AÖF KAMU TÖNT. 7.YARIYIL KİTABI İNCELEME DOSYASI

Transkript

1 AÖF KAMU YÖNT. 7.YARIYIL KİTABINI İNCELEME DOSYASI AÖF KAMU TÖNT. 7.YARIYIL KİTABI İNCELEME DOSYASI KİTABIMI İNCELEME DOSYASI NEVİN SEÇKİN ULUS 77.YARIYIL DERSLER 1. TÜRKİYE Nİ TOPL. YAPISI 2. TÜRK İDARİ TARİHİ 3. MALİYE POLİTİKASI-1 4. TÜRK VERGİ SİSTEMİ 5. GİRİŞİMCİLİK VE İŞ KURMA 6. ÇEVRE SORUNLARI VE POLİTİ- ÖNSÖZ KALARI NEVİN SU - 1 -

2 AÖF KAMU YÖNT. 7.YARIYIL KİTABINI İNCELEME DOSYASI ÖNSÖZ Sevgili arkadaşlar, Dört yıldır iletişim halindeyiz. On yıl dershane hocalığından sonra, daha iyi ve faydalı neler yaparım duygularıyla başladığım kişisel yolculuğumda, artık bir durak noktasına geldim. Dört yıl günde 16 saat yüzlerce kitabın sayfaları arasında ve belki de milyonlarca kere vurduğum klavye tuşları arasında yaptığım yolculuk beni bir manada Profesyonelliğin girdabına cumburlop attı. Şimdi en büyük sorumluluğun akıntıya karşı hiç yorulmadan, duraksamadan kulaç atmak gerektiğinin bilincindeyim. Bu yolculukta en büyük destekçimin siz öğrencilerim olduğuna inancım tamdır. Bu inanç bana büyük bir şevk ve heyecan veriyor. Bu geçen 4 yılda tam 16 kitap hazırladım. Bunların 2 si kurum sınavları iktisat-maliye alan- diğerleri ise AÖF iktisat, AÖF Maliye, AÖF İşletme ve Kamu Yönt. Bölümlerinin Yarıyıl dönemlerinin sınavlara hazırlık kitaplarıdır. Bu kitaplar sınavlarda başarılarınıza doğrudan destek olacaktır. Lütfen bu satırlarımı bir tevazu yoksunluğu, alçakgönüllülük ihlali olarak algılamayın. İddia ediyorum ve tüm varlığımı ortaya koyuyorum ki BENİM KİTAPLA- RIM sizleri sınavlarınızda başarıya götürecek yegâne temel kaynaktır. Bir disiplinli ve metodolojik bir çalışma programı uygulayarak kitaplarım üzerinden derslerinize çalışırsanız başarınız mutlaktır. Bu mücadelemde beni ancak sizlerin başarısı mutlu eder. Ben biliyor ve inanıyorum ki VARLIKLI OLMAKLA VAR OLAMAK ARASINDA İNCE BİR ÇİZGİ VARDIR. --- BU ÇİZGİ VAR OLMA ÇİZGİSİDİR. BENİM VAR OL- MAM VE MANEVİ VARLIĞIM SİZLERİN HİZMETİNİ- ZE SUNDUĞUM KİTAPLARIMDIR. ister. İşte ben yukarıda belirttiğim BİLİM DALLARI ve DİSİPLİNLER alanında AÖF öğrencileri için hazırladığım sınavlara hazırlık kitaplarımda ÖĞRENMEYİ SAĞLAYACAK, ÖĞRENDİKLERİMİZİ KÖKLEŞTİ- RECEK,-TEKRARLIYORUM VE İDDİA EDİYORUM- KİTAPLARIM ÜZERİNDEN DİSİPLİNLİ OLARAK ÇALITIĞINIZDA BAŞARI SİZİNLEDİR. Kitaplarımda NASIL ÇALIŞMALIYIZ BAŞLIĞINDA BİR ÖNSÖZ BULUNMAKTADIR. ORADA TANIMLI ÇALIŞMA YÖ- TEMİNİ UYGULAYIN BAŞARIN. Bu yıl kitaplarımı alan arkadaşlarla Inter aktif ilişki içinde olacağım. Günlük çalışma saatlerimin üçte birini, benden destek talebinde bulunan arkadaşlara ayıracağım. Onlarla çok verimli çalışmalar yapacağız. Yazılı, görsel konu ve ders anlatımları, mail üzerinden soru desteği, anlamadıkları veya zorlandıkları derslerde isteklerine yazılı sözlü destekler vb. gibi Bakalım sonuçlarını hep beraber göreceğiz. Allah utandırmasın. SAYGILARIMI SUNUYOR, HEPİNİZE TEKRAR BAŞARILAR DİLİYORUM. NEVİN SEÇKİN ULUS Arkadaşlar, KİTAPLARIM AÖF Yayınladığı DERS Kitaplarının Paradigmasına tapa tap uygun olarak hazırlanmıştır. Yayınladığım Kitaplarım ilgili derslerin ve bu derslerin her ünitesinde verilen tüm bilgilerin en ince detaylarına kadar incelenmesi neticesinde; ucu açık, inceleyici ve analitik düşünce metodu uygulanarak sorulara dönüştürülmüştür. Bu soruların yanında öğrenmeyi pekiştiren temellendirici bilgi olan HAP BİLGİLERLE desteklenmiştir. Öğrenim hayatı; icazet için öncelikle bizden sorulan sorulara doğru cevaplar verebilmemizi ister. Bu tür sorgulamada doğru cevapları verirsek başarmış oluruz. Ancak genel olarak Hayat, özel olarak ta Çalışma Hayatı soru sormamızı - 2 -

3 1.DERS: TÜRKİYENİN TOPLUMSAL YAPISI 1.ÜNİTE: TOPLUMSAL YAPI KAVRAMI Farklı mekânlarda farklı medeniyetler kursa da insan sosyal bir varlık olması nedeniyle hep bir topluluk içinde yaşaya gelmiştir. Toplum bir araya gelen insanların basit bir toplamı değildir, toplumsal ve fonksiyonel olarak farklılaşmış kişiler arasında eş güdümlü eylemlerin yer aldığı bir örgüt biçimidir. Bu durum farklı toplumların ortaya çıkmasına olanak verir. Her toplumda görülen evrensel özellikler: Bir iç düzene yani belli bir yapıya sahiptir. Yapı durağan değildir, değişime açıktır. Toplumsal yapı: Toplum içinde olup biteni gözlemlemeye, açıklamaya ve analiz etmeye yardımcı olan bir araç SORULAR: 1. Toplumsal yapı kavramı ilk kez aşağıdakilerden hangisi tarafından kullanılmıştır? A. Radcliffe- Brown B. Herbert Spencer C. Ginsberg D. Nadel E. Merton YANIT B Ancak; biyolojik benzetmelerinin aşırı etkisi ile pek açıklığa kavuşamamış olduğunu unutmayınız. Radcliffe- Brown Kişiler arası tüm ilişkiler olarak görmektedir. 2. Toplumsal yapıyı yalnızca kurumsal düzenlemeleri ve sosyal gruplar arasındaki ilişkileri kapsadağını ifade eden düşünür aşağıdakilerden hangisidir? A. Radcliffe- Brown B. Herbert Spencer C. Ginsberg D. Nadel E. Merton YANIT C Durağan yapı anlayışına göre, toplumsal yapının kurucu ögeleri: Nüfus Çevre ve yerleşim Ekonomi Toplumsal sınıflar Eğitim Siyaset Hukuk Aile Din Nadel Toplumsal yapı kavramını somut nüfustan hareketle bireyler arası davranışlardaki roller çerçevesinde açıklamaktadır. Gerth ve Mills de Kurum kavramının anahtar biriminin rol olduğunu ve kurumun da sosyal yapı kavramındaki temel birim niteliği taşıdığını ileri sürmektedir. 3. Aşağıdakilerden hangisi toplum yaşamının varlığı ve sürekliliği için yerine getirilmesi zorunlu olan temel toplumsal fonksiyonlar arasında yer almaz? A. Siyasi mekanizmaya eklemleme B. Neslin sürdürülmesi C. Yeni üyelerin toplumsallaştırılması D. Bireylerin yaşama bir anlam ve amaçla bağlanması E. Mal ve hizmetlerin üretimi dağılımı ve toplumda düzenin sağlanması YANIT A Merton ise; Kişinin çevresini kültürel ve toplumsal olmak üzere iki farklı yapının oluşturduğunu ileri sürmektedir. Kültürel yapı: Belli bir toplum ya da grup üyelerinin ortak davranışlarını yöneten örgütlenmiş bir dizi normatif değerlerdir. Toplumsal yapı: Bir toplumun ya da grubun üyelerinin çeşitli şekillerde içinde bulundukları örgütlenmiş bir dizi toplumsal ilişkilerdir. İnsanların yaşamlarındaki davranışlarının nedenini anlamaya yönelik bir araç olduğunu da ortaya koymaktadır. Toplumsal yapıyı oluşturan parçalar: Toplumsal Statü Toplumsal rol Toplumsal gruplar Toplumsal sınıf Toplumsal ilişkiler ağı Kültür 4. Kişinin toplumsal yapı içinde işgal ettiği konumu aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir? A. Toplumsal Statü B. Toplumsal rol C. Toplumsal gruplar - 3 -

