TARIM EKONOM S VE TARIMSAL POL T KALAR

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2717 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1680 TARIM EKONOM S VE TARIMSAL POL T KALAR Yazarlar Ö r.gör.dr. R dvan KARACAN (Ünite 1) Yrd.Doç.Dr. Bahar BURTAN DO AN (Ünite 2) Prof.Dr. Seyfettin ERDO AN (Ünite 3) Doç.Dr. brahim Güran YUMUfiAK (Ünite 4) Yrd.Doç.Dr. Rengin AK (Ünite 5) Yrd.Doç.Dr. Sema YILMAZ GENÇ (Ünite 6) Yrd.Doç.Dr. Arma an TÜRK (Ünite 7) Prof.Dr. Hamza ATEfi (Ünite 8) Doç.Dr. brahim Güran YUMUfiAK (Ünite 8) Editör Doç.Dr. Meriç SUBAfiI ERTEK N ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard mc s Arfl.Gör.Dr. rem Erdem Ayd n Ö retim Tasar mc lar Pro.Dr. Cengiz Hakan Ayd n Yrd.Doç.Dr. Evrim Genç Kumtepe Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Dil Yaz m Dan flman Funda Gürbüz Grafikerler Ayflegül Dibek Aysun fiavl Gülflah Karabulut Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Tar m Ekonomisi ve Tar msal Politikalar ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Eylül 2012

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... ix Tar msal Üretim ve Tar msal Üretimin Türleri... 2 TARIMSAL ÜRET M N TANIMI... 3 TARIMSAL ÜRET M N ÖZELL KLER... 4 TARIMSAL ÜRET M N GEREKÇELER... 6 TARIMSAL ÜRET M N TÜRLER VE ÖNEM... 7 Bitkisel Üretim... 7 Tarla Bitkileri Üretimi... 7 Sebze Üretimi Meyve Üretimi Hayvansal Üretim Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ktisadi Kalk nmada Tar msal Sektörün Rolü TARIM SEKTÖRÜNÜN KT SAD KALKINMA SÜREC NE TEMEL KATKILARI Ülke, Bölge veya Dünya Ölçeklerinde Nüfusun Beslenmesi ve G da Güvenli inin Sa lanmas (Ürün Katk s ) Di er Sektörlerin Ham Madde ve Baz Hâllerde fl Gücü htiyaçlar n n Karfl lanmas (Üretim Faktörü Katk s ) Di er Sektörler Taraf ndan Üretilen Mal ve Hizmetler çin Talep Oluflturulmas (Piyasa Katk s ) Ekonominin Döviz htiyac n n Karfl lanmas na Katk Sa lanmas (Döviz Katk s ) Tar m Sektörünün Sermaye Birikim Süreçlerinin Önünü Açmas (Sermaye Birikimi Katk s ) Gelir Da l m n n yilefltirilmesine ve Yoksullu un Ortadan Kald r lmas na Yönelik Çabalar n Oda Olmas (Sosyal Eflitlik ve Adaletin Gerçeklefltirilmesi Katk s ) KALKINMANIN F NANSMANININ SA LANMASINDA TARIM SEKTÖRÜNÜN ROLÜ VE ÜLKE ÖRNEKLER Kalk nmada Tar ma Öncelik Verilmesi Lehindeki Görüfller Tar m Sektörünün Gelifltirilmesi çin Sanayi Sektörüne K yasla Daha Az Yat r ma ve thalata htiyaç Duyulabilmesi Geliflmekte Olan Ülkelerin Geleneksel Yetersizlikleri ve Eksiklikleri Nedeniyle Yat r mlar n Sanayi Yerine Tar ma Kanalize Olabilmesi le Politik ve Popülist Güdüler ÜN TE 2. ÜN TE

4 iv çindekiler Kalk nman n Erken Aflamalar nda Ortalama Gelir Art fl n n lk Etapta Tar m Ürünlerine Yönelik Talebi Artt rmas Kalk nmada Sanayiye Öncelik Verilmesi Lehindeki Görüfller Sanayi Sektörünün Teknolojik Geliflmelerin Uygulanmas na Daha Yatk n ve Uyumlu Olmas Sanayi Sektöründe Artan Verimler lkesinin Geçerli ve Arz Esnekli inin Yüksek Olmas Sanayi Sektörünün Yatay - Dikey Entegrasyonlara ve Pozitif D flsall k Meydana Getirmeye Daha Yatk n Olmas Sanayi Sektörünün Kalk nma çin Daha Elveriflli Bir Toplumsal Yap ve Ortam Oluflturmas Kalk nman n Finansman çin Tar mdan Sanayiye Kaynak Aktar m nda Farkl Uygulamalar ve Ülkelerden Örnekler Angarya (Emek Vergisi) - Fransa Örne i Arazi Vergisi - Japonya Örne i Devletin Bedelini Ödemek Suretiyle Tar msal Ürünlere El Koymas ( stimval) - Sovyet Rusya Örne i ç Ticaret Hadlerinin Tar m Aleyhine Döndürülmesi Suretiyle Sanayiye Kaynak Transferi Örne i TARIMSAL KALKINMA MODELLER Tar msal Kalk nmaya Yönelik Modelleme Çal flmalar n n Ana Çerçevesi Klasik Modeller Lewis Modeli Kuznets Ters U Hipotezi Fei-Ranis Modeli Tar m le Sanayi Aras ndaki Tamamlay c l k Perspektifinden Kaldor Modeli Neoklasik Modeller Jorgenson Modeli Kelley, Wiliamson ve Cheetham (KWC) Modeli Harris-Todaro Göç Modeli Tar msal Kalk nma Modellerine Yönelik Elefltiriler KÜRESEL ÖLÇEKTEK TARIMSAL KALKINMA POL T KALARI VE TÜRK YE YE YANSIMALARI Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE Tar msal Destekleme Politikalar TARIMSAL DESTEKLEME POL T KASININ AMAÇLARI Toplumun Besin htiyac n n Karfl lanmas Tar msal Üretimdeki stikrars zl k... 58

