ü L, 1987 A N K A R A

3 İÇ İN D E K İLE R BÖLÜM I BÖLÜM II : G ID A S A N A Y İİ KO M İSYO N RAPO RU : 1*A N A LİS T LE R İN K O N U Ş M A L A R I BÖLÜM D i : OTURUM DA Y A P IL A N G Ö RÜŞM ELER BÖLÜM IV : N İH A l RAPOR

4 Î/e-cfiHi, 2 'V [? s

5 T C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI BÖLÜM I G ID A S A N A Y İİ YÖ N LE N D İR M E K O M İSYO N R A PO R U 1-4 E Y L Ü L, 1987 A N K A R A

6 G ID A S A N A Y İİ YÖ N LE N D İR M E PLAN I Ç A L IŞ M A L A R I KRONOLOJİSİ Tarih Gelişmeler Sayın Bakanımız H.Cahit Aral'ın Başkanlığında Gıda Sanayiinde faaliyet gösteren kuruluşların Bakanlığımızda ilk toplantısı yapılmış ve 9 branş lıalinde çalışma gruplan teşkil edilmiştir de teşkil edilen gruplar çalışmalarına başlamıştır Bakanlığımızda Komisyon Başkanlan ile oluşturulan toplantıda grupların hazırladıkları raporlar gözden geçirilmiş ve bu raporların tek bir rapor haline gelmesi için bir redaksiyon komitesi seçilmiştir Redaksiyon komitesi toplanarak raporun son şekli ve çalışma yöntemini karara bağlayarak çalışmalara başlamıştır Redaksiyon komitesince hazırlanan raporun son şekü Sanayi ve Ticaret Bakanlığına sunulmuştur. Sanayii Şurasına hazırlık olmak özere Gıda Sanayiini Yönlendirme Planı ile ilgili tarihinde Sayın H.Cahit A R A L 'ın Başkanlığında başlatılan toplantılara katılan şahıslar ve temsil ettiği kuruluşların listesi aşağıda çıkarılmıştır.

7 RED A K SİYO N KOM İTESİ Ü YELE R İ İlke Günal Nasaş Alüminyum Sanayi A.Ş. Sevim Bardakçı Rotapak Matbaacılık Ambalaj San. ve T ic.a.ş. Doç.Dr. Hazım özkaya A.Ü.Ziraat fakültesi önder Cengiz A kfa A.Ş. Fehmi Incidiş Kent Gıda Mad. San. ve Tic.A.Ş. Tanju Akbay Pınar Süt Mamulleri A.Ş. Prof.Dr. İsmet Türker A.Ü.Ziraat Fakültesi Doç.Dr. Sezgin Ünal E.ÜJVÎühJ ak.gıda Müh. Bölümü Ufiık Bakır O D TÜ Gıda Mölıendisliği Bölümü Doç.Dr.Ünsal Çakmaklı E.Ü.Gıda Mühendisliği Bölümü Fatih Y ıld ız O D TÜ Müh. Fak. Gıda Müh. Bölümü Doç.Dr. Emel Sezgin A.ÜJZiraat Fakültesi Sıdıka Bulduk G.Ü. Mesleki Eğitim Fakültesi Tomris Altuğ E.Ü.Gıda Mühendisliği Bölümü Doç.DrJfuammer Kayhan E.Ü.Müh.Fak. Hayrettin Karaca Toprak Mahsulleri Ofisi GenJtfüd. Ahmet ölm ez 5.5.Y.B. Gıda Kontrol Beslenme Laboratuvarlan Daire Başkanhğı Hülya Topsoy R efik Saydam Merkez Hıfzıssıhha Bşk. Yusuf Sümbül Tübitak Marmara Araştırma Enstitüsü Meral Yıldırım T.Süt Endüstrisi Kurumu Genel Müd. Kadir Halk man Tübitak Nuri Çağış 5.5.Y.B. Tem el Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Engin Ak soy A.O.Ç. Süt Fab. Deniz A l tın alev IGEME Bülent Çeliker Türkiye Ziraat Odalan Birliği Emin Yavuz Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı Sinan Ömeroğlu Tübitak

8 önder Ulu kartal Kartal Makarnacılık Tic.San.A.Ş. Basri özkıvanç Unca Gıda San.H e.a.ş. Mete Koçak Yem Sanayicileri Birliği Doğan Gürbüz Yem Sanayicileri Birliği Doç.Dr.Osman Cabı Pak Holding A.Ş. Nihat Zengin Pak Holding A.Ş. Nail Soysal Maktaş Makarnacılık ve Ticaret A.Ş. Kadir Baran Silivri Yem ve Un San.H c.a.ş. Mustafa Kozhı Misan Gıda San.H c.a.ş. Fahrettin Kayalar Kayalar Un San.Ltd. M.Şam fl Ekinci Ekinci Gıda ve Textfl End.A.Ş. Hayrettin Gökmen Polatlı Öz Un Fabrikası Niyazi Kısacak Filiz Gıda San. ve TİC.A.Ş. Atilla Tanık Ege Bölgesi Un Sanayicileri Derneği İlker Tanık Yıldırım Un Fab.San.Tic.A.Ş. Halim Şalgah Orta Anadolu Değirmenciler Demeği Cengiz özkara Yayla Değirmencilik ve TÎC.A.Ş. Murat Mızraklı Mis Süt San.A.Ş. R efik Hanunaş Mis Süt San.A.Ş. Nureddin İren Birtat Gıda San.Ltd.Şti. Doğan Vardarlı Tikveşli A.Ş. Eyüp Tezer Çine Belediyesi Cumhur Kara The Coca Cola Export Corporation Armağan Özgörkey İmbat Meşrubat San.Ltd.Şti. Atilla Serim Akmanlar Gıda San. Tic.A.Ş. Mehmet Başman Kavaklıdere Şarapları A.Ş. Coşkun Güner Sevilen Şarap Sanayii A.Ş. Ataman Aral Aral Şarapçılık Ltd.Ş ti. Murat Duru Türkoğlu Ambalaj San. ve Tlc.A.Ş. Mete Kuluhan Saran Plastik Ambalaj San. ve Tic.A.Ş Kuday Yaman Adem Ceylan Ziya özdemirkıran A li Etensel ıt ıt «v t» Pürkim Ambalaj ve Kimya Ltd.Şti. ispak İzmit Sıvı Paketleme San.A.Ş. Polinas Plastik San. ve Tie. A.Ş.