4 D. Toplumsal sınıf E. Toplumsal ilişkiler ağı Örneğin; öğretmen, öğrenci, din adamı, polis ve sanatçı gibi. YANIT A Bireyin statüsü: Onun toplumda kim olduğunu ve kimlerle ilişki kuracağını gösterir. Bireyin sahip olduğu statü: Zamanla değişebileceği Bireyin birden fazla statüye sahip olması aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir? Statü dizisi 5. Toplumun kurumları ve alt sistemleri arasında karşılıklı bağımlılığı sağlayan olgu aşağıdakilerden hangisidir? A. Bireyin sahip olduğu statü B. Master stati C. Statü dizileri D. Kazanılmış statü E. Edinilmiş statü YANIT C Karmaşık toplumsal yapıda; Her bireyin aynı karmaşıklıkta statü dizileri bulunmaz. 6. Bireyin sahip olduğu statülerden biri, diğerlerine göre daha fazla önem taşıyarak bireyin toplum içindeki kimliğini belirliyorsa bu aşağıdaki hangi statü kavramı ile ifade edilir? A. Bireyin sahip olduğu statü B. Master stati C. Statü dizileri D. Kazanılmış statü E. Edinilmiş statü Örneğin, tiyatroya uzun yıllar emek vermiş Bir tiyatrocunun temel ya da Master statüsü tiyatro oyunculuğu olabilir. YANIT B Bireyler toplum içindeki statülerini elde etme biçimleri; Edinilmiş Kazanılmış statüler Edinilmiş statü: Bireyin doğrudan bir çabası olmadan, kendi dışındaki faktörler tarafından sağlanan statüdür. Yaş, cinsiyet ve doğumla beraber sahip olunan özellikler buna örnek olarak verilebilir. Kazanılmış statü: Bireyin kendi isteği ve çabalarıyla gönüllü olarak elde ettiği statüdür. Üniversitede rektör olmak ya da öğrenci olmak 7. Geleneksel toplumlarda baskın basan statü aşağıdakilerden hangisidir? A. Bireyin sahip olduğu statü B. Master stati C. Statü dizileri D. Kazanılmış statü E. Edinilmiş statü YANIT: 8. Modern toplumlarda baskın olan statü türü hangisidir? Kazanılmış statülerin daha yaygın Statülere ilişkin hakları, görevleri, ayrıcalıkları ve zorunlulukları kapsayan unsur nedir? Statüye ilişkin normlar 9. Belirli bir statüyü işgal eden kişiden beklenen davranış aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir? A. Toplumsal rol B. Toplumsal gruplar C. Toplumsal sınıf D. Toplumsal ilişkiler ağı E. Kültür Statü ve rol: Aynı madalyonun farklı iki yüzü gibidir. Statü bireye belli hak ve yükümlülükler getirirken; rol, bunun gereklerini yerine getirmektir. Bir kültür içinde normlar, roller yoluyla öğrenilir. Toplumsallaşma, büyük ölçüde rol davranışları sürecidir. Roller Kültürel sistemlerin nasıl eyleme geçirildiğini gösterirler. YANIT A İşgal ettiğimiz statüde davranırken dikkate almamız gerekenler: Kelimeler Dil Değerler Formel ve İn formel normlar Örneğin, adliyede çalışan bir kâtibin statüsü gereği yerine getirdiği roller, yine adliyede başka statülerde görev yapan bir hâkimden, avukattan ya da güvenlik görevlisinden çok farklı olacaktır. Toplumda aynı statüde bulunan kişiler: Farklı şeyler yaparlar - 4 -

5 Örneğin, aynı çatı altında yaşayan komşular birbirlerini tanıma, samimiyet ve görüşme sıklığı açısından aynı olmayabilir. Bireylerin çeşitli statüleri işgal etmesi; Uygun rol davranışlarında bulunması diğer taraftan çatışma olasılığını da artırmaktadır. Rol çatışması: İki veya daha fazla statüde oynanan rollerin çatışması olarak tanınabilir. İş yerindeki sorumlulukları ve yükü karşısında, çocuklarına yeterli zamanı ayıramadığını düşünen çalışan bir annenin içinde bulunduğu durum bir rol çatışmasıdır. Toplumsal grup: Statü ve rolleri arasında belirli ilişkileri olan iki veya daha fazla kişiden oluşur. Grup üyeleri benzer değer, norm ve beklentileri paylaşırlar.; Aile, arkadaş grupları, şirketler buna örnek verilebilir. Gruplar: Birincil gruplar İkincil gruplar Birincil gruplar: Birbirleriyle sevgi, özveri gibi duygularla yaklaşan ve yoğun ilişki içinde olan insanlardan oluşur. Aile, arkadaş grupları, akrabalar gibi. İkincil gruplar Birbirleriyle geçici bir biçimde ilişki kuran ve çıkar amacı taşıyan gruplardır. Resmî örgütler, şirketler ve siyasi partiler En küçük grup: İki kişiden oluşan ikili yani diad dır Evli çiftler Bir ayrılma grubun varlığını sona erdirir. Sadece bir ilişki vardır. Üçlü grup: En küçük gruba bir kişinin daha katılması ile triad ismini alır. Üçlü gruptan birinin ayrılması grubun dağılmasına neden olmaz Gruba katılan her bireyle ilişki sayısı da geometrik bir şekilde artacaktır. Toplumsal sınıf: İnsanların toplumsal ve ekonomik pozisyonlarına göre pozisyonun bilincinde olsun veya olmasın bölünmeleridir. Maddi ve kendiliğinden oluşan gerçeklerdir. Toplumlarda toplumsal sınıf türleri: Üst sınıf Orta sınıf Alt sınıf Üst sınıf: Büyük ölçekli sermaye, mülk ve Rant sahiplerinden oluşan ve burjuvazi olarak anılan bir sınıftır. Orta sınıf: Eski orta sınıf Yeni orta sınıf Eski orta sınıf: Endüstri Devrimi ile birlikte ortaya çıkan, az sayıda işçinin çalıştığı küçük ve orta ölçekli 10. İşletme sahiplerinden ve kendi hesabına çalışan esnaf ve zanaatkârlardan oluşan sınıf aşağıdakilerden hangisidir? A. Eski orta sınıf B. Yeni orta sınıf C. Üst orta sınıf D. Alt orta sınıf E. Alt sınıf YANIT A 11. Yeni orta sınıf aşağıdakilerden hangisidir? A. Büyük ölçekli sermaye, mülk ve Rant sahiplerinden oluşan ve burjuvazi olarak anılan sınıf B. Endüstri Devrimi sonrasında genellikle hizmet sektörünün gelişimi ile birlikte ortaya çıkan sınıf C. Kamu ve özel sektördeki kurum ve kuruluşlarda çalışan üst düzey yöneticiler ile teknik iş gücü becerilerine sahip profesyoneller sınıfı D. Endüstri Devrimi ile birlikte ortaya çıkan, az sayıda işçinin çalıştığı küçük ve orta ölçekli işletme sahiplerinden ve kendi hesabına çalışan esnaf ve zanaatkârlardan oluşan sınıf E. Kamu ve özel sektörde vasıfsız ve düşük ücretli işlerde işçi statüsünde çalışan işçi sınıfı YANIT B Yeni orta sınıf: Üst-orta Alt-orta sınıf 12. Kamu ve özel sektördeki kurum ve kuruluşlarda çalışan üst düzey yöneticiler ile teknik iş gücü becerilerine sahip profesyoneller aşağıdaki hangi sınıf kapsamında ele alınır? A. Eski orta sınıf B. Yeni orta sınıf C. Üst orta sınıf - 5 -

