MEKANSAL GELİŞME. Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Raportör: Yrd. Doç. Dr. Enver Erdinç Dinçsoy

Transkript

1 MEKANSAL GELİŞME Özel İhtisas Komisyonu Raporu Raportör: Yrd. Doç. Dr. Enver Erdinç Dinçsoy Rapor içinde belirtilen görüşler komisyon katılımcılarının ve raportörün görüşlerini yansıtmaktadır. Bu görüşler Trakya Kalkınma Ajansı nı bağlamamaktadır.

2 İÇİNDEKİLER ŞEKİLLER... 3 TABLOLAR GİRİŞ MEVCUT DURUM Dünyada Genel Durum ve Gelişme Eğilimleri Türkiye de Genel durum ve Gelişme Eğilimleri Bölgede Genel Durum ve Gelişme Eğilimleri GZFT ANALİZİ VE REKABET GÜCÜ DEĞERLENDİRMESİ Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler PLAN DÖNEMİ PERSPEKTİFİ Bölge Planı Vizyon ve Tematik Gelişme Alanı Önerileri Yılı Bölge Planı Hedefleri Hedeflere Dönük Temel Amaç ve Politikalar Temel Amaç ve Politikalara Dönük Eylemler ve Uygulama Stratejileri SONUÇ VE GENEL DEĞERLENDİRME EKLER

3 ŞEKİLLER Şekil 1: İl ve İlçe Bazında Trakya Bölgesi Haritası Şekil 2: Trakya Alt Gelişme Bölgeleri Haritası Şekil 3: Trakya Bölgesi Gelişim Şeması Şekil 4: Bölgelerin Bütünleşmesi TABLOLAR Tablo 1: TR21 Trakya Bölgesinde Nüfusa Göre Merkezler Kademelenmesi Tablo 2: İşletme Sayıları ve Büyüklüklerinin Oransal Mukayesesi (2003 Yılı verileri)

4 1. GİRİŞ Bir ülke, bölge veya şehir hakkında inceleme veya araştırma yapıldığında, çalışmanın hedeflenen amaca en kısa ve doğru yoldan ulaştırması veya sorunları çözmesi beklenir. Burada, en kısa ve doğru yoldan kasıt çalışmanın kapsadığı zaman süresini ve uygulanabilirliğini olabildiğince optimize etmektir. Örneğin, kısa vadeli bir çalışma planı için kısa vadeye uygun hedeflerin saptanması, saptanan kısa vadeli hedeflere uygun projelerin yapılması ve sonuca ulaştıracak parametrelerin gerçek, doğruluğu ispatlanmış veriler ile hesaplanması gerekir. Günümüzde yürütülmekte olan çeşitli projelerin beklentilerin gerisinde kalmasının veya beklenen verimi verememesinin altında yatan sebepler bu döngü içerisinde kolayca tespit edilebilir. Bir planlamanın hedeflerine ulaşabilmesinin veya ulaşamamasının sebepleri için incelenmesi gereken konu başlıkları ortaktır ve özetleyecek olursak: i) İhtiyaçların doğru belirlenmesi ve faydalarına inanılması, ii) iii) iv) Uygulanabilir olması ve kaynakların doğru seçimi, Güçlü bir yönetim ve kararlı bir takım çalışması, Gelişmeleri takip edebilme ve değişmelere uyum sağlayabilmektir. Bu yapmış olduğumuz özet aslında sürecinin ne kadar zor ve detaylı bir iş olduğunu da bizlere göstermektedir. İhtiyaçların doğru belirlenmesi, birincil olarak, yapılacak çalışmanın ne kadar büyük olacağı sorusunun cevabının bulunmasını ifade etmektedir. Büyük projeler, özellikle bölgesel düzeydeki projeler, beraberinde büyük riskler ve büyük beklentiler getirir. Büyük proje eşittir riskli proje sıkça belirtilen bir kavramdır. Bu noktada yapılan veya yapılacak bir mekânsal çalışmaların faydalarına bu çalışmaların odağındaki insan guruplarının inandırılması ve desteklerinin alınması planlamanın en zor ayaklarından biridir. Bu yüzden hedef kitlenin diğer bir deyişle yerel halkın çalışmaların içinde yer alması zor ancak çalışmaya olan inancı artıracak bir husustur. Hem yöneticiler hem de bilim insanları tarafından küreselleşen dünyada yerelleşmenin önemi sıkça vurgulanmakta ve akademik çalışmalarda atıflarda bulunulmaktadır. Öncelikli olarak sorulması gereken soru: Küreselleşen ne ve nasıl yerelleşecek? Gerçek manada küreselleşen tek şey bilgi dir. O zaman yapılması gereken de bilginin yerelde etkin bir şeklide kullanılması ve uygulanmasıdır. Yol ve yöntemler ülkeden ülkeye, bölgeden bölgeye ve hatta aynı bölgedeki şehirden şehre farklılıklar gösterebilmekte ve çeşitlenmektedir. Bunun sebebi, 4

5 aynı şeylere ihtiyaç duyan aynı bölgedeki iki ayrı şehrin farklı kaynaklara, çevresel faktörlere, sosyo-ekonomik imkânlara sahip olmasıdır. Yani her mekânın potansiyeli ve bunu fırsata çevirme imkânı farklılık gösterebilir. Bu farklılıkların, mekânların kalkınmasında ve gelişiminde kullanılarak fırsata çevrilmesini sağlayacak ve hedef kitleye ulaştıracak olan ise yöneticiler ve onların sergileyeceği güçlü yönetimlerdir. Güçlü yönetimler de gerekli mali desteğe, deneyime ve ileri görüşlülüğe ve bunu sağlayacak organizasyon yapısına (takım çalışmasına) sahip olmakla mümkün olabilmektedir. Finansal piyasalar ile reel piyasaların oldukça iç içe girdiği ve çevresel faktörlerin giderek daha belirleyici olduğu günümüzde, yöneticilerin düşünmesi ve önlem alması gereken risklerin sayısı da doğru orantılı olarak artmaktadır. Her ne kadar gelişmeleri takip etmek yöneticiler ile ilgili olsa da değişmelere uyum sağlayabilmek, planın boyutu ve kapladığı mekânsal büyüklüğü ile yakından ilgilidir. Genelde planların esnekliği büyüklüğü ile ters orantılı olabilmektedir. Yapılacak çalışmalarda, özellikle konu geleceğe ait tahminler içeriyorsa, mekânsal özelliklerinin net bir şekilde ortaya konulması başlangıç noktası olmalıdır. Mekânsal planlama iki şekilde olur ki bunlar teorik ve pratik. Yapılacak mekânsal analizlerde, ister teorik isterse pratik temele dayansın, kullanılabilir bir istatistiğin veya verinin mevcut olmasına ihtiyaç duyulur. Mekânsal analizler topografik veya coğrafik bilimlerden yararlanarak arazi kullanımından çevreye, kentten bölgeye, ekonomiden topluluğa kadar uzanan çok geniş bir çalışma ve araştırma sahasına sahiptir, bu yüzden kapsam ve çalışmanın konu başlıkları net bir şekilde ortaya konması oldukça önemlidir. Geçmişten günümüze ne tür çalışmalar yapılmakta, genelde hangi konular işlenmekte veya araştırmalarda ne tür veri ve araçlar kullanılmakta gibi soruların cevaplarını aramak önemlidir. Mekânsal planlama ve analizlerin diğer bir araştırma alanı da mekânsal gelişme olarak karşımıza çıkmaktadır. Mekânsal gelişme araştırmaları bir bakıma disiplinler arası bir bilim olup genelde kentsel alanlar için kullanılmaktadır. Ancak, sosyo-ekonomik gelişmelerin yayılma etkilerinin büyüklüğü bakımından daha geniş ölçek olan bölgesel düzeyde de yapılmaktadır. Yapılacak çalışmaların statik olmasından kaçınılarak olabildiğince dinamik çalışmalara odaklanılması elde edilecek sonuçların gelecek için daha sağlıklı yorumlanmasını sağlayacaktır. Zaman veya mekân bakımından yapılacak karşılaştırmalı statik çalışmalar da mekânsal gelişme hakkında sağlıklı bilgiler elde edilmesine önemli katkılarda bulunacaktır. 5

