T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2794 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1752 HABER TÜRLERİ

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2794 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1752 HABER TÜRLERİ Yazarlar Prof.Dr. Ali Murat VURAL (Ünite 1, 2) Emin ÇAPA (Ünite 3) Kemal ÖZTÜRK (Ünite 2, 4) Atilla GÜNER (Ünite 5) Öner CİRAVOĞLU (Ünite 6) Cengiz SEMERCİOĞLU (Ünite 7) Yrd.Doç.Dr. Haluk BİRSEN Ali Rıza SOLMAZ (Ünite 8) Editör Prof.Dr. Ali Murat VURAL ANADOLU ÜNİVERSİTESİ i

2 Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Öğretim tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 2013 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN ÖĞRETİM TASARIM BİRİMİ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yardımcısı Doç.Dr. Hasan Çalışkan Öğretim Tasarımcıları Yrd.Doç.Dr. Seçil Banar Öğr.Gör.Dr. Mediha Tezcan Grafik Tasarım Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Öğr.Gör. Nilgün Salur Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Dizgi Açıköğretim Fakültesi Dizgi Ekibi Haber Türleri ISBN Baskı Bu kitap ANADOLU ÜNİVERSİTESİ Web-Ofset Tesislerinde adet basılmıştır. ESKİŞEHİR, Ocak 2013 ii

3 İçindekiler Önsöz... iv 1. Haberleşmede Uzmanlaşma ve Tematik Ayrımlar 2 2. Uluslararası Habercilik Ekonomi Haberciliği Politika Haberciliği Polis-Adliye Haberciliği Kültür-Sanat Haberciliği Magazin Haberciliği Spor Haberciliği iii

4 Önsöz Gazetecilik mesleğinin temel hareket noktasını haber oluşturmaktadır. Mesleğin icrasının merkez noktası haberdir ve herşey haberin etrafında şekillenmektedir. Haberlerin; yazılıp, fotoğraflanıp, yorumlanması, gazete ve televizyon için görüntülenmesi, tasarımı, kurgusu, yayını, arşivi, basımı gibi profesyonel işlem aşamaları, haberin etrafında dönmekte, merkezde haber yer almaktadır. Gazetecilik mesleğinin tüm profesyonel üretim aşamalarında yer alan profesyonellerin, birbirlerinden farklı işler yapıyor gibi görünseler de aslında yaptıkları temel iş haberciliktir. Zira, yaptıkları her ne iş varsa, o işi o haberin yayını adına yapmaktadırlar. Habercilik böylesine bir takım çalışmasının, emek, dikkat ve çaba gerektiren ürünüdür. Ama aynı zamanda en hızlı tüketilen, bayatlayan ve değişikliklere uğrayan ürünüdür de. Haberin karmaşık yapısı, özellikle haberin arka planında yer alan bilgilere de hakim olmanın gerekliliği, habercilikte uzmanlaşmayı kaçınılmaz hale getirmiştir. Ayrıca, bir haber teması üzerinde uzmanlaşılamadığı sürece başarılı olma şansının azalması da bu uzmanlaşmayı zorunlu kılmıştır. Bu çerçevede haber temalarına göre ortaya çıkan en temel gazetecilik uzmanlaşma alanları şunlar olmuştur: Uluslararası Habercilik, Ekonomi Haberciliği, Politika Haberciliği, Polis - Adliye Haberciliği, Kültür - Sanat Haberciliği, Magazin Haberciliği, Spor Haberciliği. Bu kitap, haber türlerindeki bu uzmanlaşmanın ayrı ayrı ele alınıp, her bir temanın ayrı bir ünite olarak ve doğrudan o alanın profesyonelleri tarafından kaleme alınması ile hazırlanmıştır. Kitabımızın ilk ünitesinde, haberciliğin tematik ayrımları ve buna bağlı olarak uzmanlaşmanın temel mantığı anlatılmaya çalışılmış, daha sonra Uluslararası Habercilik, Ekonomi Haberciliği, Politika Haberciliği, Polis-Adliye Haberciliği, Kültür-Sanat Haberciliği ve Spor Haberciliği ünitelerinin her birinde ayrı ayrı o uzmanlık alanı anlatılmaya çalışılmıştır. Burada, her bir haber temasını kaleme alan, alanının en üst düzey, deneyim sahibi ve birbirinden değerli yazarlarına; Uluslararası Habercilik ve Politika Haberciliği üniteleri için Anadolu Ajansı Genel Müdürü sayın Kemal Öztürk e, Ekonomi Haberciliği ünitesi için CNN Türk Ekonomi Müdürü sayın Emin Çapa ya, Polis-Adliye Haberciliği ünitesi için Milliyet Gazetesi Genel Yayın Koordinatörü sayın Atilla Güner e, Kültür-Sanat Haberciliği ünitesi için Remzi Kitabevi Genel Yayın Yönetmeni sayın Öner Ciravoğlu na, Magazin Haberciliği ünitesi için Hürriyet Gazetesi yazarı ve televizyon programcısı Cengiz Semercioğlu na ve Spor Haberciliği ünitesi için Yrd.Doç.Dr. Haluk Birsen e ve Ali Rıza Solmaz a yoğun çalışma programlarına rağmen kitabın ortaya çıkmasına verdikleri çok kıymetli destek için teşekkürü bir borç biliyorum. Kendilerinden istediğim fotoğraf ve haber örnekleri için hiç tereddüt göstermeden, o desteği en hızlı şekliyle veren Anadolu Ajansı Genel Müdür Yardımcısı sayın Ebubekir Şahin ve Anadolu Ajansı Finans ve Pazarlama Direktörü sayın Ural Yeşil e de teşekkür etmek bir borçtur. Bu kitabı zenginleştirenler arasında sevgili Serdar Mahmutoğulları, Başak Adar ve elbette hiç yorulmayan Seçkin Çetin de bulunmaktadır ki buradan onlara da teşekkür etmeyi bir borç olarak görüyorum. Sizlere başarılar diliyorum. Editör Prof.Dr. Ali Murat VURAL iv

5

6 1 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Haberde tematik ayrımlaşmanın ve gazetecilikte uzmanlaşmanın nedenini açıklayabilecek, Habere erişimin basın özgürlüğü boyutunu kavrayabilecek, Haberciliğin ekonomik koşulları gereği neden kurumsallaşmaya ihtiyaç olduğunu ifade edebilecek, Habercilik yapan gazetecilik mesleki örgütlenmelerini sıralayabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Haber Haber Teması Habere Erişim Özgürlüğü Habercilerin Örgütleri Uzmanlaşma İçindekiler Giriş Haberde Tematik Ayrımlaşma ve Gazetecilikte Uzmanlaşma Gazetecinin Habere Erişimi Habercilikte Uzmanlaşmanın Ekonomik Koşulları Gereği Kurumsallaşmaya Duyulan İhtiyaç Habercilikte Uzmanlaşmanın Örgütsel Boyutu 2

7 Habercilikte Uzmanlaşma ve Tematik Ayrımlar GİRİŞ Gazetecilik ilk ortaya çıkışından bugüne kadar geçen yüzlerce yılda doğal olarak pekçok değişime uğramıştır ama bu değişimler büyük oranda mesleğin temel işleyişi ve ruhunda değil, kitlesel bir yayım aracı olması nedeniyle teknolojisinde yaşanmıştır. Gazetecilik mesleğinin temel hareket noktasını haber oluşturmaktadır. Mesleğin icrasının merkez noktası haberdir ve herşey bu haberin etrafında şekillenmektedir. Haberlerin yorumlanması, basılı ya da sesli görüntülü yayın araçları için görüntülenmesi, tasarımı, kurgusu, yayını, arşivi, basımı, dağıtımı gibi tüm profesyonel üretim ve işlem aşamaları haberin etrafında dönmekte, merkezde ise haber yer almaktadır. Tüm bu profesyonel üretim aşamalarında yer alan profesyonellerin de farklı farklı işler yapıyor gibi görünseler de aslında yaptıkları temel iş haberciliktir. Habercilik esasen var olan, olmaya devam eden ya da meydana gelecek olaylara ilişkin bir bilgi edinme ve bunu yayma işi olduğu için ve bu iş ilk olarak gazete olarak adlandırılan kitlesel yayım aracında gerçekleştiği için, mesleğin icracılarına da doğal olarak Gazeteci denilmiş, bunu yapan iş kolu da Gazetecilik olarak nitelendirilerek, meslek halini almıştır. Gazeteler, 17. yüzyıldan itibaren ticaret ve siyaset mecrasının en önemli iletişim araçlarından biri haline gelmiştir. Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında gerçekleşen büyük teknolojik gelişmeler sayesinde, gazetelerin de gazeteciliğin de ilgi ve çalışma alanı daha geniş alanlara doğru yaygınlaşıp derinleşmiş, uluslararası bir düzeye tırmanmıştır. HABERDE TEMATİK AYRIMLAŞMA VE GAZETECİLİKTE UZMANLAŞMA Dünyanın birbirinden habersiz toplumlar olmaktan çıkıp küreselleşmesi, gelişen teknoloji ile birlikte bunun hızlanması ve herkesin birbirinden haberdar olur boyuta gelmesi, enformasyona sahip olanların sayısını artırmakla birlikte bu enformasyona ihtiyaç duyanların da sayısını artırmıştır. Ülkelerdeki gazeteci sayısı artarken, enformasyon trafiği hız kazanmış, böylelikle de alıcı - verici sayısı katlanmıştır. Hızın öneminin giderek artması, hata riskini en aza indirme gerekliliğinin yanı sıra çalışma alanlarının her geçen gün çeşitlenmesi, pek çok alanda olduğu gibi gazetecilikte de uzmanlaşmayı gerektirir olmuştur. Gazetecilikte yaşanan uzmanlaşma ise merkezde yine haberin var olduğu ama bu defa haberin içeriğinde yer alan konulardan yola çıkarak oluşan kümelenmelerle, yani haberin türlerine göre yoğunlaşıp, bu tür üzerinde derinleşilerek gerçekleşen bir uzmanlaşma olmuştur. Eş deyişle habercilikteki uzmanlaşma, haberciliğin tematik olarak sınıflandırılması şeklinde gerçekleşmiştir. Aslında mesleki profesyonellik tanımlamalarında, mesleğin örgütsel yapısında ya da bu mesleğe yönelik bilimsel araştırma ve çalışmalarda, herkes tarafından kabul edilip keskin sınırlarla birbirinden ayrılmış bir sınıflandırma söz konusu değildir. Ancak, günümüzün kalabalık, yoğun ve hız gerektiren dünyasında, mesleğin günlük uygulamaları bu farklı temalar çerçevesindeki derinleşmeyi ve uzmanlaşmayı zorunlu hale getirmektedir. 3