6 D. Alt orta sınıf E. Alt sınıf YANIT C 13. Aşağıdakilerden hangisi üst orta sınıf arasında yer almaz? A. Avukatlar B. Orta ve alt kademe yöneticiler C. Eczacılar D. Mühendisler E. Doktorlar YANIT B 14.Aşağıdakilerden hangisi alt-orta sınıf içinde yer alan grup içinde yer alır? A. Avukatlar B. Eczacılar C. Alt düzey profesyoneller D. Mühendisler E. Doktorlar YANIT C Alt düzey profesyoneller Orta ve alt kademe yöneticiler Memurlar Alt sınıf: Kamu ve özel sektörde vasıfsız ve düşük ücretli işlerde işçi statüsünde çalışan işçi sınıfı Toplumsal ilişkiler ağı: Bireyler arası ilişkileri, grup içindeki ilişkileri, grupların diğer gruplarla, organizasyonlarla ve bütün toplumla ilişkisini içine alır. Bir bireyin diğerleriyle ilişkisinden başlayıp, diğer bireylerin sosyal ilişkiler ağından diğerlerine geçerek, kuramsal olarak, sonuçta bütün toplum üyelerinin birbirine bağlandığı bir örüntüyü oluşturur Grup içindeki ilişkiler ağı: Gevşek örülmüş Sıkı örülmüş 15. Zayıf ilişkiler ağı aşağıdakilerden hangisine aittir? A. Granovetter B. R. K. Merton C. W. Ogburn D. W. Buckley E. Tiryakian YANIT A Zayıf ilişkiler ağı: Kent gibi büyük bir grubun içindeki ilişkiler ağı kümeleri arasındaki bağlar genellikle zayıf bağlardır Aşina olma ilişkisi gibi Bireylerin güçlü ilişkiler ağı içindeki bireylerden daha fazla bilgiye ulaşabildiklerini ileri sürmektedir. Zayıf ilişkiler ağı diğer ilişki ağlarını birbirine bağlayarak ilişki ağlarını içlerine kapalı olmaktan çıkarıp büyük bütünleşmiş bir sistem sayesinde büyük bir topluluk duygusu geliştirir. Toplumsal kurumlar ve kurumsal kalıplar: Belli bir toplumda hangi eylemlerin ya da ilişkilerin meşru ya da beklenen ilişkiler olduğunu kurallarla belirlerler. Toplumsal düzeni sağlayan kurumlar: Aile Siyasal kurumlar Din, ekonomi Eğitim kurumu Kültür: Toplumsal bir üründür İnsanlar arasındaki etkileşim sonucu doğar ve gelişir. Öğrenilmiş davranışlardan oluşur Doğuştan edinilmez. Kültür olduğu gibi kabul edilir Toplumun üyeleri, içinde yaşadığı kültürü nadiren sorgular. Semboliktir, dil aracılığıyla aktarılır. Yer ve zamana göre değişir. Toplumsal yapıyı açıklayan kuramlar: Yapısalcılık Yapısal fonksiyonalizm Sosyal alışveriş kuramı Çatışma kuramı Evrimci sentez Yapısalcılık: Platon ve Aristoteles in yaklaşımlarında görülen organizma felsefesi Bazen statik (durağan) yönleri bazen de kurucu unsurlar olarak dinamik yönleri ön plan çıkmıştır. Kepler, Galileo ve Newton gibi doğa felsefecilerinin tüm fikir hayatını etkilemeleri sonucunda bu yaklaşım 16. ve 17. yüzyılda yeniden güncellik kazanmıştır. Fiziksel dünyada yasalar, sistemler ve yapılar arayan bu bilim adamları insan ve toplumla ilgilenen düşünürleri de etkisi altında bırakmıştır. On sekizinci yüzyılda sosyal fizik ve sosyal mekanik adı verilen alanların türemesi bu gözlemi doğrulamaktadır. Biyoloji ve organizma modeli gibi mekanik ve makine modeli Hem statik hem de dinamik yorumlara açıktı

7 19. ve 20. yüzyıl sosyal bilimlerinde yapı kavramı Hepsinin kökeninde, gerçeğin biyolojik, matematiksel ve mekanik modelleri yatmaktadır. Yapısalcılığın, sosyolojik anlamdaki tanımı İlişki, taraflardan daha önemlidir. 16. Sosyolojik yapısalcılığın Auguste Comte tarafından ortaya çıktığı ülke aşağıdakilerden hangisidir? A. Almanya B. ABD C. İtalya D. Fransa E. Rusya YANIT D Sosyolojik yapısalcılık Almanya da Karl Marx ın çalışmalarıyla ortaya çıkmıştı Yapısal Fonksiyonalizm: Amerikan sosyolojisinin 1920 li ve 1930 lu yıllardaki gelişmesinde önemli bir yere sahip olan saf bir sosyolojiyi temsil eder. Comte, Spencer, Durkheim, Weber gibi klasik Sosyologlardan antropolojideki fonksiyonalizmin ilk temsilcilerinden A.R. Radcliffe- Brown, B. Malinowski den de etkilenmiştir Dünya Üretim Anarşisi ve İkinci Dünya Savaşı sonrası Avrupa da ve özellikle Amerika da ortaya çıkan yeni düzensizliklerin önüne set çekme eğiliminden hareket eden yapısal fonksiyonalizmin temsilcisi aşağıdakilerden hangisidir? A. T. Parsons B. R. K. Merton C. W. Ogburn D. W. Buckley E. Tiryakian Toplumdaki bütünleşme, değerler, normlar, durağanlık, düzen ve konsensus üzerinde odaklanmıştır. YANIT A Yapısal fonksiyonalizmin başlıca temsilcileri: T. Parsons R. K. Merton W. Ogburn W. Buckley Tiryakian Yapısal fonksiyonalizmin temel kavramları: Yapı Fonksiyon Toplumsal yapı Kültürel yapı Sistem Sosyal sistem Statü Rol Değer Norm Düzen Yapısal farklılaşma Dinamik denge Konsensüs Yapısal fonksiyonalizm: Sosyolojide birbirleriyle karşılıklı bağımlı parçalardan oluşan birimlerin yani toplumsal yapıların çalışılmasını amaçlamıştır. Coser ve Rosenberg yapısal fonksiyonalistlerin Yapı kavramı: Görece durağan ve kalıplaşmış toplumsal birimler dizisi Görece kalıcı kalıplar sistemini Aile, din veya yönetim örnekleri Coser ve Rosenberg fonksiyonu: Bütünü oluşturan parçaların uyumu veya ayarlanması için gerekli toplumsal etkinliklerin sonuçları fonksiyon yapı içindeki dinamik süreci anlatır. 18. Çağdaş Amerikan sosyolojisinde uzun yıllar hâkimiyetini sürdürmüş olan toplumsal yapıyı açıklayan kuram aşağıdakilerden hangisidir? A. Yapısalcılık B. Yapısal fonksiyonalizm C. Sosyal alışveriş kuramı D. Çatışma kuramı E. Evrimci sentez YANIT B Toplum yapısı tartışmasında Comte: Toplum yaşayan bir organizmaya benzer tezini kabul etmekle birlikte bunu çok fazla geliştirmemiştir. Biyolojik ve toplumsal sistemler arasındaki özel farklılık ve benzerlikleri tartışan kişi kimdir? Herbert Spencer Spencer in toplumu yaşayan bir organizma olarak görmesi: Toplum ve yaşayan organizma her ikisi de büyüme eğilimi gösterirler. Toplumsal bünyeler ve canlı bünyeler her İkisi de hacimce büyürlerken yapıca da büyürler

