Aysel ÇELİKEL YABANCILAR HUKUKU. Yenilenmiş 22. Bası

Transkript

1 I Aysel ÇELİKEL YABANCILAR HUKUKU Yenilenmiş 22. Bası Prof. Dr. Aysel Çelikel Prof. Dr. Günseli (Öztekin) Gelgel

2 II Yayın No. : 3402 Hukuk Dizisi : Bası - Kasım İSTANBUL 9. Bası - Kasım İSTANBUL 10. Bası - Temmuz İSTANBUL 11. Bası - Ocak İSTANBUL 12. Bası - Şubat İSTANBUL 13. Bası - Şubat İSTANBUL 14. Bası - Nisan İSTANBUL 15. Bası - Nisan İSTANBUL 16. Bası - Mart İSTANBUL 17. Bası - Kasım İSTANBUL 18. Bası - Ekim İSTANBUL 19. Bası - Nisan İSTANBUL 20. Bası - Ocak İSTANBUL 21. Bası - Mart İSTANBUL 22. Bası - Nisan İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı -Cilt : İnkılâp Kitabevi Yayın San. Tic. A.Ş. Çobançeşme Mah. Sanayi Cad. Altay Sok. No: 8 Yenibosna - İSTANBUL (Sertifika No: 10614) Tel: (0212) Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sokak No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 III Bilimsel çalışmanın özgür ortamda yapılmasına inanan rahmetli hocam Prof. Dr. Hıfzı TİMUR un anısına. Ekim 1974

4

5 V YİRMİİKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Sevgili öğrencilerimiz ve meslektaşlarımız, Kitabımızın 22. Bası sını hazırladık ve bu mutluluğu sizlerle paylaşıyoruz. Bu basıda Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu çerçevesinde çıkan uygulama yönetmeliklerini ele aldık. Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İznine Dair Yönetmeliği, Uluslararası Koruma Kanunu Yönetmeliğini ekledik. Uluslararası koruma konusunda güncel problemleri ve özellikle geçici koruma statüsündeki kişilerin sınırdışı edilmesine ilişkin Anayasa Mahkemesi kararını ekledik. Yeni çıkan eserlerle güncelleştirilen kitabımızın bu basısında emeği geçen genç meslektaşlarımıza çok teşekkür ederiz. Sevgili Yard. Doç. Dr. İnci ATAMAN FİGANMEŞE ye titiz çalışması ile kitabımızı baştan sona okuyan meslektaşımıza çok teşekkür ederiz. Yard. Doç. Dr. Ayşe Elif ULUSU KARATAŞ a dikkatli ve özverili çalışmalarından dolayı özellikle teşekkür ederiz. Sevgili Dr. Zeynep NALÇACIOĞLU ERDEN e, sevgili Dr. Ayşe Yasemin AYDOĞMUŞ a, sevgili Araş. Gör. Rumeysa PARTALCI ya, sevgili Araş. Gör. Melis AVŞAR a katkılarından dolayı çok teşekkür ederiz. Bu güzel esere 1998 yılında daha yardımcı doçent iken sevgili hocam Prof. Dr. Aysel Çelikel in cömert ve güven veren teklifi ile katıldım. Severek yazımını üstlendiğim bu güzel kitabın uzun yıllar, daha sonraki nesillerce de okunmasını ümit ediyorum. Sevgili hocamın geniş bir araştırma ve bilgi birikiminin ürünü olan bu güzel kitabın öğrenciler tarafından beğeniyle okunması, benim için en güzel övgü ve başarıdır. Değerli hocama hep müteşekkir olacağım. Bu basının dizininde, her zaman olduğu gibi dikkat ve özenle emek veren Gülgonca ÇARPIK a ve yayınlayan BETA Basım A.Ş. ile değerli yöneticisi Seyhan SATAR a ayrıca teşekkür ederiz. Nisan 2016 Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL Prof. Dr. Günseli ÖZTEKİN GELGEL

6

7 VII YİRMİBİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Yabancılar hukuku kitabımızın yirmibirinci basısını öğrencilerimizin ve hukukçularımızın bilgisine sunmaktan mutluluk duyuyoruz. Kitabımızın bu basısında, yabancılar hukuku alanındaki yeni mevzuat değişikliklerine yer verilmiştir. Bu kapsamda özellikle, yabancıların Türkiye deki en önemli sosyal ve ekonomik hak ve özgürlüklerinden birisi olan yabancıların çalışma hak ve özgürlükleri ve yabancı yatırımlar kısmı yeni mevzuat çerçevesinde gözden geçirilmiştir. Bu basının hazırlanmasında, kendi öz çalışması kadar özverili ve titiz çalışan, Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalımızın bir üyesi olan Araş. Gör. Dr. A. Elif ULUSU KARATAŞ a; fikirleriyle katkıda bulunan Anabilim Dalımızın değerli öğretim üyeleri Doç. Dr. F. Kerem GİRAY ve Doç. Dr. Emre ESEN e; yayın aşamasındaki titiz çalışmaları nedeniyle genç asistanlarımız İlyas ARSLAN, Rümeysa PARTALCI ve Melis AVŞAR a ve BETA Yayınevi nin değerli çalışanlarına, özellikle dizgide emeği geçen Gülgonca ÇARPIK a teşekkür ediyoruz. Şubat 2015 Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL Prof. Dr. Günseli ÖZTEKİN GELGEL