6 2. MEVCUT DURUM 2.1. Dünyada Genel Durum ve Gelişme Eğilimleri Herkesin ortak fikirde olacağı bir mekânsal planlama tanımını yapmak zordur. Çünkü planlama mekândan mekâna farklılık göstermekte ve değişik ölçeklerde olabilmektedir, örneğin bölgesel, yerel veya kentsel ölçekler gibi. Günümüzde hızlı bir şekilde büyümekte olan ve karşılaştıkları değişimler sonucunda sürdürülebilir kalkınma hedefleri ile ilgili zorluklar yaşayan şehirlerin sayısı hızlı bir şekilde artmaktadır. Yaşanan değişime basit bir açıklama getirecek olursak, gelişmekte olan ülkelerde kentsel nüfus 2000 yılında 2 milyar iken bu rakamın 2050 ye kadar 5,5 milyarı geçmesi beklenmektedir. Şehirlerdeki ekonominin gelişmesi ile beraber nüfus artışı söz konusu olduğunda, şehir hem yatırım hem de daha yetenekli ve deneyimli iş gücünü çekmeye başlamakta bu da şehrin değişim sürecini hızlandırmaktadır. Ancak, nüfus artışı ekonomik gelişmeden bağımsız gelişen veya doğru orantılı gelişmeyen şehirlerde, özellikle altyapı yetersizliğine bağlı, büyük mekânsal sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Dünyada, kentlerin gelişmesiyle karşılaşılan diğer bir sorun grubu olarak da trafik yoğunluğu, araba park alanlarının yetersizliği ve ulaşım zorlukları karşımıza çıkmaktadır. Kent ekonomisinin hükümet harcamalarından (veya yatırımlardan) vergilere, arazi kullanımından piyasa güçlerine kadar geniş bir yelpazeyi ilgilendirmekte, toplum ve çevre üzerine etkisi bir o kadar da büyük olabilmektedir. Bu kadar geniş bir yelpazeyi kapsaması ve etkilemesi, kentsel kalkınma konularını ve mekânsal planlama araçlarını daha fazla dünya gündemine taşımıştır. Dünyadaki bu gelişmeler yeni kent yaklaşımlarını da gündeme getirmiştir. Bunlardan bazıları: Yavaş Şehir (Cittaslow), Kentsel Ağ (Urban Network), Kentsel İttifak (Urban Alliance), Kentten Kente (City to City veya C2C), Sağlıklı Kentler ve Paylaşan Kentler 1. Örneğin, Yavaş Şehir İtalyanca Citta (Şehir) ve İngilizce Slow (Yavaş) kelimelerinden oluşan bir kelimedir. Türkçede Sakin Şehir anlamında da kullanılmaktadır. Küreselleşmenin şehirlerin dokusunda oluşturduğu değişimin yerelin özelliklerini yok etmesini engellemek için 1 Trakya Kalkınma Ajansı, Vize Vizyon Planı ( 6

7 Slow Food hareketinden ortaya çıkmış, yerel kimliğini ve özelliklerini korumak isteyen kasabaların ve kentlerin oluşturduğu bir birliktir 2. Türkiye de Cittaslow üyesi ilçe ve beldeler bulunmaktadır. Üyeler arasında Muğla nın Ula İlçesine bağlı Akyaka Beldesi, Gökçeada, Perşembe, Seferihisar, Sakarya nın eski Osmanlı evleriyle ünlü tarihi Taraklı ilçesi, Kırklareli nin Vize ilçesi, Isparta nın Yalvaç ilçesi ve Aydın ın Yenipazar ilçesi bulunmaktadır. Büyük ölçekli çalışmalarda veya planlamalarda riskin de büyümekte olduğunu ve bazı durumlarda uygulanabilirliğinin azalabileceğinden bahsetmiştik. Dünyadaki bazı gelişmelere kentsel ölçekte bakmakta ve analiz etmekte fayda görmekteyiz. Ayrıca, bazı konu başlıklarının belirlenmesi hem uygulamaların başarısı üzerine yapılacak tartışmalara netlik kazandıracaktır hem de karşılaştırma yapma imkânımızı artıracaktır. Mekânsal planlama, mekânsal gelişme, kentsel dönüşüm ve ekonomik coğrafya gibi bazı önemli konu başlıklarını incelemek faydalı olacaktır. Önemli bir örnek olarak çok yüksek bir nüfusa sahip olan Hindistan verilebilir. Hindistan ın tüm şehirlerinde karşılaşılan en önemli sorun, kırsal alanlardan özellikle kentsel alanlara, metropollere ve eyalet başkentlerine ani ve büyük ölçekli göç akınlarının olmasıdır. Konut sayısının yetersizliği Hindistan ın her şehrinde neredeyse yüzde elli nüfusun gecekondu mahallelerinde yaşamasına sebep olmuştur. Yeni bir gecekondu mahallesi kurulduğunda ilk önceleri şehrin dışında kalmaktadır. Ancak çok kısa bir süre sonra, şehrin hızlı büyümesiyle bu gecekondu mahalleleri birden şehrin bir parçası haline gelmekte ve bu mekânsal büyüme emlak piyasasının yeni ekonomik hedefi haline dönüşmektedir. Üçüncü aşama diyebileceğimiz nokta ise, arazilerin değerlenmesiyle bu alanlarda, gecekondu mahallelerinin yerine, yeni ve lüks apartmanlar yapılarak, bir bakıma kentsel dönüşüm sağlanarak, inşaat firmalarının ve emlakçıların büyük karlar sağladığı alanlar haline gelmesidir. Gecekondu mahallesi sakinleri ise başka alanlara göç etmek zorunda kalmakta ve iktidardan çözüm bekleyen, seçilenlerin oy kaygısı taşıdığı, siyasi bir sorun haline gelmektedir