8 Canlı bünyeler ve toplumsal bünyelerde her bir parça bir fonksiyon veya amaca hizmet eder. Hem canlı hem de toplumsal sistemlerde parçaların birinde meydana gelen bir değişme diğer parçaları ve sonunda bütünü etkilemektedir. Birbirine bağımlı olmakla beraber bağımsız olarak incelenebilirler. Fonksiyoneliz düşüncenin temel varsayımı: Birbirlerine bağımlı parçalardan oluşmuş bir sistem olarak toplumun görüntülenebileceğidir. Durkheim modern toplumu: Kendine ait bir gerçekliğe sahip organik bir bütün olarak görür. Durkheim ın fonksiyonalist görüşü: 20. yy. antropologlarından Bronislaw Malinowski ve Radcliffe-Brown tarafından ortaya konmuş ve geliştirilmiştir. 19. Çağdaş fonksiyonalist yaklaşımın temelini oluşturan yapısal fonksiyonalist anlayışı aşağıdakilerden hangisidir? A. Durkheim ın fonksiyonalist görüşü B. Coser ve Rosenberg yapısal fonksiyonalist görüşü C. Herbert Spencer yapısal fonksiyonalist görüşü D. Radcliffe-Brown un yapısal fonksiyonalist görüşü E. Comte yapısal fonksiyonalist görüşü YANIT D 20. Kültür çözümlemesi yapan aşağıdakilerden hangisidir? A. Parsons B. Merton C. Malinowski D. Peter Blau E. George Homans YANIT C 21. Amerika da ve dışarıda ekonomik buhranın kalktığı dönemde sistemin yenilenmesi ve varlığın sürdürülmesine yönelik inancı açıklayan kuram hangisidir? Parsons un kuramı yy. İngiltere sinde Protestanlık ile bilimin gelişmesi arasındaki ilişkiyi toplumsal örgütlerin bir ürünü olarak kişilik tartışmalarına yönelten kuramcı aşağıdakilerden hangisidir? A. Parsons B. Merton C. Malinowski D. Peter Blau E. George Homans YANIT B Yapısal Fonksiyonalizmin Eleştirisi: Çatışma kuramcıları ve sosyal psikologlardan gelmiştir. 23. Aşağıdakilerden hangisi yapısal fonksiyonalizm özellikleri arasında yer almaz? A. Toplumsal çatışmayı ele alması B. Varsayımların tutucu olma eğiliminde olması C. Toplum içinde insanı incelemeyi ihmal etmesi D. Varsayımların toplumsal değişmeden çok varolan toplumsal yapıya odaklanması E. Toplumun düzenli bir biçimde birbirleri ile ilişkili olan parçaları içerdiği varsayması 1950 lerin fonksiyonalist anlayışı sadece toplumsal bütünleşme üzerinde yoğunlaşarak, toplumsal çatışma sorununu ihmal etmiştir. YANIT A Uç biçimiyle yapısal fonksiyonalizm: İnsan varlığını kurumsallaşma normu veya toplumsal kurallara göre rollerini oynayan yaratıklar olarak görmektedir. Yapısal- fonksiyonalist yaklaşımın sunduğu insan yaratıcılık ve seçiciliğe çok az yer veren toplumsal sınırlılıklar ve normlar tarafından belirlenmiş olduğunu unutmayınız. Sosyal alışveriş kuramları: Ekonomik alışverişte bir temel ilkeye dayanır Sosyal alışverişin her zaman para ile ölçülemeyeceğini Toplumsal alışverişte hem maddi hem de maddi olmayanların değiştirildiğini kabul ederler. İş birliği ve maddi olmayan ödül 24. Peter Blau ve George Homans tarafından toplumsal yapıyı açıklayan kuram aşağıdakilerden hangisidir? A. Yapısalcılık B. Yapısal fonksiyonalizm C. Sosyal alışveriş kuramı D. Çatışma kuramı E. Evrimci sentez Kuram sarkacının aşırı sosyolojiden toplumsal yapı içinde bireyin rolünün yeniden bir değerlendirilmesine giden bir çabadır. YANIT C 25. Sosyolojinin bağımsız bir disiplin olduğunu kanıtlamaya çalışırken, Durkheim a meydan - 8 -

9 okuyan ve kuramına başladığı yerin ekonomi olduğu kuramcı aşağıdakilerden hangisidir? Homans Homans ın alışveriş kuramı: Kişinin davranışının ya ödül elde etmek ya da cezalardan sakınmak amacıyla oluştuğu varsayımına dayanır. 26. Davranış alışverişi basit ekonomik işlemlerin temel ilkesi nedir? Ödül 27. Hayvan davranışlarının anlaşılmasıyla insan davranışlarının da açıklanabileceğini varsayan kuramcı kimdir? Skinner Alışveriş kuramcısı Homans: Birey ile onun yapısı arasında bağ sağlayan basit olarak fonksiyonalist statü-rol değildir Yapılar ve kuramlar maddi ve maddi olmayan metaları alıp verme süreci içindeki bireyleri kapsar. Sosyal alışveriş modeli Peter Blau: Sosyalleşmenin temeli olarak karşılıklılık ilkesine dayanarak, toplulukların yapı ve dinamiklerini çözümler. Karmaşık örgütlenmeler içinde olduğu kadar küçük samimi gruplar içindeki toplumsal davranış farklılıklarını vurgular. Alışveriş pek çok ilişkinin temelini oluşturur. Samimi ilişkilerdeki alışveriş ile karmaşık toplumsal örgütlerde gözlemlenen alışveriş arasındaki farklılık: Yüz yüze ilişkilerde, ilişkiler doğrudandır; büyük topluluklarda toplumsal değerler karmaşık yapıların bir araya gelmesinde önemli bir rol oynarlar. Karmaşık yapılar kısmen kurumlaştırılır; bu kalıcı kurumsal ögeler topluluk yaşantısının diğer ögeleri üzerinde geleneksel zorlamalar sarf ederler. Yüz yüze ilişkiler böyle süre giden zorlayıcı bir güce sahip değildir. Yüz yüze ilişkiler bireylerden oluşur; büyük toplumsal yapıların bileşenleri ise yine toplumsal yapılardır. Blau toplumsal yapının parçalarını insan grupları veya sınıfları olarak; Kadınlar ve erkekler Etnik gruplar Sosyo ekonomik tabaka Blau; Alışveriş kuramını psikolojik indirgemecilik alanından alıp sosyoloji alanına götürmüştür. Psikolojik indirgemecilik hangi kurama aittir? Sosyal alışveriş kuramı Blau nun kuramının en büyük zayıflıklarından biri; İnsan davranışlarının çoğunun alışveriş ile yönlendirildiği şeklindeki temel varsayımı Sosyal alışveriş kuramına getirilen ana eleştiri: Kuramın insan davranışının karmaşıklığı ile ilgilenmemesi Toplumsal grupların ortaya çıkış biçimleriyle uygun biçimde ilgilenmedeki başarısızlığı Psikolojik indirgemecilikten fazlaca etkilenmesi Çatışma Kuramı: Çatışmanın olumlu fonksiyonları nelerdir? Toplumsal yapının oluşumu, birleşimi ve korunması açısından araç olması Grup içi ve gruplar arası sınırların belirlenmesi ve korunmasını olanaklı kılması Diğer gruplarla çatışma, grubu çevreleyen toplumsal dünya ile bütünleşmesini önlemesi ve grubun kimliğinin yeniden benimsenmesine katkıda bulunması Çatışmanın olumlu fonksiyonları: Bir grubun bir dış grupla çatışma hâlinde olduğu uluslararası arenada, askerî eylem veya masa başı anlaşma düzeyinde, çatışmanın ulusal sınırları belirlenir. Yerel düzeyde, çatışma ile Yeni grupların oluşması Yapısal kimliklerin geliştirilebilmenin söz konusu olması Çatışma kuramcılarına göre insan toplumları: Paylaşılan değer inanç ve çıkarlardan oluşmuş düzenli bir yapıya sahip değildir. Üye oldukları çeşitli grupların bir mücadele içinde yer aldığı, her grubun kendi gücü doğrultusunda bu mücadeleye katıldığı ve toplum içerisinde bir çatışmanın var olduğu bir yapı biçimidir. Toplumsal ortamlar bu gruplar arası mücadeleye çeşitli kaynaklar sağlayarak ve çeşitli biçimde kısıtlılıklar getirerek bu mücadelenin sonucunu etkilerler. Çatışmayı toplumu ayırıcı ve dağıtıcı olarak görme eğiliminde olmuştur. Hangisi yapısal fonksiyonalist geleneğe sıkıca bağlı kalmakla beraber, çatışmanın, iktidarla - 9 -