8 Günümüzün kitle iletişim araçları da zaten bu uzmanlaşmaya göre kendi içlerinde bölümlenmiş, buna uygun bir organizasyonal yapıya dönüşmüş ve bu organizasyonal yapılanma ile uzmanlaşmaya uygun profesyoneller istihdam etmeye başlamışlardır. Girgin, Gazeteciliğin Temel ilkelerini anlattığı kitabında bu sınıflandırmayı şöyle ifade etmektedir (Yıldız, 2000) : 1. Toplum: Yerel, ulusal, uluslararası konularda haberler, güncel olaylar ve yenilikler 2. Siyaset: Yerel, ulusal ve uluslararası siyasi gelişmelerle ilgili haber, yorum ve diğer yazılar 3. Ekonomi: Yerel, ulusal, uluslararası ekonomik gelişmelerle ilgili haberler, yorumlar 4. Hukuk: Yasa yorumları, hukuk sistemi, mahkeme kararları, başvurular 5. Kültür/Sanat: Edebiyat, tarih, sinema, tiyatro, müzik v.b. konularda haberler, eleştiriler, yorumlar 6. Sosyal Olaylar: Yoksullara yardım, burs imkanları, kermes, çevre sağlığı v.b. toplumsal konular 7. Din: Dini konularda haber ve yazılar, teoloji 8. Eğitim ve Bilim: Eğitim sistemi, eğitimdeki gelişmeler, bilimsel araştırma ve gelişmeler 9. Turizm: Her türlü turizm alanıyla ilgili yazılar 10. Sansasyon: Kazalar, felaketler, tabii afetler, ünlü kişilerle ilgili sansasyonel haberler, suça yönelik olaylar, polis-adliye haberleri, v.b. Gazeteciliğin bu ana kategorileri zamanla gelişmiş ve büyüyerek kalabalıklaşan dünyada bu kategorilerin de kendi içinde kümelenmelerine ihtiyaç duyulmuştur. Bunun sonucunda haber ve habercilikte ortaya çıkan tematik ayrımlar, gerek günlük işleyişte, gerek iletişim araçlarının organizasyonel yapısında ve gerekse alana ilişkin literatürde sıklıkla; politika haberciliği, polis-adliye haberciliği, sağlık haberciliği, teknoloji haberciliği, spor haberciliği, magazin haberciliği, savaş haberciliği gibi isimlendirmelerle anılmaya başlanmıştır. Toplumsal gelişme ve değişmelere paralel olarak çalışma alanları da genişleyen medya profesyonellerinin, mesleğin tüm alanlarına aynı yoğunluk ve ilgiyi göstermeleri güçleşmiş, doğal olarak kimi haber alanlarını terkederek, kişisel ilgi, bilgi, eğitim ve yetenekleriyle de paralel olarak belirli bir alanda yoğunlaşıp bu alanda uzmanlaşmaları kaçınılmaz hale gelmiştir. Bir zamanlar yayın müdürleri kalıplaşmış uzmanlık alanları ile yetinirken, günlük hayatın gelişip değişmeye ve çeşitlenmeye başlamıştır. Okurun ilgisini çekmek için kimi alanlarda daha derin, daha çok ve daha ilginç haberler üretebilme, yayıncılığın günlük pratikleri içinde bir rekabet avantajı yaratmaya başlamıştır. Ekonomi, politika, spor, polis adliye, savaş, magazin, din/kültür haberlerinin yanı sıra bilim, çevre, sağlık, teknoloji alanlardaki gelişmeler, artık hergün karşılaşılan günlük haberler arasında yer almaya başlamıştır. Bundan yıl önce şu an var olanlar kadar çok sayı ve çeşitlilikte tematik habercilik alanları bulunmazken, bugün her bir haber alanı kendi içinde bir çok gazeteciyi bir çatı altında toplayabilir ve bir dernek statüsüne sahip olabilir düzeye gelmiş bulunmaktadır. 4

9 Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve dönemin Dışişleri Bakanı Abdullah Gül, İtalya'nın Başkenti Roma'da Avrupa Birligi'nin AB Anayasası Nihayi Senedini imzaladı. (Anadolu Ajansı - SIPA Press. 29 Ekim 2004) Haber, kendi içinde elbette bir bilgi içermektedir ve bu bilgi hergeçen gün çok daha karmaşık bir boyuta doğru da tırmanmaktadır. Dolayısıyla habercilik de aynı oranda artık daha fazla bilgi sahibi olmayı, daha fazla ilişki yönetimini, iletişim beceresini, uluslararası ilişkileri, coğrafyayı, kültürü, tarihi, ekonomiyi bilmeyi gerektirmektedir. Çoğu zaman bir haber ilk ortaya çıkışından ya da ilk göründüğünden çok daha fazla bilgiyi arka planında gizlemektedir. Diğer deyişle artık haber basit bir haber olmaktan çok daha fazla içerik ve anlama sahip bulunmaktadır. Bir haberin hangi derin meseleleri içerdiği, hangi ilişki ağları ile örülü olduğunu, günlük haber kovalamacası içinde çözebilmek olanaksızdır. Haberin içerdiği bilginin ötesine geçip, o haberle ilişkili diğer yan bilgileri de vermek, o haberin aslında ne anlama geldiğini, nelere işaret ettiğini, hangi gelişmelerin habercisi olabileceğini, hangi temel meselelerden kaynaklandığını da öğrenmek gerekmektedir. Bunu öğrenebilmek için de önce bunu görebilecek, araştırabilecek bilgiye, araştırma yeteneklerine, ortam ve koşullara da sahip olunması gerekmektedir. Elbette burada gazetecinin mesleki olarak bilgi ve donanımının tam olmasının yanısıra, kişisel olarak doğru bilginin peşinde olma heyecan ve merakına sahip olması da büyük önem taşımaktadır. Haberin böylesine karmaşıklaşması ve herhangi bir tema üzerinde uzmanlaşılamadığı sürece başarılı olma şansının azalması, uzmanlaşmayı zorunlu kılmıştır ama bu uzmanlaşma alanlarını da özellikle gelişen sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasal koşullar ile uluslararası toplumun yoğunlaşma alanları belirlemiştir. Bu çerçevede haber temalarına göre ortaya çıkan en temel gazetecilik uzmanlaşma alanları şunlar olmuştur: 1. Uluslararası Habercilik 2. Ekonomi Haberciliği 3. Politika Haberciliği 4. Polis Adliye Haberciliği 5. Kültür Sanat Haberciliği 6. Magazin Haberciliği 7. Spor Haberciliği Bu temel haber alanlarına ek olarak son yıllarda, sağlık, eğitim ve bilgi teknolojisine yönelik haber alanlarında da uzmanlaşma eğilimi başlamıştır. Tüm bu tematik haber alanlarında bilgi ve deneyim sahibi olan kişiler, haberi daha doğru ve yalın aktarabilmekte, neyi, nasıl ve hangi içerikle ele alıp sunabileceğini, bu alanın dışındaki bir gazeteciye göre çok daha iyi bilmektedirler. 5