8 Güney Afrika nın Cape Town 3 şehri için hazırlanan mekânsal kalkınma raporunda birçok şehrin yaşamakta olduğu veya yaşayacağı değişmeler, şehirlerin büyümesine etki eden faktörler, uzun vadeli mekânsal yapı ve stratejiler detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Bu raporda, Şehrin hem doğal olarak hem de dış göç alarak nüfusunun artmakta olduğu, önümüzdeki yıllarda da bu trendin devam edeceği ve şehir nüfusunun artması ile şehirde oluşacak bir takım olumlu ve olumsuz değişmeler özetlenmiştir. Bu konular hızlı kentleşme ile yüzleşen hemen hemen tüm kentlerde ortak konular olmasına rağmen yaratacağı etkinin büyüklüğü ve şiddeti farklı olmaktadır. Suç oranının artması, trafik yoğunluğu, kayıt dışılığın artması ve altyapı yetersizliğine bağlı olarak yaşam koşullarının elverişsiz olması ve kötüleşmesi olumsuz değişmelere; daha modern, kent tabanlı ve verimli bir ekonomiye geçiş ise olumlu değişmelere örnek olarak verilebilir. Raporda değinilen diğer bir önemli konu olarak kentin sahip olduğu kültürel ve doğal çevre ile kaynak kapasitesine değinilmiştir. Kentin mekânsal yapısı ile ilgili olarak kentin gelişmelere karşı esnekliği ve adaptasyonu, bölgedeki konumu, doğal varlıkları, çok yönlü erişilebilirlik (kentin sağladığı iş olanaklarına, kaynaklara, fırsatlara vb.), arazi kullanımı ve çevresindeki diğer kentler ile bağlantıları araştırılarak kavramsal bir çerçeve oluşturulmaya çalışılmıştır. Çalışma, geleceğe dönük verdiği anahtar strateji ve politika önerileri ile mekânsal planlama ve büyüme için kentsel bazda güzel bir kılavuz sunmuştur. Hızlı mekânsal gelişme yaşayan kent yapılarında karşılaşılan diğer bir sorun, fabrikalar ve konutlar aynı alanları paylaşmaya başlamasıdır. Hava, gürültü ve su gibi çevre kirliliği yaratan fabrikalar daha da önemli sorun haline gelmiştir. Çözüm için en önemli araçlardan ikisi, yapılarda kapsamlı bir güçlendirme ve kentsel dönüşüm olarak karşımıza çıkmaktadır. Amerika da mekânsal gelişme için yeni bir megapol modeli olarak ortaya çıkan politikada şehirler ve bölgeler arasındaki işbirliğinin oluşturulması hedeflenmektedir. İşbirliği olmadan bölgeler büyüdüğünde, ekonomik koşulları iyileştirmeyip kötüleştirecektir. Bu durum yetersiz bir ekonomik büyümeye doğru giden, sıkışık ulaşım ağları içinde kalmış ve bu bölgelerin ekonomik yaşamını ve hayatını etkileyen şehirler durumuna geleceklerdir. Bu model şu fikir üzerine oturmaktadır; eğer çarpışan bölgelerdeki şehirler beraber çalışırlarsa, bu şehirler yeni bir kent formu yaratabilirler. Böyle bir durumda kentlerin sahip olduğu ekonomik fırsatları ve 3 Spatial Development Framework 8

9 her bir kentin hem kendi hem de bütün bir ulusun küresel düzeyde rekabet gücü artacaktır 4. Makro düzeyde ülkelerin rekabet gücü ne kadar önemli ise, artık bölgelerin de kendi markalarını üretmesi ve hem kendi ulusal piyasalarında hem de uluslararası piyasalarda rekabet gücünün artması elzemdir. Bu noktada üretimden kasıt sadece nihai veya ara malları üretimi değil, turizmden sağlığa, eğitimden danışmanlığa, haberleşmeden pazarlamaya kadar uzanan hizmet üretim fırsatlarının tümü kastedilmektedir Türkiye de Genel durum ve Gelişme Eğilimleri 2000 yılında Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Planı (DOKAP) kapsamında, bölge için Mekânsal Gelişme ve Altyapı ile ilgili kapsamlı bir çalışma DPT Müsteşarlığı ve JICA (Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı) tarafından ortaklaşa yapılmıştır. Kentlerin o dönemki mevcut durumları değerlendirilmiş olup kentsel gelişimi etkileyen etmenler şu başlıklar altında incelenmiştir: Dış Göç Sonucuna Bağlı Nüfus Kaybı, İnsan Kaynaklarının (İK) ve Mali Kaynakların Yetersizliği, Altyapı Geliştirme Sorunları, Coğrafi Koşullar ve Kentsel Gelişmenin Denetimsizliği 5. Bu başlıklar aynı zamanda farklı bölgeler için yapılacak çalışmalarda, kentlerin sahip olduğu avantajların ve dezavantajların değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması gereken konu başlıkları olarak da karşımıza çıkmaktadır. Ülkemizde; Beş Yıllık Kalkınma Planlarında (BYKP) bölgesel boyut her zaman önemli bir yere sahip olmuştur ve dört temel araç kullanılmıştır. Birincisi, sektörel öncelikler ile mekânsal boyutların bütünleştirilmesi ve bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltılarak sürdürülebilir bir kalkınmayı gerçekleştirmektir. Başlıcaları; Doğu Marmara Planlama Projesi, Antalya Projesi, Çukurova Bölgesi Projesi, Güneydoğu Anadolu Projesi Ana Planı (GAP), Zonguldak-Bartın-Karabük Bölgesel Gelişme Projesi, Doğu Anadolu Projesi Ana Planı (DAP) ve DOKAP dır. Entegre bir bölgesel kalkınma projesine dönüştürülen GAP dışında diğer planlar çeşitli gerekçelerle tamamen ya da kısmen hayata geçirilememişlerdir. İkincisi, Kalkınmada Öncelikli Yöreler (KÖY) aracıdır ki bu araç mali önlemlerle sınırlı kaldığı için beklenen sonuçları vermemiştir. Üçüncüsü, il gelişme planlarıdır. Bu planlar, mali kısıtlar yüzünden sınırlı sayıda ilde hazırlanabilmiş; planların uygulanabilmesi için gereken kaynak ve zaman boyutu yeterince tanımlanmamış ve bu planlar mevcut durum, vizyon ve strateji 4 Lincoln Institute of Land Policy (2005), Land Lines, American Spatial Development and the New Megalopolis

10 belirlenmesine rağmen uygulama zeminini bulamamışlardır. Dördüncüsü, araç ise kısaca diğer kalkınma politikalarının bölgesel boyutu biçiminde adlandırılabilir 6. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de bölgesel ve yerel ekonomiler, ekonomik yapılanma içindeki önemini artırmakta ve ekonominin mekânsal organizasyonu açısından kritik bir rol oynamaktadır. Örneğin, rekabetçi ve birbirini destekleyen bölgesel ekonomiler sadece bölgesel üretime değil, ulusal sanayileşme sürecine de büyük katkı sağlayarak, ithal ara mal ihtiyacını azaltacaktır. Bu noktada teknoloji düzeyinin ve yatırımlarının artması süreci kısaltacak bir unsurdur 7. Şenlier (1999) 8 yaptığı bir çalışmada 1980'ler sonrası giderek artan çeşitli ölçeklerdeki teknoloji merkezlerinden ve dünyadaki bazı uzun dönemli projelerin başarısından bahsetmekle birlikte, mevcut şehir fonksiyonlarına tamamen entegre olmuş bir teknokent gelişimine Japonya nın Osaka şehrini örnek vermiştir. Uygulamada, bir metropoliten bölgedeki en uygun teknokenti, mevcut şehir fonksiyonlarını tamamen entegre eden yapıda olması ve bununun mevcut tesislerin avantajlarından yararlanarak planlanması gerekmektedir 9. Ülkemizde ise ancak 2001 de çıkan Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ile tekonkentler aktif bir şekilde faaliyete başlamıştır. Teknokentlerin sağlayacağı faydalar mikro düzeyden makro düzeye kadar geniş bir ağa sahiptir. Genel olarak firmalara sağladığı yararlar, üniversitelere sağladığı yararlar, içinde bulunduğu yöreye (bölgeye) ve ülkeye sağladığı yararlar gibi özetlenebilir 10. Aynı zamanda, Ar-Ge çalışmalarının yapıldığı yerler olarak teknokentler, kentlerin mekânsal planlaması içerisinde yer alması gerekip ve mekânsal büyümede etkili olacak faktörlerden biridir. Sandal ve Gürbüz (2003) 11 ; Mersin şehri için yaptıkları bir çalışmada Mersin in mekânsal olarak gelişmesinin sebebi ve doğurduğu sonuçları araştırmışlardır. Mersin in sürekli olarak 6 T.C. Kalkınma Bakanlığı, Dokuzuncu Kalkınma Planı ( ), 2008 Yılı Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, s.9. 7 Ibid., p Şenlier, N., (1999), Japon Modeli nde Yüksek Teknoloji Merkezlerinin Kentle Bütünleşmesi, Dünya İnşaat Dergisi, Globus Yayıncılık, yıl:16 sayı:179/4. 9 Ibid., p Keleş, M. K., (2007), Türkiye de Teknokentler: Bir Ampirik İnceleme Süleyman Demirel Üniversitesi İşletme Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, 11 Sanda, E. K., Gürbüz, M. (2003), Mersin Şehrinin Mekânsal Gelişimi ve Çevresindeki Tarım Alanlarının Amaç Dışı Kullanımı, Coğrafi Bilimler Dergisi, 2003, 1 (1),