10 çatışma grupları arasında denge sağlayarak toplumun korunmasının bir aracı olabileceğini göstermiştir? Coser Çatışma yaklaşımı içinde en bilineni: Marksist yaklaşım Marx a göre; İnsanlık tarihi, bir şeylere sahip olanlarla olmayanlar arasındaki bir sınıf mücadelesidir. Toplumun en önemli unsuru ekonomik sistem veya kendi deyimiyle üretimdir. Bir toplumdaki bütün zenginliğin dağılımını bu alt yapı oluşturur. Bir toplumun alt yapıya bağlı olarak değişecek üst yapı unsurları nelerdir? Politika Eğitim Hukuk Din Aile Evlilik 28. Bir toplumdaki bütün sosyal pozisyon ve ilişkilerin üretim ilişkileri tarafından tanımlandığı kuram aşağıdakilerden hangisidir? A. Yapısalcılık B. Yapısal fonksiyonalizm C. Sosyal alışveriş kuramı D. Çatışma kuramı E. Evrimci sentez YANIT D 29. Marx a göre hangisine sahip olanlar toplum içindeki üretim sürecinde önemli bir güce sahiptirler? Özel mülkiyet 30. Modern toplumlardaki sınıf yapısını burjuvazi ve proletarya ayrıma tutan yaklaşım aşağıdakilerden hangisidir? Marksist yaklaşım Marx a göre modern toplumlardaki sınıf yapısının taşıdığı özellikler nelerdir? Her iki sınıf doğuştan bir uyumsuzluk içindedir. Sınıfların her birinden sonuç alınması imkansızdır. Bir sınıfın başarısı veya amaca ulaşması muhakkak bir diğerinin başarısızlığına neden olur. Bir sınıfın çıkarlarındaki olumlu bir gelişme muhakkak bir sınıfın aleyhine olan bir gelişmeye neden olur. Burjuvazi: Ekonomik yatırımlardan olan kârını yükseltme çabasındayken Proletarya: Emek karşılığı aldığı ücretin artmasını ister. 31. Aşağıdakilerden hangisi çatışma kuramına yöneltilen eleştirilerden biri değildir? A. Toplumsal yapının belirleyici unsuru olarak alt yapıya esas önemi vermesi B. Psikolojik indirmegiciliğe dayandırılması C. Siyasal, hukuksal, felsefi, dinsel ve edebi alanları içine alan üst yapıyı ihmal etmesi D. Tek yanlı nedensellik ilişkisine dayanması E. Ekonomik Determinizm anlayışı YANIT B 32. Çatışma kuramı ile fonksiyonalizmi evrimci bir çerçevede birleşik bir kuram içinde sentezleme girişimi aşağıdaki hangi kuram dâhilinde ele alınmaktadır? A. Marksist kuram B. Person kuramı C. Kültür çözümlemesi kuramı D. Tabakalaşma kuramı E. Zayıf ilişkiler ağı kuramı YANIT D 33. Güç ve Ayrıcalık ile Kim, niye alır? sorusuna bir yanıt getirmeye çalışan ve total toplumların bölüşüm sistemleri üzerine çalışma aşağıdakilerden hangisine aittir? Lenski Yanıt olarak, teknoloji ve ondan kaynaklanan toplumsal yapı ile bunun içindeki tabakalaşma sisteminin katılığı arasında eğik-doğrusal bir ilişkiyi önerir. Lenskiye göre ilkel toplumların özellikleri nelerdir? Artı değeri olmayan ekonomik olarak çok az tabakalaşma göstermesi Kişisel saygınlık üzerine kurulu açık bir sisteme sahip olması Çatışma ve baskı düzeyinin en az olması Çatışma ve baskının ortaya çıkma koşulları nelerdir? Yüksek bir teknoloji düzeyi Karmaşık bir yapının gelişmesi Rekabet mücadelesini kazanılması Ekonomik mallarda artışın ortaya çıkması Evrimci Sentez Kuramının Eleştirisi: Fonksiyonalizm tarafından geliştirilen insan

11 Modeli ile tutarlılık gösterirken çatışma perspektifine yatkındır. Soyut ve mükemmel bir sistem Nosyonunu bile kabul etmekten çekinir. Tarihsel olguların özgüllükleri arasında bulunabilecek kalıpları açığa çıkarmak için tarihi kullanmaktır. Sosyal bilimciye gelişme değişmeyi toplumsal yapı içinde değerlendirme olanağı sağlamıştır. 34. Türkiye de en fazla okunan sosyolog olma unvanını elinde bulunduran kimdir? Ziya Gökalp Gökalp, 1924 yılında ölmesine karşın, ileri sürdüğü görüşleri ile Cumhuriyet in özellikle 1945 e kadarki devresinde görüşleri ile Tek Partili Dönen e damgasını vurmuştur. Gökalp in sosyoloji anlayışının temelini kültür uygarlık, evrensel sosyoloji-millî sosyoloji, ilkel toplumlar-uygar toplumlar gibi ikili ayrımlar oluşturur. Gökalp in sosyoloji anlayışında sosyoloji, genel medeniyetleri ve kültürleri karşılaştırarak toplumların tabi oldukları kanunları bulmak ve toplumlara istenilen yönü vermek açısından çok önemli bir göreve sahiptir. Gökalp terminolojisindeki bir başka ifadesi; dâhiler sezerek, sosyologlar da toplumsal kanunları bilerek bir milletin gelişmesinde başat role sahiptirler 35. Ülkemizde Fransız sosyoloğu F. Le Play in temsilcisi olarak tanınmış ve değerlendirilmiş isim kimdir? Prens Sabahattin Prens Sabahattin e göre: Bir toplum ve yönetim erkini düzeltebilmek için o toplumun sosyal yapısını tanımak ve diğer sosyal yapılarla arasındaki ayrımı belirlemek gereklidir. Toplumlar arasındaki ayrımın hükümet şekillerinin Farklılığından değil, sosyal yapıların ayrılığından kaynaklandığını ileri sürmektedir Sosyal sorunların ana nedeni yapı sorunu dur ve bütün problemler kamucu yapıdan bireyci yapıya geçememekten kaynaklanmaktadır. Prens Sabahattin in Türk sosyolojisine olan katkıları: Toplumsal yapı araştırmalarını getirmiş ve bu çalışmalarda bilimsel yöntemin kullanılmasını önermiştir. Eğitim alanında, kız erkek ayrımı gözetmeksizin, devlet ya da aile koltuk değneklerine dayanan tüketici memur tipi yetiştirmek yerine, kişisel girişimciliğe dayanan üretici bireyler yetiştirecek aydınların yetiştirilmesini önermiştir. Saha araştırmalarının olumlu etkileri üzerinde durmuştur. Araştırmalara bilgi ve kolaylık sağlama açısından sınırlı olsa da Osmanlı toplum yapısını belirlemiştir 36. Sosyoloji alanında Türkiye de yayımlanan ilk monografi aşağıdakilerden hangisine aittir? Niyazi Berkes 1942 yılında Bazı Ankara Köyleri Üzerine Araştırma isimli çalışmasıyla yapmıştır. Türkiye de Çağdaşlaşma (1973) adlı çalışması ise sosyolojinin en önemli eserlerindendir. 37. Türk sosyoloji yazınında toplumsal yapıyla ilgili yazılarda en çok adı geçen ve atıf yapılan iki yazar Behice Boran ve Mübeccel Belik Kıray Bu iki yazar aynı zamanda iki farklı toplumsal yapı anlayışının da bir bakıma önderleridir Behice Boran ın 1945 yılında yayınladığı; Toplumsal Yapı Araştırmaları adlı eseri Kıray ın Ağır Sanayiden Önce Bir Sahil Kasabası isimli eseri Tampon kuram hangi sosyaloğumuza aittir? Mübeccel Belik Kıray Nihat Nirun: Sistematik Sosyoloji Yönünden Sosyal Dinamik Bünye Analizi isimli eseri Nirun a göre, hiçbir insani toplum hiçbir bakımdan birbirinin aynı olamayacağına göre, sosyal yapılar arasında da benzerlikler bulmak çok zor olsa gerektir. Sosyal yapılar son derece heterojendir. Nevzad Yalçıntaş: Türkiye nin Sosyal Bünyesi isimli eseri Türkiye nin toplumsal yapısı üzerinde çalışan bir diğer sosyolog İbrahim Yasa. Sosyal yapıya şeklini veren ve özelliğini kazandıran çeşitli kültür ögeleridir Türkiye nin Toplumsal Yapısı ve Temel Sorunları isimli eseri