5 çindekiler v Tar msal Üretimi Yönlendirme Tar msal Üreticilerin Gelir Seviyesinin Düflük ve stikrars z Olmas Politik Nedenler TARIMSAL DESTEKLEME POL T KASININ KISITLARI TARIMSAL DESTEKLEME POL T KASININ ARAÇLARI Dolayl Destekleme Girdi Deste i Do rudan Destekleme Taban Fiyat Politikas Prim Sistemi Do rudan Gelir Ödemeleri Sistemi TARIMSAL DESTEKLEME POL T KALARININ ETK LER Fiyat Düzeyindeki De ifliklikler Destekleme Kapsam ndaki Ürün Stoklar n n Artmas Sosyal Etkiler Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Tar mda Makineleflme ve Teknoloji Kullan m TARIMDA MAK NELEfiME VE TEKNOLOJ KULLANIMI Tar mda Makineleflmenin ve Teknoloji Kullan m n n Önemi: Tar msal Mekanizasyon Tar mda Makineleflmenin Sa lad Avantajlar TARIMDA MAK NELEfiMEN N VE TEKNOLOJ KULLANIMININ KT SAD ETK LER Verimlilik Üzerindeki Etkisi Faktörler Aras kame Üzerindeki Etkisi stihdam Üzerindeki Etkisi Gelir Da l m Üzerindeki Etkisi TÜRK YE TARIMINDA MAK NELEfiME VE TEKNOLOJ KULLANIMI Osmanl Devleti nden Cumhuriyet e Kalan Miras Birinci Zirai Makineleflme Hareketi ve Zirai Kombinalar ( ) Tar mda Makineleflme Devrimi ( ) Kalk nma Planlar ve Tar mda Makineleflme ( ) Tar mda Yap sal Dönüflüm ve Tar mda Makineleflme (1990 ve sonras ).. 96 TARIM ALET VE MAK NELER SEKTÖRÜ Türkiye Tar m Alet ve Makineleri malat Sektörü Dünya Tar m Aletleri ve Makineleri malat Sektörü Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden ÜN TE

6 vi çindekiler Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE 6. ÜN TE Türkiye de Tar msal Üretim ve Tar msal D fl Ticaret TÜRK YE DE TARIM SEKTÖRÜNÜN EKONOM DEK YER TÜRK YE DE TARIM SEKTÖRÜ VE EKONOM K BÜYÜME TÜRK YE DE ORGAN K TARIM VE TARIMSAL ÜRET M Ç NDEK PAYI TÜRK YE DE TARIMSAL DIfi T CARET TÜRK YE DE TARIM SEKTÖRÜNÜN TEMEL NLARI Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Türkiye de Tar msal Destekleme Politikalar TÜRK YE DE TARIMSAL DESTEKLEMEN N GENEL ÇERÇEVES TÜRK YE DE TARIMSAL DESTEKLEME POL T KALARININ TAR HSEL GEL fi M TÜRK YE DE TARIMSAL DESTEKLEME POL T KALARININ AMAÇLARI TÜRK YE DE TARIMSAL DESTEKLEME POL T KALARININ YÜRÜTÜLMES VE F NANSMANI Tar msal Destekleme Politikalar n n Araçlar Do rudan Gelir Deste i Fark Ödemesi Deste i Telafi Edici Ödemeler Hayvanc l k Destekleri Tar m Sigortas Ödemeleri K rsal Kalk nma Destekleri Çevre Amaçl Tar m Arazilerini Koruma Program Destekleri Di er Destekleme Ödemeleri Tar msal Destekleme Politikalar n n Yürütülmesi Süreci Tar msal Destekleme Politikalar n n Finansman TÜRK YE DE TARIMSAL DESTEKLEME POL T KALARININ ETK LER TÜRK YE DE TARIMSAL DESTEKLEME POL T KALARININ RDELENMES Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar

7 çindekiler vii S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Dünya Tar m Sektörü ve Tar msal Üretim DÜNYADA TARIM SEKTÖRÜ DÜNYA TARIMINDA VER ML L K VE GSY H Dünyada Tar msal GSY H n n Paylafl m Dünyada Tar msal GSY H Büyüme Oranlar DÜNYA TARIM P YASALARININ DURUMU Dünyada Tar msal fl gücü ve Da l m Dünya Tar m nda Göç ve Nedenleri DÜNYADA TARIMSAL ÖRGÜTLENMELER VE TEMEL NLAR Dünya Ticaret Örgütü (World Trade Organization WTO) Birleflmifl Milletler G da ve Tar m Örgütü (Food and Agriculture Organisation FAO) Uluslararas Tar msal Kalk nma Fonu (International Fund for Agricultural Development IFAD) Uluslararas Tar msal Araflt rmalar Dan flma Grubu (Consultative Group on International Agricultural Research CGIAR) Dünya Tar m Sektöründeki Temel Sorunlar DÜNYADA TARIMSAL ÜRET M VE ETK LER Dünyada Tar msal Geliflmenin Belirleyicileri Teknolojik De iflim Kârl l k fiartlar n n Sa lanmas Kamusal De iflimler Yap sal De iflimler Tar msal Üretimde stikrars zl n Ekonomiye Etkileri Tar msal Verimin Y ll k De iflimi ve Etkileri DÜNYADA TARIMSAL ÜRET M VE TARIMSAL ÜRÜNLER N T CARET Dünyada Tar msal Ürünlerin Ticareti Dünya G da Fiyatlar ndaki Geliflmeler Tar msal Üretimde Yeni E ilimler Organik Tar m Biyoyak tlar Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Avrupa Birli i nde Tar msal Yap, Tar msal Üretim ve Tar msal Politikalar AVRUPA B RL NDE TARIMIN YER VE ÖNEM AVRUPA B RL NDE TARIMSAL YAPI Kooperatifler Üretici Birlikleri ÜN TE 8. ÜN TE

8 viii çindekiler Mesleki Örgütler AVRUPA B RL NDE TARIMSAL ÜRET M AVRUPA B RL NDE TARIM POL T KALARI AVRUPA B RL VE TÜRK TARIMI Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar

9 Önsöz ix Önsöz Günlük hayat m zda önemli bir yere sahip olan tar m sektörü s kl kla g da yetersizli i veya fazlal, tar m ürünleri ticaretine getirilen k s tlamalar veya engeller, ihracat sübvansiyonlar, organik üretim, biyoenerji gibi haberler ile gündeme gelmektedir. Bu tür konular hem ulusal hem de uluslararas boyutta insan hayat üzerinde önemli etkilere sahip oldu undan tar m ekonomisi ve politikalar konusunda al nan e itimle daha iyi anlafl labilir ve ileriye yönelik tahminler yap labilir. Tar msal üretimin dünya nüfusunun ihtiyac n karfl layacak düzeyde olmas ve teknolojik geliflmeler tar ma elveriflli bütün alanlara uyguland nda tar msal üretim kapasitesinin daha fazla artabilece i gerçe ine karfl n dünya nüfusunun yüzde 15 i hala açl k ve yetersiz beslenme ile karfl karfl yad r. Bu sonuç, dünya üretiminin yetersizli inden de il sat n alma gücü, savafllar ve e itim düzeyinden kaynaklanan bir dizi faktörün farkl l ndan kaynaklanmakta ve çözümlenmesi gereken bir sorun olarak dünya gündeminde yer almaktad r. Bu yüzden tar msal üretim bilgisinin yan s ra ekonominin temel ilkelerinin tar m iflletmelerinde uygulanmas önem tafl maktad r. Bu kitap tar msal üretimin yap s n, organizasyonunu ve politikalar n inceler ve tar ma uygulanan temel mikro ve makro prensipler ile gerçe in daha iyi anlafl lmas n sa lar. Tar m ekonomisi ve Tar msal Politikalar adl bu kitap Aç k Ö retim Fakültesi lisans ö rencilerinin kullan m na uygun ve tar m sektörünün ekonomik sorunlar - na ve politikalar na ilgi duyan genel okuyuculara yönelik olarak haz rlanm flt r. Bu kitap tar m ekonomisi ve tar msal politikalar dersini bir dönemde ele alacak flekilde düzenlenmifltir. Sekiz bölümden oluflan kitapta tar m sektörünün özellikleri, ifllevleri, tar m sektörünün ekonomik kalk nmadaki rolü, tar msal destekler, tar msal destekleme politikalar ve Türkiye de uygulamalar, tar mda makineleflme, Türkiye de tar msal üretimin önemi ve d fl ticareti, dünyada tar msal üretim ve tar msal örgütlenmeler, Avrupa Birli i ülkelerinde tar msal yap, tar msal üretim ve tar msal politikalar çeflitli yönleriyle incelenmektedir. Bir kitab n birçok kiflinin katk s ve yard m olmadan yaz lmas mümkün de ildir. Bu kitab n haz rlanmas nda baflta de erli yazarlar m z Say n Prof.Dr. Seyfettin Erdo an, Prof.Dr. Hamza Atefl, Doç.Dr. brahim Güran Yumuflak, Yrd.Doç.Dr. Sema Y lmaz Genç, Yard.Doç.Dr. Bahar Burtan Do an, Yrd.Doç.Dr. Arma an Türk, Yrd.Doç.Dr. Rengin Ak ve Dr. R dvan Karacan ile kitab n bas m nda eme i geçen tüm çal flma arkadafllar m za teflekkür eder siz de erli ö renci arkadafllar m za da e itim-ö renim ve çal flma hayat n zda üstün baflar lar dilerim. Editör Doç.Dr. Meriç SUBAfiI ERTEK N

