KİTAP TAHLİLLERİ / BOOK REVIEWS

Transkript

1 KİTAP TAHLİLLERİ / BOOK REVIEWS Alman Belgelerinde Alman-Türk Silah Arkadaşlığı ve Ermeniler Serdar Dinçer, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011, ISBN-13: , 711 sayfa. Cenk BEYAZ* Serdar Dinçer, 2011 yılında, İletişim Yayınları ndan çıkan Alman Belgelerinde Alman-Türk Silah Arkadaşlığı ve Ermeniler isimli çalışmasında 1915 tehcirini soykırım olarak nitelemekte ve bu sözde Ermeni soykırımında Almanların rolünü belgeler ışığında ortaya koyma çabası içerisinde olduğunu vurgulamaktadır. Dinçer, bu çalışmanın bir çaba olduğunu, hesap sorma arayışına girişerek söylemekte (s. 22): Yurdumuzda hesap henüz hiçbir yerde kapanmadı. Toplumsal alzheimera ilaç arıyoruz. Bulabilecek miyiz? Bulunduğunu görecek miyiz? Bilmiyorum. Bu kitap bu yönde bir çaba. Kitabının önsözüne başlarken, Birinci Dünya Savaşı hakkında okumalar yaptığını, kaçınılmaz olarak da Ermeniler üzerine yoğunlaştığını belirten Dinçer, bu süreçte, Hrant Dink in öldürülmesinden çok etkilendiğini, bir Türk olarak bu olayın çok ağrına gittiğini ve bundan dolayı bir intikam ve öfke kitabı kaleme aldığını söylemektedir (s. 7). Böylelikle yazarın sözünü ettiği hesap sorma çabası, intikam alma dürtüsüne dönüşmektedir. Dinçer in sözünü ettiği intikam ve öfkeyle yoğrulmuş hesap sorma çabası, kendi deyimiyle taraflı olmaktan öteye gitmemektedir: Bu kitap için bir uyarım da tarafsızlık yönünde. Bu kitap tarafsız değildir. Hatta çevirilerde bile farkında olmadan taraf tutmuş olabilirim. Ancak olguları olduğu gibi vermenin, gerçekliğin olduğu gibi görülüp kavranmasının tuttuğum taraf için de en iyi yol olduğuna inanıyorum. (s. 53) * Hacettepe Üniversitesi. 149

2 Dinçer, çalışmasını genel olarak, Alman Dışişleri Bakanlığı Politik Arşivi nde (PAdAA) yaptığı araştırmalardan oluşturmuştur. Serdar Dinçer in, esasen tarihçi olmadığını, Almanya da pedagoji eğitimini tamamlayan bir sosyal pedagog olduğunu ve çocuk yuvalarında eğitmenlik ve zaman zaman da taksi şoförlüğü yaptığını kitabın başlangıcında yer alan kısa özgeçmişinde görmek mümkün. Dinçer, hayatında sadece iki kez arşiv çalışması yaptığını (s. 48) ve günde sekiz saat başka bir işte çalışıp, arta kalan zamanlarda akademik ve profesyonel olmayan üç yıllık bir tercüme süreci (s. 52) ile, kapsamlı literatür taramasından mahrum (s. 298), bunun yanı sıra son yıllarda sıklıkla gündeme gelen Ermeni meselesi hakkında yayınlanabilecek bir kitap için eksik ve tek taraflı olarak değerlendirilebilecek bibliyografyayla oluşturduğu bu çalışması için, Türk ve Alman hükümetleri tarafından tehcirin 1915 ten önce nasıl planlandığını gösteren on beş bin belgeyi taradığını ifade etmektedir. Sayfa sayısı itibariyle bir hayli fazla olan çalışmasını Dinçer, on altı bölüm, taradığı/tercüme ettiği belgelerden seçmiş olduğu belgeler kısmı ve tartıştığı bu kadar önemli bir husus için oldukça dar bir bibliyografya ile sonlandırıyor. Araştırma-inceleme-tarih kategorilerinde değerlendirilebilecek olan bu