10 Elbette uzman olabilmek için bu uzmanlık alanında ihtiyaç duyulan eğitimi almak gerekmektedir. Uzmanlaşma, lisans ve yüksek lisans eğitimi ile mümkün olmaktadır. Ancak, belli bir konuda farklı eğitim kurumlarından alınan sertifika ya da uzmanlık eğitimleriyle de artık uzmanlaşma sağlanabilmektedir. Gazetecinin her konuyu bilmesi elbette mümkün değildir. Gazeteci, temel konularda bilgi sahibi olmalı, daha sonra bir veya birkaç alt alan seçerek bu alanlarda yoğunlaşıp uzmanlaşmalıdır. Bu nedenledir ki Batı ülkelerinde gazetecilik eğitimi, lisans eğitimi olmaktan ziyade yüksek lisans düzeyinde gerçekleştirilmektedir. Bu da dilbilim, sosyoloji, ekonomi, tarih, sosyal psikoloji, edebiyat gibi farklı alanlarda üniversite eğitimi almış olanlara gazetecilik mesleğine girme yolunu açmaktadır. Günümüzde bu anlamda eğitim bir hayli çeşitlendirilmiş ve eğitim veren kurumların sayısı da çoğalmıştır. Pekçok kurum eğitim seminerleri ve sertifika programları düzenlemekte, hatta bazı basın kuruluşları doğrudan kendileri meslekiçi eğitim adı altında çeşitli haber alanlarına yönelik eğitim programları hazırlayarak çalışanlarını bunlardan yararlandırmaktadır. Son yıllarda pekçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de gazeteciler özellikle iş yönetimi, politika, ekonomi, sosyoloji, psikoloji gibi alanlarda, üniversitelerin yüksek lisans ve doktora programlarına katılarak bu bilimsel alanlarda da kendilerini geliştirmeye ve uzmanlaşmaya çalışmaktadır. Bununla birlikte üniversite eğitimini, işletme, sosyoloji, psikoloji, beden eğitim ve spor, iktisat, edebiyat, hatta ilahiyat gibi bilim alanlarında tamamlamış kişilerin de gazetecilik mesleğine girerek, sahip oldukları bu alt yapıyı, gazetecilik meslek alanında kullandıkları ve oldukça başarılı oldukları da artık sıklıkla görülmeye başlamıştır. Gazetecilik eğitimi üzerine her ülkenin belirlediği sistem farklılık arz etmektedir. Bu alanda iki farklı görüş mevcuttur. Bunlardan birincisi tamamlayıcı, ikincisi ise hazırlayıcı öğretim sistemidir. Hollanda ile Danimarka gibi ülkeler tamamlayıcı eğitim sistemini seçmiş ve haftanın belirli günleri kurslar düzenleyerek çalışan gazetecilerin eğitimlerini bu şekilde sağlamışlardır. Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği, Almanya, Norveç, Polonya, İtalya, Fransa ve Türkiye'de ise hazırlayıcı eğitim öğretim sistemi tercih edilerek, öğretim, okullar, fakülteler, enstitüler ya da akademiler kanalıyla yapılmaktadır (Varış, 1981). Ülkemizde benimsenen hazırlayıcı öğretim sistemi de iki şekilde gerçekleşmektedir. Birinci sisteme göre basın kuruluşları kendi elemanlarını kendileri eğitmektedir. Bu sistem Fransa, Norveç ve İngiltere'nin birçok bölümünde, Almanya'da Münich'teki W. Friedmann Enstitüsü'nde görülmektedir. Bu uygulamaya göre gazeteler kendi açtıkları okullarda kendi elemanlarını beklentileri doğrultusunda yetiştirmektedirler. İkinci sistemde ise gazetecilik öğretimi üniversitelerin bünyesinde akademik düzeyde gerçekleştirilmektedir. Bu sistem ise başta ülkemiz olmak üzere, Amerika Birleşik Devletleri, Rusya, Almanya, Avusturya, Polonya, Çekoslavakya da uygulanmaktadır (Varış, 1981). Habercilikte, bugün gelinen noktayı değerlendirebilmek ve bundan sonraki süreci daha sistemli inceleyebilmek adına, gazetecinin habere erişimini, habercilikte uzmanlaşmanın ekonomik koşulları gereği kurumsallaşmaya duyulan ihtiyacı ve habercilikte uzmanlaşmanın örgütsel boyutunu da irdelemek gerekmektedir. Gazetecilikte uzmanlaşma neden kaçınılmaz hale gelmiştir? GAZETECİNİN HABERE ERİŞİMİ Gazeteci; basın özgürlüğünü, halkın doğru haber alma, bilgi edinme hakkı adına dürüst biçimde kullanmalıdır. Bu amaçla her türlü sansür ve otosansürle mücadele etmeli, halkı da bu yönde bilgilendirmelidir. Gazetecinin halka karşı sorumluluğu, başta işverenine ve kamu otoritelerine karşı olmak üzere, öteki tüm sorumluluklardan önce gelmektedir. Bilgi ve haber ile özgür düşünce, herhangi bir ticari mal ve hizmetten farklı olarak toplumsal nitelik taşımaktadır. Gazeteci, ilettiği haber ve bilginin sorumluluğunu üstlenir ve paylaşır. Gazetecinin özgürlüğünün içeriğini ve sınırlarını, öncelikle, mesleki ve kişisel sorumlulukları ile mesleğin etik değer ve ilkeleri belirler. 6

11 Bu anlamda şunun altını ne bir biçimde ve kalın çizgilerle çizmek gerekmektidir ki basın özgürlüğü halkın haber alma ve bilgilenme özgürlüğüdür. Diğer deyişle halka ait olan bir özgürlük alanıdır basın özgürlüğü. Gazeteci habere ve bilgiye ulaşma özgürlüğünü kişisel anlamda değil, halk adına kullanır. Bu nedenledir ki basın özgürlüğü gazetecinin dilediği gibi ya da sorumsuzca hareket etme özgürlüğü değildir. Basın özgürlüğü gazeteciye sağlanmış bir dokunulmazlık alanı ya da gazetecinin sahip olduğu bu değerli özgürlüğü istediği gibi kullanma, kişisel çıkarlarına alet etme, şöhreti için basamak olarak kullanma özgürlüğü de değildir. Basın özgürlüğü gazetecinin mesleki kimliğinin arkasına saklanarak ya da mesleki kimliğinden aldığı güç ile kişilere hakaret etme ya da kendini yargıçların yerine koyarak kişiler hakkında hükümler verme özgürlüğü de değildir. Ancak, gazetecinin doğru bilgiye ve habere erişiminin hiçbir engelleme olmaksızın, bağımsızlığını, tarafsızlığını zedelemeden, mesleki ilke ve değerlere ters düşmeden ya da düşmek zorunda kalmadan ulaşma hakkı da basın özgürlüğünün gereğidir. Gazeteci habere, habere ilişkin bilgilere ulaşma ve yayınlama konusunda hiçbir biçimde baskı altında tutulamaz, zorlanamaz. Zira, onun özgürlüğü vatandaşların doğru ve sağlıklı bilgiye ulaşması açısından hayati önem taşımaktadır. Sağlıklı, doğru ve tam olarak bilgilenmemiş vatandaşların, siyasal, ekonomik, sosyal ya da kültürel anlamda hiçbir biçimde sağlıklı karar verme şansları olamaz. Bu nedenledir ki, basın özgürlüğü vatandaşların sağlıklı ve doğru kararlar, hükümler, tutum ve davranışlar da bulunabilmeleri için hayati öneme sahip bir özgürlük alanıdır. Gazeteci bu nedenledir ki elbette araştırırken, soru sorarken, haber konusunu incelerken, sunarken özgür olmalı, müdahalelerden korunmalıdır. Çoğu kez haber yazmak; öncelikle varlıkların dış görünümlerini aşmayı, iyi bir gözlemi, ciddi bir araştırmayı, verileri doğrulamayı, ayrıntıları bile belgelemeyi, çeşitli bağlantılar kurmayı, kapsamlı düşünmeyi, fikirleri öncelikler çerçevesinde düzene koymayı ve düzgün bir biçimde bunları ifade etmeyi gerektirir (Girgin, 2008). Yani haber, içeriğinin yanı sıra doğru, iyi ve mantıklı yazı olmalıdır. Buradaki iyi ve mantıklı sıfatlarından kasıt, yazı/haberin doğru, yalın, konunun tüm boyutlarıyla ele alınmasıdır. Bunu sağlamak için ise haberci, bilgi birikimini hep güncel tutmalı, yabancı kaynakları sürekli gözden geçirip, haberlere dışarıdan bir gözle bakabilme yeteneğine sahip olmalıdır. Bunları yaparken haberci,sosyal bir sorumluluk taşıdığını da asla unutmamalıdır. Bu sorumluluk doğrudan vatandaşa karşı sorumluluktur. Bu nedenledir ki habercilik, büyük çaba gösteren bir meziyettir. Bu meziyet kimileri tarafından bir sanat olarak da nitelendirilmektedir. Eryılmaz bu konuda şöyle demektedir: Gazetecilik sanatı herşeyden once gerçeğin kutsanması olmalıdır. Milyonlarca kişi bizi izler, dinler. Çünkü biz gerçeğin çıkarlarını herşeyden önce tutarız. Güven, bizim anahtar sözcüğümüzdür. Bu değiştirilemez bir ilkedir; mirasımız ve misyonumuzdur. Gazetecinin temel yükümlülüğü, gerçekleri aktarmaktır. Herhangi bir nedenle bunu bozmaya başlarsanız, gizli polisin moral yardakçısı oluverirsiniz. (Eryılmaz, 1999) Basın, kuvvetler ayrımı ilkesine göre birbirinden ayrı yasama, yürütme ve yargı güçlerinden sonra bir dördüncü kuvvet olarak kabul edilmektedir. Bu özelliğiyle de halkın olup bitenler hakkında tam ve doğru biçimde bilgilendirilmesi, hükümetlerin, kurumların, örgütlerin ve her düzeydeki yetkililerin halka karşı ve halk tarafından denetlenmesini sağlayan araç niteliğini taşımaktadır. Topluma, ekonomiye ve politikaya yön vermelerinden dolayı bu araçların kimlerin elinde bulundukları, nasıl yönetildikleri, kimlere hizmet ettikleri ve kimler tarafından denetlendikleri konusu da toplumun bilme hakkı içine girmektedir. Zira basın ya da son zamanlardaki anılış biçimiyle medya, toplumun bir iletişim kurumudur. Her toplumsal kurum gibi bu kuruma dair olup bitenleri bilip öğrenmek de toplumun en doğal haklarından birini oluşturmaktadır. Basın demokrasinin göstergesidir. Demokrasi ile yönetilen çoğu ülkede, özgür ve bağımsız basının varlığı ile düşünce açıklama özgürlüğü, o ülkedeki demokrasi anlayışı hakkında bize bilgi verir. Ek olarak, yönetim anlamında demokrasinin işleyebilmesi için, özgür ve bağımsız bir basının varlığına ihtiyaç vardır. Zira basın, sadece halkı bilgilendirme amacı taşımaz; yönetim organlarının kararlarının şeffaflığı üzerinde de bir kontrol mekanizması yaratır. 7