8 VIII YİRMİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Yabancılar Hukuku Kitabımızın yirminci basınını tüm öğrencilerimizin ve hukukçularımızın bilgisine sunmaktan dolayı mutluluk duyuyoruz. Kitabımızın bir önceki basısı, hukukçularımızın ve özellikle öğrencilerimizin gösterdiği ilgi neticesinde, henüz üzerinden bir yıldan daha az bir zaman geçmiş olmasına rağmen tükenmiş, yeni bir basının yapılması ihtiyacı doğmuştur. Diğer taraftan, geçtiğimiz yılın Nisan ayında kabul edilen ve kısa bir zaman içerisinde yürürlüğe girecek olan Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu da, Kitabımızın yeniden ele alınarak basılması ihtiyacını kuvvetlendirmiştir. Yabancıların ülkeye girişi, yerleşmesi, sınırdışı edilme ve uluslararası koruma konularında düzenlemeler getiren Kanun, hiç kuşkusuz Türk Yabancılar Hukuku bakımından büyük bir önemi haizdir. Bilhassa, Uluslararası Mülteciler Hukuku bakımından önem taşıyan uluslararası koruma konusunun, Avrupa Birliği uyum yasaları çerçevesinde ele alınarak kanunî düzenlemeye kavuşturulmuş olması, Türk Yabancılar Hukuku bakımından önemli bir gelişmedir. Bu bakımdan, Kitabımızda Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile getirilen düzenlemelere yer verilmesi, bu basıdaki en esaslı değişikliği teşkil etmektedir. Ancak Kanunun uygulama yönetmeliği henüz kabul edilmediği için, ilgili konular sadece Kanun hükümleri çerçevesinde, genel hatları ile ele alınmıştır. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu kapsamına giren konularda, uygulama ile ortaya çıkacak daha derinlemesine bilgilere Kitabımızın sonraki basılarında yer verilecektir. Bu son basıda ayrıca, bir önceki basıdan bu yana Yabancılar Hukuku alanında yapılan mevzuat değişikliklerine yer verilerek Kitabımızın muhtevası güncellenmiştir. Değerli Hocam Prof.Dr. Aysel ÇELİKEL in, eseri olan Yabancılar Hukuku kitabının çalışmalarına 8. basıdan itibaren beni dahil etmiş olması şahsım adına gurur vericidir. Temennim değerli Hocamızın bu güzel eserinin, ilk günkü güncelliğini koruyarak, daha yıllarca okutulması ve hukukçularımıza fayda sağlamaya devam etmesidir. Bu basının hazırlanmasında emek veren Araştırma Görevlimiz sevgili Dr. Mine TAN DEHMEN e, ayrıca genç asistanlarımız İlyas ARSLAN a ve Yasemin AYDOĞMUŞ a, Beta Yayınevi nin değerli çalışanlarına ve özellikle dizgideki özverili çalışmalarından dolayı Gülgonca ÇARPIK a teşekkür ediyoruz. Ocak 2014 Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL Prof. Dr. Günseli ÖZTEKİN GELGEL

9 IX ONDOKUZUNCU BASIYA ÖNSÖZ Yabancılar Hukuku Kitabımızın bir önceki basısı, üzerinden çok kısa bir zaman geçmiş olmasına rağmen tükenmiş ve yeni bir basının yapılması ihtiyacı doğmuştur. Bu durum hukukçularımızın ve özellikle öğrencilerimizin kitabımıza verdiği değeri göstermesi bakımından bizim için büyük bir önem taşımaktadır. Kitabımıza ilgi göstererek katkıda bulunan herkese teşekkürlerimizi sunuyor, ondokuzuncu basıyı öğrencilerimizin ve hukukçularımızın bilgisine sunmaktan büyük mutluluk duyuyoruz. Bu son basıda kitabımız yeniden gözden geçirilerek güncellenmiş, muhtevasınada yer alan konular daha kapsamlı bir şekilde ele alınmış, son basıdan bu yana geçen kısa zamanda Yabancılar Hukuku alanında yapılan değişikliklere yer verilmiştir. Ondokuzuncu basının hazırlanmasında emek vererek kitabımızı yeniden gözden geçiren, özverili ve çalışkan Araştırma Görevlimiz Dr. Mine TAN DEHMEN e, Resmî Gazete taramasında katkı sunan genç asistanımız Ahsen TÜRKMEN e, BETA Yayınevinin değerli çalışanlarına ve özellikle dizgide emeği geçen Gülgonca ÇARPIK a teşekkür ediyoruz. Mart 2013 Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL Prof. Dr. Günseli ÖZTEKİN GELGEL ONSEZİKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Yabancılar Hukuku kitabımızın onsekizinci basısını öğrencilerimizin ve hukukçularımızın bilgisine sunmaktan mutluluk duyuyor; bir önceki basıdan bu yana geçen bir yıllık süre zarfında kitabımıza ilgi göstererek kısa bir zaman diliminde onyedinci basının tükenmesine katkıda bulunan herkese teşekkürlerimizi sunuyoruz. Kitabımızın bu basısında, Yabancılar Hukuku alanında yapılan son mevzuat değişikliklerine yer verilmiştir. Bunlardan en önemlisini hiç kuşkusuz, yabancıların Türkiye de taşınmaz edinmesi konusunda Tapu Kanununda kabul edilen köklü değişiklikler teşkil etmektedir. Bunun yanı sıra, yabancıların hak ve özgürlüklerine dair çeşitli hukuki düzenlemelerde kabul edilen değişikliklere de yer verilerek, yabancıların Türkiye deki hukuki rejimi güncel hali ile ele alınmıştır. Bu basının hazırlanmasında emek veren, Milletlerarası Özel Hukuk