9 Tevfik Güıraişkaya Nihat Şensoy Kemal Yalman Ünal ömek Fevzi A n a TSüt Endüstrisi Kurumu Et ve Balık Korumu Genel Müdürlüğü İGEME TBridyeZiraat Odalan Birliği TjŞekerFab. A.Ş. Genel Müd. özcan Merdraekd Ergun Özkan " Cengiz Çetin " Vedat Eısoy Şfffirat ffafah S.S.Y.B Beslenme Etüd. Şb. Müd. Sevim Kıiıçbay ". " Doç.Dr.Vural Yiğit T.Şişe ve Gam Fabrikalan A.Ş. Mehmet Başkaya Tefcel Tütün, Tütün Mamulleri Tuz ve A lk o l İşletmesi Gen,Müd. Meliha öztürk - " " TuncerTEkel AJ&Ç. Şarap Fabrikası Müdürlüğü Dr Ayhan Akoğhı Tanıla Orinan Kdyişferi Bakanlığı Ömer Aksa Tekel Genel Müdürlüğü Mehmet Dursun SEKA Kenan Togay YarpetA.Ş. Yüksel Sadıkoğlu Orman Ürünleri Antalya Müessese Müd. Yılmaz Becer Itaaş TBtk Ambalaj San. A.Ş. Haşan Alat Marmara Zeytin Tarım Satış K ooperatifleri Birliği Birliği Ayşe Feriıal Hepşenol TARİŞ Genel Müdüriüğü Şevket Alçin İzmir Ziraat Odıeı Hikmet Acar Zeytincilik Araştırma Enstitüsü Erol özer Vakıf İşletmeleri Müdürlüğü Turan Düz Vakıflar Genel Müdürlüğü ÜmitErtan Yalova Bahçe Kültürleri Araştırma İstasyonu Çiğdem Gvaner İGEME Faruk Berksan Ülker Bisküvi Erdem özkaşıkçt Ergin Ünver özkaşıkçı Bulkon Gıda San.A.Ş. Ankara Bölgesi Değirmendler Dem eği

10 Memduh Hactoğlu Tevfik Kitapçı Sait Sezgin Bülent Topçu Orhan Alıçh Bülent Bünülen Mehmet Bilgin Hüseyin Serbest Kaya Soydaş Hüseyin Fikri öztürk Bülent Necati Akgün Zihni Girep Balin Şekerleme A.Ş. Ender Çikolata Şekerleme Fab. Erbak Uludağ Meşrubat ve Gıda San. Aroma Meyve Suyu A.Ş. Fruko Tamek A.Ş. Fnıko Tamek A.Ş. Karlık Memba Suyu Şaşal Memba Sulan işletmesi Kızılay Maden Suyu İşletmesi Isabeyli Belediyesi Hoısunlu Belediyesi Isabeyli Belediyesi

11 Alber Kaya Tetropak Nasaş Paketleme San A.Ş. Murat Keskin Çap Basım ve Ambalaj San.Tic.A.Ş. Hakan Altmok Tifdruk Matbaacılık SanA.Ş. Sadun İHez Kaplanan A.Ş. Ergıider Güder Tre Kutsan A.Ş. öznur Uysal Olmuksa Ambalaj San. Halis Ergun SASA A.Ş. Sevim Bardakçı Rotapak Matbaacıhk A.Ş. Mustafa Ülker Trakya Yağ San_A.Ş. Bülent Topçu Aroma Meyve Sulan ve Gıda San.AŞ. Ali Akman Ersun Meyve ve Gıda San.A.Ş. 1.Şeref Cebeci Meysu Meyve Suyu ve Gıda SanA.Ş. Nurgül Çaıgacı Salsan Salamura San. ve TİC.A.Ş. Mahir Baysal tt»t Necnri Başer Frigo Fak. O da Mad. ve San. Tic.A.Ş. Ümit Ertan öznur özeriş Sötaş A.Ş. Muharrem Yılmaz Sûtaş A.Ş. Nurdan Volkan Sayas Gıda Tanju İpek Pmar Süt A.Ş. öztürk Timur Bahksan A.Ş. Yahya Uzdiyen Karbasan A.Ş. Zafer Oylan Eti Gıda San. Tic. A.Ş. Müjdat Koşucu Şekerci Afi Galip Gıda San. Tîc. A.Ş. Fehmi İnddiş Kent Gıda San. Tic. A.Ş. Mazhar Süleyman BomantiGtda Ferdi Tunçman İn terse! A.Ş. Nestle Ahmet Görgülü Görgülü pastaneleri Akm özoğiu Bozkurt Helva Reçel A.Ş. Aynur Yaman Dandy Sakız ve Şekerleme San. A.Ş. Erol Yarar Atom Kimya San. ve Tic. A.Ş. Yılmaz Özkan Gcisan Gıda San. ve Tîc. A.Ş. Ahmet Aydoğmuş Golden Gıda San. A.Ş. C. Tanıl Küçük Elit Çikolata ve Şek. San. A.Ş.