10 1TARIM EKONOM S VE TARIMSAL POL T KALAR Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Tar msal üretimin kavramsal çerçevesini tan mlayabilecek, Tar msal üretimin özelliklerini aç klayabilecek, Tar msal üretimin gereklili ini de erlendirebilecek, Tar msal üretimin türlerini ve önemini aç klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Tar msal Üretim Tar msal Üretim Türleri Bitkisel Üretim Organik Üretim Hayvansal Üretim Biyoteknoloji çindekiler Tar m Ekonomisi ve Tar msal Politikalar Tar msal Üretim ve Tar msal Üretimin Türleri TARIMSAL ÜRET M N TANIMI TARIMSAL ÜRET M N ÖZELL KLER TARIMSAL ÜRET M N GEREKÇELER TARIMSAL ÜRET M N TÜRLER VE ÖNEM

11 Tar msal Üretim ve Tar msal Üretimin Türleri TARIMSAL ÜRET M N TANIMI Tar msal üretim; çiftçilik, ziraat; bitkisel ve hayvansal üretimin SIRA teknolojik S ZDE koflullar alt nda ve en ekonomik yollardan yap lmas ve pazarlanmas faaliyetlerini kapsar. Toprakla, bitkisel ürünlerle, hayvanlarla ve hayvan ürünlerinin üretimiyle ilgilidir AMAÇLARIMIZ (TMO Ansiklopedik Sözlük, 2011). AMAÇLARIMIZ Tar msal üretimin tan m ile ilgili daha genifl bilgiye TMO Ansiklopedik K TSözlük ten A P (2011) ulaflabilirsiniz. Tar m sektörü, evrensel ve kurumsal olarak kavramsallaflt r labilen özellikleri ile di er sektörlerden farkl d r. Tüm ekonomilerde geçerli olan tar m n bu ay - r c özelliklerinden evrensel olanlar, tar msal üretim faaliyetlerinin do a koflullar na ba ml l ile iliflkilidir. Tar mdaki arz fonksiyonunun yap s, fiyat ve gelir istikrars zl, mevsimlik ifl hacmi de iflimi ile talep art fl h z bu kapsamda de erlen- dirilebilir (Günayd n, 2006:12). Ekonomik geliflmifllik düzeylerinin olanakl k ld teknolojik yap lar ile do a koflullar n n tar msal üretim süreçleri üzerindeki etkilerini kontrol edebilen ülkeler, bu alanda di er ülkelerden göreceli olarak farkl laflabilirler. Bununla birlikte günümüzde biyoteknolojik uygulamalar n ulaflt düzey dahi, tar m sektörü üretim yap lar üzerinde do an n etkisinin, etkinlik ve yayg nl k bak m ndan ancak k smi olarak s n rlanabilece ini ortaya koymaktad r (Günayd n, 2006:12). Biyoteknoloji: Bitki, hayvan veya mikroorganizmalar kullan larak yeni bir organizma (bitki, hayvan ya da mikroorganizma) gelifltirmek, do al olarak var olmayan veya ihtiyac m z kadar üretilemeyen yeni ve az bulunan maddeleri (ürünleri) elde etmek veya var olan bir organizman n genetik yap s nda arzu edilen yönde de ifliklikler meydana getirmek amac ile kullan lan yöntemlerin tümüdür.

12 4 Tar m Ekonomisi ve Tar msal Politikalar Resim 1.1 Tar msal üretim farkl araç gereç ve yöntemlerle yap lmaktad r. Kaynak: m.jpg TARIMSAL ÜRET M N ÖZELL KLER Tar m n en önemli özelli i çok fonksiyonlu olmas d r. G da, yem, lif, yak t ve di er mallar sa lar. Ekosistem üzerinde etkilidir. Sosyal yönü: Yaflam biçimidir. Ekonomik yönü: stihdam, milli gelir, çiftçi geliri, ticaret. Dünya nüfusunun % 40 n n temel geçim kayna d r. Dünyadaki arazinin toplam n n %40 tar m arazisidir. Dünyadaki tar m iflletmesinin % 90 n n arazi büyüklü ü 2 hektar n alt ndad r (Dellal, 2010:4-5). Tar msal yap, verimlilik aç s ndan ikiye ayr l r. Bir tarafta geliflmifl ülkeler hayli etkin bir tar msal yap ya sahiptir. Bu yap büyük bir üretim kapasitesi ve çal flan bafl na yüksek has la ile karakterize edilmektedir. Ayr ca tüm ulusu besleyecek kadar üretimin kolayca yap lmas na imkân sa lamaktad r. Di er tarafta ise geliflmekte olan ve az geliflmifl ülkelerin etkinsiz ve düflük verimli tar msal yap lar mevcuttur. Bu ülkelerde ulusun geri kalan n beslemek bir tarafa k rsal nüfusun ihtiyaçlar n karfl layacak kadar bile üretim yap lamamaktad r. Aile içi g da üretimi yap lmakta uzmanlaflm fl tar mla pazarlanabilir bir fazla elde edilmesi temel hedef olmaktan ç km flt r. Temel baflar ölçütü kâr güdüsüdür. Birincil hedef sentetik (gübreleme, sulama, tohum slah, ilaçlama vs.) ve do al kaynaklardan hektar bafl na maksimum verim elde etmektir. Piyasa için üretim yap l r ve daha fazla üretim ve verimlili in belirleyicileri teknolojik ilerleme, sermaye birikimi, bilimsel araflt rma ve gelifltirmedir. ki tür tar m n temel fark verimlilikte ortaya ç kmaktad r. Dünya Bankas n n yay mlam fl oldu u baz istatistiki verilerle de bu farklar ortaya koymak mümkündür. Örne in; y llar aras nda hektar bafl na al nan kilogram tah l de erleri Hollanda da 8.036, Belçika da 8.710, ngiltere de 7.097, rlanda da 7.390, Amerika Birleflik Devletleri nde 6.444, Kore de 6.233, Yunanistan da