12 İbrahim Yasa 1960 lı yıllarda Türkiye nin yapısıyla ilgili özellikleri: Otoriteye ve birincil topluluklara bağlılık Toprağa bağlılık Dinsel ve boş inanlara bağlılık Özer Ozankaya: Köyde Toplumsal Yapı ve Siyasal Kültür (1971) isimli çalışmasıyla Türkiye de kırsal yapıyı incelemiştir. Orhan Türkdoğan: Türk Toplum Yapısı ve Malakanların Toplumsal Yapısı eserleri fonksiyonalist modele göre geliştirdiği nitel araştırmalar yapmıştır. Ömer Bozkurt: Ayrımsal Sosyoloji ve Toplumsal Yapı isimli eseri Gurvicth in sosyal yapı anlayışından esinlenerek, bir toplumsal yapı modeli kurmuştur Nur Serter: Türkiye nin Sosyal Yapısı (1993) isimli eseri Birsen Gökçe: Türkiye nin Toplumsal Yapısı ve Toplumsal Kurumlar isimli eseri 90 lı yıllarda Türkiye nin toplumsal yapısına ilişkin göstergeleri sayısal olarak belirlemiş ve toplumsal yapının temel özelliklerini incelemiştir Beylü Dikeçligil: Bir Analiz Modeli Denemesi Sosyal Yapı ve Toplumsal Yapı Devamı Kitapta Tahir Çağatay a göre toplumsal yapı: Daha ziyade cemiyet bütünü ile ilgili başlıca içtimai zümrelerin, birbirine karşı durum takınmasını ve bununla bağlılıkta cemiyet bütününün alacağı şekil ve karakter etrafında cereyan eden çekişmeleri ifade ve izaha yarar. Türk sosyoloji yazınında 1985 ve sonrasında Toplumsal yapı üzerine çalışma yapan başlıca Araştırmacılar: Emre Kongar Korkut Boratav Birsen Gökçe Beylü Dikeçligil Aytül Kasapoğlu Mehmet Ecevit 38. Ekonomik koşulların toplumsal sınışarı nasıl etkilediği sorusundan yola çıkarak, kırda ve kentteki sınıfları tanımlayan sosyolog aşağıdakilerden hangisidir? A. Emre Kongar B. Korkut Boratav C. Birsen Gökçe D. Beylü Dikeçligil E. Aytül Kasapoğlu Boratav, daha sonra bu sınışarın ekonomik koşullara karşı nasıl savunma stratejileri geliştirdikleri irdelemiştir. Kentsel sınışarın tanımlanmasında daha çok meslek ve meslekteki mevkii, kırsal sınışarın tanımlanmasında ise toprak mülkiyetlerinin şekli ve büyüklüğü ana kriterleri oluşturulmuştur. YANIT B

13 2.DERS: TÜRK İDARİ TARİHİ: 1. ÜNİTE: ESKİ TÜRKLERDE YÖNETİM YAPISI ARE TAR Orta Asya; Yaşam ve Coğrafya: Göçebe devletler, günümüzden hemen hemen üç bin yıl önce Çin, Hindistan ve İran gibi tarım toplumların sınırlarında görülmüş ve kayıtlara geçirilmiştir. Eski Türklerin yaşamlarına dair bilgilerin neredeyse tamamı Çin arşivlerinden sağlanırken, günümüze kadar gelen yazılı ürünler, yerleşik hayata geçilmesiyle beraber verilmeye başlanmıştır. Göçebe çobanlık, Eski Türklerin hem yaşam biçiminin hem de geçim kaynağının esasını oluşturmaktaydı. SORULAR: 1. Aşağıdakilerden hangisi Göçebe çobanlık ekonomik-toplumsal yapının yüzyıllarca sürmesinin nedenleri arasında yer almaz? A. Toplumu birbirinden ayrıştıran gelenekler B. Birçok iç dinamik etmen C. Orta Asya siyasi tarihine damgasını vuran savaşlar D. Çevre toplumlar tarafından baskılı bir şekilde arkasında durulan ekonomik iş bölümü E. İpek Yolu nun denetimi gibi ögelerin yer aldığı dış dinamikler Göçebe çobanlık ekonomik-toplumsal yapının yüzyıllarca sürmesinin nedenlerinden birinin toplumu bir arada tutan gelenekler olarak bilmelisiniz. YANIT A 2. Türkler Tarih Sahnesinde Türkçenin M.Ö arasında konuşulduğu bilinmektedir. 3. M.Ö lerde İç Asya nın güney platolarında tarım yapılmaya başlanmış lerde Kasaba ve kentler ortaya çıkmış ve yine aynı dönemlerde yaşanan kuraklığın etkisiyle hayvancılık, tarımcılığa tercih edilmeye başlanmıştı. Sığır, koyun ve keçinin ehlileştirilmesi 6000 ler 5. Türk halklarının yaşam biçimini derinden etkileyecek atın evcileştirilmesi 4000 ler ile İlk devlet örgütlenmesinin, yani bozkır imparatorluğunun temelini atacak gelişmeler M.Ö. 400 lerde yine Çin kaynaklarında görülmeye başlandı. Kuraklık, boylar arası bitmek bilmez çatışmalar ve Çin in istila hareketleriyle kesiştiği bir zamanda Hunların lideri Mete, çevre boy ve klanları kendi liderliği altında toplayarak imparatorluğunu ilan etmişti (M.Ö ). Sadakat ekseninde bir araya gelen bu ilk siyasi örgütlerin en önemli özelliği Yüksek bir disipline ve tamamen askeri bir yapıya sahip olmasıydı. Başına buyruk ve kayda değer ölçüde eşitlikçi bir tarzı olan boyların bir liderin sancağı altında hiyerarşik ve merkezî bir sisteme geçişi uzun ve kanlı bir süreç içerisinde gerçekleşti. Patenti Çin e ait olan çanyü sözcüğü yerine Kağan unvanı ilk olarak, bahsedilen değişimin hemen sonrasında Hunlar tarafından kullanıldı. 7. Aşağıdakilerden hangisi Hun kağanının altında bulunan Doğu ve Batı nın bilge prenslerine verilen unvanlardan biridir? A. Ku-li beyleri B. Başkomutan C. Vali D. Tu-ki E. Binbaşı Hun kağanının altında Doğu ve Batı nın bilge prensleri unvanı Tu-ki Sağ ve solun Ku-li beyleri Başkomutanları Valileri Binbaşı Yüzbaşı Onbaşılar YANIT D 8. Hun toplumu, sağ ve sol olmak üzere iki kanada ayrılan toplam kaç kavimden oluşmaktadır? A. 6 B. 12 C. 15 D. 20 E. 24 YANIT E Çin kronikleri Hunların Darı yetiştirdiklerinden bahsetmektedir. Zanaatçı lığını eserlerinde hayranlık cümleleriyle ifade etmişlerdir. Türklerin Çin den Akdeniz e uzanan büyük mübadelenin örnekleri

14 Bronz kabartmalar Yeşim taşları İpekli dokumalar Renkli kumaşlar Hunların sonunu getiren olaylar Veraset İç çatışmalar 9. Kendilerine Türk diyen ve Çin kroniklerinde geçen terim Tu-kiu Kendilerini Kök-Türk yani mavi-kutsal olarak ifade etmeleri söz konusu mevcudiyetin, ilahi kökenleri olduğuna inanıyorlardı. Diğer yanda Göktürkler soylarının Hunlara dayandığına inanmaktaydı. Çin kayıtlarında da benzer Açıklamalara rastlanması, ihtimalin yüksekliğini göstermektedir. Yine de pek çok İlk Çağ uygarlığı gibi Göktürkler de şecerelerini, efsanevi ögelerle anlatmayı seçmiştir. Kurucu ataların dişi bir kurt tarafından yetiştirilmesi veya demircilik yetenekleriyle dağı eritmeleri gibi motifler kolektif hafızada da yer etmiş söylencelerdir. Kurt u devletin sancağına kazıyan ve ona, kağan katılımlı özel tören günleri adayan, öte taraftan da demircilerle şamanları bir sayan anlayışın altında çok güçlü uhrevi bir temel bulunmaktaydı. Bumin Kağan ın Moğolistan a hâkim Avarları tarihten silmesi 10. Türkler in en baştan itibaren imparatorluğun esas merkezi Ötüken 11. Hunların merkezi aşağıdakilerden hangisidir? A. Ötüken B. Ejderler şehri C. Ötüken D. Ordu-balıg E. Kırgız Göktürklerin Ötüken Uygurların Ordu-balıg Raux nun da altını çizdiği üzere bölgenin kaderi, adeta üzerindekilerin alın yazılarıyla kesiştirilmiştir YANIT B 12. Türkler Ak-Hunları ortadan kaldırarak hangisi ile komşu olmuşlardır? Sasaniler Türkler, tıpkı Çinlilerle olduğu gibi Sasanilerle de ittifaklar gerçekleştirmiş ve bunu evliliklerle de sağlamlaştırmışlardır. Sasaniler ile Gök-Türkler arasındaki balayı günleri, İpek Yolu gelirlerinin paylaşımında yaşanan anlaşmazlıklar nedeniyle kısa sürmüştür. İstemi Yabgu nun Sasanilere karşı Bizanslılarla ittifak kurmasıysa çatışmanın çok geniş bir coğrafyaya yayılmasına neden olmuştur. İlk Türk-Bizans görüşmeleri Gök-Türk elçilerinin 576 da geldiği İstanbul da başlamış ve bir dizi elçi alışverişinden sonra sağlam bir ittifakın zemini yaratılabilmişti tarihleri arasında süren savaş hangisidir? Bizans-Sasani Tarihçiler bu yıpratıcı savaşların asıl Araplara yaradığını, sonraki on yılda başlayacak olan İslam yayılımının bu nedenle kolaylaştırıldığını iddia etmektedirler. Öyle veya böyle söz konusu yıllarda Türkler kendi iç sorunlarına döneceklerinden bu gelişmelerin uzağında kalacaktır. Gök-Türklerin üçüncü neslinden itibaren Batı ve Doğu arasındaki ilişkiler eskiyi aratacak hâle gelecek ve Hunlardan aşina olduğumuz veraset sorunları neredeyse isim değişiklikleri dışında aynen yaşanacaktır. İlteriş: arasında kendisine kağan unvanı kazandırmış ve Türkleri bir kez daha Moğolistan ın hâkimi kılacak muzaffer seferlere çıkmıştır. Oğuzlar ve Çinlilere boyun eğdirilmiş, Ötüken ormanları bir kez daha imparatorluğun merkezi hâline getirilmiştir. Ardılı Kapgan Çin e yönelik ganimet ve vergi getirili akınlara çıkarken Bilge: Tonyukuk la beraber batıya yönelerek Kırgızlar ve Türgeşlerin bağımsızlığına son vererek kendisini şad ilan ettirmiştir. Bir kere daha devletin sonunu getirecek veraset yasaları işletilir ve Kapgan, oğlunu Batı kanadının kağanı ilan eder. Bilge nin yeni komşuları, yeni inancın güçlü temsilcileri Müslümanlardır. 700 lerin ilk çeyreğindeki sert mücadelelerin kazananı yoktur. Ancak ülke içinde göçebe Karlukların ve hemen ardından Türgeşlerin uzun soluklu, sert başkaldırıları Batı Gök-Türklerini hedeflerinden ve gücünden uzaklaştırır. Doğu da ise Kapgan sonrasında tahta silik karakterli bir hükümdarın tahta çıkması, çözülmeye yatkın kabile bağlarını tehdit eder