12 KOMİSYON BAŞKAN LARI Prof.Dr.Ahm et Yurteri Ahmet Arsan Doç.Dr. Sezgin Ünal Bülent Kocakurt Yusuf öztûrk Yücel Keskin İsmail Karaçalı Süleyman Aksu Yakup Tahincioğlu Tuncer Ergüven İlke Gür al Salih Çetinsoy Ercan Öner Mustafa Kahraman Doç.Dr. Yılm az Sakin Mehmet Erişken Salim Sayır Ahmet Seçen Et ve Mamulleri ve Su Ürünleri Mamulleri Sanayi Süt ve Mamulleri Sanayi Un ve Unlu Mamüller ve Yem Sanayi Meyve Sebze İşleme Sanayi Meyve Sebze İşleme Sanayi Meyve Sebze işleme Sanayi Meyve Sebze İşleme Sanayi Yemeklik Yağ ve Mamülieri Sanayi Şeker ve Şekerli Mamüller Sanayi Diğer Gıda Sanayi Mamülieri Gıda Ambalajı Sanayi Gıda Ambalajı Sanayi Gıda Ambalajı Sanayi Gıda Ambalajı Sanayi Alkollü ve Alkolsüz İçkiler Sanayi Alkollü ve Alkolsüz İçkiler Sanayi Alkollü ve Alkolsüz içkiler Sanayi Alkollü ve Alkolsüz Içkfler Sanayi.

13 B A K A N L IK K O O R D İN A TÖ R LE R İ Zafer Sevdi Yahya Bûyûkyddtz Yasemin Budak Songül Dereli Hölya Çoruh Bülent öztürk Yusuf Özsöz Mehmet Özkan Fahri Özkan Daire Başkanı Şube Müdürü Uzman Uzman Uzman Uzman Uzman Uzman Uzman

14 G İ R İ Ş Yalan zamana kadar tarım ülkesi durumunda olan Türkiyemiz, artık yavaş yavaş tarım ülkesi olması özelliği yanında sanayileşmekte olan ülkeler kategorisinde sayılabilir. Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren küçük çapta, zenaata ve el emeğine dayalı imalathanelerde tanm ürünlerinin işlenmesine başlanmıştır. Su ile dönen un değirmenleri, zeytin sıkan ufak presler, pamuğu çekirdekten ayıran çırçırlar, peynir ve süt işleyen mandıralar sucuk, pastırma helva lokum üreten imalathaneler bugünki sanayiinin nüvesini teşkil etmiştir. Cumhuriyet döneminde Türk Sanayi Tarihini kanaatimizce şeker sanayiinin, 1926 yılmda Uşak ve Alpullu'da açtıkları şeker fabrikalarıyla başlatabiliriz. Şeker şirketinin önderliğinden sonra, ülkemizde gıda sanayii yavaş ta olsa bir ilerleme kaydetmiştir li yıllarda başlayan sanayi süreci plansız ve programsız olmasına rağmen, sanayide bir kımıldama, gelişme ve yatırım hevesini başlatmıştır. Gıda Sanayii'de bu arada nasibini almaya çahşmıştır. Ancak sanayiinin gerçek anlamda gelişmesinin kalkınma programlan ile başladığını söyleyebiliriz. 1. Beş Yıllık Kalkınma Planı içinde Türkiye Şeker Fabrikalan, Süt Endüstrisi Kurumu, Çaykur, Et Balık Kurumu gibi daha ziyade kamu kuruluşlarının üretim konulan işlenmiş ve planlanmıştır. Sonuçta istenen hedeflere ulaşılmış ve bu tesislerin kapasiteleri önemli ölçüde arttırılmıştır. Bundan sonraki kalkınma planlarında yukanda sayılan sektörlerle birlikte ele alman özel sektörim de gıda sanayii konusunda tesislerini genişlettiği ve modemize ettiğini gözlemekteyiz. Böyfece ülkemiz hatın sayılır büyük kapasitelerde üretim yapan; et, yağ, süt işleme kombinalarına, makama, bisküvi, şekerleme, çikolata, kon-