13 1. Ünite - Tar msal Üretim ve Tar msal Üretimin Türleri , Türkiye de dur. Fransa, Kanada, Hollanda, Amerika Birleflik Devletleri, Belçika ve Danimarka ayn dönemde en yüksek tar msal verimlilik de erlerine ulaflan ülkeler olmufltur y llar aras nda ise hektar bafl na al nan kilogram tah l de erleri en düflük ülkeler Eritre 296, Nijerya 394, Namibya 441, Sudan 481, Botsvana 514, Angola 547, Libya 626, Zimbabve 676, Çad 711, Demokratik Kongo Cumhuriyeti 767 dir. Hektar bafl na verimlilik aç s ndan en yüksek ülkeyle en düflük ülke aras ndaki fark 30 kata kadar ç kmaktad r ( Uzun, 2009:26-27). Tar msal üretimde, do aya ba l l k yüzünden risk ve belirsizliklerin yüksek olmas, tar msal ürünlerin arz ve talebinin esnek olmay fl, tar msal piyasalar n istikrars z olmas ve üretimin özelli i itibari ile sermaye dönüflüm h z n n yavafl olmas gibi kendine özgü özelliklerinden dolay di er sektörlere göre kârl l k yönünden baz olumsuzluklara sahiptir. Bu nedenle tar m sektörü di er sektörlerden yap sal olarak farkl l k göstermektedir. Sektörde arz ve talep esnekli inin düflüklü ü ve üretimin büyük ölçüde do a koflullar na ba l olmas nedeniyle istenildi i zaman üretim miktar artt r lamamaktad r (Atasoy, 2009:1). Tar msal üretim ile endüstriyel üretim aras nda önemli ölçüde fark SIRA oldu unu S ZDE düflünüyor musunuz? 1 Geleneksel tar msal üretiminin temel girdileri toprak ve ifl gücüdür. Oransal olarak bunlar n her ikisi de sermayeden daha önemlidir. Genel olarak sermaye de eme in topra n slah, küçük sulama iflleri ile basit üretim araçlar imalinin bir sonucudur. Sulama, gübreleme ve ilaçlama gibi tekniklerin kullan m biçimleri göz önüne al n rsa emek girdisinin, teknolojik de iflme ve modernleflme süreci boyunca dahi önemini korudu u anlafl lmaktad r. Bu yüzden, geleneksel tar msal üretim SIRA S ZDE SIRA S ZDE öncelikle çiftçinin kontrolü alt ndaki tar m arazisinin büyüklü üne ba l d r. kinci olarak çiftçinin veya ailesinin do rudan ya da dolayl ifl gücü SIRA kullan m S ZDE üretimde belirleyicidir. Dolay s yla geleneksel biçimde üretim yapan bir tar m iflletmesinde özellikle toplam üretimin art r lmas nda ifl gücü büyük önem arz etmektedir (Aruoba, 203). AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ Geleneksel tar mda sermaye ikinci planda önemli bir girdi olarak vurgulansa K T A Pda en az toprak ve ifl gücü kadar önemlidir. K T A P Tar m d fl alanlarda Tar msal üretim, organik niteli inden dolay s nai ve ticari faaliyetlerden ayr l r. faaliyette bulunan firmalar Her canl tar m ürününün belirli bir büyüme, ço alma ve olgunlaflma evreleri vard r. Üretimin organik özelli inden dolay do al faktörlerin üretimin AMAÇLARIMIZ verimlili i ve üretim karar nda en yüksek kâr sa lamaya AMAÇLARIMIZ yönelirken tar mc lar en uygun maliyetli maliyeti üzerinde tar m d fl mallar üretiminde söz konusu olmayan do rudan etkisi vard r. Hava koflullar n n durumu (ya fl, kurakl k), bitki ve hayvan hastal klar üretim faktörleri bilefliminden ve en yüksek getiri sa layan rasyonel tar msal üretimi büyük ölçüde etkiler. Hangi bölgede ne tür K bitki T ve A Phayvanlar n ürün kompozisyonundan uzaklafl rlar. yetifltirilece i karar nda da do al koflullar n yönlendirici ve s n rlay c etkisi görülür (Dinler, 2008: 132). Tar msal üretim, genelde insan ve do an n ifl birli i üzerine kurulu oldu u için toprak-su kaynaklar n n ve mevsimlerin üretimdeki yeri ve etkisi de önemli olmaktad r. Mevsimsel hareketler, her ürünün ekimi için belirli mevsimlerin beklenmesine, her ürünün üretim sürecinin farkl olmas na, üretim ile hasat aras nda belli bir dönemin olmas na ve üretim faktörlerinin belirli dönemlerde üretime kat lmas na neden olmaktad r (Dinler, 2008: 132).