11 sosyo-ekonomik ve mekânsal açıdan geliştiğini ve bu gelişmesini büyük ölçüde I., II., III. ve IV. sınıf topraklar 12 üzerinde gerçekleştirdiğini, şehrin ova tabanındaki gelişiminin yeterince sağlıklı olmadığını çünkü binlerce hektar verimli tarım alanının yok olduğunu tespit etmişlerdir. Mersin in 2013 yılındaki durumuna baktığımızda 2003 yılında tespit edilen durumundan farklı olmadığı ve gelişmenin aynı doğrultuda devam etmiş olduğu görülmektedir. Mekânsal planlama ve büyümenin sebepleri çok çeşitli olabilmektedir. Bunlar hem doğal faktörler hem de sosyo-ekonomik nedenler olmaktadır. Bizim gibi deprem riski fazla olan bir ülkede sosyo-ekonomik faktörler kadar doğal faktörler de mekânsal planlamayı ve büyümeyi etkileyeceği oldukça açıktır. Bölgesel ve kentsel planların ekonomik amaçları genelde ağır basmaktadır ve genelde istihdamı artırıcı özellikleri ön plana çıkmaktadır. Günümüz Türkiye sinde istihdam olanaklarının artırılmasına ihtiyaç duyan birçok bölge bulunmaktadır. Burada istihdam artırıcı planlardan kasıt, genellikle sanayileşme odaklı olmakta ve çevresel boyut göz ardı edilebilmektedir. Bu tür mekânsal planlamalar kentin yapısını değiştirirken bir büyüme kaçınılmaz olmakta ve hava, su, toprak ve bitki örtüsü gibi bazı doğal kaynakların korunması zorlaşmaktadır. Ülkemizde; Çevre ve Şehircilik Bakanlığının kurulması ile köklü yasal ve kurumsal değişiklikler gerçekleştirilmiştir ve kentleşme münferit bir politika alanı olarak tanımlanmıştır. Bu doğrultuda imar mevzuatı da dâhil olmak üzere kentleşme ile ilgili sorunların koordineli ve etkili bir biçimde ele alınması imkânı doğmuştur. Gerek çevre gerek kentleşmenin sürdürülebilirlik teması altında bütünleştirilmesinin yolu açılmıştır. Ayrıca, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı kentleşme ve imar politikası itibarıyla; mekânsal planlama, imar ve kentsel altyapı, kentsel dönüşüm ile coğrafi bilgi sistemleri alanlarında yeni ve önemli işlevler üstlenmiştir Arazi Kullanım Kabiliyet (AKK) Sınıfına göre I., II., III. ve IV. sınıf olarak belirlenen tarım toprakları 13 T.C. Kalkınma Bakanlığı, Dokuzuncu Kalkınma Planı ( ) Yılı Programı, s

12 Bölgede Genel Durum ve Gelişme Eğilimleri Ulusal ölçekte bölgesel ve mekânsal gelişme çerçevesi geliştirilecek, kalkınma ajansları ile işbirliği içinde bölgesel gelişme stratejileri ve planları hazırlanması, alt ölçekli plan ve stratejilerin kapsamı ile ilke ve standartları belirlenmesi Dokuzuncu Kalkınma Planı Stratejisi ( ), Bölgesel Gelişme Politikasının Merkezi Düzeyde Etkinleştirilmesi başlığı altında işlenmiştir. Böylelikle, bölgelerdeki kalkınma ajanslarının etkinliği de artırılmış olacaktır. Trakya Bölgesi, Türkiye'nin kuzey batısında yer alan, Yunanistan ve Bulgaristan'a sınırı bulunan, üç denize birden kıyısı olan tek bölgedir. Bu coğrafik konumu bölgeye birçok avantajlar sağlamakta, önem kazandırmaktadır. Doğusunda bulunan İstanbul un bölgeye sosyo-ekonomik birçok etkisi bulunmaktadır; bu etkilerin bazıları Trakya Bölgesinin ekonomik gelişmesinde olumlu sonuçlar doğururken bazıları ise hem sosyal hem de çevresel tehditler oluşturmaktadır. Trakya'nın, İstanbul'un genişleme etkilerinden ve yapısal dönüşümünden etkilenmemesi mümkün değildir (bkz. Ek-1). İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırmasına göre, TR21 Trakya Bölgesi Tekirdağ (TR211), Edirne (TR212) ve Kırklareli (TR213) illerini kapsamaktadır. Bölgede toplam 83 belediye, 26 ilçe ve 678 köy bulunmaktadır. Yüzölçümü (göller hariç) km 2 dir. Nüfusu 2012 yılı itibariyle dir. 12

13 Kofçaz Lalapaşa Demirköy Süloğlu Yenice Karadeniz Kırklareli Edirne Vize Havsa E-6 Pınarhisar D-100 Saray Babaeski Pehlivanköy Lüleburgaz Çerkezköy Uzunköprü Muratlı Çorlu Meriç Hayrabolu Silivri Tekirdağ M.Ereğlisi İpsala Keşan Malkara İstanbul Enez Şarköy Marmara Denizi Ege Denizi Şekil 1: İl ve İlçe Bazında Trakya Bölgesi Haritası Trakya bölgesinde sanayileşme hareketi 1980 den sonra başlamıştır ve 1990 lı yıllardan sonra hızlı bir sanayileşmenin etkisiyle, Tekirdağ ilinin, Çorlu, Çerkezköy ve Lüleburgaz ilçeleri sanayi bölgeleri haline gelmiş, sağlamış olduğu istihdam olanakları ile çeşitli bölgelerden göç alıp farklı kültürlere sahip bir nüfus yapısı oluşmuştur. Mekânsal gelişme konusu Trakya Bölgesi için kapsamlı bir çalışma alanına sahip olup bölge için net sınırların çizilmesinin ve analizlerinin yapılmasının bazı zorlukları bulunmaktadır. Mekânsal gelişim senaryoları itibariyle, Bölgesinin doğusu sanayi ve hizmet alanları olarak değerlendirilebilecek iken, batısı verimli tarım toprakları ile karakterize edilebilir. Dolayısıyla Bölgenin geleceğe dönük yapılanmasını; Kuzey ve Güneybatı kısımlarında yer alan koruma alanları ve ortasındaki gelişme alanları üzerine kurgulamak mümkündür. Tekirdağ, Kırklareli, 13