15 - 2 - serve, meyve suyu, bira üreten modem tesislere kavuşmuştur. ftd a Sanayiinde çağdaş teknolojiye, hijyenik koşullara uygun m odem tesislerin yanında halen ilkel araç ve sereclorl* * l- lat birimleri de «r t r. ^ yapa" fak ' " M - 1* «i n t a la z rekabete yol ac d ğ. Î c t n f c T 31 * * ia " ten,te'fc * * * «fekunde. haky,ml,5 b karanm oluşmasına da neden olmaktad.r. min a r t t a l m r ^ ^ ' n S!!! " ^ artl5ma ba '1 ' am k Üre' Bunun yanara sanayiinin Z polili,tas,m oluşturm uştur, re dağıtım araçlannm g e lş m ^ T t e h t T ambalaj,a",: - depolanm şitlemnis ve na*»r Air. olarak S103 sanayii ürünleri çepazarlarda diğer sı artmıştır.? Ç a gerck İÇ Serekse d Ş sanayii ürünlerinin de rekabet şan- Halkımıza kaliteli ve <wsl.n, birimler halinde ambalatamu, S>da maddeleri tebtıek, * * *,üke,nem e k uff Sunmak dq" y a standardında yicilerinin en başta gelen hedeflelıdendj^ açdn k S nimlizlln ^ ^ 1985 yılı ihracatımızın yüzde 21 a * 75.3 ünüimalatsanayi 3' m3den' ^ Yüzde 75,3 olan imalat anavit iı'h.^ ı «e 17,8 d i, Toplam i h n ^ E S * * ^ payı yüz- yünin '»P h m tefim i * y0zde 11.8 dir. im alat de 23,7, yıü n d aisevfi7 H»T^f Sanayünin P3^ 1985 yılında vüzyuzae >,43 olmuştur. Beşinci beş yühk kabonma n r ^, yözde 5, üretim artımda sanayünin artış hızında nin mevcut sorunlanna ra m»n k. efler saptanmıştır. Sanayıu edeflere ulaşabileceğimizi söyleyeb i-

16 _4_ GIDA SANAYİNİN SEKTÖRLER İT İB A R İY L E DEĞERLENDİRİLMESİ Uzun vadeli sanayi stratejimizi tesbit etmek, sanayi sektörlerimizi y ö n lendirmek özere yapılmakta olan bu sanayi şurasına Gıda Sanayii; 1 Et ve Mamulleri ve Su Ürünleri Mamulleri Sanayi 2 Süt ve Mamulleri Sanayii, 3 Un ve Unlu Mamuller ve Yem Sanayii, 4 Meyve Sebze İşleme Sanayii, 5 Yemeklik Y ağ ve Mamulleri Sanayii 6 Şeker ve Şekeıli Mamuller Sanayii, 7 Gıda Ambalajı Sanayii, 8 Diğer Gıda Sanayii Mamulleri, 9 Alkollü ve Alkolsüz İçkiler Sanayii. E T ve M AM ÜLLERİ ve SU ÜRÜNLERİ MAMULLERİ S A N A Y İİ A Genel Değerlendirme Ülkemizin yıllan arasındaki büyükbaş ve küçükbaş kasaplık hayvan sayılan şöyledir:

17 Yıllar

18 Büyükbaşlar 1000 Baş Küçükbaşlar 1000 Baş

19 f Tilrkiyedeki Et Endüstrisi Tesislerinin sayısı, kapasitesi, üretim miktarı ve kapasite kullanımı topluca; İşyeri Kapasite üretim (Ton) Kapasite Klullanıaı */B Sayısı Ton/yıl EBK ,5 33,1 özel ,5 90,7 Belediye ,4 62, toplan , ,7 56,8 Türkiye'nin 1978,1983,1984 yıllarında gerçekleştirildiği et Üretimi, 1985 tahminleri ve 1986, 1989 ı; yıllarına ilişkin üretim hedefleri şöyledir; w Çizelge İ Mallar Gerçeklegme Gerçekleşme Gerçekleşme Tahmin H e d e f Hedef Kırmızı et 317,6 542,6 570,4, ,0 900,0 Kümes Hay.Eti 12,0 50,0 56,0 65,0 76,0 178,5 Sakatat 57,8 86,8 91, ,7 144,0 Et Mamulleri ,0 37,8 40,0 42,0 60,8 Barsak 1,7 4,3 4,4 4,7 4,9 6,0 Don Yağı 4, ,0 8,0 9,3 20,0 Ham Deri BB 28,5 50,9 50,1 53,4 55,1 64,0 Ham Deri KB 19,2 26,4 21,0 21,9 23,5 34,0

20 - 7-1 Kamu Sektöründe Mevcut Durum Et ve Balık Kurumu'nun et ve et mamulleri ile Bgili ithalatı bulunmamaktadır. Ancak kombinalarımızın alet ve ekipman ihtiyaçlarım karşılamak için yıllarında bir miktar makine ve teçhizat ithalatı yapılmıştır. Et ve Balık Kunımu'nun thracaat mikfar ve değerleri: Genellikle gövde et satışları şeklinde olan kurum ihracaatı, tavuk eti satışları fle diğer bazı yan ürünler satışı şeklinde devam etmektedir yılında ton kırmızı et, 413 ton tavuk, 20 ton donmuş balık ve kutu bakk konserve olmak üzere toplam dolarlık ve TL/lık ihracat gerçekleştirilmiştir yılında ise 741 ton kırmızı et, 6 ton yan ürün, 77 ton dondurulmuş hamsi olmak üzere toplam dolar ve TL.(Kıbrıs ihracaatı T L ) îhracaat yapılmıştır. Et ve Bahk Kurumu 1986 yılı sonu itibariyle 27 et Kombinası 8 soğuk Deposu, 1 tavuk kombinası ve et merkezi, 1 bahk yağı ve bahk unu fabrikası, 1 bahk mamulleri fabrikası bulunmaktadır. 27 Et Kombinasının yılhk kesim kapasitesi küçük baş veya büyücbaş canlı hayvandır. Bunun et olarak karşılığı ton/yıldır yılında kurum et kombinalarında; kurumu için büyükbaş, 646,318 küçük baş, canh hayvan kesflmiş ve büyük baş, küçük baş toplam ( ) ton et üretilmiştir. Kasap esnafına ve diğer üçüncü kişilere, böyük baş, küçük baş canh hayvan kesimi yapılmış ve kg büyük baş, kg. küçük baş toplam ( ) ton et üretilmiştir. Kurum ve şahsa