14 6 Tar m Ekonomisi ve Tar msal Politikalar AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ Tar msal üretimin K T Akendine P özgü özellikleri konusunda daha genifl bilgi için Zeynel Dinler in Tar m Ekonomisi (Bursa: Ekin Yay.,2008) adl kitab n n 5. ünitesine bakabilirsiniz. Günümüzde tar msal üretim yaln zca ilkel nitelikte bitkisel ürünlerin ekim, dikim ve hasad ile hayvansal ürünlerin yetifltirilmesinden ibaret olmamakla birlikte giderek ticari ve s nai bir karakter de kazanmaktad r. Bu yüzden, dilimize yerleflmifl olan zirai terimi, bu faaliyet alan n n boyutlar n yeterince gösterememektedir. Yetifltirilen tar m ürünlerinin üretici firmalarda ifllenerek yar mamul mallara dönüfltürülmesi, piyasaya ulaflt r lmas ve pazarlanmas da bir tar msal faaliyet olarak kabul edilmektedir. Çünkü üretimle yetinen çiftçilik faaliyetlerini bu tür faaliyetler tamamlamakta s nai ve ticari bir özellik göstermektedir. Çiftçi el sanatlar n n tar msal üretim olarak de erlendirilme çabalar ise günümüzde tart flmal d r (Olal ve Duymaz, 1987:5). 2 Günümüzde SIRA tar msal S ZDEüretimin niteli inin de iflti ini düflünüyor musunuz? TARIMSAL ÜRET M N GEREKÇELER Zorunlu ihtiyaç mal üreten tar m sektörü, geçmiflte oldu u gibi günümüzde de ülke ekonomileri için büyük önem arz etmektedir. Tüm canl lar ilgilendiren yaflamsal ürünlerin tar m sektöründe üretilmesi tar m n önemini art ran en temel unsur- dur (Susam ve Bakkal, 2008:328). Günümüzde dünyadaki toplam Tar m sektörü, farkl geliflmifllik düzeyine sahip tüm ülkelerde, nüfusun zorunlu g da maddeleri ihtiyac n karfl lamas, sanayi sektörüne ham madde temin etme- y ll k g da maddeleri üretimi dünya tüketimini karfl layabilecek düzeydeyken çeflitli bölgeler si, sanayi ürünlerine talep oluflturmas, milli gelire ve ihracata katk lar ile tüm sektörlerden farkl bir öneme sahiptir. Beslenme ihtiyac her geçen gün artan dünya aras nda kifli bafl na düflen üretim miktar yönünden nüfusu sektörün gereklili ini de artt rmaktad r (T lmaç ve Çakar, 2003:13). farkl l klar vard r. Tar m sektörü di er sektörlere sermaye ve ifl gücü transfer etmesi ve ayn zamanda ham AMAÇLARIMIZ madde ve ürün ihtiyac n karfl lamas aç s ndan ekonomik kalk nma AMAÇLARIMIZ için büyük önem arz etmektedir. Küresel s nman n giderek artmas, sulama olanaklar n n K azalmas T A P tar m sektörünün önemini daha da artt rm flt r. Ayr ca tar m sektörünün etkinli inin ve verimlili inin artt r lmas, ülkelerin uluslararas rekabet ve g da alan nda kendi kendine yeten ülkeler olabilmelerini sa lamaktad r (Avc ve Kaya, 2004:844). Örne in, Türkiye bugün bu day üretiminde kendi kendine yeterli olma gayreti içindedir. Benzer flekilde Japonya dünya fiyatlar na göre üç kat daha maliyetli pirinç üretmesine ra men gerekli olan pirincin üretimini garanti etmek için çaba göstermektedir (Yavuz, 2007:8). Tar m sektörünün di er sektörler aç s ndan önemli oldu unu düflünüyor musunuz? 3 Küreselleflmenin artt dünyada tar m sektörünün stratejik önemi de artmaktad r l y llar n ortalar ndan itibaren tar m sektörü hükümetlerin reform önce- likleri aras nda yer alm flt r. Bu reform çabalar n n üç temel amac vard r. Tar msal desteklerin bütçe üzerindeki yükünün art k sürdürülemez oldu unun anlafl lmas, Avrupa Birli i (AB) ile yap lan müzakerelerde tar msal ve k rsal geliflmeye önem verilmesi ve Dünya Ticaret Örgütü Tar m Anlaflmas n n giderek k s tlay c hâle gelmesidir (Avc ve Kaya, 844). Tar m sektörünün ekonomik büyüme yönünden önemli katk s bulunmaktad r. Düflük nitelikli k rsal ifl gücünün istihdam, ürünlerin d fl sat m yla döviz kazan l- AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

15 1. Ünite - Tar msal Üretim ve Tar msal Üretimin Türleri 7 mas, do al kaynaklar n kullan m ve korunmas, yat r m sermayesi yarat lmas ve iflleme sanayi, tar msal girdi sanayi, ticaret, mali hizmetler, ulaflt rma, depolama vb. baflta olmak üzere di er sektörlerle güçlü etkileflim içinde bulunulmas milli has - lan n büyümesine katk sa lamaktad r (K ymaz, 2008:6-7). Özellikle tar m n k rsal hayat n devaml l ve buna ba l olarak g da güvencesinin sa lanmas aç s ndan stratejik bir sektör olarak görüldü ü belirtilmelidir. Tar m sektörü k r ile kent aras nda ekonomik bir köprü görevi görürken kente ifl gücü, g da ve do al kaynak teminini sa lamaktad r (K ymaz, 2008:6-7). <<K rsal nüfusun yo un oldu u ülkelerde tar msal üreticilerin seçmen olarak çok önemli bir oy potansiyeli oluflturmalar, tar m piyasalar na yap lan müdahalelerin bir baflka gerekçesini oluflturmaktad r. Geliflmekte olan ülkelerde seçmenin çok büyük bir bölümü tar m kesiminde yaflamaktad r. Geliflmifl ülkelerde nüfusun büyük k sm tar m d fl sektörlerde istihdam edilse de politik yaflamda kökleri çok uzun y llara dayanan tar msal lobiler güçlü ve yönlendiricidir. Sonuçta tüm ülkelerde tar m n ekonomi aç s ndan önemli görülmesi, seçim sistemlerine ve bölgesel dengelere ba l politik hesaplar, tar m ve üreticilerin dikkate AMAÇLARIMIZ al nmas n sa lamaktad r>> (K ymaz, 2008:6-7). Taylan K ymaz n Dünya Tar m Piyasalar nda Serbestleflmenin Türk K Tar m na T A P Fiyat ve Gelir Yönünden Yans mas adl çal flmas ndan (DPT, Yay m No:2754) tar m n ekonomi aç s ndan önemi ile ilgili ayr nt l bilgilere ulaflabilirsiniz. Tar m sektörünün sanayi sektörüne de önemli katk s vard r. Sanayi sektörünün önemli bir k sm her ülkede de iflik oranlarda olmak üzere ham maddesini tar m sektöründen elde etmektedir. Bu ba lamda, tar m sektörü tar ma dayal sanayilerin geliflmesinde önemli bir konuma sahiptir. Böylece tar m sektörü tar ma dayal sanayilere ham madde sa larken di er sektörlerde üretilen mal ve hizmetlere talep oluflturmak suretiyle ekonomiye katk da bulunmaktad r. Bu bak mdan, tar m ve sanayi sektörleri birbirlerini etkileyen di er bir de iflle etkileflim içerisinde olan sektörlerdir. Dolay s yla bu sektörlerdeki geliflmeye paralel olarak sektörlerin etkileflim derecesi de artmakta ve çeflitlenmektedir (K ral, 2000:9). TARIMSAL ÜRET M N TÜRLER VE ÖNEM Bitkisel Üretim Tarla Bitkileri Üretimi Hububat Üretimi Birleflmifl Milletler G da ve Tar m Örgütü (FAO) verilerine göre, 2009 y l hububat rekoltesi 2008 y l na göre % 3 lük bir gerileme ile 2.218,8 milyon olarak gerçekleflmifltir y l ndaki bu gerilemeye ra men üretim 2008 y l rekor üretiminden sonra en yüksek ikinci seviyeye gelmifltir. Ekonomik krizin etkisiyle yem tüketiminde mütevazi bir art fl beklenmektedir. Ancak son y llarda geliflen endüstriyel kullan m için yeni sezonda ciddi bir düflüfl olmas muhtemeldir. Küresel nüfus art fl n n g da için kullan lan hububat tüketimini artt rmas beklenmektedir. Dünya hububat tüketiminde beklenen düflüflün hububat stoklar ndan karfl lanmas hâlinde hububat stokunda bir azalma öngörülmektedir (Hububat Sektörü Raporu, 2010:3).