10 X Anabilim Dalının dikkatli, çalışkan ve özverili Araştırma Görevlisi Dr. MİNE TAN DEHMEN e; genç asistanlarımız Cemre TÜYSÜZ, İlyas ARSLAN, A. Yasemin AYDOĞMUŞ, Yasemin TOROS ile Ahsen TÜRKMEN e ve BETA Yayınevinin değerli çalışanlarına, özellikle dizgide emeği geçen Gülgonca ÇARPIK a teşekkür ediyoruz. Ekim 2012 Prof. Dr. Aysel ÇELİKEL Prof. Dr. Günseli ÖZTEKİN GELGEL ONYEDİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Yabancılar Hukuku kitabımızın onyedinci basısını öğrencilerimizin ve hukukçularımızın bilgisine sunmaktan mutluluk duyuyoruz. Kitabımızın bu basısında Yabancılar Hukuku alanında yapılan son mevzuat değişiklikleri yer almaktadır. Ayrıca henüz taslak metin olarak İşişleri Bakanlığı nın internet sitesinde yayınlanmış olan Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanun Tasarısı hazırlık çalışmaları devam etmektedir. Taslak Metinde Pasaport Kanunu nda yer alan yabancıların ülkeye girişi ve buna ilişkin esaslar ve Yabancıların İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun da düzenlenen yabancıların Türkiye de oturma izinlerine ilişkin esaslar ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Ayrıca yabancıların sınır dışı edilmelerine ve uluslararası korumaya ilişkin şartlar düzenlenmiştir. Özellikle mültecilerin uluslararası korunmasına ilişkin ilkeler ve bu alanda alınması gereken önlemlere ilişkin hükümler Taslak Metinde yer almaktadır. Taslak Metinde Türkiye deki yabancıların işlemlerini yürütmek amacıyla kurulmuş yeni bir merciye yer verilmiştir. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü olarak isimlendirilen bu merciin ve ona bağlı olarak kurulan diğer yetkili kuruluşların görev ve yetkileri düzenlenmiştir. Netice itibariyle Türkiye deki yabancıların ülkede yerleşim ve girişine ilişkin esaslar yanında geniş ölçüde göçmen ve mülteci statülü yabancıların hakları ve Türkiye de yaşamalarına ilişkin koşullar bu Taslakta düzenlenmektedir. Bundan sonraki basıda bu metnin kanunlaşması ihtimalinde yabancıların ikamet ve ülkeye girişine ilişkin esasların söz konusu bu Kanun hükümlerine bağlı olarak yeniden gözden geçirilmesi gerekecektir. Bu sebeple bu hususu on yedinci basının önsözünde belirtmekte yarar gördük.

11 XI Bu baskının yapılmasına içtenlikle emek veren Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalının dikkatli ve çalışkan Araştırma Görevlileri Mine TAN DEHMEN ve Ayşe Elif ULUSU ya; genç asistanlarımız Cemre TÜYSÜZ ve İlyas ARSLAN a ve BETA Yayınevinin değerli çalışanlarına, özellikle dizgide emeği geçen Gökhan Ayrancı ya teşekkür ediyoruz. Eylül 2011 Prof. Dr. Aysel Çelikel Prof. Dr. Günseli Öztekin Gelgel ONBEŞİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Yabancılar Hukukunu konu alan kitabımızın onüçüncü basısını öğrencilerimizin ve hukukçularımızın bilgisine sunmaktan mutluluk duyuyoruz. Bilindiği gibi Avrupa Birliğine adaylık süreci yabancılar hukukunu doğrudan ilgilendiren bir çok yasanın yenilenmesini zorunlu kıldı li yıllardan itibaren yeni bir siyasi ve ekonomik bakış açısı çerçevesinde ele alınan ve değiştirilen Türk mevzuatı hukukçularımız tarafından neredeyse takip edilemez bir boyuta ulaştı. Özellikle yabancı gerçek ve tüzel kişilerin taşınmaz edinmesine ilişkin mevzuat ve Anayasa Mahkemesine ilişkin kararları fevkalede karmaşık bir hal aldı. Yenilenen yasaların getirdiği temel değişikliklerin kitabımızda yer almasına özen gösterdik. Yine de hiç bir çalışmanın eksiksiz olduğunu düşünmüyoruz. Bu baskının yapılmasına içtenlikle emek veren Devletler Özel Hukuku Anabilim Dalının dikkatli ve çalışkan Araştırma Görevlimiz, A. Elif Ulusu ya ve BETA Yayınevinin değerli çalışanlarına, özellikle dizgide emeği geçen Gülgonca Çarpık a teşekkür ediyoruz. Şubat 2009 Prof. Dr. Aysel Çelikel Prof. Dr. Günseli Öztekin Gelgel ONBİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ İlk baskısını 1974 yılında yapmış olduğum Yabancılar Hukuku kitabımızın onbirinci baskısını yapmaktan mutluluk duyuyorum. Bir eserin, tam yirmidokuz

12 XII yıl değişen dünya şartlarına ve ulusal hukuka uyum sağlıyarak güncelleştirilmesinin önemli olduğunu düşünüyorum. Çünkü her baskı değerli bir bilimsel çalışmanın yapılmasını gerektiriyordu. İlk yayınlandığı yıllarda hukuk fakültesi öğrencilerine ders kitabı olarak hazırlanmış olan eser, yıllar içinde, aynı zamanda hukukçular için bir müracaat kitabı haline geldi. Yabancılar Hukuku bir ülkede uygulanan siyasal - hukuksal rejim ile doğrudan bağlantılıdır. Ülkenin ekonomik politikasının yabancılara uygulanan hukuk kurallarına yansıması doğaldır. Küreselleşme olgusunun iletişim teknolojisinin olağanüstü gelişmesi ile bütünleşmesi, yabancı gerçek ve tüzel kişilerin vatandaşlar gibi ülkenin ekonomisine katılmasını gündeme getirmiştir. Yabancılar Hukuku kuralları sık değişikliğe uğrayan kurallardır. Türkiye, bütün dünyada yaşanan ekonomik küreselleşmeye uyum sağlamak için yabancıların ekonomiye daha çok katılmalarını sağlayacak değişiklikleri yapmak zorunda kalmıştır. Bu değişim ve gelişim ekonomide ve siyasette yeni bir anlayışın yaşama geçirilmesi demektir. Bu değişimin denenmesi bir zorunluluktu. Yabancı yatırımların teşvik edilmesi konusundaki gereksinimin doğurduğu yeni yaklaşım, bu konuda ülkemizde uygulanmakta olan hukukun geniş kapsamlı değişiklikle uğramasını zorunlu kılmıştır. Özellikle Avrupa Birliğine adaylık sürecinde, son bir yılda, daha önceki hükümet döneminde hazırlanmış olan tasarıların yasalaşması, Türk hukuk yaşamında yeni bir dönemin başlangıcını oluşturmuştur. Değişiklikler bir yandan Avrupa Birliğine uyum yasaları çerçevesinde yapılırken, diğer yandan ülkemize daha büyük oranlarda yabancı sermayenin çekilmesi amacına yönelik olmuştur. Kitabımızı, 1998 den beri değişiklikleri birlikte hazırladığımız Doç. Dr. Günseli Öztekin Gelgel ile birlikte hazırladık. Bu hazırlığın, yapılmış olan çok kapsamlı değişiklikler nedeniyle yeni bir kitap yazmak kadar emek ve dikkat gerektirdiğinin bilincindeydik. Yine de muhtemel eksiklikleri öğrencilerimizin ve hukukçularımızın hoşgörülü değerlendirmeleri ile aşabileceğimiz inancındayım. Kitaba emeği geçen araştırma görevlisi arkadaşlarıma, Beta Matbaasına ve onun titiz ve dikkatli elemanı Yeter Şahin e teşekkürü borç biliyorum. Levent 1 Ocak 2004 Prof. Dr. Aysel Çelikel