15 Bilge nin kardeşi Kültegin in doğudaki mevcut hükümdarı ve danışmanlarını ortadan kaldırması ve Bilge yi Doğu nun kağanı ilan ettirmesiyle buhranın önü alınır ( ). Bilge nin 734 yılında ölümüne kadar sürekli olarak Oğuzlar, Karluklar ve Çinlilerle mücadele içinde olması, meşruiyetinin sadece ülke içinde değil, ülke dışında da sorgulandığını göstermektedir. Bakanlarından biri tarafından zehirlendiğinde üçüncü Türk devletinin de sonuna gelinmişti de kurulan Türk İmparatorluğu Uygurlar Basmilleri kolay bir şekilde boyun eğdiren Uygurlar, Moğolistan coğrafyasını Karluklar ile paylaşma Yoluna gitmişlerdi. 15. Gökten gelen imparator, imparatorluğun kurucusu unvanı Tengri Bolmiş İlteriş Bilge Kağan 16. Aşağıdakilerden hangisi Uygurlarda değişimin başlıkları arasında yer almaz? A. Devlet adabı B. İnanç sistemi C. Tüketim biçimi D. Alfabe E. Yerleşik hayata geçiş Uygur hükümdarlarının Çin kültürü ile kurdukları Doğrudan ilişkiler, Mani dininin Türkler arasında popüler hâle gelmesine, bir süre sonra da resmi din olarak kabul edilmesine yol açmıştı. YANIT C ta Kırgızlar önünde başarısızlığa uğrayarak tarih sahnesinden çekilen topluluk aşağıdakilerden hangisidir? Uygurlar 18. Aşağıdakilerden hangisi Türk devlet teşkilatında geniş aile tipine dayanan toplumsal bir yapının olmamasının nedenleri arasında kabul edilmez? A. Çoban hayatı B. Köle sınıfının yaygın olması C. Çocukların aile hukukunda mülk hakkı bulunmaması D. Ebeveynlerince evlendirilen gençlerin çoğunlukla evden ayrılmaları E. Mevsime göre değişiklik göstermesi YANIT B 19. İmparatorluğa karakterini veren federatif yapılanma hangisi ile başlar? Boylar 20. Kutluk Devleti nin hükümdarı Kapgan kağan için hangi niteleme yapılmıştır? Otuz boyun kağanı nitelemesi 21. Boyların bir araya gelmesiyle hangisi meydana gelir? Bodunlar Bodun: Farklı soy ve dilden boylarla daha karmaşık bir örgütlenme modeli Bodun başkanları hangi payeleri kullanmışlardır? Yabgu Şad İlteber Eski Türkler devleti İl, el kavramları ile karşılamışlardı. Devlet idaresi İl tutmuş Devletin düzene konması İtmiş fiili ile karşılanmıştı. Devletten yoksun kalmayı ilsirmek 22. Uygurlar kaç boyundan meydana gelmiştir? A. 9 B. 10 C. 11 D. 45 E. 21 YANIT C Kağan: Bodun başkanlarının sahip oldukları yetkilere de el koymuş ve buradan hareketle savaş- barış, ganimet bölüşümü, makamların paylaştırılması, vergilerin dağıtılması ve adaletin sağlanması gibi konularda son karar mercii hâline gelmiştir. Uluş (Ülke) Eski Türk imparatorlukları ülke topraklarının hanedan ailesine değil, devleti oluşturan tüm halka ait olduğu anlayışının geçerli olduğunu ileri sürmektedirler. Kün (Halk) Eski Türk toplumu Statü Servet kavramları ekseninde incelenmiştir. Eski Türk toplumunda Statü Köle sınıfının bulunmaması Sınıflara ayrılan bir toplumsal yapının oluşmaması kişilerin Tabi olduğu boy, Bodunun önemli olması devletin kuruluş sürecine yaptığı katkı kadar değerlendirmeye tabi tutulması

16 Kurultay veya şölen gibi etkinliklerde kişinin oturacağı yerin belirlenmesinde Savaşta hangi mevkide savaşacağının belirlenmesi 23. Aşağıdakilerden hangisi Feodal Avrupa daki gibi toplumsal sınıfların Orta Asya da ortaya çıkmamasının nedenleri arasında yer almaz? A. İnsanların geniş topraklara sahip olması B. Askerlik mesleğinin Avrupa da olduğu gibi asil ailelere terk edilmemesi C. Ayrıcalıklı bir din sınıfının bulunmayışı D. Veraset kavgalarının bitmek bilmeyişi E. Asil kan veya ayrıcalıklı soy gibi anlayışların olgunlaşmaması İnsanların geniş topraklara sahip olmaması olarak bilmelisiniz. YANIT A Töre (Kanun) Hem tecrübelerden/yaşanmışlıklardan hem beylerin/kağanların uygulamalarından süzülerek yaygınlık kazanmış, mücadelenin hakim olduğu bir coğrafyaya düzen, nizam getirmiştir. Eski Türk dilinde günümüz kanunu ile eş anlamlı kelime hangisidir? Törüg Tahta oturan bir kağanın ilk icraatları arasında Töre yayınlamak Mevcut töreleri düzenlemek Yöneticiler: Kut lu Kağan Türk kağanının Tanrı tarafından kutlandığına inanılıyordu. Eski Türk söylencelerine göre Tanrı, kutladığı kağanına tüm dünyayı vaat etmişti. 24. Asya Hunlarından Avrupa Hunlarına kadar uzanan ve hükümdarın tanrının kılıcı olduğuna inanılan algılama tarzı, Osmanlı da aşağıdakilerden hangisi ile karşımıza çıkmaktadır? Kızılelma Cihan hâkimiyeti mefkûresini doğurmuştur. Gök kavramı: Manevi hayatın olduğu kadar siyasal hayatın da merkezindeydi. Kağan: Teşkilatın merkezinde yer alır. Maiyeti üzerinde şüphe götürmez bir otoritesi bulunur. Buyrukları (bakanları) tayin eder Toy u sarayına davet eder Yasa yayınlar Töreleri yeni baştan düzenler Adaleti bizatihi kendisi tesis ederdi. 25. Eski Türk imparatorluklarında hükümdarların kullandığı hangi unvan diğerlerine göre en fazla kalıcılık göstermiştir? A. Tan-hü B. İdikut C. İlteber D. Erkin E. Kağan YANIT E Otağ, davul, sorguç, yay, taht ve tuğ daha sonraki Türk imparatorluklarında da göreceğimiz en yaygın hükümdarlık sembolleriydi. Örneğin Kırgızların, Uygurları yenmesinden sonra Uygur kağanın altın tahtını yakmaları, sembollerin o dönemde nasıl algılandığını açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Kuruluş mitolojisinde de bahsettiğimiz üzere kurt, Türkler için önemli bir simgeydi ve kağan tuğlarının tepesine altından bir kurt başı yerleştirilmişti. Tahta oturan kağanın kilim veya kalkan üzerine oturtularak havaya kaldırılması ve güneşe doğru çadırı etrafında dokuz defa döndürülmesi kayıtlara düşen törelerdendi. Başarısız seferler, ekonomik yoksunluk veya adaletsizlik gibi kötü idare biçimleri sergilemesi üzerine görevden el çektirilebilirdi. Veraset sisteminin her aşaması her ne kadar keskin kurallarla belirlenmemişse de kişiyi tahta çıkaracak birtakım töreler bulunuyordu ve kurultay bunlara özen gösterilmesi konusunda mümkün olduğunca hassasiyet sergilemişti. Örneğin 581 yılında sabık Kağan tarafından varis gösterilen Ta-opien in Hükümdarlığı, töreye aykırılığı nedeniyle kurultayca reddedilmişti. Benzer şekilde Göktürk Kağanı Kapgan ın oğlu İnel in verdiği hatalı kararlar üzerine kut tapulanamadı denilerek görevden uzaklaştırılması, kağanların taht sürelerinin başarılarına bağlı olduğunu göstermekteydi. Dolayısıyla Eski Türk imparatorlukları kuruluş ve gelişmelerini karizmatik ve güçlü kağanlara borçlularsa da töre faktörünü hiçbir zaman gözden uzak tutmamışlardı. Meşruiyetlerini siyasi ve askeri başarıları kadar törelere de sımsıkı şekilde bağlamaya çalışmışlardı. 26. Danışma/ istişare kurulu şeklinde hizmet gören Toy Toy un Yılda üç defa olmak üzere toplanması, törenin gereğiydi