16 8 Tar m Ekonomisi ve Tar msal Politikalar 2008 ve 2009 y l nda dünya hububat üretiminin büyük bir bölümü s ras yla Asya k tas, Avrupa k tas ve Kuzey Amerika k tas üzerinde gerçekleflmifltir. Ülkeler itibariyle hububat üretiminde baflta Çin olmak üzere ABD, AB ve Hindistan en önemli üretici ülkelerdir. Dünya hububat üretiminin % 59,1 i bu ülkelerde gerçekleflmektedir (Hububat Sektörü Raporu, 2010:3). Baklagiller Üretimi Nohut, mercimek, fasulye, bezelye bakla ve börülceyi kapsayan yemeklik tane baklagiller insan beslenmesinde binlerce y ld r önemli yer tutmufllard r. Antik dönemlerde Akdenizliler, M s rl lar Mezopotamyal lar, Macarlar, Truval lar, ngilizler taraf ndan yemeklik tane baklagillerin beslenmede kullan ld, geçmifllerinin 5000 hatta nohut ve mercimekte 8-10 bin y l öncesine dayand çeflitli kan tlarla ortaya ç km flt r. ABD ve baz zengin Bat l Avrupa ülkelerinin yan nda geliflmekte olan ülkelerde de baklagillere karfl talep art fl görülmeye bafllanm flt r. Bunun nedeni baklagillerin besin özelliklerine verilen önemdir. Baklagillerin beslenme de eri dikkate al nd nda genel olarak afla daki özellikleri gösterdikleri söylenebilir (Adak, Güler ve Kayan, 2010: ). Yüksek oranda protein içerirler. Yüksek oranda mutlak gerekli lizin aminoasidi içerirler. Mutlak gerekli metionin ve sistin aminoasidi bak m ndan yoksunlard r. Tah l taneleri için mükemmel bir tamamlay c protein kayna d r. Kolesterol seviyeleri oldukça düflüktür. Baz anti besinsel maddeler içerdikleri için sindirimleri zordur. Yemeklik baklagiller beslenmede bitkisel proteinin ana kayna d r. Bu yüzden dünya ve ülkemiz için önemlidirler. Tarla bitkileri içerisinde ekim alan ve üretim bak m ndan SIRA tah llardan S ZDE sonra gelen tane üründürler. Dünyada yaklafl k 60 milyon ton üretime ve 40 milyar dolarl k pazar pay na sahip ürün grubudur. Ancak son y llarda ülkelerin biyodizel üretimi için m s r ve di er baz bitkileri teflvik etmeleri nedeniyle baklagiller üretimi özellikle bu bitki grubunun önemi bizim gibi geliflmekte olan ülkelerde son y llarda yaflanan kurakl k vb. nedenlerle azalan üretim karfl s nda daha iyi anlafl lm flt r (Adak, Güler ve Kayan, 2010: ). Baklagiller içerdi i besin de eri aç s ndan da üretimi tercih edilen tar m ürünüdür. Tohumluk Üretimi Tohumluk, tar mda toprak, su, gübre ve mekanizasyon kaynaklar n n yarar n art - rarak üretim ve verimlili i yükseltecek bitkiyi hastal k ve zararl lara karfl dirençli hâle getirebilecek temel girdilerden biridir. Sanayileflme ile birlikte yapay ve do al ortamlarda yeni tekniklerle farkl toprak ve iklim türleri için yeni çeflitler üretilmifltir. Tohumlar bölgelere göre slah edilerek di er girdilerin yarar n da artt rmaktad r. yi bir K özelli e T A Psahip tohum, hububatta % 20, serada domates yetifltiricili inde % 400 oran nda bir art fl sa layabilir. Ortalama olarak verimi, genetik yap s ve kalitesi yüksek tohum kullan m n n % 20 ila %25 aras nda verimi artt rd bilinmektedir (Çelik, 2000: 19). Günümüzde bitkisel üretimde kullan lan suni gübre ve zirai ilaç baz sulama teknolojileri ile karfl laflt r ld zaman tohum teknolojisinin son derece çevre dostu oldu u ayn zamanda tar msal ekosistemlerin sürdürülebilirli ine çok olumlu katk lar yapt görülmektedir. Buna ilaveten farkl hastal k ve zararl lara karfl dirençli olacak flekilde slah edilen yeni çeflitler kimyasal madde kullanma zorunlu- AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