14 Çorlu, Lüleburgaz ve Keşan yerleşmelerinin farklı kriterler temel alınarak hizmet fonksiyonlarında ihtisaslaşmaları önerilmektedir (bkz. Ek-2). Bununla birlikte, Çerkezköy ün Bölgenin sanayi merkezi konumunda olması öngörülmektedir. Ayrıca, Edirne başta olmak üzere Bölgenin doğal ve kültürel varlıkları açısından zengin olan yerleşim alanları kültürturizm merkezleri olarak kurgulanmaktadır. 14 Bölgenin ulaşım altyapısı bulunduğu coğrafik konumu itibariyle geliştirilmesi gerekmektedir. Ulaşım alanında yapılacak yatırımlar aynı zamanda bölgenin lojistik potansiyelinin kullanılabilmesi için gereklidir. Bölgenin mekânsal planlaması, bölgenin mekânsal gelişimi ile doğru orantılı olarak, hızlı bir şekilde yapılmalı bölge mekânsal analizi doğrultusunda da geliştirilmelidir. Bölgedeki hem ekonomik kalkınmanın devamı için hem de insanların yaşam kalitesinin devamı açısından enerji kritik öneme sahiptir. Bölge güçlü bir enerji altyapısına sahiptir. Bölgede orta vadede üretim dengesini etkileyecek bir enerji arz açığı beklenmemesine rağmen enerji iletim altyapısı bakımından yeni kurulan Organize Sanayi Bölgeleri nde (OSB) görülen eksikliklerin giderilmesi gerekmektedir. 15 Planlı kentsel ve kırsal gelişmenin sağlanması bölgenin öncelikli hedefi olmalıdır. Kentsel ve kırsal alanlardaki kalkınmanın dengeli olması sürdürülebilir hedefler açısından da gereklidir. Hızlı ve ani nüfus artışı risklerinin iyi hesaplanarak istihdam ve ulaşım eksenlerine dayalı mekânsal planlamalar yapılmalıdır. Her ne kadar ulaşımın lojistik ve ticaret açısından önemi ağır bassa da, şehir içi ulaşımın da büyük bir sorun olmadan önce kentsel planlamaların içine dâhil edilmesi, derinlik kazandırılması şarttır. Bu bağlamda yeni şehircilik, smart growth, veya daha düşük enerji kullanımı, toplu taşıma sistemleri ve azaltılmış kirlilik için compact city gibi anlayış ve akımları başta yerel yönetimler olmak üzere diğer ilgili tüm kurumlarca gündeme alınması gereklidir. Planlı kentsel ve kırsal gelişmenin sağlanması için yerel yönetimler ve diğer ilgili kurumlarca alınması gerekli tedbirler ise Trakya Bölge Planı nda şu şekilde belirtilmiştir: 1. 1/ Ölçekli Ergene Havzası Çevre Düzeni Planı doğrultusunda kentsel ve kırsal alanlarının etkin bir mekânsal planlama doğrultusunda yapılanmalarının 14 Trakya Kalkınma Ajansı (2010), TR21 TRAKYA BÖLGE PLANI , s.9. ( 15 Ibid., s

15 sağlanmasında yerel yönetimlere destek verilecektir. Bu kapsamda oluşan altyapı ihtiyaçları ilgili yerel yönetimler tarafından giderilecektir. 2. Bölge kentlerinin kalifiye işgücü ve girişimcilerce tercih edilmesinin sağlanması yanında, Bölge halkına kaliteli bir yaşam imkânının sunulması amacıyla kültürel ve sosyal donatı alanlarının geliştirilmesine yönelik girişimler desteklenecektir. 3. Kırsal alanda yaşam kalitesinin arttırılması amacıyla yol, içme suyu, kanalizasyon gibi teknik altyapılar ile eğitim, sağlık gibi kamu hizmetlerinin niteliğinin arttırılmasına yönelik yerel yönetimler ve kamu kuruluşları tarafından yapılacak girişimlere destek verilecektir. Bu kapsamda yerel yönetimlere, planlama süreçleri yanında hibe ve kredi olanakları konularında da teknik destek sağlanacaktır. 4. Yerleşim yeri planlamalarında Bölgenin önemli bir kısmının deprem bölgesi olması yanında sel gibi diğer doğal afet riskleri de göz önünde bulundurularak risk yönetim planları hazırlanarak gerekli tedbirler alınacak ve bu kapsamda toplumda farkındalık oluşturucu faaliyetler, başta il afet acil yardım müdürlükleri ile yerel yönetimler koordinesinde yürütülecektir. 1/ ölçekli Trakya Alt Bölgesi Ergene Havzası Revizyon Çevre Düzeni Planı nda TR21 Trakya Bölgesinde kademeli merkez yerleşimler beş grupta kurgulanmıştır (Tablo 1). Bu çerçevede; III. ve IV. Kademe Kentsel Merkezler orta merkez karakteri taşımaktadır. Bu grup da, sanayi üretimine olduğu kadar tarımsal sanayi türünde faaliyet gösteren merkezler de olabilmektedir. V. Kademe Kentsel Merkezler ise, temelde kırsal alanlara kentsel hizmetler vermek üzere donatılacak alt merkez karakteri taşıyan yerleşimlerdir. Burada önemli olan, önerilen merkezlerin Tekirdağ merkezli yığılmayı Bölge geneline dağıtması ve kır-kent arası kutuplaşma gidermesine yönelik beklentidir. Merkez kademelenmesinde, Tekirdağ ili I. derece merkez kademesinde bir hizmet merkezi olarak öngörülmektedir. Fakat Bölge genelinde bugüne kadar süregelen Tekirdağ merkezli gelişmenin dengeli dağılabilmesi için, Edirne, Kırklareli il merkezleri ve Keşan, Lüleburgaz, Çorlu, Çerkezköy ilçeleri II. Kademe Merkez olarak geliştirilecektir. Edirne ve Kırklareli illeri, mevcut durumlarına paralel olarak çevre ilçe ve kırsal merkezlere hizmet edecek ticaret-hizmet, eğitim merkezleri olarak önerilmektedirler. Edirne il merkezine, Kırklareli il merkezinden farklı olarak hizmet merkezi kimliği dışında, sahip olduğu tarih turizmi potansiyeli, sağlık hizmetleri ve önemli stratejik 15