13 XIII SEKİZİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Türk Yabancılar Hukukunu konu alan kitabımızın ilk baskısı 1974 yılında yapılmıştı. Bu, doçent ünvanını aldıktan sonra yazdığım ilk kitaptı. Cumhuriyet döneminden başlayarak mevzuu hukuk ve Türkiye nin taraf olduğu iki ve çok taraflı sözleşmeleri merakla ve heyecanla araştırdığımı hatırlıyorum. Bu çalışma birkaç yılımı almıştı. Her iki hukuk kaynağının yabancılar hukukuna ilişkin hükümlerinin bir arada incelendiği kitabımızın o dönem için bir yenilik taşıdığını düşünüyorum. Yabancılar Hukuku kuralları sürekli değişim ve gelişime açıktır. Uluslararası ilişkilerin ve uluslararası ticaretin gelişmesine paralel olarak yabancılara uygulanan rejim de değişikliğe uğramaktadır. Bu olgu kitabımızın her yıl mevzuu hukuktaki değişikliklere ve uluslararası sözleşmelere göre yenilenmesini gerekli kılmaktadır. Kitabımızın sekizinci baskısı bir yenilik taşıyor. Bu baskı için gerekli araştırma ve yenilenmeyi anabilim dalımızın öğretim üyelerinden değerli arkadaşımız Yrd. Doç. Günseli ÖZTEKİN GELGEL yapacak ve kitabımız iki isimle yayınlanacak. Bundan sonra yapılacak baskılarda da birlikteliğimiz devam edecek. Benim için manevi değer taşıyan bu çalışmaya yapacağı katkılar için genç arkadaşıma teşekkür ediyorum. Kasım 1998, Levent Prof. Dr. Aysel Çelikel

14 XIV ÖNSÖZ Yabancılar Hukuku Dersleri adlı kitabımızın ilk baskısı yapıldığından beri, konuyu düzenleyen hukuk kurallarında önemli değişiklikler oldu. Milletlerarası ilişkilerin gelişmesi, Türk ekonomisinin dışa açılma çabaları, yabancı sermayenin teşvik edilme politikası, yabancılar hukuku kurallarının zaman içinde ihtiyaçlara göre yeniden ele alınmasını gündeme getirdi. Bir ülkede yabancılara uygulanan rejim esas itibariyle ekonomik politika ile yakından ilgili bulunmaktadır. Yabancıların ülkenin ekonomik hayatına katılmalarında liberal ölçülerin kabul edilmesi, hukuk kurallarının da bu esasa göre düzenlemesini haklı kılacaktır. Esasen Türkiye nin Ortak Pazar a tam üye olma konusundaki talebi, bundan böyle üye devlet vatandaşları açısından sınırlamaların kaldırılması, nihai amaç olarak eşitlik esasının benimsenmesi sonucunu doğuracaktır. Yabancılara uygulanan rejimi iç hukuk ve sözleşmeler tayin etmektedir. Yabancıların hukuki durumu ile ilgili olarak imzaladığımız iki ve çok taraflı sözleşmeler ile, üye devlet vatandaşlarının diğerinin ülkesinde bazı haklardan eşitlik içinde yararlanmaları kabul edilmiştir. Kitabın ilk baskısı 1974, ikinci baskısı 1983 yılında Yabancılar Hukuku Dersleri adı altında yapılmıştı. Zaman için hukukumuzda yapılmış olan değişikliklerin gerek metin, gerekse dipnotlarına işlenmesiyle, bu çalışma aynı zamanda bir müracaat kitabı haline gelmiş bulunmaktadır. Bu nedenle üçüncü baskıyı Yabancılar Hukuku adı altında yayınlamayı uygun gördüm. Kitabın öğrencilerimize ve hukukçularımıza yararlı olacağı umudundayım. Bu baskının gerçekleştirilmesinde emeği geçenlere, Fakülteler Matbaasının tecrübeli ve değerli mensuplarına, kavram indeksini hazırlayan kürsümüz araştırma görevlisi Şefika Akın a teşekkür ederim. Levent, 20 Ekim 1985 Prof. Dr. Aysel Çelikel

