KAYIT DIŞI İLE MÜCADELEDE SAHTE BELGE DÜZENLEME FİİLİNİN ÖNEMİ

Transkript

1 KAYIT DIŞI İLE MÜCADELEDE SAHTE BELGE DÜZENLEME FİİLİNİN ÖNEMİ Fatih GÜNDÜZ * I-GİRİŞ Sahte belge düzenleme fiili Vergi kanunlarında en ağır yaptırım öngörülen bir suçtur. Yine sahte belge kullanımı da vergi kanunları açısından suç sayılan eylemlerdendir. Sahte belge düzenleme fiili kayıt dışılığın yüksek olduğu ekonomilerde daha fazla ortaya çıkmaktadır. Özellikle vergi incelmelerinde en fazla karşılaşan eylem sahte belge kullanımından kaynaklanmaktadır. Yani sahte belge kullanımı vergi kaçırma yöntemi olarak kullanılan en fazla yöntemlerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle sahte belge düzenleme olayı vergi kaybına sebebiyet veren en önemli fiillerdendir. Söz konusu fiilin engellenmesi ile vergi kaybı ve kayıt dışı ile mücadelede önemli bir mesafe kaydedilmiş olur. Bizde yazımızda sahte belge düzenleme fiilinin nedenleri ile alınması gereken önlemleri açıklamaya çalışacağız. II-SAHTE BELGE DÜZENLEME FİİLİNE İLİŞKİN VERGİ KANUNLARINDAKİ YAPTIRIMLAR Konuyu yasal çerçevede tartışırken sahte belge ve muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge kavramlarına değinmemiz gerekmektedir. Sahte belge V.U.K. nun 359/b-1. maddesinde b) Vergi kanunları uyarınca tutulan veya düzenlenen ve saklama ve ibraz mecburiyeti bulunan; 1) Defter, kayıt ve belgeleri yok edenler veya defter sahifelerini yok ederek yerine başka yapraklar koyanlar veya hiç yaprak koymayanlar veya belgelerin asıl veya suretlerini tamamen veya kısmen sahte olarak düzenleyenler veya bu belgeleri kullananlar (Sahte belge, gerçek bir muamele veya durum olmadığı halde bunlar varmış gibi düzenlenen belgedir.) şeklinde hüküm altına alınmıştır. Yine aynı kanunun 359/a-2 maddesinde ise muhteviyatı itibariyle ya- * Vergi Müfettişi 201

2 nıltıcı belge düzenleme ve bu belgeleri kullanmanın 18 aydan 3 yıla kadar hapis cezası gerektirdiği hüküm altına alınmıştır. Kanun metninde muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge Gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele veya durumu mahiyet veya miktar itibariyle gerçeğe aykırı şekilde yansıtan belge ise, muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belgedir. Şeklinde tanımlanmıştır. Sahte belge tanımına ilişkin daha geniş açıklama Maliye bakanlığınca çıkarılan 84 nolu tebliğde yapılmıştır. 84 Nolu Tebliğin II/1-1.2 bölümünde Sahte ve Muhteviyatı İtibariyle Yanıltıcı Belge(SMİYB) başlığı altında aşağıdaki açıklamalar yapılmıştır Sahte veya Muhteviyatı İtibariyle Yanıltıcı Belge (SMİYB) İade taleplerinin yerine getirilebilmesi, düzenlenen ve kullanılan belgelerin geçerliliğine ve gerçeği yansıtmalarına bağlıdır. Sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge tanımına Vergi Usul Kanununun 359 uncu maddesinde yer verilmiştir. İade taleplerinin değerlendirilmesi sırasında anılan maddede yer alan hükümlerin dikkate alınması gerekmektedir. Buna göre, sahte belge gerçek bir muamele veya durum olmadığı halde bunlar varmış gibi düzenlenen belgedir. Bu itibarla; bir mal hareketi veya hizmet ifası söz konusu olmaksızın düzenlenen belgeler sahte belge olarak kabul edilecektir. Muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belgeler ise gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele veya durumu mahiyet veya miktar itibarıyla gerçeğe aykırı şekilde yansıtan belgelerdir. Buna göre; - mal veya hizmetin miktar veya değerini gerçeğinden az veya çok gösteren, - alıcı veya satıcısı, tarihi, seri numarası tahrif edilmiş, - mal tesliminin veya hizmet ifasının gerçek olduğu ancak belge düzenleme yetkisi bulunmayanlar tarafından düzenlenen veya adına belge düzenlenmesi gereken kişi yerine başkası adına düzenlenmiş belgeler (bu belge kullanıcı açısından muhteviyatı itibariyle yanıltıcı, düzenleyen açısından sahte belge olarak kabul edilecektir.) Kanun maddeleri incelendiğinde sahte belge düzenleyenler ile kullananlara kanunda aynı ceza öngörülmüştür. Söz konusu düzenleme hapis 202