12 Kişilerin gerçekleri öğrenme ve bilgi edinme hakkının bir aracı olan iletişim ve ifade özgürlüğü, pek çok ülkede tarih boyunca bir takım engeller, sınırlamalar ve kısıtlamalarla karşı karşıya kalmıştır. Yönetim biçimi olarak demokrasiyi benimseyen kimi ülkelerde, bu gibi engel ve kısıtılamalar da maalesef halen görülebilmektedir. Basında yaşanan ya da yaşanabilecek tekelleşme ise, haberciliği ve habercilikte uzmanlaşmayı sınırlayan bir diğer meseledir. Basının tekelleşmesi ile gazetecinin elinden özgür haber yapma yetkisi alınmakta, taraflı ve belirli çıkar odaklarının güdümüne girilmiş bir habercilik olgusu ortaya çıkabilmektedir. Bu süreçte medya sektöründe dünya çapında çapraz, dikey ve yatay bütünleşmeler hız kazanmıştır (Toktokan, 2010). Bu bütünleşmelerin sonucu olarak medya sektöründe yer alan şirketlerin sayısı giderek azalmaya başlamış, medya kuruluşları belirli birkaç şirketin elinde toplanmaya başlamıştır. Bunlarla birlikte, basının (ya da medyanın) gücünün tartışılır biçimde olağanüstü artması yeni sorunları tehlikeleri gündeme getirmektedir. İşte bu noktada habercilikte objektif olma gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Salt gazetecilerin tek başlarına objektif olması yetmemekte, kurumların da objektif olması gerekmektedir. Holdingleşme ve tekelleşme döneminin başlamasıyla, gazete yönetimleri gelenekleri zorlamaya kalkmış, güçlendikleri oranda kendi tercihlerine öncelik vermeye başlamıştır. Bu nedenledir ki Tılıç, basının bu değişimini şöyle eleştirmektedir: Gazetecilik bir zamanlar demokrasi ve onun ayrılmaz parçası olan basın özgürlüğünün fikirler piyasası olarak anılırken, günümüzde piyasanın fikirleri gazeteciliği, demokrasi ve basın özgürlüğünü tahakküm altına almak suretiyle birinci güç olma isteğini gizlememektedir. Medyadaki sınırsız ve denetimsiz tekelleşme, bilgiye ulaşma hakkını, yayın bağımsızlığını ve gazetecilerin özgürlüğünü tehdit eden unsurlardır (Tılıç, 2003). Haber ve düşünce kaynaklarını sınırlama eğiliminde olan basın kuruluşları açısından alınması gereken en önemli önlem, tekelleşmelerin önüne geçmektir. Ancak bununla birlikte, basın dışından gelen, basına yönelik her tür müdahalenin de önüne geçilmesi aynı oranda önemli ve yaşamsal bir gerekliliktir. Burada Mustafa Kemal Atatürk ün 1925 yılında söylediği gibi, Basın hürriyetinin mahzurlarının (sakıncalarının, engellerinin) giderilmesi yine basın hürriyetiyle mümkündür sözü, aslında meselenin özünü de ortaya koyar niteliktedir. Gerçekten de basının yanlış yayınlarına karşı yapılacak ilk iş basına sansür koymak ya da engellemek değil, basın özgürlüğünün sınırlarını geniş tutmak ve bu yanlışın yine bu özgürlüğün içinde çözüleceğini bilmektir. Gazeteci habere ilişkin bilgilere ulaşma ve yayınlama konusunda neden hiçbir biçimde baskı altında tutulamaz? HABERCİLİKTE UZMANLAŞMANIN EKONOMİK KOŞULLARI GEREĞİ KURUMSALLAŞMAYA DUYULAN İHTİYAÇ Habercilik ve daha genel kapsamda basın, 1980 yılına kadar siyasal-sosyal faaliyet ve gelişmelerin etkisi altında kalırken, 1980 sonrası tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de yaşanan ekonomik gelişmeler, haberciliğin gidişatını belirleyici olmaya başlamıştır. Basının içerik anlamında yaşadığı değişimler de olduğu kadar toplumsal rolünde yaşanan değişimlerde de ekonomik bağımlılığı, en belirleyici etken olarak ön plana çıkmaya başlamıştır. Türk ekonomisinin yeniden şekillendiği 24 Ocak Kararlarıya birlikte, medya mülkiyetinde radikal değişiklikler meydana gelmiş, uygulanan yeni politikalarla medyada sermayenin el değiştirmesi ve yoğunlaşmanın önü açılmıştır. Böylece, farklı sektörlerdeki büyük sermaye sahipleri hızla medya sektörüne yatırım yapmaya başlamışlardır. Medya, yeni liberal politikalar doğrultusunda baştan aşağı yeniden yapılanmıştır. Büyük sermayeye aşırı bağımlılık tekelleşmeyi ortaya çıkarmıştır. Tekelleşmeyle birlikte, gruplar kendi yayınlarını korumak için önlemler almışlardır. Gazetelerarası çıkar çatışmaları, grupların büyüklük oranına göre değişmmeye başlamış ve birbirini suçlama, yerme ve aşağılama eğilimi hız kazanmıştır. 8