15 XV İÇİNDEKİLER Giriş BİRİNCİ BÖLÜM GENEL ESASLAR Birinci Kısım YABANCILAR HUKUKU A. Yabancılar Hukukunun Milletlerarası Özel Hukuktaki Yeri... 9 B. Yabancılar Hukukunun Vatandaşlık Hukuku ile İlgisi C. Yabancılar Hukukunun Kanunlar İhtilâfı ile İlgisi D. Yabancılar Hukukunun İç Hukuk ve Milletlerarası Hukuk ile İlgisi İ k i n c i K ı s ı m YABANCI A. Yabancı Gerçek Kişiler I. Vatansızlar II. Uluslararası Korumadan Yararlananlar Mülteciler Şartlı Mülteciler İkincil Koruma Statüsü Sahipleri III. Geçici Korumadan Yararlananlar IV. Göçmenler (Muhacirler) V. Doğumla Türk Vatandaşı Olup Türk Vatandaşlığından Çıkanlar (İmtiyazlı Yabancılar) VI. Azınlıklar B. Yabancı Tüzel Kişiler I. Yabancı Ortaklıklar II. Dernek ve Vakıfların Vatandaşlığı... 36

16 XVI Ü ç ü n c ü K ı s ı m MİLLETLERARASI HUKUKTA YABANCILARA TANINACAK HAKLARIN KAPSAMI A. Yabancı İle Vatandaşın Eşitliği Prensibi B. Adaletin Milletlerarası Standardı Prensibi C. İkinci Dünya Savaşından Sonraki Durum D ö r d ü n c ü K ı s ı m YABANCILAR HUKUKUNUN TARİHÎ GELİŞİMİ A. Genel Bilgiler B. Osmanlı Ülkesinde Yabancılar I. İslam Hukuku II. Kapitülasyonlar Konusu, Tarihî Gelişimi ve Mahiyeti Yabancılara Tanınmış Olan İmtiyazlar Kapitülasyonların Kaldırılması B e ş i n c i K ı s ı m YABANCILAR HUKUKUNUN KAYNAKLARI A. İç Hukuk Kaynakları I. Anayasa II. Kanunlar, Kararnameler, Tüzükler, Yönetmelikler, Tebliğler III. Mahkeme Kararları ve Doktrin B. Milletlerarası Hukuk Kaynakları I. Sözleşmeler II. Milletlerarası Örf ve Adet III. Medenî Milletlerce Kabul Edilen Hukuk Prensipleri İKİNCİ BÖLÜM TÜRK YABANCILAR HUKUKUNUN GENEL ESASLARI A. Eşitlik Esası B. Karşılıklı Muamele Esası C. En Ziyade Müsaadeye Mazhar Millet Muamelesi (En Çok Gözetilen Ulus Kaydı) D. Mukabele Bilmisil (Karşı İşlem veya Misilleme) Esası E. Kazanılmış Haklara Saygı... 75

17 XVII ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YABANCILARIN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ B i r i n c i K ı s ı m YABANCININ KİŞİ OLARAK HAK VE ÖZGÜRLÜKLERDEN YARARLANMASI A. Yabancıların Türkiye ye Giriş Hakkı I. İç Hukuk Kuralları Pasaport Gösterme Mecburiyeti a) Pasaport b) Yabancılara Mahsus Damgalı Pasaport c) Pasaport Yerine Geçen Belgeler (1) Pasavanlar ve Benzeri Belgeler (2) Tayfa Vesikaları ve Kara ve Hava Nakil Vasıtalarının Memur ve Mürettebatına Mahsus Vesikalar (3) Kimlik Belgesi (4) Seyahat Belgesi d) Pasaportsuz veya Vesikasız Gelenler e) Türkiye ye Girişin Engellenmesi (1) Türkiye ye Girişine İzin Verilmeyecek Yabancılar (2) Türkiye ye Giriş Yasağı (3) Giriş Yasağının Uygulanması f) Belirli Kapılardan Giriş Mecburiyeti Vize Alma Mecburiyeti Vize Muafiyeti Özel Vize Kapsamına Giren Yabancılar Vize Verilmeyecek Yabancılar II. Sözleşmeler Hukuku B. Türkiye de Yabancıların İkamet ve Seyahat Özgürlüğü I. İç Hukuk Kuralları Genel Olarak a) Askerî Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu b) Köy Kanunu Yabancıları ve Uluslararası Koruma Kanunu a) İkamet İzni b) İkamet İzninden Muafiyet c) İkamet İzni Çeşitleri

18 XVIII (1) Kısa Dönem İkamet İzni: (2) Aile İkamet İzni: (3) Öğrenci İkamet İzni: (4) Uzun Dönem İkamet İzni: (5) İnsani İkamet İzni: (6) İnsan Ticareti Mağduru İkamet İzni d) İkamet İzinlerinin Uzatılması e) Zorunlu Olarak Türkiye de Bulunanlar f) Türkiye Dışından İkamet İzni Başvurusunda Bulunanların Adres Kayıt Sistemine Kaydedilmeleri g) Çalışma İzninin İkamet İzni Sayılması h) İkamette Kesinti ve İkamet İzinleri Arasında Geçişler i) Türkiye de Oturan Yabancıların Nüfus Kayıtlarının Tutulması II. Sözleşmeler Hukuku İki Taraflı Sözleşmeler Çok Taraflı Sözleşmeler a) Avrupa Ekonomik Topluluğunu Kuran Sözleşme b) Diğer Çok Taraflı Sözleşmeler C. Yabancının Kişi Dokunulmazlığı I. Sınırdışı Etme Genel Olarak Sözleşmeler Çerçevesinde Sınırdışı Etme Türk İç Hukukundaki Düzenleme a) Sınırdışı Etme Kararı b) Haklarında Sınırdışı Etme Kararı Alınacak Yabancılar c) Haklarında Sınırdışı Etme Kararı Alınamayacak Yabancılar d) Türkiye yi Terke Davet e) Sınırdışı Etmek Üzere İdari Gözetim f) Geri Gönderme Merkezleri g) Sınırdışı Etme Kararının Yerine Getirilmesi II. SUÇLULARIN GERİ VERİLMESİ Genel Olarak Türk Ceza Kanununda Suçluların Geri Verilmesine Ait Esaslar a) Fiile İlişkin Şartlar b) Diğer Şartlar: Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesinde Suçluların Geri Verilmesine Ait Esaslar a) İadesi İstenen Kişinin Vatandaşlığı ile İlgili Şart