3 cezasına ilişkin yapılan düzenlemedir. Özellikle sahte belge kullanan mükellefler açısından Katma Değer Vergisi ve Kurumlar veya Gelir Vergisi açısından da değerlendirme yapılıp kayba uğratılan vergi ve bu vergiye ilişkin vergi ziyaı cezası üç kat olarak uygulanmaktadır. Yani sahte belge düzenleme ve kullanımı kanun yapıcı tarafından hem ekonomik hem hapis cezası gerektiren yaptırımlara bağlanmıştır. Ayrıca sahte belge kullanan ve düzenleyen mükellefler vergi dairesince Özel Esaslar tablosuyla VEDOP (Vergi Daireleri Otomasyon Projesi) sisteminde kayıt altına alınmaktadır. III-SAHTE BELGE DÜZENLENMESİNİN NEDENLERİ Sahte belge düzenlenmesinin çok çeşitli nedenleri vardır. Ancak burada sahte belge düzenleyen mükellefleri buna iten en büyük sebep düzenlenen sahte faturaları kullanan mükelleflerden gelen taleplerdir. Yani sahte belge düzenleme fiili talep olması nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle sahte belge kullanan mükelleflerin sahte belge kullanımına iten sebepler araştırılıp bu nedenlere göre çözüm üretilmesi gerekmektedir. Sahte belge kullanan mükellefler ise sahte belge kullanma nedenleri çok çeşitlidir. Örneğin bazı mükellefler belgelendiremediği emtiayı veya yaptığı gideri belgelendirmek maksadıyla sahte belge kullanmak zorunda kalabilmektedir. Bazı mükellefler ise tüm alım ve satımları kayıtlı olmasına rağmen daha az vergi ödemek maksadıyla sahte belge kullanabilmektedirler. Bazen mükellefler ise devletçe verilen teşvik uygulamalarından yararlanabilmek maksadıyla sahte belge kullanmaktadırlar. Özellikle Tarım Bakanlığınca çiftçilere veya mükelleflere yapılan ürün destekleme priminin daha fazla alınabilmesi maksadıyla sahte belge düzenlenebilmektedir. Yine sahte belge kullanmaya iten nedenler arasında bazı sektörlerde ise ödenen Katma Değer Vergisinin diğer mükelleflere yansıtılamaması nedeniyle oluşan finansman yükünden kaynaklanabilmektedir. Sahte belge düzenleme fiilinde yukarıda saydığımız nedenler sahte belge talep eden mükelleflerin sahip olduğu nedenlerdir. Ancak sahte belge düzenleyen mükellefler de vergi kanunları açısından ağır yaptırımlara bağlanan bu fiile iten nedenlerde mevcuttur. Özellikle sahte belge düzenleme fiilinde maliyetin neredeyse sıfıra yakın olmasına rağmen elde edilen kazancın çok yüksek düzeyde olması sahte belge düzenleme fiilinin ekono- 203