21 - 8 - ait 1985 yılı toplam et üretimi ton olup, kapasite kullanımı büyük baş yüzde 22,92 küçük baş % 18,16 toplam % 41,28 olmuştur yılında ise kurum için büyük baş, küçük baş canlı hayvan kesilmiş ve kg. büyük baş, kg küçük baş toplam ( ) ton et üretilndştir. Kasap esnafma ve diğer üçüncü kişileri ise büyük baş, küçük baş canü hayvan kesimi yapılmış ve kg. büyük baş, kg. küçük baş toplam ( ) ton et üretilmiştir. Kurum ve esnafa ait 1986 yılı toplam et üretimi ton olup, kapasite kullanımı büyük baş % 19,83 küçük baş % toplam olmuştur. Bununun Sincan/ANKARA'da baş/gün kapasiteli bir tavuk kom binası Oe Manisa Et Kombinasında baş/gün kapasiteli olmak üzere toplam baş/gün tavuk kesim kapasitesi vardır. Sincan'da aynca 55 ton/gün kapasiteli parça paket et ve şarküteri üretim merkezi kurulmuştur. Kapasite M hnnm oram henüz istenen düzeye eelmemiştir. Fatsa ve Trabzon'da olmak üzere ili adet Bahk Mamülleri Fabrikası var- Fafia Balık Mamulleri Fabrikasmm Ton/yıl babk unu, ton/ Yü 1 4 o f kapasitei «O * - kapasiteler 1985 yılında S 34,3 Y ' ' W J * S. yüzde 36 oranında kullanılmıştır. ^ S i. f * * 0rtal,,n,a 66 " S»* babk konseresı, 2500 ton/yd 4250 ton/yıl donınuş ^ ^ ^ ^ ^ r ' e: r,, J rabm" bahk Man,SUeıi ^ 3 * tam kapasite Oe çalışması hahnde 10^00 t»/yll ballt ^ ton/yd ^ ya, ^

22 - 9 - tim kapasitesi olup, bu kapasite 1985 yılında yüzde 18,4, yüzde 21,3, 1986 yılında ise yüzde 21,3, yüzde 6 oranında kullanılmıştır. Kurum et kombinalarının ve soğuk depolarının toplam ton soğuk muhafaza. 958 ton dondurma ve ton donmuş muhafaza, 4000 ton buz üretim kapasitesi vardır. Kurum İşletmelerindeki soğuk depolar, başta üretimi yapılan et ve mamulleri olmak üzere müşteri mallarının da muhafazasında kullanılmaktadır. Bu soğuk depoların dışında bağımsız olarak çalışan ünitelerde daha çok müşteri mallan muhafaza edilmektedir. Kurumun üretim yapan kombinaları ile soğuk depolar ve satış birimleri arasmda çeşitli ürünlerinin soğuk zincirin kesintiye uğramadan taşınmasının sağlanması için mevcut frigo firik treyler, termos kamyonlar, termos vagonlar ve frigo firik kamyonlar vasıtasıyla taşıma hizmetleri yürütülmektedir. Kurum ihracatları da kendi vasıtaları ile yapılmaktadır. B Dünyadaki Durum Et ve Mamulleri dünya ökeleri arasında gelişmişlik durumlarına göre et üretim miktarı, teknoloji ve kişi başına düşen et ve et ürünleri ile hayvansal protein tüketim düzeyi bakımından çok büyük farklar bulunmaktadır. Çizelge 7 de dünyadaki ülkelerden bazılarında yıllık et üretimi, tüketimi ve kişi başına düşen günlük hayvansal protein miktarını göstermektedir.

23 Çizelge 7. Bazı Ülkelerdeki yıllık et üretim ve tüketimi ile kişi başına düşen günlük protein miktarı. Et Üretim Yılda Nüfus başına miktarı tüketilen et Ülkenin adı 1000 ton kg- A.B.D ,2 Rusya Batı Almanya Fransa Aıjantin İtalya Ingiltere İspanya Polonya Avusturalya Hollanda Portekiz Yugoslavya Belçika Türkiye Günde nüfus başına düşen hay.prot. [

24 Et ve mamulleri ticareti, dünya ticaretinde gittikçe ağırlık kazanmaktadır. Üretim fazlası olanlar, bunları üretimi yetersiz ülkelere ihraç etmekte, bu ihracaatı bazen çeşitli teşvik tedbirleri ile de desteklemektedirler. Çeşitli ülkelerin 19S4 ydı taze ve donmuş et satışı ve bu satıştan sağladıkları gelir çizelge 8'de gösterilmiştir. Çizelge 8. Bazı ülkelerin et ihracatı Dıracaatçı Ülke ihracat Miktarı (1000 ton) İhracat Tutan (1000 dolar) Hollanda Avustralya Yeni Zelanda Fransa A.B.D Danimarka Almanya Brezilya Arjantin Kanada Bulgaristan Ingiltere Türkiye Gelişmiş ülkelerde Et ve mamullerinin gelişmiş ülkelerdeki durumu yönünden üyeliğe başvurduğumuz AET ülkeleri bizi daha yakından ilgilendirmektedir. AET ülkelerinin