19 XIX b) Suçun Niteliği ile İlgili Şartlar c) Suçluların Geri Verilmesi İle İlgili Özel Durumlar Geri Verme Usulü Uçaklarda ve Uçak Kaçırma Yolu ile İşlenen Suçlarda Durum Ç. Uluslararası Koruma I. Uluslararası Korumadan Yararlanacaklar Mülteciler Şartlı Mülteciler İkincil Koruma II. Uluslararası Koruma Haricinde Tutulanlar III. Uluslararası Koruma İçin Uyulması Gereken Usul Ve Esaslar Başvuru Kabul Edilemez Başvuru Refakatsiz Çocuklar ve Özel İhtiyaç Sahipleri Başvuru Sahiplerinin İdari Gözetimi a) İdari Gözetim Altına Alınacak Başvuru Sahipleri b) İdari Gözetime Alınma Usulü c) İdari Gözetim Kararına Karşı Yargı Yolu Koruma Kararı Uluslararası Koruma Kararının Sonuçları Uluslararası Koruma Statüsünün Sona Ermesi Uluslararası Koruma Statüsünün İptali IV. Uluslararası Korumadan Faydalanacak Olan Yabancının Hak Ve Yükümlülükleri Genel Prensip Haklar Yükümlülükler V. Geçici Koruma Geçici Koruma Statüsünden Faydalanabilecek Yabancılar Geçici Koruma Statüsünün Hükümleri VI. Uluslararası Koruma Sürecinde İşbirliği, Menşe Ülke Bilgisi, Gizlilik İlkesi İle Kabul ve Barınma Merkezleri VII. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü D. Basın Özgürlüğü E. Dernek Kurma ve Üye Olma Özgürlüğü I. Dernek Kurma ve Üye Olma Özgürlüğü II. Vakıf Kurma ve Üye Olma Özgürlüğü

20 XX. İ k i n c i K ı s ı m YABANCILARIN SOSYAL VE EKONOMİK HAKLARI VE ÖZGÜRLÜKLERİ A. Yabancıların Çalışma Hak ve Özgürlükleri ve Yabancı Yatırımlar I. İç Hukuk Kuralları Yabancıların Çalışma Hak ve Özgürlükleri a) Yabancıların Çalışma Haklarına İlişkin Genel Hükümler: Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun (1) Genel Olarak (2) Çalışma İzni Başvuruları (a) Çalışma İzni Başvurularının Yurtdışından Yapılması (b) Çalışma İzni Başvurularının Yurtiçinden Yapılması (3) Çalışma İzni Uzatma Başvuruları (4) Çalışma İzninin Koşulları ve Başvuruların Değerlendirilmesi (5) Çalışma İzin Türleri (a) Süreli Çalışma İzni (b) Süresiz Çalışma İzni (c) Bağımsız Çalışma İzni (d) İstisnai Çalışma İzni (6) Kanuni Çalışma Süresine Dâhil Edilecek ve İkamette Kesinti Sayılan Süreler (7) Çalışma İzninin Sınırlandırılması (8) Çalışma İzninin İptali ve Geçerliliğini Kaybetmesi (a) Çalışma İzninin İptali (b) Çalışma İzninin Geçerliliğini Kaybetmesi (9) Çalışma İzni ile İlgili Kararlara Karşı Yargı Yolu (10) Çalışma İzninden Muafiyet b) Yabancıların Çalışma Haklarına İlişkin Özel Hükümler (1) Yabancının Statüsüne Göre Getirilmiş Özel Düzenlemeler (a) Yabancı Öğrencilerin Çalışma Hakkı (b) Özellik Arz Eden Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Çalışan Kilit Personelin Çalışma İzinleri (c) Türk Soylu Yabancıların Çalışma Hakkı (i) Çalışma İzni Verilmesine Ait Esaslar ve İzlenecek Usul (ii) Türk Soylu Yabancıların Çalışabilecekleri ve Çalışamayacakları İş Kolları (iii) Çalışma İzni Alan Türk Soylu Yabancıların Hukuki Statüsü

21 XXI (d) Uluslararası Koruma Statüsü Sahibi Yabancıların Çalışma Hakkı (e) Geçici Koruma Statüsü Sahibi Yabancıların Çalışma Hakkı (i). Geçici Koruma Çalışma İzni Başvuruları (ii). Geçici Koruma Çalışma İzni Başvurularının Koşulları ve Değerlendirilmesi (iii). Çalışma İzni Verilmesi ve Süresi: (iv). Ücret: (v). Geçici Koruma Çalışma İzninin Sona Ermesi ve İptali (vi). Geçici Koruma Çalışma İzninin Hükümleri (2) İlgili Sektör veya Mesleğe Göre Getirilmiş Özel Düzenlemeler (a) Sağlık Hizmetleri (i) Doktorluk (ii) Diş Hekimliği (iii) Ebelik (iv) Hastabakıcılık (v) Hemşirelik (vi) Veteriner Hekimliği (vii) Eczacılık (viii) Gözlükçülük (Optisyenlik) (ix) Özel Hastane Açma (b) Avukatlık ve Noterlik (i) Avukatlık (ii) Noterlik (c) Mühendislik ve Mimarlık (d) Gümrük Müşavirliği (e) Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik (f) Borsa Üye Temsilciliği ve Yardımcılığı (g) Turist Rehberliği ve Seyahat Acenteliği (h) Güvenlik Görevliliği ve Çarşı ve Mahalle Bekçiliği (i) Matbaa Kurma ve Süreli Yayıncılık Yapma Yabancı Yatırımlar a) Yabancı Yatırımlara İlişkin Genel Bilgiler (1) Genel Olarak (2) Türkiye de Yabancı Yatırımlara İlişkin Düzenlemelerin Tarihçesi (3) Yabancı Yatırımcının Aradığı Şartlar ve Ülkeye Sağladığı Yararlar