16 konumu sebebi ile global ölçekte geliştirilecek marka kent fonksiyonu yüklenmiştir. Bu doğrultuda kentte kültürel turizm canlandırılacak ve kentin uluslararası bir çekim noktası olması sağlanacaktır. Keşan ve Lüleburgaz ise, Bölge içindeki konumlarına, ana ulaşım akslarının üzerinde bulunmaları ve eğilimlerine (mevcutta da II. kademe merkez olmaları) paralel olarak II. Kademe Merkez olarak önerilmişlerdir. Diğer yandan Lüleburgaz ilçesinin, II. derece merkez olarak önerilmesi, Lüleburgaz uzantılı yayılma sürecine giren Çorlu Çerkezköy aksının gelişimin de sınırlandırıcı rol oynayacaktır. Son olarak, günümüzde de III. ve IV. Kademe merkezler arasında yer alan Babaeski, Saray, Vize, Hayrabolu, Malkara ve Uzunköprü ilçeleri tarımsal özelikleri ile ön plana çıktıkları için, öncelikle çevrelerindeki kırsal merkezlere hizmet verecek III. derece merkezler olarak önerilmişlerdir. Marmara Ereğlisi, Muratlı ve Havsa ise III. Kademe Merkezler olarak geliştirileceklerdir. 16 Tablo 1 TR21 Trakya Bölgesinde Nüfusa Göre Merkezler Kademelenmesi 17 I. Kademe Kentsel Merkez II. Kademe Kentsel Merkez III. Kademe Kentsel Merkez IV. Kademe Kentsel Merkez V. Kademe Kentsel Merkez Çorlu ( ) Lüleburgaz (130,375) Uzunköprü (70,977) Pınarhisar (20,338) Demirköy (9,128) Edirne ( ) Kırklareli (83.378) Babaeski (51,815) Vize (30,348) Enez (10,714) Tekirdağ (161,136) Keşan (77.442) Malkara (56,484) M.Ereğlisi (16,970) Meriç (16,959) Çerkezköy (131,723) Hayrabolu (36,942) İpsala (30,240) Pehlivanköy (4,586) Muratlı (25,962) Havsa (21,533) Lalapaşa (8,406) Saray (44,530) Süloğlu (9,474) Kofçaz (3,288) Şarköy (29,395) 16 Ibid. 17 Alıntı: Trakya Kalkınma Ajansı (2010), TR21 TRAKYA BÖLGE PLANI , s. 132 (Kaynak: 1/ Ölçekli Trakya Alt Bölgesi Ergene Havzası Revizyon Çevre Düzeni Planı) 16

17 Trakya Bölgesi nin kendi iç dinamiklerinden kaynaklanan değişimi kadar, daha önce de bahsettiğimiz üzere, İstanbul gibi bir metropole komşu olmasından kaynaklanan dış dinamiklerden kaynaklanan değişmeler olmaktadır. İstanbul; içinde bulundurduğu pek çok faktörden dolayı, mekânsal bazda en çok çalışmanın yapıldığı şehir durumundadır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı nın İstanbul un mevcut sorunlarının çözümü, mekânsal gelişiminin ve kalkınmasının sürdürülebilir bir temele oturtulması ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesi için 1/ ölçekli İstanbul Çevre Planı hazırlanmıştır. İstanbul un batıda Çorlu-Çerkezköy-Tekirdağ, doğuda İzmit ve güneyde Yalova ya kadar yayılması, içinde bulunduğu coğrafyada ekonomik çıkarların çevresel çıkarlara nasıl baskın çıktığının göstergesi olarak görülmelidir 18. Bu yayılma sonucunda İstanbul İli ve Marmara Bölgesi düzeyinde çok merkezli ve dengeli bir mekânsal gelişme modeline ihtiyaç duyularak; Çevresel, toplumsal ve ekonomik sürdürülebilirlik ilkeleri doğrultusunda özgün kültürel ve doğal kimliğini koruyarak gelişen, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip bilgi toplumuna dönüşen yaşam kalitesi yüksek bir İSTANBUL şeklinde bir vizyon ortaya konulmuştur 19. Ayrıca İstanbul için yapılan bu çalışmada hem bölgesel ölçekte hem de civar kentler için bazı roller öngörülmekte ve İstanbul odaklı yığılmanın yayılarak hafifletilmesi amaçlanmaktadır. Örneğin, Trakya ile Güney-Batı Marmara Alt-bölgelerinin kendi alansal gelişmelerini, doğal ve dengelerini koruyarak, tarıma ve tarıma dayalı sanayi ile turizm ve hizmet sektörlerine yönlendirmeleri öngörmektedir 20. Fakat bu öngörülerin Trakya Bölgesi gerçekleri ile ne kadar örtüştüğü ayrı bir araştırma konusu olarak ele almak gerekmektedir. Gelişmeler, Trakya Bölgesi üzerindeki nüfus ve sanayi baskısının artacağını işaret etmektedir. Bu baskının artmasında Tekirdağ'da faal olarak çalışan iki adet limanın bulunması, Bölgedeki altyapısı tam olan OSB'lerin ve diğer sanayi bölgelerinin yeni yatırımlara uygun olması ve bunun yeni istihdam olanakları yaratacak olması etkili olacaktır. Şu ana kadar göçle ilgili 18 İstanbul Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı, 1/ Ölçekli İstanbul Çevre Düzeni Planı ( 19 Ibid. 20 Ibid 17

18 ciddi bir sosyal sorun yaşanmamasına rağmen, çevre kirliliği, Trakyalıların üzerinde yoğun olarak tartıştıkları önemli konulardan bir tanesidir. Özellikle Çorlu-Çerkezköy-Lüleburgaz hattında yüksek miktarlarda su kullanan sanayi üretim yerlerinin, yer altı sularını ucuza kullanabilmesi, Bölgede kirliliği hat safhaya ulaştırmıştır ve tedbirlerin alınmasını gerekli kılmaktadır. Tablo 2 de hem Türkiye nin hem de bölgenin işleteme büyüklükleri (da) verilmiştir. TR2 Tarım Master Planı na göre bölgedeki işletme büyüklükleri sadece 0-50 da aralığında yüzdelik payı düşüktür (%65 e karşılık %37). Ancak 0-50 da aralığının ortalamasını gösteren değer bakıldığında, bölgedeki oran daha yüksektir (%19,5 e karşılık %25,3). Tablodan anlaşılacağı üzere bölgedeki işletmeler Türkiye ortalamasının üzerinde bir arazi büyüklüğünde (da bazında) faaliyet göstermektedir. Tablo 2 İşletme Sayıları ve Büyüklüklerinin Oransal Mukayesesi (2003 Yılı verileri) Türkiye TR21 İşletme Büyüklüğü (da) İşletme Sayısı % Ortalama İşletme Büyüklüğü (da) İşletme Sayısı % Ortalama İşletme Büyüklüğü (da) , , , , , , , , , ,2 Toplam İşletme Sayısı Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, TR2 Batı Marmara Tarım Master Planı, GZFT ANALİZİ VE REKABET GÜCÜ DEĞERLENDİRMESİ GZFT (Güçlü-Zayıf-Fırsat-Tehdit) veya SWOT analizi incelenen bölgenin, kurum veya kuruluşun, sürecin veya durumun iç ve dış etkenleri dikkate alarak yapılan bir tekniktir. GZFT, incelenen olgunun güçlü yönlerinden ve fırsatlardan en üst düzeyde yararlanacak, tehditlerin ve zayıf yanların etkisini en aza indirecek plan ve stratejiler geliştirmeyi amaçlar. Mekânsal Gelişme Özel ihtisas komisyonu çalışmaları sonucunda bölgenin GZFT analizi çıkarılmıştır. Elde edilen sonuçlar aşağıda sıralanmıştır (bkz. Ek-3)