çalışmada, bölümler arasında kesin bir ayrımı görebilmek zor. Hemen hemen her bölümde, aşağı yukarı aynı meselelerin, şahıslar üzerinden anlatımını sürdüren Dinçer in, kitabın ilk bölümleriyle birlikte zincirleme bir şekilde önce Almanya ya ilişkin bilgiler verdiğini ve sonrasında Almanya ile Osmanlı Devleti arasındaki ilişkiler bağlamında kitabın ilerleyen kısımlarında da Osmanlı Devleti ne ilişkin aktarımlar yaptığını görmekteyiz. Dinçer, kitabının temel tezi olarak, Birinci Dünya Savaşı nın olmaması halinde, Türkiye Ermenilerinin sürülmesi ve imhasının söz konusu olmayacağını söylemektedir. Dinçer, Alman militarizminin, Osmanlı yı Birinci Dünya Savaşı na nasıl sürüklediğini, Ermeni tehciri ve soykırımındaki büyük rolünü, emperyal planlarını, Osmanlı nın bunlara yaklaşımı ve politikalarını Alman belgeleri üzerinden ortaya koyuyor. Alman Dışişleri Bakanlığı Politik Arşivi nde (PAdAA) yaptığı çalışmada tehcirin, Türk-Alman ayrımı olmayan tek bir örgüt gibi hareket eden bir grup tarafından 1915 ten yıllar önce planlanıp hazırlandığını anlatıyor. Bunu yaparken, dönemin Almanya sındaki tarihi gelişmeleri ve ülkedeki politik durumu da aktararak okuyucuya geniş bir perspektif sunuyor. Bu verilerden hareketle de Osmanlı Devleti ve Almanya nın militarist politikalarının birbirleriyle eşleştiğini ve birbirlerinden ilham aldıklarını öne sürüyor. Ancak belirtmek gerekir ki, Dinçer in her fırsatta, Ermeni meselesine ısrarla temas etmek istemesi, kitabın yayınlanma amacı hakkında bizlere ipuçları vermektedir. 150

3 Kitapta, sürekli olarak tarihi akış şeklinde aktarılan olayların aralarına başka olaylar ve şahısların serpiştirildiği görülmektedir (s. 86). Dinçer, kitabında konu tasnifine gitmeyerek, ele aldığı her meseleyi ard arda ve sistematik olmadan anlatmaya çalışıyor. Neticede, olayları sürekli birbirine bağlama ihtiyacı duyan ve çalışmada çok fazla tema kullanan Dinçer, Sarıkamış olayı ile ilgili de fikir beyan etmekten geri durmuyor (s. 346). Kitabın metodolojisine bakıldığında, Dinçer in çok eski tarihlerde, farklı coğrafyalarda, farklı koşul ve bağlamlarda gerçekleşen olayları [Shakespeare in, Venedik Taciri adlı tiyatro eserindeki İtalyalı Yahudi tüccar olan Venedik Taciri Shylock u temsil eden Shylock Sendromu (Schwanitz) (s. 7) ve Titus Andronicus adlı eserinde kötülük sembolü olan Aaron (s. 8)], daha farklı ve yakın tarihte gerçekleşenlerle ilişkilendirip mistik ve metaforize bir anlatıma indirgemesinin temellerini, aslen Yahudi olan, ancak gerek o günkü toplum baskısı, gerekse de topluma entegre olma amacıyla Protestanlığı seçen Heinrich Heine den büyük ölçüde etkilenmesine bağlamak mümkün. Bu mistik ve metaforize anlatım üslubu, Dinçer in, arşiv belgelerine dayanan tarihi bir çalışma ortaya koyma çabasını gölgelemekte ve objektif tarih yazımı açısından çalışmasını hatalara sürüklemektedir. Bir yandan kitabın sadece Ermeni meselesi ile ilgili tartışmalarda dikkat edilmesi gereken tamlık iddiası olmayan bir fragman (parça) olduğunu söyleyen (s. 55) Dinçer, diğer yandan yaptığı yorumlarda ciddi usul ve üslup yanlışlarına düşmektedir. Bu üslup hatalarını kullandığı, bilimsel olmayan sözcüklerde ( makaraya almak, Osmanlı nın konserve edilmesi, piyasa yapmak, beleşe dünya politikası ) görmek mümkün (ss. 107, 260, 261, 365). Bunun yanı sıra kitapta, Türklük ve Türkler hakkında hakarete varan tabirler yer alıyor [ getürkt /sahtekâr (s ), Türk goygoyculuğu (s. 190]. İlaveten, yapılan atıflarda belli bir düzen ve yöntem yok (s. 263). İnternet aracılığıyla yapılan atıflarda ise erişim tarihi verilmemiştir (ss. 48, 200). Kitabın bütününde ve özellikle önsözde, Dinçer in Doğu nun Yahudileri olarak nitelendirdiği Ermeni ve Yahudilerle ilgili meseleler, bağlam ve koşullarından koparılarak, çok eskiden yaşanmış, koşul ve bağlamı bilinmeyen olaylarla ilişkilendirilip, bir anakronizm (tarih yanılgısı) ve distortion (saptırma) oluşturulmakta ve Ferdan Ergut un Toplumsal Tarih Dergisi nde(ekim 2012) belirttiği üzere, tarihin kötüye kullanımı ve ideolojikleştirilmesi, yanılgısına düşülmektedir. Dinçer, diğer devletlerin, milletlerin veya medeniyetlerin devrinde yaşanmış olumsuz olayları, kendince oluşturduğu, Türk-Ermeni ikilemiyle ilişkilendiriyor. Özellikle Türk-Ermeni çatışması oluşturma gayretini, arşiv belgelerine dayandırdığını belirterek, bilimsel olmayan, Marksist bir 151

4 yaklaşımla ve herkesin anlamasına yönelik gündelik ve propagandist bir dille ortaya koyuyor. Yazar, doğu-batı arasındaki farklılıkları görmezlikten gelerek, aralarında herhangi bir farkın olmadığını iddia ediyor ve tüm meseleleri tektipleştirmeye çalışıyor (s. 47). Bu kitabın, akademik bir üslup ve usulle, gerçekleri ortaya çıkarma endişesiyle yazılmadığı açık ve hatta bunu Ermenilerin, tehcirin yüzüncü yılı için hazırlık olarak 2015 projesi içinde yer alan bir çalışma olarak hazırladığı düşünülebilir (s. 52). Dinçer in, kitapta sürekli dile getirdiği üzere, Birinci Dünya Savaşı nda, Almanya nın özellikle Osmanlı Devleti ni yanında tutmaya çalışması, o dönemler için sömürge politikası izleme amacı taşıyan emperyal(ist) zihniyetli bir devlet anlayışının bariz göstergesidir. Dinçer, çalışmasının geneline nakşettiği şekliyle, Ermeni meselesinin çıkış noktasını Almanlarla Türklerin işbirliğine bağlayıp, paradigma olarak kitabın geneline hakim kıldığı tektipleştirme çabasının bir yansımasıyla, Almanlar için olumsuzluk teşkil eden militarist hüviyeti, Osmanlı Devleti yle paylaştırıp, Ermeni meselesinin sorumlularını Almanlar ve işbirlikçi Türkler olarak tarif etmektedir. Oysa Ermeni meselesi, Birinci Dünya Savaşı nın öncesinde, Osmanlı-Rus Savaşı sırasında İngiltere ile Rusya arasındaki rekabetin yarattığı bir emperyalizm sorunu olarak ortaya çıkmıştır. Ermeniler, bu tarihten sonra Osmanlı Devleti nin bütün Hıristiyan unsurları gibi bağımsız bir devlet kurma çabasına girmişlerdir.. Ermeniler ile Türklerin aralarında ikilik oluşturulması işinin de başta Batılı devletler ve Rusya tarafından planlandığını kaynaklar