4 mik sebebini oluşturmaktadır. Yine sahte belge düzenleyen mükelleflere kanunda öngörülen yaptırımların yetersiz olması veya bu yaptırımların yargısal sürecin uzun olması, bu eylemlere yargı tarafından uygulanan cezaların caydırıcı olmaması ve neredeyse belirli aralıklarla çıkarılan af kanunlarının kanuni yaptırımların etkisini ortadan kaldırması da hukuksal nedenleri oluşturmaktadır. Yine ülkemizde vergi inceleme oranının çok düşük düzeyde olması ve sahte belge düzenleyen mükelleflerin tespit edilmesinin belirli bir zaman alması da sahte belge düzenleme fiilinde idari nedenler olarak sayılabilir. IV-SAHTE BELGE DÜZENLENMESİNİN ÖNLENMESİNDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER 1-Sahte Belge Düzenleme Fiiline İlişkin Yaptırımlar Ağırlaştırılmalı Güncel vergi kanunlarına göre sahte belge düzenleyen mükellefler ile sahte belge kullanan mükelleflere hapis cezası olarak aynı yaptırımlar öngörülmüştür. Ancak vergi cezaları dikkate alındığında sahte belge kullanan mükellefler sahte belge düzenleyen mükelleflere göre daha ağır yaptırımla karşı karşıyadır. Bu nedenle sahte belge düzenleyen mükellefler ile sahte belge kullanan mükelleflerin ceza yaptırımlarının birbirinden farklı olması gerekmektedir. Yine sahte belge düzenleyen mükelleflere şu anki vergi mevzuatında bulunan düzenlemelerden daha farklı önleyici yaptırımlar uygulanması gerekmektedir. Çünkü sahte belge düzenleyen mükellefler hakkında rapor düzenlenmesine rağmen yargı sürecinin uzun sürmesi nedeniyle mükellef başka bir şirket veya ticari unvanıyla faaliyetine devam edebilmektedir. Bu nedenle sahte belge düzenlediği hakkında rapor bulunan mükelleflerin tekrar mükellef olmak istemesi halinde diğer mükelleflere göre farklı uygulamalar yapılabilir. Örneğin bu mükelleflerden belge bastırmalarının izine bağlanması veya bu mükelleflerin belirli bir süre mükellef olmasının askıya alınması gibi tedbirler alınabilir. 204

5 2-Sahte Belge Düzenleme Fiili İçin Risk Analiz Sistemi Daha Etkin Kullanılmalı Son yıllarda Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından elektronik alt yapısını geliştirmesi ile mükelleflerin bir çok bilgisinin çapraz bir biçimde analiz edebilecek bir sistem kurmuştur. Vergi İdaresince belirli kriterler kullanılarak mükelleflerin beyanlarının analiz edilmesi sonucunda tespit edilen konularda riskli bulunan mükelleflerin incelenmesi ise Risk Analizine Sistemi olarak adlandırılır. Vergi Denetim Kurulu Başkanlığının 2011 yılının temmuz ayında 646 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname(T.C. Yasalar, ). kurulmasıyla birlikte söz konusu sistem ilgili kuruma devredilmiştir. Bu sistem mükellefin mal ve hizmet alımlarına ilişkin bilgileri, banka bilgileri,tapu kayıtları,adalet bakanlığına bağlı UYAP ta bulunan bilgiler v.b. bir çok bilgiyi toplayan bir sistemdir.bu sistem sahte belge düzenleyen mükelleflerin tespitinde daha etkin bir biçimde ve belirli periyotlarla düzenli bir biçimde kullanılması gerekmektedir.bu sistemde sahte belge düzenleyen mükelleflerin işe başlangıç aylarında tespit etmeye yönelik bir analiz sistemi geliştirilerek bunu düzenli bir biçimde uygulanması gerekmektedir. Çünkü bu tür mükelleflerin mükellefiyet süreleri çok uzun olmamaktadır. Bu mükelleflerin başlangıç aşamasında tespit edilmesi bu mükelleflerden fatura alan mükelleflerin sayısının da daha az olması anlamına gelmektedir. 3-Sahte Belge Düzenlemede Vergi Denetim Kurulu Başkanlığının Önemi Sahte belge düzenleme fiilinin tespitine yönelik idari anlamda ne tür tedbirler alınması gerektiği Vergi Denetim Kurulu tarafından tespit etme imkanı vardır. Vergi Denetim Kurulunu bir laboratuar gibi düşünülmeli. Çünkü vergi sistemimizde bulunan açıklar vergi incelemesi ile ortaya çıkmaktadır. Vergi İncelemelerinin nedenleri ve sonuçlarının detaylı bir biçimde incelenmesi ile vergi sistemimizde ortaya çıkan açıkların görülmesi mümkün olur. Söz konusu inceleme sonuçlarına göre sahte belge düzenleme fiilinin nedenleri ve amaçları ortaya konarak ona göre tedbirler alınabilir. Bunun yapılması içinde sahte belge düzenleme fiilini içeren vergi inceleme raporlarının analizi ile mümkündür. 205