19 3.1. Güçlü Yönler A) Sosyo-ekonomik i) Hoşgörü ii) Bireysellik iii) Demokrasi kültürünün yerleşmesi iv) Suç Oranının Düşük Olması v) İnsana Saygı vi) Eğitim Düzeyi vii) Güvenli Bir Bölge Olması viii) Farklı Sektörlerin Varlığı ix) Ekonomik Güçlülük x) Sektörel Çeşitlilik xi) Gelişime Açık Olması xii) Eğitim Düzeyi Yüksek Yerel Halkın Varlığı B) Tarım ve Hayvancılık i) Tarımsal Verimlilik ii) Hayvanların Hastalıktan Ari Bölge İçinde Olması iii) Tarımsal Ürün Çeşitliliği C) Doğal ve Kültürel Kaynaklar i) Kültürel Kimlik (UNESCO Listesine kabul edilmiş değerlerimiz) ii) Yer altı zenginliği iii) Tarihi Miras iv) Kültürel Değerlerin Varlığı v) Doğal Kaynakların Varlığı vi) Doğal Güzellikler (Longoz Ormanları, Lagünler, Saros) D) Coğrafya ve İklim i) Uygun Coğrafi Koşullar ii) İstanbul a ve Avrupa ya yakınlık iii) İstanbul a Yakınlık iv) Üç Tarafının Denizlerle Çevrili Olması v) Mikroklimatik Alanların Varlığı vi) Biyolojik Çeşitlilik ve Endemik Türlerin Varlığı 19

20 vii) Üç Farkı Floristik Bölgenin Kesişme Noktasında Yer Alması viii) Ulaşım Ağı 3.2. Zayıf Yönler A) Kentsel i) Altyapı Eksikliği ii) Kentsel Donatıların Yetersizliği iii) Çarpık Kentlileşme iv) Turizm Destinasyonlarının Eksikliği B) Sosyal, Ekonomik ve Kültürel C) Ulaşım D) Çevre E) Diğer i) Plansız Sanayileşme ii) İki Yönlü Göç (Nüfus Artışı Yok) iii) Bölgeler arası Ekonomik Düzey Farklılığı iv) Hizmet Sektörünün Yetersizliği v) İstem Dışı Kontrolsüz Göç vi) Sosyokültürel Mekân ve Etkinliklerinin Eksikliği vii) Aidiyet Eksikliği viii) Tarihi Değerlere İlgisizlik ix) Beyin Göçü x) Müteşebbis Ruh Eksikliği i) Transit Geçiş ii) Ulaşım Sisteminde Rekabetin Olmaması iii) Deniz Ulaşımından Yeterince Yararlanılamaması i) Çevre Sorunları ii) İstanbul a Yakınlığı iii) Doğal Afet Riski i) Siyasi Güç ii) Örgütlenme Eksikliği iii) Markalaşmış Bir Ürünün Eksikliği 20

21 iv) Tanıtım Eksikliği 3.3. Fırsatlar A) Coğrafik Konum i) Sınır Kapılarına Yakınlık ii) İstanbul a Yakınlık iii) Kuzey Bölgesinin Depreme Dayanıklı Olması iv) 3 Denize Kıyı Olma B) Doğal Kaynaklar i) I. sınıf tarım arazilerine sahip olma ii) Ormanlar iii) Ekolojik Çeşitlilik iv) Su Kaynakları (bkz. Ek-4) v) Doğal Zenginlik vi) Korunan Alanların Varlığı C) Kültür ve Turizm D) Diğer i) Turizm Potansiyeli ii) Yerel Değerlerin Kaybolmaması iii) Kozmopolit Yapı iv) Kültürel Zenginlik v) Trakya Mutfağı vi) Festival ve Şenlikler vii) Tematik Turizm Olanakları (Kültürel, Tarımsal, Kırsal, Doğal, Sağlık) i) Ulaşım ii) Üniversitelerin Varlığı 3.4. Tehditler A) Coğrafi Konum ve İklim i) İstanbul a Yakınlık ii) Küresel Isınma iii) Uluslararası Sınırlara Yakınlık B) Çevre ve Doğal Kaynak 21

22 i) Su Kaynaklarının Kirliliği ii) Su Baskınları ve Doğal Afetler iii) Çevre Kirliliği iv) Çevre Koruma Bilincinin Yetersizliği v) Su Kaynaklarının İstanbul a Akıtılması vi) Doğal ve Kültürel Değerlerin Tehdit Altında Olması C) Tarım ve Sanayi i) Tarım Topraklarının Amaç Dışı Kullanılması ii) Bilinçsiz Tarım (Aşırı sulama ve kimyasal ilaç kullanımı) iii) Tarım ve Hayvancılığın İvme Kaybetmesi iv) Sanayi Sektörünün Artması v) Altyapı Eksiklikleri D) Diğer i) Hızlı Nüfus Artışı ii) Beyin Göçü 4. PLAN DÖNEMİ PERSPEKTİFİ 4.1. Bölge Planı Vizyon ve Tematik Gelişme Alanı Önerileri Sorunlar: Bilinç eksikliği, Farkındalık, Çevre Kirliliği, Altyapı, Plansız Kentleşme, Su Kaynaklarının Kirliliği, Değerlerin Çöküşü, Her Alandaki Kayıplar, Kentlileşememe, Göçler, Kültürel/Sosyal Alanların Yetersizliği Beklentiler: Huzur, Sağlıklı Çevre, Yaşanabilir Kentler, Marka Kent, Yaşama Saygı, Dinamik Kentler Potansiyeller: İnsan, Ekolojik Çevre, Coğrafyası, Tarımsal Altyapı, İstanbul a Yakınlık ve Sınır Kentleri, Beşeri Kaynaklar, Yer altı Zenginlikleri, Tarihi ve Kültürel Zenginlik Engeller: İki Sınır, Sanayinin Gelişi, Beyin Gücü, Odak Noktası Eksikliği, İhtiyaçların Doğru Belirlenememesi Komisyon çalışmaları sonucunda ortaya konulan vizyon cümleleri aşağıda verilmiştir. A) İnsan Odaklı Doğal, Kültürel ve Tarihi Değerlerinin Farkında, Sosyoekonomik Mekânsal organizasyonunu Tamamlamış Yaşanabilir TRAKYA 22

23 B) Bölgesel ve yerel ölçekte, doğal, kültürel değerlerini koruma kullanma dengesi içinde sürdüren ve mekânsal gelişimini bu temel üzerine kurgulayan, tüm kesimler için erişilebilir, bilinçli, mutlu ve huzurlu insanların var olduğu bir TRAKYA C) TRAKYA farkında, farkındalık yaratacak D) İnsan odaklı gelişimi teşvik eden, değerler sistemine saygı gösteren, kentlilik gereksinimlerini karşılayan mekânsal gelişimi sağlamak E) Değerlerinin farkında, kentlileşmiş TRAKYA F) Misyonunu gerçekleştirmiş bir TRAKYA G) Sürdürülebilir gelişme çerçevesinde kırsal alan ve kentsel alanda sosyoekonomik mekânsal organizasyonunu tamamlamış, yaşanabilir bir TRAKYA H) Tarımsal ve kentsel yaşantının, özgün kültürel değerlerinin, huzurlu, sağlıklı, yaşanabilir ve sürdürülebilir yaşamların oluştuğu çevre TRAKYA İ) Yaşam döngüsünü değerleriyle tamamlayan bir TRAKYA Yılı Bölge Planı Hedefleri 2023 Yılı Bölge Planı hazırlanması sürecinde bölgedeki mevcut durumun analizi haricinde bazı konularda geleceğe dönük detaylı değerlendirmeler ve bu konular ile ilgili çalışmaların yapılması faydalı olacaktır. Gelecek ile ilgili mekânsal gelişme plan ve stratejileri belirlenirken veya bazı dışsal etkiler değerlendirilirken bütün parametrelerin bilinmesi ve bu doğrultuda bir sonuca ulaşılması imkânsızdır. Bu bakımdan Trakya Bölgesi için bazı önemli soruların sorulması ve bu doğrultuda bazı cevapların aranması planlamanın daha sağlıklı olmasına katkı sağlayacaktır. Bölge için ulaşım ağları büyük bir öneme sahiptir. Mevcut durum için var olan ulaşım aksları kullanılarak İstanbul ile iletişim ve ulaşım kurgulanmalıdır. Bu bağlamada karayolu kadar tren ve denizyolunun, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde, bölgede lojistik sektörünün ve ticaretin gelişmesi açısından değerlendirilmelidir. Ancak, yeni gelişme akslarının geçiş güzergâhları üzerindeki etkilerinin risk (mekânın sosyo-ekonomik yapısını nasıl etkileyeceğinin) değerlendirmeleri yapılmalıdır. 23