ispatlamaktadırlar. Ermeni meselesi, Ermenilerin kendi içinden ve ihtiyaçlarından değil, büyük devletlerin bölge üzerindeki çıkar hesaplarından kaynaklanmaktadır. Büyük devletlerin kendi hesaplarını gizlemek için sorunu bir insanlık ve Hıristiyanlık sorunuymuş gibi göstermeleri, Ermeni kilisesini de etkilemiştir. Başta Ermeni Patrikhanesi olmak üzere, bağımsızlık ve muhtariyet hayali peşinde koşan Ermeniler, dönemin büyük güçlerinin jeostratejik hesaplamalarında bir unsur olmuşlardır. Bu gerçeklere rağmen, Dinçer in yaklaşım tarzı, kabul edilebilir olmamakla birlikte, Osmanlı Devleti, çıkarlarını düşünmesi gereken bir devlet olması ve ülke içi dirliğin sağlanması sebepleriyle tehcir hakkını kullanmış, fakat bugün dünya kamuoyunda sözü edilen soykırım ı uygulamaya girişmemiştir. Bilinmelidir ki, Ermeni tehciri, Ortodoks Ruslarla aynı inanca sahip Gregoryen Ermenilerin yerleşim yerlerinin değiştirilmesidir. Katolik ve Protestan Ermeniler tehcire tabi tutulmamışlardır. Oysa iddia edildiği gibi, ortada bilinçli bir 152

5 soykırım eylemi olsa, aynı ırktan olup da yalnızca mezhepçe farklı bir grup ortadan kaldırılmaz, tüm Ermeniler katledilir, bunun adı da etnik temizlik olabilirdi. Ayrıca tehcire tabi tutulan Ermenilerin malları koruma altına alınmış, kendilerine ayni ve nakdi yardımlar yapılmış, savaştan sonra istedikleri yerlere dönmelerine izin verilmiştir. Daha detaylı bilgi edinebilmek için bu konudaki ciddi çalışmalardan biri olan Recep Karacakaya nın Kaynakçalı Ermeni Meselesi Kronolojisi ( ) adlı eserine müracaat edilebilir. Dinçer in iddia ettiği üzere (s. 42), bir milyondan fazla Ermeni nin öldürülmesi, teknik ve fiziki şartlar itibariyle de mümkün değildir. Çünkü sözü edilen zaman diliminde Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı nda yedi ayrı cephede savaşmaktaydı. Özellikle eli silah tutan Müslüman erkekler savaştaydı ve gerilerinde savunmasız kadın ve çocukları bırakmışlardı. Bu durumu fırsat bilen, illegal olarak örgütlenmiş ve Batılı devletler tarafından kışkırtılmış ve desteklenmiş olan Ermeni çeteleri, özellikle Van da büyük mezalimler gerçekleştirmişlerdir. Asıl olarak Ermenilerin katlinden çok, masum Anadolu Müslüman tebaanın acımasızca katli söz konusudur. Osmanlı Devleti nde yaşayan Ermeniler millet-i sadıka (sadık millet) diye isimlendirilerek, kamu alanında aktif olarak görevlendirilmişler, Kaymakam, Vali, Paşa, Büyükelçi olmuşlar, hatta Dışişleri Bakanı olarak atanmışlardır. Uğraştıkları hiçbir meslekten men edilmemişler, yaşadıkları mekânlardan ve şehir merkezlerinden uzaklaştırılmamışlardır. George E. White ın, Bir Amerikan Misyonerinin Merzifon Amerikan Koleji Hatıraları adlı eserinde de görülebileceği üzere, 1789 Fransız İhtilali etkisiyle Batılı devletlerin, azınlıklar üzerinden Anadolu da misyonerlik faaliyetleri yürütmesi, Ermenilerin ayaklanmasına sebebiyet veren asli nedenlerden biridir, bu durum üzerine de Osmanlı Devleti tarafından her devletin saklı bir hakkı olan tehcir yöntemi uygulanmıştır. Dinçer