17 1. Ünite - Tar msal Üretim ve Tar msal Üretimin Türleri 9 lu unu büyük ölçüde ortadan kald rmaktad r. Genetik bilimindeki h zl geliflmeler sonucunda tohumluk konusundaki araflt rmalar yeni boyutlar kazanm flt r. Gen mühendisli i bütün olanaklar yla tohumculuk sektörüne girmifltir. Bunun do al sonucu olarak tohumculuk sektörü gen mühendisli inde meydana gelen geliflmelerden en fazla etkilenen sektör olmufltur (Çelik, 2000: 19). Tohumluk üretim ile genetik bilimi aras ndaki iliflkiyi nas l de erlendiriyorsunuz? 4 Evrensel boyutta tohumluk tar mda kullan lan ilk girdi olmakla beraber bu ifl kolunun bir ekonomik faaliyet olarak ça dafl anlamda bir endüstri hâline gelmesi bütün dünya için oldukça yenidir. Tar msal kalk nma ve ilerleme aflamalar n n tohumculuk endüstrisinin tarihsel geliflimi ile yak ndan ilgisi vard r. Özellikle 20. yüzy lda dünya tar m nda yaflanan de iflim ve geliflim tohumculuk faaliyetlerini bir endüstriye dönüfltürmüfltür. Günümüzde çiftçi art k gelecek y l için kullanaca tohumlu u kendi tarlas ndaki mahsulünden ay rmamakta neredeyse her y l yeni to- humluk sat n almaktad r. Bunun böyle olmas nda ekonominin genel kurallar çerçevesinde uzmanlaflan ve kurumlaflan tohumluk endüstrisinin SIRA rolü S ZDE büyüktür (Y lmaz ve di erleri, 2001:8-9). tar m, belirli büyüklükteki Entansif (modern -yo un) bir tar msal araziden daha Tohumculuk endüstrisi, üstün genotipli yeni bitki çeflitlerinin gelifltirilmesinden AMAÇLARIMIZ fazla ürün al nmas na bafllayarak tüketici çiftçiye sat fl sonras hizmetlerin sunulmas na kadar uzayan bir yönelik tar msal AMAÇLARIMIZ teknolojiyi, ekstansif (kaba- yayg n) süreçte çok say da özel, kamu ve sivil toplum örgütünün rol ald çok yönlü, farkl ekonomik faaliyet ve iliflkileri içermektedir. Günümüzde tohumculuk endüstrisi alanlar nda küçük tar m ise büyük tar m miktarlarda sermaye ve ifl ile ilgili bütün alanlarda uzmanlaflma ve ticaret hacimleri giderek artma e ilimindedir. Bununla birlikte dünya tar m nda söz konusu olan entansif ve ekstansif ya- gerçeklefltirilen tar msal gücü kullan larak p lanma kadar tar mla geçimini sa layan çiftçilerin karfl karfl ya olduklar do al, faaliyetleri ifade eder. sosyal ve ekonomik zorluklar da tohumculuk endüstrisinin geliflimini engellemektedir (Y lmaz ve di erleri, 2001:8-9). Organik Üretim Tar msal üretimde kullan lan kimyasallar n insan ve toplum sa l üzerinde olumsuz etkileri gün geçtikçe artmaktad r. Tüm bu olumsuz etkileri ortadan kald rmak amac yla çeflitli kimyasallar n mümkün oldu u kadar az kullan lmas, bunlar n yerine organik gübre ve benzeri yöntemlerin kullan ld ekolojik tar m sistemi gelifltirilmifltir. FAO ve Avrupa Birli i taraf ndan konvansiyonel tar ma alternatif olarak da kabul edilen bu üretim flekli de iflik ülkelerde farkl isimlerle an lmaktad r. Almanca ve Kuzey Avrupa dillerinde Ekolojik Tar m, Frans zca, spanyolca ve talyanca da Biyolojik tar m, ngilizce de Organik Tar m, Ülkemizde ise Ekolojik veya Organik Tar m efl anlaml olarak kullan lmaktad r (Hekimo lu ve Alt nde er, 2006:8). Organik üretim, ekolojik sistemde hatal uygulamalar sonras yok olan do al dengeyi tekrar kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içermektedir. Ayn zamanda sentetik kimyasal tar m ilaçlar n n, mineral gübrelerin ve hormonlar n kullan m n yasaklamas yan nda organik ve yeflil gübreleme, topra- n muhafazas, münavebe, bitkinin direncini art rma, do al düflmanlardan faydalanmay tavsiye eden, tüm bu imkânlar n kapal bir sistemde oluflturulmas n öneren üretimde miktar art fl n n yan nda ürün kalitesinin de yükselmesini hedefleyen alternatif bir üretim fleklidir (Hekimo lu ve Alt nde er, 2006:8). I. ve II. Dünya Savafllar aras nda popüler olan organik tar m 1950 li y llardan itibaren önemini yitirmifl, bu y llardan itibaren makineleflme, kimyasal ilaç ve güb-

18 10 Tar m Ekonomisi ve Tar msal Politikalar reler ile kimyasal katk maddeleri kullan lmaya bafllanm flt r. Avrupa Toplulu unun 60 l y llar n sonunda uygulad tar msal destekleme politikalar ile 1970 lerde zirai ilaçlar n ve kimyasal gübrenin keflfi bu sürece daha da katk yapm flt r (Deniz, 2009:3-4). Yeflil devrim olarak bahsedilen bu tar msal üretim yöntemi dünyada açl k sorununa bir çözüm getiremedi i gibi do al dengeyi ve insan sa l n bozmufltur. Bunu gören kifli AMAÇLARIMIZ ve kurulufllar bu konuda araflt rma yapmaya bafllam fllard r. Bu arafl- AMAÇLARIMIZ t rmayla birlikte 1979 y l ndan itibaren DDT grubu zirai ilaçlar kullan m ABD den bafllayarak tüm dünyada yasaklanm flt r. Bu durum organik tar m yeniden gündeme tafl m fl, 1980 y l ndan sonra tüketicilerin bask s yla ticari bir boyut kazanm flt r. Organik ürünler ticarete konu olunca kontrol ve sertifikasyona iliflkin yasal düzenlemelerde beraberinde gelmifltir. Bunun üzerine Avrupa Toplulu u 24 Haziran 1991 y l nda 2092/91 say l organik tar m faaliyetlerini düzenleyen yönetmeli i yürürlü e koymufltur (Deniz, 2009:3-4). SIRA S ZDE Organik üretim SIRA ile S ZDE konvansiyonel üretimi verim aç s ndan karfl laflt ran çal flmalar n özeti için %BCnyay% C4%B1_Besleyebilir_mi.pdf adresinden Selim Çetiner in Organik Tar m Dünyay Besleyebilir mi? (Tarlasera, Kas m 2011) adl çal flmas na bakabilirsiniz. SIRA S ZDE SIRA S ZDE AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ 5 Organik üretimin SIRA S ZDE üretici aç s ndan daha kârl oldu unu düflünüyor musunuz? Sebze Üretimi nsano lunun en eski u rafl lar ndan biri de sebzeciliktir. lk insanlar beslenmelerini do adaki yabani otlarla gerçeklefltirmifller, zamanla al nan kültürle bu otlar sebzelere dönüfltürülmüfltür. SIRA S ZDE Sosyo-ekonomik koflullarla birlikte günümüzde sebzecilik önemli bir boyut kazanm flt r. Co rafi alanlarda s n rl oldu u san lan sebzecilik, günümüzde ekolojik flartlar da zorlayarak alan n h zla geniflletmifltir. Günümüzün en cazip mesleklerinden biri hâline gelen sebzecilik ülke ekonomileri- nin tar msal girdileri içinde önemli bir yer tutmaya bafllam flt r (Hask nac,2004:3). Sebzelerin SIRA insan S ZDE beslenmesindeki öneminin anlafl lmas yla birlikte dünyada sebzelere yönelik araflt rmalar artm flt r. Sa l kl beslenmenin en önemli flart oldu- unun anlafl lmas sebze tüketimini artt rm fl, buna paralel sebze üretimi de artm flt r. Günümüzde sebzeler hemen her mevsim üretilebilmektedir. Bu durum özellikle iklim ve çevre faktörleri müsait olan ülkemizde kendini göstermektedir (Hask - nac,2004:3). Sebzelerin beslenme aç s ndan önemini sitesinden ö renebilirsiniz. Ülkemizin hemen her bölgesine sebze üretimi yap lmas na ra men bölgenin ekolojik yap s ve büyüklü ü de toplam üretim içindeki oran belirlemektedir. Baz bölgelerde ticari amaçl sebzecilik yap lmaktad r. Ege, Akdeniz ve Marmara bölgeleri tür ve çeflit yönünden sebze üretiminin en fazla yap ld bölgelerdir (ME- GEP, 2007). Ülkemizde örtü alt sebze yetifltiricili i Akdeniz Bölgesi ve Ege sahil fleridi boyunca yap l rken aç kta sebze yetifltiricili i Ege ve Marmara Bölgesi nde yap lmaktad r. Örtü alanlar toplam sebze alan n n % 5 ini oluflturmaktad r. Bu alan n büyük