13 Günümüze geldiğimizde ise sonuç pek değişmemiştir. Holdingleşme ve tekelleşme döneminin başlamasıyla, gazete yönetimleri de bir yandan gazetecilğini geleneksel kültür ve anlayışını değiştirmeye başlarken, öte yandan da haberin ve yayıncılığın gittikçe yükselen ekonomik maliyet, siyasal etki, sosyal değişimin getirdiği yeni talepler ve en önemlisi de gittikçe artan bir hızla değişim sürecine girmiş iletişim ve yayıncılık teknolojileri ile başa çıkmaya çalışmıştır. Günümüzde giderek karmaşıklaşan iletişim teknolojileri ve bu teknolojilerin ortaya çıkardığı ekonomik maliyet, örneğin haberin en pahalı ve aynı zamanda en hızlı tüketilen ya da bayatlayan bir ürün olmasının ortaya çıkardığı maliyeti göğüsleyebilmek, gerçekten de büyük sermaye gücünü ve kurumsal yapıyı gerektirmektedir. İçinde bulunduğumuz, hergeçen gün artan bir hızla değişimlerin, dönüşümlerin yaşandığı bu çağda, haber üretimi büyük bir organizasyonun gerektirdiği gibi, iş akış süreçlerinin de hiç aksamadan yürümesini gerektiren dikkat ve emek yoğun bir çaba ile mümkün olabilmektedir. Bu organizasyonun her aşaması, bu aşamalarda kullanılan teknoloji, her teknolojinin hızla eskiyerek yerini yenisine bırakması haberciliği kolaylaştırdığı gibi pahalılaştırmaktadır da. Haberin hız gerektiren bir ürün olmasının yanısıra, neredeyse artık herkesin ve her etkinliğin bir haber konusu ve kaynağı haline dönüşmüş olması, herkesin haber olma çabası ve kendini haberle ifade eder hale gelmesi de haberi kolay ulaşılır ama pahalı bir ürün haline getirmiştir. Bugün, dünyanın en kolay ve ucuz ulaşılabilen araçları kitle iletişim araçlarıdır ama bu araçların günlük üretim yapmak zorunda oldukları ve ömrü yalnızca bir gün süren ürünü olan haber de dünyanın en pahalı ürünlerinden biri olmuştur. Günümüzde artık kitle iletişimi, haber kaynağına ulaşım, haberleştirme ve basılı ya da görsel olarak bu haberi kitlelerle buluşturma süreci; büyük yatırımı, güçlü bir finansı, her anlamda geniş olanakları, ciddi bir bilgi birikimini, sektörler arası alışverişi, uzmanlaşmayı ve doğal olarak yetişmiş nitelikli elemanı gerektirmektedir. Tüm bunlar daha en başta güçlü bir kurumsal yapıyı gerekli kılmaktadır. Kurumsallaşmamış, bunu başaramamış ya da kurumsallaşma yönünde gerekli adımları ve yatırımları yapmamış kuruluşların, medya sektöründe başarılı olma şansları hergeçen gün daha da imkansız hale gelmektedir. Zira, bilgiye erişim, dünyanın hiçbir döneminde bugünkü kadar kolay, rahat ve ucuz olmamıştır. Bilgiyi farklılaştırıp, çoğaltabilmek, anlamak ve anlamlandırabilmek için, bilginin işlenmesi, değerlendirilmesi, yorumlanması, farklı boyutlarıyla ele alınabilmesi gerekmektedir ki bu da profesyonel bir organizasyonel yapının yanısıra kurumsal bir kültürü, diğer deyişle iş yapış biçimlerini, iş akış süreçlerini ve nihayet düzenli bir işleyişe sahip kurumsallaşmış bir yapıyı zorunlu hale getirmektedir. Öte yandan haberciliğin ve medyadaki kurumsallaşmaların önündeki en temel sorunlardan birini de tekelleşmeler oluşturmaktadır. Basit bir özetle ifade etmek gerekirse, belli bir sermaye sahibinin ya da bir sermaye grubunun, bir ülkede yayın hayatında olan ya da yeni başlayacak olan birden fazla gazeteye, televizyona ya da radyoya sahip olmasına, tekelleşme denilmektedir. Bir başka deyişle ülkedeki kitle iletişim araçlarının bir ya da birkaç sermayeder elinde toplanması tekelleşme olarak kabul edilmektedir. Hatta bu tekelleşme eğer, bir sermayederin aynı anda birden çok gazeteye, radyoya ya da televizyona sahip olması şeklinde gerçekleşirse yatay tekelleşme, aynı sermayedarın hem gazetelere hem de televizyon ya da radyolara sahip olması dikey tekelleşme, aynı sermayederin medya kuruluşlarına sahip olmasının yanısıra, bankacılık, ulaşım, enerji, tekstil gibi farklı sektörlerde de ekonomik faaliyet içinde bulunuyor olması çapraz tekelleşme olarak nitelendirilmektedir.. Bu tür tekelleşmelerin, özgür ve tarafsız habercilik, haberde doğru ve tüm unsurlara erişim ve bağımsız habercilik için önemli bir tehdit olduğu, çok sesliliği ortadan kaldırdığı ve çalışanların iş koşulları üzerinde olumsuz etki yarattığı kabul edilmektedir. Bu düşüncenin haklılığı aslında tüm dünya düzeyinde olduğu gibi ülkemizde de kanıtlanmıştır. Toplumun haber ve yorum edinme kadar kendini ifade etme araçları da olan medya, bu anlamda toplumsal her tür düşüncenin kendini demokratik bir biçimde ifade etmesi, sesini diğerlerine, ilgili yönetim mekanizmalarına ve genel kamuoyuna duyurması açısından da hayati önem taşımaktadır. Bu 9

14 anlamda habere özgürce ulaşım kadar, özgürce haber konusu olabilmek ve var olan bir düşüncenin, duygunun, sorunun ya da gelişmenin duyurulabilmesi de toplumsal dinamizm ve demokrasinin gelişmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Habercilikte kurumsallaşma neden bir zorunluluk halini almıştır? HABERCİLİKTE UZMANLAŞMANIN ÖRGÜTSEL BOYUTU Günümüz Türk basınının en önemli özelliklerinden biri de örgüt süzlüktür. Basın iş kolunda örgütsüzleştirme nin ilk adımı, istemeden de olsa, 12 Eylül 1980 sonrası, 1983 yılında çıkarılan 2821 sayılı yasayla atılmıştır. Bu yasaya gereği, o zamana kadar Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) na üye olan matbaa işçileri, 27 numaralı gazetecilik iş kolu ndan çıkarılmışlardır. Bununla birlikte 6000 in üzerinde üyesi bulunan TGS nin üye sayısı 1500 e düşmüş ve bu sebeple büyük bir güç kaybına uğramıştır (Yerel Gazetecilik, Radyoculuk ve Televizyonculukta Meslek İçi Eğitim, 1998). Bu konudaki en etkili uygulama ya da diğer deyişle milad, Milliyet Gazetesi nin el değiştirmesi sonrasında başlayan ve iki gün içinde yaklaşık 900 gazete çalışanının Türkiye Gazeteciler Sendikası ndan istifa ettirilmesidir. (Girgin, 2008) Bu arada gazete bünyesindeki bazı hizmetler de taşeron şirketler aracılığıyla yürütülmeye başlanmıştır. Bahsi geçen olaylar yine aynı işverenin Hürriyet Gazetesi ni satın almasından önce de yaşanmıştır yılından sonra Anadolu Ajansı, Cumhuriyet Gazetesi, Ulusal Basın Ajansı ve Anka Haber Ajansı dışında sendikalı gazeteci çalıştıran yayın organı kalmamıştır (Atılgan, 2001) yılında ise TGS ile toplu iş sözleşmesi imzalamayı sürdüren tek basın kuruluşu Anadolu Ajansı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu gelişmeler çerçevesinde sendikasız yönetici / gazetecilerin, patronun en iyi adamı olarak, işyerinin sendikasızlaşmasını sağlayan kilit kişiler olduğunu söylemek mümkündür. Kimilerine göre örgütsüz bir gazetecinin, haberini özgürce yazma şansı yoktur. Özgürce haber yazamayan bir gazetecinin, işini doğru dürüst yapması mümkün değildir (Otan, 1995). Bu fikre göre, örgütsüz gazeteci özgür değildir, doğru haber yazamaz, ciddi haber yazamaz. Kendini demokrasi mücadelesi içinde göremez. Kalemi, kafası esir alınmış insan konumuna düşer. Sendikasızlaşma beraberinde mesleki diğer dayanışma örgütlerinin de itibar ve güç kaybına uğramasına neden olmuştur. Geçen zaman içinde gerek meslek örgütlerinin meslek üzerindeki etkilerini, işlevlerini, denetim ve yaptırım güçlerini yitirmeleri ve gerekse gazeteciliğin geleneksel yöntemlerinde, iş ortam ve koşullarında yaşanan köklü değişimler, örgütlenme ve örgütlü güç olarak hareket etme kültür ve anlayışını da erezyona uğratarak değiştirmiştir. Günümüzde, gazetecilik meslek örgütleri kendi içlerinde fazlasıyla ve gereksizce bölünmüş olmakla birlikte halen varlıklarını sürdürmektedir ve özellikle son zamanlarda habercilikte yaşanan tematik ayrımlaşmanın ve uzmanlaşmanın da etkisiyle, bu yeni temalar çerçevesinde yeniden dernekleşmeye başlamışlardır. Bu çerçevede halihazırda Türkiye de 16 adet gazetecilik örgütü bulunmaktadır. Bunları sırasıyla şöyle ele almamız mümkündür: 1. Türkiye Gazeteciler Federasyonu (TGF): Gazetecilik kuruluşları arasında akla ilk gelen kurumdur. Federasyonun tüzüğünde belirtilen ilk amacı, insan haklarının korunduğu, özgürlükçü ve çoğulcu demokrasi kurallarının işlediği, milli, demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti anlayışı çerçevesinde, düşünce, iletişim ve basın özgürlüğünün Türkiye'de tam olarak gerçekleşmesini sağlamaktır. Ayrıca haber alma ve kamuoyunu bilgilendirme hakkının hiçbir baskı ve sınırlama olmaksızın kullanılabilmesinin yolunu açmayı hedefleyen örgüt, basın, yayın, görsel, işitsel ve elektronik yayıncılık mesleğinde çalışanların ve onların bağlı bulundukları kurumların hak ve menfaatlerini koruyarak geliştirmeyi ilke edinmiştir. Federasyona bağlı bulunan 77 adet Gazeteciler Cemiyeti bulunmaktadır. 10