25 yılmdaki kendi ketadsetitie yeterlilik durumları sığır ve dana etinde yüzde 11Ö.8, koyun ve keçi etindciyüzde 76.3 kümes hayvanlan etinde yüzde düzeyindedir. Yine 1984 yılı istatistik bilgilerine göte 10 A E T ülkesi dünya sığır eti üretiminin yüzde 16 suu karşılamaktadırlar. A E T ülkeleri, gelişmiş teknolojileri ve tarımsal üretimlerine bağlı olarak hayvancılık tam bir entegrasyon içerisinde modem teknolojiye sahip oldukları tesislerde et üretimini gerçekleştirmektedirler. Asri amacı tam bir bütünleşme o b n A E T nin kuruluşundan bu göne kadar geçirdiği aşamada "gümrük birliği" ve "ortak tarım politikası adı geçen topluluğun ^tam olarak gerçekleştirebilmiş olduğu iki ana poetikasmı oluşturmaktadır. Bu iki temel pofitikamn gerçekleştirilmesi ve uygulanmakta ve piyasa istikran sağlamaktadır. Bilindiği gibi topluluğun ortak tarım politikası kapsamına alman bütün tarım üünleri hiç U r engelle karşılaşmaksam A E T nin herhangi bir ülkesinde kendi ulusal pazarındaymış gibi katabbomekte ve bn ürünlerin fiyatları A E T Bakanlar Konseyince ortak olarak tesbit edilmekte, topluluk içi fiyat farkları sadece taşıma ücreti ve kalite farkhlıklanndan Seri gelmektedir. Dünya et ticaretinde A E T ülkeleri ihracatta ve ithalatta yan yarıya yakın bir paya sahiptirler. Yine 1984 yıh verilerine göre dünya taze ve dondurulmuş et jhracaatmm miktar ve değer olarak yüzde 13'ü sadece HoOandaya aittir. Bu ülkelerde 1984 yılmda kişi başma sığır ve dana eti tüketimi 18.0 kg (Yunanistan) Qe 55 kg (İrlanda) arasında değişmekte ve ortalama 25 kg. civarındadır. Dünyanın diğer önemli et üretici ülkeleri arasında A B D, Avustralya ve Yeni Zelanda önde yer almaktadırlar. Avustralya ve Yeni Zelanda'nın 1984 ydı et ihracatı gelirleri sıra ile 1,2 ve 1,1 milyar Amerikan dolan düzeyindedir.

26 Gelişmekte Olan Ülkelerde Et endüstrisi gelişmekte olan ülkelerde hayvancılıklarındaki çeşitli sorunlara bağlı olarak geri kalmış bir durumdadır. Bu sorunları kasaplık hayvanların verim düşüklüğü, yem teminindeki güçlükler, kredi ve teşvik noksanlığı, pazar istikrarsızbğı, hijyenik koşulların tam olarak sağlanamaması ve benzeri konularda iyi oıganize edilememe şeklinde sıralayabiliriz. Doğal olarak bütün bu aksaklıkların olduğu ülkelerde modem bir teknolojinin başarı ile uygulanması düşünülemez. ü - SÜT ve M AM ULLERİ S A N A Y İİ A Mevcut Durum a) Süt ve mamulleri sektöründe kurulu kapasite ülkemizde süt ve mamulleri sektöründe kurulu kapasite Çizelge 1 'de görülmektedir.

27 Çizelge 1. Süt Sanayiinde kurulu çiğ süt işleme kapasitesi l.faridûrumdaolanlal-î Kuruluş Tesis Sayısı Kurulu Kapasite T.S.E.K.(U ) Genel MüdMüğö Fb T J S i J K -jtş^ık i Fabrikalar A : oo- A.OrÇ. Süt ve Mam.)febt.... 1,i,.-.. Üniversite Pilot Tesisleri,2 > < * Kooperatif Mandıralan (O rköy) (32 ) ( ) (Teşk. ve Dest.G.M.) (7 7 ) (80,W ) özel Sektör (modern kuruluşlar) ö z d Sektör (Mandıralar) TOPLAM (2.406) ( ) İşletmeye alınmamış olanlar ' TSEK Genel MfidOdi^i Kooperatifler (mandıra) Kooperatifler süt fabrikası TO PLAM (58 ) ( ) Devreye girecek olanlar T.S.E.K. Genel Müdürlüğü Kooperatifler (Mandıra) Kooperatifler (Süt Fabrikası) TOPLAM (1 9 ) (76. SOQ G E N E L TO PLA M (1 ) 4 tesis halen süt toplama merkezi olarak çalışmaktadır.