22 XXII b) Yabancı Yatırımlara İlişkin Genel Hükümler: Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu (1) Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu nun Amacı (2) DYYK da Öngörülen Temel Değişiklikler (3) Yabancı Yatırımcı (4) Doğrudan Yabancı Yatırım Değerleri (5) Türkiye de Doğrudan Yabancı Yatırım Yapmanın Hukuki Yolları (a) Yabancı Yatırımcının Türkiye de Türk Ortaklığı Kurması (b) Yabancı Yatırımcının Bir Türk Ortaklığına Hisse Senetlerini Satın Alarak Katılması (c) Yabancı Ortaklığın Türkiye de Şube Açarak Yatırım Yapması (6) Doğrudan Yabancı Yatırımlara İlişkin Esaslar (a) Yatırım Serbestisi ve Millî Muamele (b) Kamulaştırma ve Devletleştirme (c) Transfer Serbestisi (d) Taşınmaz Edinme (e) Uyuşmazlıkların Çözümü (f) Yabancı Personel Çalıştırma c) Yabancı Yatırımlara İlişkin Özel Hükümler (1) Türk Kıyı, Liman ve Karasularında Ticaret (Deniz Kabotajı), Gemi Acenteliği, Denizcilik Hizmetleri ve Deniz Turizmi (a) Genel Olarak (b) Türk Kıyı, Liman ve Karasularında Yolcu ve Yük Taşıma (Deniz Kabotajı) (c) Gemi Acenteliği Faaliyeti (d) Türk Kara Sularında Deniz Ürünleri Avlama, Kum vs. Çıkarma (e) Türk Kara Sularında Kurtarma, Enkaz Kaldırma, Dalgıçlık ve Kılavuzluk Hizmetleri (f) Yabancı Gemi Adamı Çalıştırma (g) Deniz Turizmi (i) Deniz Turizmi Tesisleri ve Deniz Turizmi Araçları Yatırım ve İşletmeciliği (ii) Yabancı Bayraklı Deniz Turizmi Araçlarına Türk Bayrağı Çekilmesi

23 XXIII (iii) Deniz Turizmi Araçlarının Türk Karasuları ve Limanlarında Seyir Esasları (iv) Yabancı Deniz Turizmi Araçlarının Türkiye de Kalış Süresi ve Kabotaj Hakları (v) Mütekabiliyet ve Seyir Durdurma Yetkisi (vi) Deniz Turizmi İşletmelerinde Yabancı Personel Çalıştırılması (2) Türk Hava Sahasında Ticari Hava Taşımacılığı (Hava Kabotajı) ve İşletmeciliği (a) Genel Olarak (b) Türk Hava Sahasında Ticari Yük ve Yolcu Taşıma (Hava Kabotajı) (c) Türk Hava Sahasında Ticari Hava Taşıma İşletmeciliği (d) Yabancı Sicil Havacılık Personeli Çalıştırma (3) Madencilik (a) Tarihçe (b) Maden Arama ve İşletme Hakkı (4) Petrol Arama, İşletme ve Petrol Piyasası (a) Tarihçe (b) Petrol Arama ve İşletme Hakkı (c) Petrol Arama ve İşletme Faaliyetlerinde Yabancı Eleman Çalıştırılması (d) Petrol Piyasası Faaliyetleri (5) Sigortacılık (a) Sigorta Şirketleri ve Reasürans Şirketleri (b) Sigorta Eksperliği (c) Sigorta Acenteliği (d) Sigorta Brokerliği ve Yöneticiliği (e) Sigorta Tahkim Sistemi (6) Bankacılık (7) Turizme Yönelik Yatırımlar ve Turizm İşletmesi (8) Serbest Bölgeler (a) Serbest Bölgelerin Belirlenmesi, Kurulması ve İşletilmesi (b) Serbest Bölgelerde Görülebilecek Faaliyetler (c) Muafiyet ve Teşvikler (d) Özel Hesap (e) Mal ve Hizmetlerin Tabi Olduğu Rejim (f) Yabancı Eleman Çalıştırma

24 XXIV (9) Endüstri Bölgeleri (a) Endüstri Bölgelerinin Belirlenmesi ve Kurulması (b) Endüstri Bölgelerine Yatırım Yapılması (c) İhtisas Endüstri Bölgesi ve Münferit Yatırım Yeri (10) Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (a) Teknoloji Geliştirme Bölgelerinin Belirlenmesi ve Kurulması (b) Bölgenin Yönetimi ve İşletilmesi (c) Yabancı Personel Çalıştırma d) Yabancı Yatırımın Ticarî Olmayan Risklere Karşı Korunması II. (1) Çok Taraflı Yatırım Garanti Kuruluş Sözleşmesi (MIGA) (2) Devletler ve Diğer Devletlerin Vatandaşları Arasındaki Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözülmesi Hakkında Sözleşme (ICSID) Yabancıların Çalışma Hak ve Özgürlükleri İle İlgili Sözleşmelerin Getirdiği Düzen İki Taraflı Sözleşmeler Çok Taraflı Sözleşmeler a) Göçmen İşçinin Hukukî Statüsü Hakkında Sözleşme b) Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) Sözleşmesi (1) İşçilerin Serbest Hareketi (2) Yerleşme Hakkı (3) Hizmetlerin Serbest Hareketi (4) Sermayenin Serbest Hareketi B. Yabancıların Sosyal Hak ve Özgürlükleri I. Yabancının Sosyal Güvenlik Hakkı İç Hukuk Kuralları a) Zorunlu Sigorta b) İsteğe Bağlı Sigorta Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri a) Çok Taraflı Sözleşmeler b) İki Taraflı Sözleşmeler II. Yabancının Sendika Kurma ve Üye Olma Hakkı III. Diğer Sosyal Haklar C. Yabancının Eğitim ve Öğretim Özgürlüğü I. Türk Okullarında Eğitim ve Öğretim