in çalışmasındaki eksikliklerden ve taraflı tutumunun nedenlerinden biri de, yukarıda değindiğimiz üzere, özellikle Van merkezli, Doğu illerindeki Müslüman tebaaya Ermeni çetelerinin yaptığı zalimce saldırıları gözden kaçırmasıdır. Dinçer in, son zamanlarda sıklıkla görülen bilgi dezenformasyonu (bilgi çarpıtma) yaptığını söylemek mümkündür. Dinçer, doğru ve yanlış bilgilerin harmanlamasıyla oluşturduğu çalışmasında, kullandığı akademik olmayan gündelik dil aracılığıyla, bilimsel kaygılar taşımayan ve kaynakların sahihliği konusunda gerekli tasnif ve tahlil bilgisine sahip olmayan sıradan insana hitap eden üslubuyla, tarihi gerçekleri çarpıtma arayışı içerisine girmektedir. 153

6 Yakın tarih ile ilgili üzerinde mutabakat sağlanmış, herkes tarafından kabul edilen gerçekler, olaylar, şahsiyetler, vs. istisna kabilindedir. Hele de dünya kamuoyunun ve güçlü Batılı devletlerin politik malzemesi haline dönüştürülen Ermeni meselesinde, gerçekleri çok iyi tetkik etmek gerekmektedir. Bu kadar kritik bir meselede, bu alana hakim ve bu alanda çalışma yeteneği haiz olunmadan yapılabilecek her türlü çaba propagandist ve pragmatiktir. Böylelikle, Dinçer, incelediği ve Türkçe ye çevirdiği Alman belgelerini, objektiflikten uzak bir şekilde yorumlamakta ve olayları kendi bütünlüğü ve bağlamı içerisinde değerlendirememektedir. Bu kadar kıymetli belgeleri, nesnel olmayan ve tamamen kişisel yorum şekliyle hak ettiği şekliyle/ideal bir biçimde değerlendirememekte ve tercüme ettiği kaynakların güvenilirliğine de gölge düşürmektedir. Dinçer in, blok alıntı yaptığı yerlerin dışında, alıntı yapmadan fikirlerini öne sürdüğü birçok yerde, önyargılı ve suçlayıcı üslupla karşılaşmak da mümkün. Kitabın geneline baktığımızda, Dinçer in, objektif olmayan kıstaslar aracılığıyla çözmeye çalıştığı ve propaganda-ajitasyon tarzında kaleme aldığı bu çalışmasına, faydalanılan kaynakların tek taraflılığı da eklenince, bilimsel kriterlere ve ideal arşiv çalışması kıstaslarına uygun bir tarih kitabı olma niteliğinden uzaklaştığı görülmektedir. Böylece, kitabın temeli Dinçer tarafından, Yahudi ve Ermenilerin tüm dünyada, özellikle Osmanlı topraklarında, katledildiği savına dayandırılarak (s. 289), tüm suç, Türkiye Cumhuriyeti Devleti ne yüklenmekten de çekinilmiyor (s. 54): Gerçeklerin ortaya çıkarılması yönündeki bir çalışmanın finanse edilmesi için akla gelen ilk devlet de Türkiye Cumhuriyeti dir. Sorumluluğu vardır. Son kertede, yazardan çok yayınevinin tercihine bırakılan indeks bölümü çalışmada mevcut değildir. İletişim Yayınları nın, özellikle araştırma-inceleme kategorisindeki birçok yayınında kavram ve indeks eksikliği göze çarpmaktadır. Yayınevi ile ilgili belirtilmesi gereken bir diğer husus ise, incelenip tercüme edilen Alman Dışişleri Bakanlığı Politik Arşivi ndeki (PAdAA) belgelerin, pdf formatında, okuyuculara, yayınevi tarafından CD olarak sunulması, konuyla alakalı ileride gerçekleştirilebilecek olası çalışmalarda kullanılması açısından fayda sağlamıştır. 154