28 b) Üretim Çeşitleri Ülkemizde geleneksel olarak üretimi sürdürülen süt mamulleri yanında çağdaş teknolojinin ve üretim standardlannın imkanlarıyla çeşitli süt mamülieri üretilmektedir. Sözkonusu Ürünler; içme sütü (pastörize ve dayanıklı kutu sütü) yoğurt, beyaz peynir, kaşar peyniri cheddar peyniri, bazı yöresel peynirler, eritme peynirleri, tereyağı, ayran, süttozu, peynir suyu tozu, dondurma gibi süt mamülieri ile temel hammaddesi süt olan bazı mamüller (bebek maması vb.) olarak sıralanabilir. c) Yıllar itibariyle fiili üretim durumu Yıllar itibariyle fiili üretim durumu DPT yıllık programlarında yer aldığı şekliyle çizelgede verilmiştir. Burada verilen miktarlar teknolojik düzeyleri çok farklı olan üretim birimlerinin ülke genelindeki toplam üretim miktarlarıdır.

29 Miktar (000 Ton) Ürünler 1983 _ (Tahmin) İşlenmiş îcme SUtU Yoğurt Beyaz Peynir Kaşar Peyniri , Diğer Peyniler Tereyağı Süttozu

30 d) Yıllara göre sllt momullari ihtalatı UrUnler K(ton) J>(00 $) MÇton) SUt Krema (Sıvı) SUttozu Tereyağı Peynir TOPLAM

31 1986 _D_±OOQİ) If (Ton) W '

32 e) Yıllara göre alit mamulleri ihracatı 1984 Ürünler M(ton) D(000?) SUt Krema 47,4 76,7 (Sıvı) SUttozu Tereyağı Peynir

33 N Ton O (0005?) N Ton D(000*7 169,7 80,6 129,2 60,

34 B Süt ve Mamulleri Sanayiinde Dünyadaki Durum A ) Gelişmiş ülkelerde süt ve mamulleri sektörüne ilişkin durum ve politikalar: Süt sektörü çok öeri düzeyde olup kendisi geri kalmış ya da gelişmekte olan bir Mite gösterilemeyeceği gibi bunun tersi de gösterilemez. Ayrıca, süt sektörü gelişmiş olup sektörü en az yıldan beri sübvansiyone etmeyen bir ülke de gösterilemez. Bu açıdan bakıldığında süt sektörünün gelişmişliği ile öuce gelişmişliğinin birbirinden ayrılmayacağı Seri sürülebilir. Gelişmiş süt (ve başta et olmak üzere diğer besin ürünleri de bu kapsamda mütalaa edilebilir) endüstrisi her yerde akar su, kesilmeyen su, yüksek hijyen düzeyi, iş dişildim, standart kalite Ve güvenlikle üretim olanakları, düzenli kayıt etkin nlaym ağı ve çoğu hallerde de kesiksiz soğuk zincir; kısacası mflcenunel bir alt yapı olmaksızın düşünülemez. Nitekim, süt sektörü gelişmiş ilkeler incelendiğinde, hepsinde ortak olup bu ilkeleri diğer ilkelerden ayıran nitelik ve nicelikleri şöylece özetlememiz mümktndür: 1. Bu ilkelerin tününde 19. yüzyılın sonlarına kadar uzanan bir kooperatifçilik geleneği görülmektedir, (her ne kadar bugünkü yapının etkisi ile hiç bir ilgisi kalmarvşsa da) bu ilkelerin tümünde süt fiyatları merkezi bir denetim altında ohıp çeşitli sistemler ile bu fiyatlar sübvansiyone ed Örnektedir. 2. Süt hayvancılığı, ekonomik geçerliliği olan bir yaşam yoludur. Bunun paralelinde sürü büyüklüğü, sürii hijyeni, sürü bakımı ve beslemesi ve en

35 önemfisi hayvan başına düşen verim fle elde edilen sütün bakteriyolojik karakteristikleri bakanından bu ülkeler diğerlerinden büyük ölçüde ayrılırlar. 3. Süt toplama, taşıma ve depolama hizmetleri büyük kapasiteli modem süt işletmelerinin düzenli ve planlı bir şekilde hammadde bulmalarına olanak verecek şekilde organize edilmiştir. Süt endüstrisi ise, karmaşık ve gelişmiş teknoloji kullanarak ve sürekli olarak kendini yenileyerek, yeni ürün sınırlarını zorlayarak tüketim alışkanlıklarım şekillendirmekte ve bu amaca yönelik olarak özellikle reklam ve ambalaj konularında sürekli atdımlar yapmaktadırlar. 4. Bekleneceği üzere, süt endüstrisi gelişmiş ülkelerin tüketim kalıp ve düzeyleri de (bazı ülkelerin kendilerine özgü yapılarından doğan farklılıklar bir kenara bırakılırsa) Diğer ülkelerden önemli ölçüde ayrılır. Sektörel Yapı: Yukarıda da belirtildiği üzere, süt sektörünün gelişmiş olduğu ilkelerde ilk ve belki de en önemli yapısal düzenleme kooperatifleşme 3e ilgilidir. Küçük üretim birimlerinin hijyen, soğuk depolama, hayvan neslinin ıslahı ve uygun fiyattan tüm üretimin satılabilmesi gibi kritik menfaatlerinin korunması Ok aşamada kooperatifleşme 3e sağlanmıştır Daha sonraları giderek artan devlet desteği karşısında kooperatif yapışma getirilen esneklikler ve kooperatiflerin etkin b ir hammadde üretim, pazarlama araa haline dönüşmesi kooperatiflerin yaşamlarını sürdürebilmelerine olanak vermiştir. Sektörde yer alan ikinci önemli yapısal değişiklik süt'e yapılan sübvansiyondur. Tereyağı, süttozu ve bazı sert peynirler gibi depolanması mümkün