15 2. Türkiye Gazeteciler Sendikası: Ülkemizde kurulan ilk sendikalar arasında yer alan Türkiye Gazeteciler Sendikası, gazetecileri sendikalı bir kuruluş çatısı altında toplamayı amaçlayan 20 meslekdaş tarafından 10 Temmuz 1952'de İstanbul Gazeteciler Sendikası adı ile kurulmuştur. 3. Ekonomi Muhabirleri Derneği: Ekonomi muhabirliğini, gazetecilik mesleğinin bir uzmanlık dalı haline getirmek, bu doğrultuda faaliyette bulunmak amacıyla kurulmuştur. Dernek fiilen, ekonomi dalında çalışan gazetecileri, kamuoyu önünde temsil etmeyi üstlenmiştir. 4. Ekonomi Gazetecileri Derneği: EMD İstanbul olarak yola çıkan sektörün profesyonelleri, 2007 yılında 600 ü aşkın ekonomi gazetecisinin birleşimiyle Ekonomi Gazetecileri Derneği çatısında buluşmuştur. EGD, halkla ilişkiler şirketlerindeki profesyonellerini de dayanışma üyesi olarak çatısı altında bulundurmaktadır. Halen gazetecilik alanındaki en etkili, işlevsel, aktif ve güçlü meslek örgütlerinden biridir ve son yıllarda hayli öne çıkmıştır. 5. Kültür Turizm ve Çevre Gazetecileri Derneği: Bu dernek; yazılı, görsel ve işitsel basında, kültür, turizm ve çevre muhabirliği, foto muhabirliği yapanların ya da kültür, turizm ve çevre konularına duyarlı gazetecilerin, aralarındaki mesleki dayanışmayı, işbirliğini sağlamak, bu gazetecilerin Türkiye doğasının korunmasına yönelik çalışmalarını desteklemek, bu alanlarda çalışan gazetecilerin çevre duyarlılığını arttırmak için sergiler, etkinlikler düzenlemek, kültür, turizm ve çevre konularında faaliyetler düzenlemek ile bu konularda mesleki yayınlar çıkarmak amacı ile kurulmuştur. 6. Türkiye Spor Yazarları ve Spor Klubü Derneği (TSYD): Dernek, 14 Nisan 1963 yılında Adnan Akın'ın başkanlığında faaliyete geçmiştir. Bir yandan yurtiçinde örgütlenme çalışması sürdürülürken öte yandan da uluslararası alandaki gerekli girişimler başlatılmıştır. Bu kapsamda ilk işlerden biri olarak Dünya Spor yazarları Birliği (AIPS) üyeliği için başvurulmuştur. Bu üyelik, Türkiye Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu'nun 31 Aralık 1965 tarih ve 6/5644 sayılı kararıyla resmen onaylanmıştır. Derneğin kuruluşuyla birlikte başlayan TSYD Kupası, ülkenin en önemli sportif etkinliklerinden biri olmuştur. 7. Turizm Yazarları ve Gazetecileri Derneği: Turizm sektörüne yönelik yazılı ve görsel basın yayın organlarında çalışan gazeteci, yazar, editör, muhabir ve araştırmacılarının kurduğu bir dernektir. TUYED in amacı, turizm haberi yazan muhabir, turizm yayını çıkaran yayıncı veya editör ya da turizm ile ilgili yazı yazan yazarlar ve turizm sektörüne yönelik araştırma yapan akademisyenlerin sahip oldukları deneyim ve birikimleri ile sektöre ve genel kamuoyuna seyahat endüstrisi konusunda kurum ve kişilere sağlıklı bilgi aktarılmasını sağlamaktır. Ek olarak TUYED, ihtiyaç haline gelen turizm gazeteciliği ve yayıncılığının örgütlenerek geliştirilmesini de amaçlamaktadır. 8. Enerji Gazetecileri ve Medya Derneği: Enerji gazetecilerinin mesleki gelişime katkı sağlamak amacıyla Enerji Gazetecileri ve Medya Derneği (EGAD), 2012 yılında kurulmuştur. Dernek, basın mesleğinde ihtisaslaşma sürecine katkı sağlama ve enerji gazetecilerini bir çatı altında buluşturmayı hedeflemektedir. Derneğin amacı, son yıllarda Türkiye'de daha çok ön plana çıkan enerji sektöründe uzman gazeteciliği geliştirmek, enerji gazeteciliği ile enerji dalındaki mesleki yayın organlarınca çalışan gazetecileri bünyesinde toplamak ve üyelerin mesleki ve sosyal gelişimlerine katkı sağlamaktır. 9. Eğitim ve Sağlık Muhabirleri Derneği: ESAM, 1991 yılında eğitim ve sağlık alanında uzman haberciler tarafından "eğitimli gazeteci, sağlıklı haber" anlayışı ile kurulmuştur. Kurulduğu günden bu yana eğitim ve sağlık alanında haberciliğin kalitesini artırmak, mesleki dayanışmayı sağlamak, halkın doğru bilgilendirilmesini sağlamak ve etik kuralların uygulanmasını sağlamak amaçlarını gütmektedir. 10. Magazin Gazetecileri Derneği: Magazin Gazetecileri Derneği Türkiye'de magazin muhabirlerinin, yönetmenlerinin, yazarlarının üye olduğu 1992'de kurulan bir dernektir. Dernek MGD Altın Objektif Ödülleri adı altında her yıl çeşitli dallarda ödüller vermektedir. Halen en faal çalışan dernekler arasındadır. 11

16 11. Haberciler Derneği: Dernek, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, demokrasi ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi çerçevesinde düşünce ve basın özgürlüğünün Türkiyede tam olarak gerçekleşmesi, haber alma hakkının hiçbir baskı ve sınırlama olmaksızın kullanılabilmesi, habercilerin mesleki hak ve çıkarlarının korunması için çalışmalar yapmak amacıyla kurulmuştur. Üyelerinin kültürel gelişmesine, ekonomik ve sosyal refah düzeyinin yükselmesine katkıda bulunmak; baskı ve haksızlığa uğrayan üyelerin hukuksal yollardan yapacağı mücadeleye önder olmak ve habercilerin düşünce ve şekil itibari ile yadırganması ve engellenmesinin önüne geçmek Haberciler Derneği nin esas amacıdır. 12. Çağdaş Gazeteciler Derneği: Bu dernek kuruluşuyla gazeteciliğin, özel amaç ve çıkarlara alet edilemeyeceğini, halka ve kamuoyuna karşı mesleki sorumluluğu, işverenine ve kamu otoritelerine karşı sorumluluğundan önce geleceğini, haberde dürüstlük-nesnellik, yorumda özgürlük-serbestlik kuralının titizlikle uygulanacağını, haber ve yorumlarda ırk, renk, cinsiyet, dil, dinsel inanç ya da inançsızlık, sosyal statü, sınıf, bedensel yapı, düşünce ve eğilimleri nedeniyle ayrım olamayacağını, yanıt ve düzeltme hakkına ve kişilerin özel yaşamına saygıyı, kimsenin, yargı kararı olmadıkça, "suçlu" ilan edilemeyeceğini ön plana çıkarmış, ayrıca meslek mensuplarının temel hak ve özgürlüklerini korumayı ilke edinmiştir. Ankara merkezlidir ve Türkiye Gazeteciler Cemiyeti nden sonra en yüksek sayıda gazeteci üyeye sahip bulunmaktadır. Çeşitle yayın, yarışma ve konferans faaliyetleri ile en etkin ve işlevsel meslek örgütlerinden biridir. 13. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti nin amacı gazete, dergi,radyo ve televizyon gibi yazılı, işitsel, görsel ve elektronik iletişim alanlarını kapsayan gazetecilik mesleğini; mesleğin geleneklerini, ahlak ilkelerini korumak; herkesin bilgi edinme, gerçekleri öğrenme hakkının bir aracı olan iletişim ve düşünce özgürlüğünü sağlamak, gazetecileri meslekleri içinde maddi ve manevi yönleriyle ilerletmek ve yüceltmek şeklinde özetlenebilir. Ayrıca sermayesinin tamamı TGC ne ait olan gazetecilik mesleği ve iletişimle ilgili bir çok kitabın editörlüğünü üstlenmiştir. En köklü, en bilinen ve en geniş üye sayısına bu dernek sahiptir. İstanbul merkezlidir ve pekçok yayına, panel ve konferansa imza atmış bir meslek örgütüdür. Meslek İlkeleri üzerine çalışmaları ve yayınları bulunmaktadır. 14. Foto Muhabirleri Derneği: Foto Muhabirleri Derneği, 12 Haziran 1984 tarihinde yönetim merkezi Ankara olmak üzere kurulmuştur. Derneğinin kuruluşundan bu yana gerçekleştirdiği önemli etkinlikler arasında, Türkiye'de basın fotoğrafçılığında önemli yer tutan "Yılın Basın Fotoğrafları" ödüllerini düzenlediği yarışma sonucunda dağıtması ve bu yarışmaya katılan fotoğrafları bir kitap halinde yayınlaması, World Press Photo sergilerinin Türkiye ye getirilmesi, dernek bünyesinde "Fotoğraf Makineleri Müzesi'nin açılması sıralanmaktadır. 15. Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı: Fethullah Gülen'in onursal başkanlığını yaptığı Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı, dünyanın bugün büyük ihtiyaç duyduğu "birlikte yaşama tecrübesi"'nin yüzyıllar boyu Türkiye coğrafyası ve onun öncesinde Osmanlı coğrafyasında yaşanmakta olduğu fikrinden hareketle, kültür ve inanç zenginliğinin günümüze uyarlanarak dünyaya sunulmasına katkıda bulunmak amacıyla 1994 yılında kurulmuştur. Bu tarihten itibaren Türkiye'de ve dünyanın değişik merkezlerinde sevgi, hoşgörü ve diyaloğu geliştirici ve pekiştirici aktiviteler sergilemeyi kendine prensip edinmiştir. Vakıf, faaliyetlerini halen Abant Platformu, Kültürlerarası Diyalog Platformu (KADİP), Kadın Platformu, Medialog Platform, Uluslararası Aile Platformu ve Diyalog Avrasya Platformu (DA Platform) ile birlikte vakıf çalışmalarının kitaplaştırıldığı yayınevleri vasıtası ile yürütmektedir. Vakfı, oldukça etkili ve işlevsel mesleki örgütlerden biri olarak nitelemek mümkün olmakla birlikte, ciddi anlamda bir tür aktif düşünce topluluğu olarak nitelemek de yanlış olmayacaktır. 16. Basın Konseyi: Basın meslek örgütleri içinde en bilinen, yalnızca gazetecilerden değil akademik çevrelerden de üyeye sahip, etkili örgütlerden biridir ve 6 Şubat 1988 de kurulmuştur. Mesleğin yanlış uygulamalarına ilişkin uyarı ve kınama cezaları ile tanınan, vatandaşların şikayetlerini inceleyen bir örgüt olmakla birlikte kuruluş stratejisini, Basın Konseyi öncelikle basın özgürlüğünün gerçekleşmesi yönünde mücadele vermelidir. Böylece Konsey in basın özgürlüğünü daha da kısıtlamayı amaçlayan bir kuruluş olacağı yolundaki propagandaların gerçeğe uymadığı da kanıtlanacaktır.basın Konseyi bu görevi yaparken bağımsız yapısından hiçbir şekilde ödün vermemelidir şeklinde belirlemiştir. 12