19 1. Ünite - Tar msal Üretim ve Tar msal Üretimin Türleri 11 bir ço unlu u Akdeniz bölgesinde yer almaktad r. Bu iklim kufla nda k fl aylar nda gerçekleflen yüksek seviyedeki günefl radyasyonu sayesinde seralarda s tma uygulamas na gerek kalmadan üretim yap labilmektedir. Örtülü alanda en fazla üretimi yap lan sebze % 38 lik oranla domates iken bunu % 21 le salatal k üretimi takip etmektedir. Marmara Bölgesi nde ise s tma uygulamas yap lmadan gerçeklefltirilen örtü alt tar m, k fl aylar nda salata ve marul yetifltiricili i, erken ilkbahar ve geç sonbahar dönemlerinde salatal k ve fasulye ile s n rl kalm flt r (MEGEP, 2007). Meyve Üretimi klim faktörü meyvelerin yetifltirilmesinde önemli rol oynar. Tropikal iklim meyveleri için k fl s cakl n n 0 C ye düflmesi dondurucudur. Subtropikal iklim meyveleri ise 0 C nin alt ndaki s cakl klara bir ölçüde dayanabilmektedir. Turunçgiller meyveleri -2 C de donduklar hâlde, a açlar -10 C ye kadar dayanabilirler. Ayn flekilde zeytin ve incirlerde -10 C ye kadar dayanabilirler. Il man iklim meyveleri daha düflük s cakl a dayanabilirler. Elma ve armutlar dinlenme dönemi k fl aylar nda -30 C ye kadar fleftali -20 C ye kadar dayanabilir (Durmufl ve Yi it, 2003:24-25). Ülkemiz birçok meyve türünün ana vatan ba -bahçe kültürünün befli idir. Hem yabani hem de kültüre al nm fl meyve türlerinin say s 75 in üzerindedir. Türkiye de bir yandan s cak ve so uk l man iklim bölgelerinde yetiflen meyve türleri genifl bir çeflit zenginli i ile kültürü al nm fl ve yabani olarak yetifltirilirken di er yandan subtropikal ve tropikal iklim bölgelerinden gelmifl meyve türleri de yer almaktad r. Ülkemizde tür bollu unun yan nda tür büyük bir çeflit bollu u da mevcuttur. Nitekim elmada 500, armutta 600, erikte 200, fleftalide 100, üzümde 1200 ün üzerinde çeflit say s mevcuttur (Durmufl ve Yi it, 2003:24-25). Hayvansal Üretim ktisat bilimine göre gelirleri artt nda önce zorunlu ihtiyaçlar n gideren insanlar daha sonra di er ihtiyaçlar n gidermeye yönelir. ABD ve geliflmifl Avrupa ülkelerinde insanlar n büyük bir k sm g da ihtiyaçlar aç s ndan doyuma ulaflm flt r. Yüksek gelir düzeyine ulaflan insanlar, g da maddeleri tüketimi yerine, g da d fl ndaki ürünlerin tüketimine yönelmektedir. Hâlbuki Türkiye de özellikle fakir ve orta s - n f n gelirlerinde art fl oldu u zaman, insanlar tüketim aç olan tar m ürünlerini özellikle hayvansal ürünleri talep edecektir. Bu da tar m sektörünün ve özellikle et ve süt sektörünün canlanmas na yol açacakt r. Bu mant ktan hareketle ekonomik geliflme sonras hayvansal ürünlerin iç talebi artacak ve hayvanc l k sektöründe önemli bir canlanma ve geliflme ortaya ç kacakt r. Hayvanc l k ve dolay s yla tar m sektöründeki canl l k ve geliflme, tar m sektörüne ileri teknolojiyi ve ekonomik anlamda daha büyük iflletmeler ile düflük maliyetli ve kaliteli üretimi getirecektir. Böylece, maliyet ve fiyatlar düflerken iç talep daha da artacak ve hatta d fl talebi de zorlayacakt r (Yavuz,2007:9).

20 12 Tar m Ekonomisi ve Tar msal Politikalar Resim 1.2 Hayvanc l k üretiminde özellikle büyükbafl hayvan üretimi önemli yer tutmaktad r. Kaynak: Konvansiyonel hayvanc l k, daha fazla hayvan ve daha fazla girdi ile en yüksek verimi amaçlayan bir üretim flekli iken organik hayvanc l k, hayvan say s n n az oldu u, uygun besleme ve bar nak koflullar nda buna uygun üretim ve pazarlama yöntemi ile kaliteli ürün elde edip yüksek fiyata ulaflabilen bir üretim sistemidir. Günümüzde endüstrileflme sürecini tamamlam fl birçok ülkede uygulanan Konvansiyonel Tar m hayvan ve bitkiler aç s ndan biyolojik çeflitlili in azalmas, çevre ve insan sa l aç s ndan oluflturdu u riskler, su kaynaklar ve toprak verimlili- inin sürdürülebilir kullan m üzerindeki olumsuz etkileri ile tart fl l r duruma gelmifltir (Özen, fiayan, Ak,Yurtman ve Polat). Hayvansal üretim, II. Dünya Savafl sonras nda, s n rl çevresel koflullara sahip bar naklarda birçok yetifltiricilik prati inin otomasyona dayal kontrolünü içeren, beslenmenin yo un olarak yem kaynaklar na dayand r ld entansif bir yap ya bürünmüfl, iflletme say lar azalm fl, pazar n talep ve hedeflerine göre üretime ve bölgesel koflullara odaklanm flt r. Çevre üzerindeki olumsuz etkilerde bu yap lanman n ortak temel sonuçlar ndan birisidir. Zira yo unlaflma miktar çevre aleyhine oldukça genifllemifltir (Özen, fiayan, Ak,Yurtman ve Polat). Konvansiyonel (al fl lagelmifl) hayvanc l n yol açt sorunlar nedeniyle toplumlarda son y llarda hem çevre koruma bilinci artm fl hem de hayvan haklar na gösterilen ilgiyle birlikte hayvan refah da önem kazanm flt r. Çözüm olarak organik hayvansal üretim önerilmektedir. Organik hayvansal üretim ürün miktar ya- n nda ürün kalitesinin ve sa l k kriterlerinin dikkate al nd bir üretim fleklidir. Bu yüzden organik ürünlerde insan sa l na zarar veren hastal k sebebi olan mikroorganizmalarla uzun vadede zararl etkileri görülen çeflitli sentetik kimyasal kal nt lar n zarar vermeyecek düzeylerde bulunmas amaçlanm flt r, ayr ca çevre koruma ve hayvan refah da dikkate al nmaktad r (Özen, fiayan, Ak,Yurtman ve Polat). Hayvanc l a yer verilmeden ekolojik tar m n yap lmas mümkün de ildir. Hayvan yetifltiricili inin toprak ve bitkisel üretimden ba ms z yap lmas, hayvanlar n kendi do as na ayk r olup hayvan yemlerinin güvenilir kaynaklardan karfl lanmas nda sorun yaflanmakta ve üretilen hayvan gübresi büyük oranda çevre kirlili ine neden olmaktad r. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