25 XXV II. Yabancıların Öğretim Müesseseleri Açması Genel Olarak Yabancıların Eğitim ve Öğretim Özgürlüğünü Düzenleyen Kuralların Tarihî Gelişimi a) Hususî Mektepler Talimatnamesi b) Özel Okullar Yönergesi Sayılı Tarihli Özel Öğretim Kurumları Kanununa Göre Yabancıların ve Azınlıkların Özel Öğretim Kurumu Açma Hakkı a) Yabancı Okullar b) Milletlerarası Özel Öğretim Kurumları c) Azınlık Okulları Yabancıların Yüksek Öğretim Kurumu Açma Hakkı Yabancı Öğretmenler ve Türk Müdür Başyardımcılığı Öğretim ve Eğitim ile İlgili Milletlerarası Sözleşmeler D. Yabancıların Taşınmazlara İlişkin Mülkiyet ve Sınırlı Aynî Haklardan Yararlanması I. Genel Olarak II. Tapu Kanununda Tarihli ve 6302 Sayılı Kanunla Yapılan Değişikliğe Göre Yabancı Gerçek ve Tüzel Kişilerin Taşınmaz Edinmesinde Mevcut Durum Yabancı Gerçek Kişilerin Türkiye de Taşınmaz Edinmeleri Yabancı Şirketlerin Türkiye de Taşınmaz Edinmeleri Gerçek ve Tüzel Kişilerin Lehine Sınırlı Aynî Hak Tesisi III. Yabancıların Taşınmaz Edinmelerinde Kanunî Sınırlamalar Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu a) Genel Olarak b) Askeri Yasak Bölgeler c) Güvenlik Bölgeleri ve Diğer Bazı Bölgeler Mukabele i Bilmisil Kanunu Tapu Kanununun Getirmiş Olduğu Sınırlamalar IV. Tapu Kanunu Madde 35 ve 36 Dışında Özel Kanunî Düzenlemeler Turizmi Teşvik Kanunu Türk Petrol Kanunu ve Petrol Piyasası Kanunu Doğumla Türk Vatandaşı Olan ve Türk Vatandaşlığından Çıkma İzni İle Ayrılanların İstisnai Durumu

26 XXVI V. Yabancıların Türkiye de Taşınmaz Edinmesi Konusunda Sözleşmelerin Getirdiği Düzen E. Yabancıların Taşınmazlar Üzerinde Miras Hakkı I. Genel Olarak II. Yabancıların Taşınmazlar Üzerinde Miras İktisabına Getirilen Kısıtlamalar Tapu Kanunu Köy Kanunu Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu Mukabele-i Bilmisil Kanunu Vatandaşlıktan Çıkarılanların Miras Hakkı Doğumla Türk Vatandaşı Olan ve Türk Vatandaşlığından Çıkma İzni ile Ayrılanların Miras Hakkı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki 32 Sayılı Kararname III. Yabancı Tüzel Kişilerin Miras Hakkı F. Yabancının Maddî Olmayan Mallar Üzerindeki Hakları I. Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Haklar II. Sanayi Mülkiyet Hakları İhtira Beratı Markalar G. Şahsın Hukuku ve Aile Hukuku Bakımından Yabancılar Ü ç ü n c ü K ı s ı m YABANCILARIN SİYASÎ HAKLARI Yabancıların Siyasî Hakları Bibliyografya Kavram İndeksi Çok Taraflı Sözleşmeler İndeksi Kanunlar İndeksi

27 XXVII AB. Ad. Der. AET AİHM AHFD Any. AT ATKD Bkz. : Avrupa Birliği : Adalet Dergisi KISALTMALAR : Avrupa Ekonomik Topluluğu : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi : Ankara Hukuk Fakültesi Dergisi : Anayasa : Avrupa Topluluğu : Avrupa Topluluğu Kararlar Dergisi : Bakınız C. : Cilt D. : Düstur dn. Düs. DPT DYYK EHVHK FSEK HUMK Int.Leg.Mat. İHFD Ka. Ta. KHK. İBD İbid. İBK. İ.Ü. MHB MÖH-UK MTA ÖÖKK PK : dipnotu : Düstur : Devlet Planlama Teşkilatı : Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu : Ecnebilerin Hak ve Vazifeleri Hakkında 1330 Tarihli Muvakkat Kanun : Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu : Hukuk Usulü Mahkemeleri Kanunu : International Legal Materials : İstanbul Hukuk Fakültesi Dergisi : Kabul Tarihi : Kanun Hükmünde Kararname : İstanbul Barosu Dergisi : Aynı yerde : İhtira Beratı Kanunu : İstanbul Üniversitesi : Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni : Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun : Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü : Özel Öğretim Kurumları Kanunu : Pasaport Kanunu

28 XXVIII PPK RG SBFD RKD SSMHK TC TCK TETK Ter. TMK TPKKH TTK Tu-Tek TVK YÇİHK YHD. YHGK YİSHK YSTK YSÇK YŞHK YKD : Petrol Piyasası Kanunu : Resmî Gazete : Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi : Resmî Kararlar Dergisi : Sigorta Şirketlerinin Murakabesi Hakkında Kanun : Türkiye Cumhuriyeti : Türk Ceza Kanunu : Turizm Endüstrisini Teşvik Kanunu : Tertip : Türk Medeni Kanunu : Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında : Türk Ticaret Kanunu : Turizmi Teşvik Kanunu : Türk Vatandaşlığı Kanunu : Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun : Yargıtay Hukuk Dairesi : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu : Yabancıların İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun : Yabancı Sermaye Teşvik Kanunu : Yabancı Sermaye Çerçeve Kararnamesi : Yabancı Şirketler Hakkında Kanun (1330 tarihli) : Yargıtay Kararları Dergisi