17 Basın Konseyi, gazetecilik mesleğinin diğer tüm örgütlerine göre üzerinde daha ayrıntılı durulması gereken bir meslek örgütüdür. En çok tartışılan, en çok eleştirilen ancak en önemli meslek örgütüdür. Ayrıca yapılanma biçimiyle ve işleyişiyle de diğer meslek örgütlerinden önemli bir farkla ayrılmaktadır. Bu nedenle Basın Konseyi üzerinde biraz daha ayrıntılı durmakta yarar bulunmaktadır. Konsey, yayınladığı tarihçesinde kuruluş sürecine ilişkin tüm aşamalara ve yapılanmaya ayrıntılı yer vermiştir. Bu bilgilere Konsey in resmi web sitesinden ulaşarak inceleme yapmak daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Bununla birlikte burada konseyin yapılanma ve görevlerinden kısaca şöyle söz etmek de mümkündür: Basın Konseyi sözleşme ile kurulmuş, dernek ve vakıf gibi hükmi şahsiyeti bulunmayan bir kuruluştur. Meclis çoğunluğunun veya hükümetin çıkaracağı yasalarla veya kararnamelerle, vakıf veya dernek gibi kuruluşlara müdahale edebileceği düşünüldüğünden dolayı sözleşme ile oluşturulmuştur. Basın Konseyi şu iki organdan oluşmaktadır: Basın Konseyi Üyeler Kurulu (BKÜK) ve Basın Konseyi Yüksek Kurulu (BKYK). Basın Konseyi Üyeler Kurulu: Basın Meslek ilkeleri ve Basın Konseyi Sözleşmesi ni imzalamış olan; Basın Kartı sahibi veya yazılı bir sözleşme ile çalışan gazetecilerle, sözlü, yazılı, görüntülü basın ve yayın organlarının sahipleri veya genel müdürleri veya temsilcilerinden, gazetecilik işkoluna mensup işçi ve işveren sendikalarının başkanlarından veya temsilcilerinden, basın mensuplarını temsil eden derneklerin ve bu nitelikte dernekler arasında kurulmuş birlik, federasyon veya konfederasyonların başkanlarından veya temsilcilerinden, katılım belgesi imzalama şartına bağlı olmaksızın; Türkiye Barolar Birliği Başkanı veya Birlikçe gönderilen temsilciden, en çok üyeye sahip işçi ve işveren sendikaları konfederasyonlarının başkan ve temsilcilerinden, iletişim Fakültelerinin dekanları veya temsilcilerinden ve okuyucu kesimini temsilen de Basın Konseyi Yüksek Kurulu tarafından seçilen 3 kişiden oluşmaktadır. Basın Konseyi Üyeler Kurulu, kendi arasından 6 basın mensubu ile 6 basın dışı üyeyi Yüksek kurulu a seçmektedir. Basın Konseyi Yüksek Kurulu: Basın Konseyi Yüksek Kurulu da şu üyelerden oluşmaktadır: Basın Konseyi Üyeler Kurulu nca 6 sı basın mensubu, 6 sı basın dışından olmak üzere seçilen 12 üye, Günlük net satış ortalaması 100 binin üstündeki basın organlarının sahipleri veya belirleyecekleri, en az 10 yıldan beri Basın Kartı taşıyan ve faal gazetecilik yapan bir temsilci, günlük net satış ortalaması 100 binin üstünde olan yazılı basın organlarından en az 5 ine veya ulusal çapta yayın yapma iznine sahip sözlü veya görüntülü en az iki basın organına makul bir bedel karşılığında, kendi ürettiği yazılı, sesli veya görüntülü haberlerle servis yapan ajanslarının sahipleri veya belirleyecekleri en az 10 yıldan beri Basın Kartı taşıyan ve faal gazetecilik yapan bir temsilcisi, ulusal çapta yayın yapma iznine sahip sözlü ve/veya görüntülü basın organlarının sahibi, genel müdürü veya temsilcisi, Basın Meslek ilkeleri ve Basın Konseyi Sözleşmesi ne katılan basın kuruluşlarından, Basın Kartı taşıyan en çok üyeye sahip üç Gazeteciler Cemiyeti nin başkanı veya Yönetim Kurulu nca seçilen temsilcisi, en çok üyeye sahip Gazeteciler Sendikası nın Başkanı veya Yönetim Kurulu nca seçilen temsilcisi, Basın işverenlerini temsil eden dernek veya sendikalardan (yazılı, sözlü ve görüntülü basın organlarının sahiplerini temsil eden ayrı dernekler varsa her biri ayrı kategori sayılır) Basın Konseyi Yüksek Kurulu nca belirlenen kuruluşun Başkan veya temsilcisi. Yüksek Kurula üye gönderen gazete, radyo, televizyon ve ajanslar arasında aynı yayın grubuna dahil olanların yalnız biri üye gönderme hakkını kullanabilirler. Basın Konseyi Yüksek Kurulu üyeleri, kendi aralarında gizli oyla bir Başkan ve bir ikinci Başkan seçer. Basın Konseyi Yüksek Kurulu nun görevleri şunlardır: İletişim (Basın) özgürlüğünün genişlemesine ve gerçekleşmesine çalışmak ve basının saygınlığını korumak. Basın mesleğinin, ahlâka aykırı özel çıkarlara alet edildiğine ilişkin olarak yazılı, sözlü, görüntülü basına topluca yöneltilen iddiaları başvuru beklemeden araştırmak. Halkın gerçekleri öğrenme hakkına ve iletişim (basın) özgürlüğüne yönelik tehditleri izlemek, değerlendirmek ve gereğinde Üyeler Kurulu nu toplantıya çağırmak. Yayın öncesinde ve yayına ilişkin meslek uygulamaları hakkındaki şikâyetleri karara bağlamak. 13