36 süt ürünlerinin (ketini fazlasının garantili bir fiyat ile satın alınması yoiu ile uygulama alanma konulan sübvansiyon sistemi o denli başarılı olmuştur. Ki sistemi, kendi yarattığı fazlalıkların yükü altında ezilmekten kurtarmak için 1970Terin sonlarından itibaren üretimi kısıtlayıcı önlemlerin alınması zorunlu hale gelmiştir. Aradan 6 7 yıl geçmiş olmasına rağmen hala bu önlemler paketinin istenilen sonuçlan doğuramamış olması, sübvansiyon sistemi 3e sağlanmış bulunan menfaatlerin büyüklüğü sonucu oluşan lobinin gücüne bağlanmaktadır. Oluşan politik çekişmeler o denli büyüktür ki köklü çözümün AET'nin geleceğini tehlikeye atabileceğinden endişe edilmektedir. Çizelge : 2. Dünya Süt Üretimi (1000 ton) Ülkeler Ortalama 1977/81 Ortalama 1982/85 Tahmin 1986 % Değişi 1986/85 Kuzey Amerika Güney Amerika A E T H Diğer Batı Awupa ÜL Doğu Av.ÜDceleri Diğer Ülkeler Dünya Toplamı * : 86 Projeksiyonunda A E T ülkeleri kategorisinde verilmiştir. "r: 1977/81 ve 1982/85 karşılaştırmasını yapabilmek amacıyla diğer Batı Avrupa ülkeleri kategorisinde verilmiştir. H : Hesaplanmamıştır.

37 önemlisi hayvan başına döşen verim ile elde edilen sütün bakteriyolojik karakteristikleri bakımından bu ilkeler diğerlerinden büyük ölçüde ayrılırlar. 3. Süt toplama, taşıma ve depolama hizmetleri büyük kapasiteli m odem süt işletmelerinin düzenli ve planlı bir şekilde hammadde bulmalarına olanak verecek şekilde organize edbiniştir. Süt endüstrisi ise, karmaşık ve gelişmiş teknoloji kullanarak ve sürekli olarak kendini yenileyerek, yeni ürün şuurlarını zorlayarak tüketim alışkanlıklarım şekillendirmekte ve bu amaca yönelik olarak özellikle reklam ve ambalaj konularında sürekli atdımlar yapmaktadırlar. 4. Bekleneceği üzere, süt endüstrisi gelişmiş flkderin tüketim kalıp ve düzeyleri de (baza Ökelerin kendflerine özgü yapılarından doğan farklılıklar bir kenara bırakılırsa) Diğer ülkelerden önemli ölçüde ayrılır. Sektöıel Yapı: Yukarıda da belirtildiği üzere, süt sektörünün gelişmiş olduğu ülkelerde ük ve belki de en önemli yapısal düzenleme kooperatifleşme üe ügüidir. Küçük üretim birimlerinin hijyen, soğuk depolama, hayvan neslinin ıslahı ve uygun fiyattan tüm betimin satılabilmesi gibi kritik menfaatlerinin korunması flk aşamada kooperatifleşme Oe sağlanmışta. Daha sonraları giderek artan devlet desteği karşısında kooperatif yapışma getirilen esneklikler ve kooperatiflerin etkin bir hammadde ûtetim, pazarlama araa haline dönüşmesi kooperatiflerin yaşamlarını sürdürebamelerine olanak vermiştir. Sektörde yer alan ikinci önemli yapısal değişiklik süt'e yapılan sübvansiyondur. Tereyağı, süttozu ve bazı sert peynirler gibi depolanması mümkün

38 süt ürünlerinin üetim fazlasının garantili bir fiyat ile satın ahnması yolu 3e uygulama alanma konulan sübvansiyon sistemi o denli başarılı olmuştur. Ki sistemi, kendi yarattığı fazlalıkların yükü altında ezilmekten kurtarmak için 1970lerin sonlarından itibaren üretimi kısıtlayıcı önlemlerin alınması zorunlu hale gelmiştir. Aradan 6 7 yıl geçmiş olmasına rağmen hala bu önlemler paketinin istenilen sonuçlan doğuramamış olması, sübvansiyon sistemi 3e sağlanmış bulunan menfaatlerin büyüklüğü sonucu oluşan lobinin gücüne bağlanmaktadır. Oluşan politik çekişmeler o denli büyüktür ki köklü çözümün A E T nin geleceğini tehlikeye atabileceğinden endişe edilmektedir. Ç izd g e :2. Dünya Süt Üretimi (1000 ton) Ortalama Ortalama Talimin % Değişim Ülkeler 1977/ /85 _ /85 Kuzey Amerika Güney Amerika A E T H Diğer Batı Am çaü L Doğu Av.Ülkeleri Diğer Ülkeler Dünya Toplamı * : 86 Projeksiyonunda A E T ülkeleri kategorisinde verilmiştir. + : 1977/81 ve 1982/85 karşılaştırmasını yapabilmek amacıyla diğer Baö Avrupa ülkeleri kategorisinde verilmiştir. H : Hesapları mam ış tır.