24 Şekil 2: TR21 Trakya Bölgesi ve İstanbul Etkileşimi Diğer önemli bir soru bölgenin nasıl bir cazibe merkezi haline geleceğinin belirlenmesidir. Bölgede boş sanayi alanları bulunmakla birlikte, merkezi politikalar (Destek ve teşvik), yerel çözümler, İK ve eğitim konuları toplumsal fayda gözetilerek çalışmalar yapılmalıdır. Bölge için yapılacak çalışmalarda katılımcılık unsuru göz önünde bulundurulması gereken diğer bir husustur. Bölgenin cazibe merkezi olması için yapılacak çalışmalara bölge içinden, yurt içinden ve yurt dışından, özellikle AB nin gözünden yapılan değerlendirmelere dikkat edilmelidir. AB açısından bölgenin yatırım yapılabilir bir yer olarak görülmesi bölgenin yeni mali kaynaklara sahip olma ve cazibe merkezi haline gelme sürecini hızlandıracaktır. Yapılacak çalışmalara özellikle üreten insanların dâhil edilmesi, üniversiteler, Ajans başta olmak üzere diğer kamu kurum ve kuruluşlarının desteklerinin alınması ve aradaki koordinasyonun sağlanması gerekmektedir. Üniversitelere yüklenebilecek diğer bir rol ise her alanda kullanılan ve ihtiyaç olan teknolojinin geliştirilmesine öncü olmalarıdır. Bu noktada, bölgede teknoloji üniversitesinin kurulmasında Lüleburgaz ın aday olması değerlendirilmesi gereken oldukça önemli bir projedir. 24

25 Bölgenin mekânsal gelişimi ve bu gelişimin hedeflere dönük planlanmasının yapılabilmesi için Alt Gelişme Bölgeleri ve Bölgelerin Bütünleşmesi ve Yerleşim Kademelenmesi aşağıda gösterildiği şekilde belirlenmiştir. Alt Gelişme Bölgeleri A) Tematik Mekânsal Alt Gelişme Bölgeleri: i) Ergene Ovasını içeren orta bölüm ii) Istrancaların yer aldığı kuzey bölüm iii) Ganos ve Enez e kadar olan güney bölüm iv) Meriç Kıyısının yer aldığı batı bölüm B) Doğal, Kültürel Kimliğin Baskın Olduğu Alt Gelişme Bölgeleri: Doğu Bölümü C) Sanayi Kimliğinin Baskın Olduğu Alt Gelişme Bölgeleri Bölgelerin Bütünleşmesi ve Yerleşim Kademelenmesi A) 1. Derece Kentsel Merkez: Çorlu-Edirne-Tekirdağ B) 2. Derece Kentsel Merkez: Lüleburgaz-Kırklareli-Keşan-Çerkezköy C) 3. Derece Kentsel Merkez: Uzunköprü-Babaeski-Malkara-Hayrabolu-Muratlı- Saray-Şarköy D) 4. Derece Kentsel Merkez: Pınarhisar-Vize-Marmara Ereğlisi-İpsala-Havsa-Süloğlu E) 5. Derece Kentsel Merkez: Demirköy-Enez-Meriç-Pehlivanköy-Lalapaşa-Kofçaz Haritada gösterildiği gibi (Şekil 2), İstanbul ve onun devamı Çorlu, Çerkezköy ve Lüleburgaz a kadar olan bir sanayi bölgesi bulunmakta ve bu bölgede yeni ıslah OSB ler de yapılmış bulunmakta. Ancak önemli bir nokta olarak, komisyonumuzca bu hat üzerinde Lüleburgaz Yeşil Hat olarak değerlendirilmekte ve 1/ ölçekli plan da bu hattın ötesine kirletici sanayinin geçmesine izin verilmemektedir. Bu bağlamda bir tampon bölge oluşturulmuştur ve bölgede sanayi için ayrılan alan da belirlenmiş durumdadır. Bu sanayi bölgesi içinde kalan alan aynı zamanda Trakya bölgesinin 2/3 nüfusunu da içinde bulunduran önemli bir yerleşim alanıdır. Bölgede mekânsal gelişme ile ilgili, dünyada kullanılan bir yöntem olan, beş parmak analizi de yapılmıştır (Şekil 3). Haritada gösterilen, sanayi alanın dışında kalan, 5 hattımızın birincisi 25

26 Turizm Kültür Merkezi Kırsal Merkez Hizmet Kırsal Merkez Kültür E-80 D-100 Hizmet Kırsal Merkez Turizm-Doğa Merkezi Koruma Bölgesi kuzey hattı, ikincisi İstanbul-Kırklareli hattı, üçüncüsü orta hat, dördüncüsü İstanbul- Tekirdağ-İpsala hattı, beşincisi Tekirdağ-Şarköy hattıdır (bkz. Ek-5). Ek. Bu 5 hat her bir hattın üzerinde bulunan alanların mekânsal özellikleri ve bu alanlarının birbirleriyle mevcut ve muhtemel etkileşimleri ön planda tutularak belirlenmiş ve sınırları çizilmiştir. Lojistik- Hizmet Hizmet- Lojistik Turizm Balıkçılık Ormancılık Sanayi Depolama Marmara Denizi Karadeniz Ege Denizi Şekil 3: Trakya Alt Gelişme Bölgeleri Haritası 26

27 Şekil 4: Trakya Bölgesi Gelişim Şeması Kuzey Hattı: Karadeniz boyunca uzanan, Vize den ve Saray ın üst kısmından devam edip Demirköy e kadar uzanan ve büyük bir kısmı dağlık ve ormanlık alan olan hattır. Hattın mekânsal özelliklerinden dolayı nüfusu oldukça düşüktür. Nüfusun düşük kalmasında hattın genelinin kırsal alan olması da etkilidir. Trakya Bölgesi geneline bakıldığında da kırsal nüfusu düşük olduğu gözlenmektedir. İstanbul-Kırklareli Hattı: Çerkezköy den başlayan Saray, Vize, Pınarhisar ve Kırklareli olarak devam eden hattır. Bu hat üzerinde de nüfus düşüktür. Hatta Kofçaz nüfus bakımından Türkiye nin en küçük ilçesidir. Sınır ilçesi olan Kofçaz ormanlık alandan bir kaç köyden oluşmaktadır. Pınarhisar da benzer özellik göstermek ile beraber Istrancalar a geçiş kapısı durumundadır. Bunun ile beraber bu iki ilçede ekonomik aktivitenin de az olduğu görülmektedir. Bir kaç hazır giyim atölyesi haricinde önemli bir sanayi veya üretim bulunmamaktadır. Vize ise gelişmeye çalışan bir ilçe olarak karşımıza çıkmaktadır. Aynı zamanda Vize Türkiye de Slowcity olan ilçeler arasındadır. Bu özellik ilçeye mekânsal 27