18 Katılma belgesinin yöneticiler tarafından kabul edildiği bir basın organında çalışanlardan; basın mesleğini ahlâka aykırı özel çıkarlara alet edenlerin, basının saygınlığını zedeleyici nitelikteki yayınlarda ısrarı alışkanlık haline getirenlerin, -varsa- Basın Konseyi ile ilişkilerini kesmek. Üye basın kuruluşlarına, Basın Konseyi Genel Sekreteri yle yakın ilişki içinde çalışmak üzere, kurulu oldukları yörede, Basın Konseyini temsil yetkisi vermek ve bunların görev alanlarını belirlemek. Basınla ilgili araştırmalar yapmak ve yayınlamak. Basın Konseyi Sözleşmesi nin verdiği ve Yüksek Kurul un oy birliğiyle uygun gördüğü diğer görevleri yerine getirmek. Burada kısa bir tanıtıcı bilgi ile yer verilen bu dernekler hakkında, kendi web sitelerinden daha ayrıntılı bilgi almak mümkündür ve aslında bu ders kapsamında bir gerekliliktir de. Türk basınında gazeteciliğin geliştirilmesi ve gazetecilerin örgütlenmesi amacıyla, hangi meslek kuruluşları kurulmuştur? 14

19 Özet Gazetecilik mesleğinin temel hareket noktasını haber oluşturmaktadır. Mesleğin icrasının merkez noktası haberdir ve herşey bu haberin etrafında şekillenmektedir. Haberlerin yorumlanması, basılı ya da sesli görüntülü yayın araçları için görüntülenmesi, tasarımı, kurgusu, yayını, arşivi, basımı, dağıtımı gibi tüm profesyonel üretim ve işlem aşamaları haberin etrafında dönmekte, merkezde ise haber yer almaktadır. Tüm bu profesyonel üretim aşamalarında yer alan profesyonellerin de aslında farklı farklı işler yapıyor gibi görünseler de aslında yaptıkları temel iş haberciliktir. Ülkelerdeki gazeteci sayısı artarken, enformasyon trafiği hız kazanmış, böylelikle de alıcı - verici sayısı katlanmıştır. Hızın öneminin giderek artması, hata riskini en aza indirme gerekliliğinin yanı sıra çalışma alanlarının her geçen gün çeşitlenmesi, pek çok alanda olduğu gibi gazetecilikte de uzmanlaşmayı gerektirir olmuştur. Gazetecilikte yaşanan uzmanlaşma ise merkezde yine haberin var olduğu ama bu defa haberin içeriğinde yer alan konulardan yola çıkarak oluşan kümelenmelerle, yani haberin türlerine göre yoğunlaşıp, bu tür üzerinde derinleşilerek gerçekleşen bir uzmanlaşma olmuştur. Eş deyişle habercilikteki uzmanlaşma, haberciliğin tematik olarak sınıflandırılması şeklinde gerçekleşmiştir. Günümüzün kalabalık, yoğun ve hız gerektiren dünyasında, mesleğin uygulamaları farklı temalarda derinleşmeyi ve uzmanlaşmayı zorunlu hale getirmektedir. Haberin böylesine karmaşıklaşması ve herhangi bir tema üzerinde uzmanlaşılamadığı sürece başarılı olma şansının azalması, uzmanlaşmayı zorunlu kılmıştır ama bu uzmanlaşma alanlarını da özellikle gelişen sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasal koşullar ile uluslararası toplumun yoğunlaşma alanları belirlemiştir. Basın özgürlüğü halkın haber alma ve bilgilenme özgürlüğüdür. Diğer deyişle halka ait olan bir özgürlük alanıdır basın özgürlüğü. Gazeteci habere ve bilgiye ulaşma özgürlüğünü kişisel anlamda değil, halk adına kullanır. Bu nedenledir ki basın özgürlüğü gazetecinin dilediği gibi ya da sorumsuzca hareket etme özgürlüğü değildir. Basın özgürlüğü gazeteciye sağlanmış bir dokunulmazlık alanı ya da gazetecinin sahip olduğu bu değerli özgürlüğü istediği gibi kullanma, kişisel çıkarlarına alet etme, şöhreti için basamak olarak kullanma özgürlüğü de değildir. Ancak, gazetecinin doğru bilgiye ve habere erişiminin hiçbir engelleme olmaksızın, bağımsızlığını, tarafsızlığını zedelemeden, mesleki ilke ve değerlere ters düşmeden ya da düşmek zorunda kalmadan ulaşma hakkı da basın özgürlüğünün gereğidir. Günümüzde artık kitle iletişimi, haber kaynağına ulaşım, haberleştirme ve basılı ya da görsel olarak bu haberi kitlelerle buluşturma süreci; büyük yatırımı, güçlü bir finansı, her anlamda geniş olanakları, ciddi bir bilgi birikimini, sektörler arası alışverişi, uzmanlaşmayı ve doğal olarak yetişmiş nitelikli elemanı gerektirmektedir. Tüm bunlar daha en başta güçlü bir kurumsal yapıyı gerekli kılmaktadır. Kurumsallaşmamış, bunu başaramamış ya da kurumsallaşma yönünde gerekli adımları ve yatırımları yapmamış kuruluşların, medya sektöründe başarılı olma şansları hergeçen gün daha da imkansız hale gelmektedir. Zira, bilgiye erişim, dünyanın hiçbir döneminde bugünkü kadar kolay, rahat ve ucuz olmamıştır. Bilgiyi farklılaştırıp, çoğaltabilmek, anlamak ve anlamlandırabilmek için, bilginin işlenmesi, değerlendirilmesi, yorumlanması, farklı boyutlarıyla ele alınabilmesi gerekmektedir ki bu da profesyonel bir organizasyonel yapının yanısıra kurumsal bir kültürü, diğer deyişle iş yapış biçimlerini, iş akış süreçlerini ve nihayet düzenli bir işleyişe sahip kurumsallaşmış bir yapıyı zorunlu hale getirmektedir. Günümüzde, gazetecilik meslek örgütleri kendi içlerinde fazlasıyla ve gereksizce bölünmüş olmakla birlikte halen varlıklarını sürdürmektedir ve özellikle son zamanlarda habercilikte yaşanan tematik ayrımlaşmanın ve uzmanlaşmanın da etkisiyle, bu yeni temalar çerçevesinde yeniden dernekleşmeye başlamışlardır. Bu çerçevede halihazırda Türkiye de 16 adet gazetecilik örgütü bulunmaktadır. 15

20 Kendimizi Sınayalım 1. Gazetecilik eğitimi ile ilgili verilen bilgilerden hangisi doğru değildir? a. Gazetecilik eğitimi üzerine her ülkenin belirlediği sistem farklılık arz etmektedir. b. Eğitim sistemlerinde iki farklı görüş mevcuttur. Bunlardan birincisi tamamlayıcı, ikincisi ise hazırlayıcı öğretim sistemidir. c. Hollanda ile Danimarka gibi ülkeler tamamlayıcı öğretim sistemini seçmiştir. d. Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği, Batı Almanya ise hazırlayıcı öğretim sistemini seçmiştir. e. Türkiye tamamlayıcı eğitim sistemini seçmiştir. 2. Aşağıdakilerden hangisi gazetecilerin mesleki kuruluşlarından değildir? a. Çağdaş Gazeteciler Derneği b. Enerji Gazetecileri ve Medya Derneği c. Eğitim ve Sağlık Derneği Muhabirleri d. Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği e. Turizm Gazetecileri Derneği 3. Medya için bir tehdit oluşturan tekelleşme ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? a. Tekelleşme özgür habercilik açısından bir tehdittir. b. Tekelleşme çok sesliliği ortadan kaldırmaktadır. c. Tekelleşmenin çalışanlara yönelik herhangi olumsuz bir etkisi yoktur d. Tekelleşme tarafsız habercilik açısından bir tehdittir. e. Tekelleşmenin olumsuz etkilerine ilişkin düşüncenin haklılığı ülkemizde de kanıtlanmıştır. 4. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, demokrasi ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi çerçevesinde düşünce ve basın özgürlüğünün Türkiye de tam olarak gerçekleşmesi, haber alma hakkının hiçbir baskı ve sınırlama olmaksızın kullanılabilmesi, habercilerin mesleki hak ve çıkarlarının korunması için çalışmak amacıyla kurulan mesleki kuruluş hangisidir? a. Haberciler Derneği b. Ekonomi Gazetecileri Derneği c. Çağdaş Gazeteciler Derneği d. Enerji Gazetecileri Derneği e. Turizm Yazarları ve Gazetecileri Derneği 5. Aşağıdakilerden hangisi habercilikte kurumsallaşmanın bir gereği değildir? a. Haberi kitlelerle buluşturmanın maliyetli olması b. Haberi kitlelerle buluşturmanın büyük yatırımı gerektirmesi c. Devletin basın kuruluşları için bunu bir zorunluluk olarak görüp talep etmesi d. Haberi kitlelerle buluşturmanın geniş olanakları gerektirmesi e. Bilginin işlenebilmesi için organizasyonel yapıyı gerektirmesi 6. Aşağıdakilerden hangisi halkla ilişkiler şirketlerindeki profesyonellerini de dayanışma üyesi olarak çatısı altında bulundurmaktadır? a. Ekonomi Gazetecileri Derneği b. Ekonomi Muhabirleri Derneği c. Turizm Yazarları ve Gazetecileri Derneği d. Haberciler Derneği e. Türkiye Spor Yazarları ve Spor Klubü Derneği 16