6 Sahte belge düzenleme fiili hakkında yazılan raporların hangi sektörlerde yoğun olduğu ve bu sektörlerde sahte belge kullanımına iten nedenlerin neler olduğu gibi soruların cevaplanması ile ilgili sektörde sahte belge düzenleme fiiline ilişkin olarak alınacak tedbirler net bir biçimde ortaya konulabilir.bu nedenle Vergi Denetim Kurulu Başkanlığınca sahte belge düzenleme fiiline yönelik yazılan Vergi İnceleme Raporlarının analiz edilmesi amacıyla ayrı bir birim oluşturulması gerekmektedir.söz konusu birim yazılan raporları analiz ederek hangi sektörlerde hangi amaçla sahte belge kullanıldığının tespit edebilirler. 4-Kayıt Dışı Ekonomi İle Mücadele Eylem Planına Sahte Belge Düzenleme Fiilide Dahil Edilmelidir. Kayıt dışı ekonomiyle mücadele için yapılması gerekenler Gelir İdaresi Başkanlığınca, Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı ( ) nda açıklanmıştır.( user_upload/kayit_disi_ekonomiyle_mucadele_stratejisi_eylem_plani_2011_2013.pdf ). Söz konusu plandaki gerçekleşmeleri Gelir İdaresi Başkanlığı takip etmektedir. Söz konusu eylem planında amaçlar ve amaçları gerekçeleştirmek için 47adet alt eylem belirlenmiştir. Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı ( ) nda belirtilen amaçlar raporda ; 1-Gönüllü Uyumun Artırılması,2-Denetim Kapasitesinin Güçlendirilmesi,3-Yaptırımların Caydırıcılığının Artırılması,4- Veri Tabanı Paylaşımı ve 5-Toplumsal Farkındalığın Artırılması şeklinde sıralanmıştır.bu amaçları gerçekleştirmek içim ise 47 alt eylem sıralanmıştır. Eylemler belirli sektörlerin istihdam ve vergisel açıdan kayıt altına almasına yönelik eylemlerdir. Kanaatimizce bu eylemler arasına Sahte Belge düzenleme fiili ile mücadele de girmesi gerekmektedir. Mükellefler sahte belgeye kolay ulaşabildiklerinde gerçek alması gereken faturayı almaktan vazgeçerek sahte belge kullanmayı tercih edebilmektedirler. Bu durumda kayıt dışı ekonominin artmasına neden olmaktadır. Bu nedenle sahte belge düzenleme fiiliyle mücadele kayıt dışı ekonominin azalmasına yarar sağlayacaktır. 206

7 KAYNAKÇA T.C. Yasalar( ). 646 Sayılı Vergi Denetim Kurulu Başkanlığının Kurulması Amaciyla Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapilmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname. Ankara : Resmi Gazete ( sayılı) 207

8 208