17 27. Toylara sadece asillerin katıldığı uygarlık aşağıdakilerden hangisidir? A. Moğollar B. Hun C. Göktürkler D. Kırgızlar E. Altaylar YANIT A Moğollarda sadece asiller katılır Hun ve Göktürklerde halk da -yani boy yöneticileri dışındaki kişiler- iştirak edebilmekteydi. Yeni yılın ilk ayında ilk Toy da Ağırlıklı olarak dinsel Ritüeller yerine getirilmekte yeni yıl için selamet ve zafer dilemek için tanrıya yakarılmaktaydı. Yılın beşinci ayında toplanan toy; Daha çok siyasi gündemi ile ön plana çıkmaktaydı. Kağan seçimi, politikaların gözden geçirilmesi ve belirlenen hedeflere göre yetki dağılımının gerçekleştirilmesi hep bu mecliste ele alınan konular arasındaydı. Toy: Tam bir şenlik havasında geçer, ziyafetler verilir, oyunlar (genellikle cirit ve güreş) düzenlenir ve tanrılara kurbanlar adanırdı. Protokol: Boy ve budun başkanlarının devlet içindeki yeri, orun una göre işletilmekteydi. Kişilerin ülüş hakkının da sabit olmadığı belirtilmelidir. Tıpkı kağanlar gibi beyler de başarılarına göre itibarları artıp azalmakta, dolayısıyla Toylarda kağanla olan mesafesi yakınlaşıp uzayabilmekteydi. 28. Devletin maddi gücünün anlaşılması için insan ve hayvan sayımının yapıldığı toy aşağıdakilerden hangisidir? A. İlkbahar toyu B. Son toy C. İlk toy D. Yılın beşinci ayında yapılan toy E. Yılın birinci ayında yapılan toy İlkbahar Toy una katılım: Şarttı ve aksi hâli, devlete ihanetle birdi. Son to: Sonbaharda toplanır ve adeta devletin maddi gücünün anlaşılması için insan ve hayvan sayımı yapılırdı. YANIT B Toy Gereğinde ülke içindeki anarşiye son vermek için de toplanabilirdi. Toyun siyasal karakteri kadar önemli bir diğer boyutu: Yasa yapma yani töre koyma yetkisidir. Toy onayı ile işlerlik kazanan kağan töreleri, halk içinden çıkan törelerle beraber devletin siyasitoplumsal yapısını şekillendirmekteydi. 29. Devletin kuruluş yasasının belirlendiği en büyük toy İlk toy 30. Aşağıdakilerden hangisi ilk toyun özellikleri arasında yer almaz? A. Geniş katılım B. Hedeflerin tespit edilmesi C. İnsan ve hayvan sayımı D. Bodun ve boyların konumunun kararlaştırılması E. Devlet kurucularının adıyla anılmış YANIT C 31.Toy a Avrupa Hun Devleti nde logades 32.Toy a Peçeneklerde komenton 33.Toy a Oğuzlar da tirnek 34.Toy a katılan kişilere Toygun 35. Kağan bulunmadığı dönemlerde toy hangilerinin başkanlığında toplanır? Aygını veya Üge unvanlı danışmanın başkanlığında toplanırdı. 36.Kağanın yan tarafında toy içerisindeki varlığının çok belirleyici olması ve Toy kararlarının hayata geçirilmesi ve denetlenmesinin havale edildiği organ; Üge-dir. Ayguçı: Hanedan dışından, yetenekleriyle sivrilmiş ve halka kendisini sevdirmiş yöneticiler arasından tayin edilirdi. Uygurlar döneminde ilk vezire; Ulug ayguçı Kağanlar gibi onlar da bulundukları konumun kendilerine tanrı hediyesi olduğunu düşünüyorlardı. Meclise iştirak eden: Tigin Külçor Apa Erkin Tudun

18 İl-teber Günümüz hükümet üyelerine karşılık gelmekteydi. Buyruk (Kağan ın Yardımcıları - Bakanlar) Asya Hunlarında bu tip görevlilerin tümü Aynı zamanda evlilik yoluyla hanedanla bütünleşmişlerdi. Kurul, 6-9 üyeden oluşmaktaydı. Kağan yardımcılarına ne ad verilir? Buyruk Yönetici tabakanın ayrışma çeşitleri Kağan Buyruklar Beyler Buyruk lar sorumlulukları açısından ayrım çeşitleri İç Dış Buyruk, kağanın yanında ise İç payesi veriliyor Sarayın dışında görev alan Üst düzey asker Sivil devlet adamları 37. Göktürkler iç buyruklarını aşağıdakilerden hangisi ile adlandırmışlardır? Sebeg Sebeg, Çince bir kelimeydi ve kâtip anlamına gelmekteydi. Her buyruğun taşıdığı sorumluluğa göre aldığı unvanlar Buyruk çor Çi-si İlteber Hatun: Kağanın eşi önceleri yen-shih olarak kullanılan zamanla hatun veya Uluğ Hatun a bırakmıştı. Karar alma sürecinde en az kağan kadar Söz sahibi Kendilerine ait otağları ve Buyruk ları bulunmaktaydı. Protokolde eşlerinin yanında yer alırlar, diplomaside elçi gönderir ve kabul ederlerdi. Kağanlar gibi bir tanrı inayeti taşıdığına inanılmaktaydı. Güçlü Bodundan olmasına ihtimam gösteril 38. Yabancı hanedanlardan stratejik amaçlarla gelinler alınmasına ne ad verilir? A. Buyruk B. Çor C. Çi-si D. İlteber E. Konçuy YANIT E 39. Devletin sağ veya sol kolunda verilen başbuğ luk görevi ile idare sanatında tecrübe kazanılan mevki aşağıdakilerden hangisidir? A. Buyruk B. Tigin C. Çi-si D. İlteber E. Konçuy Tigin (şehzade) Eski Türkler Mevcut karizmatik hükümdar modelini teşvik etmiş liyakat sahibi kişilerin başa geçmesini meşru saymıştır. YANIT B Tiginlere sol bilge tigin şad unvanı verilerek devletin doğu tarafının idaresi emanet edilirdi. 40. Doğuda görevlendirilen tigine ne ad verilir? Tölös şad 41. Batıda görevlendirilen tigine ne ad verilir? Tarduş yabgu 42. Taşranın tümünü merkeze bağlayan ve yönler üzerinden taksime tabi tutulan makamların sayısı, Asya Hunlarında kaç tanedir? A. 11 B. 12 C. 16 D. 18 E. 20 YANIT C 43. Taşranın tümünü merkeze bağlayan ve yönler üzerinden taksime tabi tutulan makamların sayısı, Asya Göktürklerde kaç tanedir? A. 11 B. 12 C. 16 D. 28 E. 20 YANIT D 44. Kağandan sonra en büyük makam olurken devamı kitapta