MOLLANEPES İN ZÖHRE TAHIR HİKÂYESİ NİN METİNLERARASI BAĞLAMDA YENİDEN YAZIMI

Transkript

1 MOLLANEPES İN ZÖHRE TAHIR HİKÂYESİ NİN METİNLERARASI BAĞLAMDA YENİDEN YAZIMI Ahmet GÖKÇİMEN Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Erzurum / TÜRKİYE gokcimen@atauni.edu.tr ÖZET Zöhre Tahır (Tahir ile Zühre) Türkmen halk hikâyelerinin içinde en önemlilerden biridir. Hikâyenin halk arasında masala dönüşmüş biçimleri de mevcuttur. Türkmen klasik edebiyatının büyük temsilcilerinden olan Mollanepes, Zöhre Tahır anlatılarından etkilenerek, bir kısım değişikliklerle hikâyeyi yeniden yazar. Mollanepes in ölümünden yetmiş yıl sonra milli ruhu canlı tutma adına Hocanepes Çarıyev, şairin hikâyesini piyese dönüştürür. Bu incelemede girişte yeniden yazma kavramı ve Türkmenler arasında yaygın olan Zöhre Tahır hikâyesi hakkında bilgi verilecektir. Ardından Zöhre Tahır masalının, Mollanepes in hikâyesinin ve Hocanepes Çarıyev in tiyatro eserinin epizotları verilerek, metinlerarası bağlamda yeniden yazma kavramı çerçevesinde Mollanepes in hikâyesinin yeni bir formla nasıl bir tiyatro eserine dönüştürüldüğü ortaya konacaktır. Sonuçta bir değerlendirme yapılacaktır. Anahtar kelimeler: Metinlerarasılık, Yeniden Yazma, Mollanepes, Hocanepes Çarıyev, Türkmen Edebiyatı REWRITING OF ZOHRE TAHIR STORY OF MOLLANEPES IN THE SCOPE IF INTERTEXUALITY ABSTRACT Zohre Tahir (Tahir ile Zohre) is one of the most important stories among Turkmen folktales. Kinds which were transformed into fairy tale are also available among people. Mollapenes who is one of the great representatives of classical Turkmen literature rewrote the story being influenced by the narrations of Zohre Tahir. Seventy years later the death of Mollapenes Hocapenes Carıyev transformed the story of the poet into stage play in order to keep the national spirit alive. In this study, information will be given about the concept of rewriting and the story of Zohre Tahir which zohre is widespread among Turkmen people in the introduction part. Later on, giving the episodes of Zohre Tahir fairy tale, the story of Mollapenes and stage play of Hocapenes Carıyev; it will be discussed that how the story of Mollapenes was transformed into a stage play with a new form in the scope of intertexuality and in the frame of rewriting concept. Finally, an evaluation will be carried out. Key words: Intertexuality, Re-writing, Mollapenes, Hocapenes Carıyev, Turkmen Literature Giriş 21. yüzyılda yazınsal türlerde sınırların yıkımı başlar. Roman, şiir, tiyatro vd. birçok tür, birbiriyle alışverişe ve diğerinin kalıplarını ve içeriğini kullanmaya çalışır. 20. yüzyıla kadar taşınan katı kalıplarla örgülenmiş türler, postmodernizmle yeni bir biçime ve içeriğe dönüşür. Artık yazınsal ürünlerde tek bir tür ve o türe bağlı içerikten söz etmek mümkün değildir. Parçalanmadan, farklı türleri melezlemeden ve yeniden inşadan söz etmek gerekecektir. Bu sebeple ortaya çıkan ürünlerde tek bir türe bağlı içerik ve şekil ile değerlendirme de ortadan kalkar. Postmodernizmin getirdiği metinlerarasılık sözü edilen durumu en iyi tahlil eden yaklaşımdır lardan itibaren gelişen, Butor, Simon, Robbe Grillet, Sarraute romanlarında görülen Metinlerarasılıkta, metnin bir alıntılar zeminin olduğu onun içeriğin oluşturan parçaların önem kazandığı görülür. Ayrıca her metnin yeniden okunması ve yorumlanması 32

2 Mollanepes in Zöhre Tahir Hikâyesi nin metinlerarası bağlamda yeniden yazımı hususuyla yazınsal ürünlerin değerlendirmesi öne çıkarılır. (Aktulum 1999: 9) Yeniden yazmak, metinlerarası imgelemenin en önemli basamaklarından biridir ve bir eserin yeniden çağa ve gereksinimlere göre inşasını içerir. Yazar ortak bilinçaltına yerleşmiş çok bilinen yapıttan esinlenir ve yapıtın kendi yaşadığı çağa, döneme uyarlanmış okuma biçimini önerir. (Kıran, Kıran 2003:315) Yeniden yazma da farklı bir yazardan alınan metnin yazımından bahsedilebileceği gibi bir yazarın kendi metinini yeniden ele alıp farklı bir içerik ve şekille üretmesi de söz konusudur. Ancak yenidenyazmayı başka yazarlara ait metinlerin, o metinlere ait kesitlerinin yeni bir metinde dönüştürülmesi işlemiyle sınırlamamak gerekir. Yeniden yazmak, düzdeğişmeceli olarak, bir yazarın, metinlerinden birisini yeniden yazması, yazılan bu metnin yeni versiyonu olarak da tanımlanır. Bir yazar, düzeltmek, derinleştirmek vb. amaçlarla kendi yapıtlarından birini de yeniden yazabilir. Bu tanıma en iyi uyan Marguerite Duras ın yapıtlarıdır. (Aktulum 1999: 236) Metinlerarasılıkta yeniden yazmanın önemli bir işlevi de yeni metinde oluşturulan anlamsal dönüşümlerin yakalanabilmesidir. Yani eski metinden alınıp, yenide yazılan kısımların anlam bakımından nasıl bir değişim geçirdiğini belirtmek gerekir. Onların analizinin yapılması lazımdır. Yenidenyazma ile amaçlanan yalnızca alt metinden ana metne geçerken bir yapıtın uğradığı biçimsel ve içeriksel dönüşümleri saptamak değildir. Özellikle söylen durumuna gelmiş bir yapıt ya da yapıttan kimi bölümler yeniden yazılırken ikisi arasında oluşan anlamsal dönüşümlerin neler olduğunu araştırmak gerekir. (Aktulum 2004: 330) Metinlerarasılıkta alıntı, bir metindeki bir kesitin alınarak gizli ya da açık bir biçimde yeniden yazılmasıdır. Yazar, aldığı metni açık ve somut bir biçimde kullanabileceği gibi, kapalı (aşırma) şeklinde de hareket edebilir. Zöhre Tahır da yapılan alıntılar genellikle açık olduğu için burada açık alıntı kavramını biraz daha izahı yapılmıştır. Alıntı açık olduğunda onu saptamak kolaydır, ancak alıntıyı yorumlarken ve tanımlarken daha dikkatli yaklaşmak gerekir: Alıntılanan metnin seçimi, alıntının sınırları, montaj edilme biçimleri, yeni metinde ona verilen anlam alıntının anlaşılması için gerekli unsurlardır.) (Aktulum 1999: 98) Metinlerarasılığın en iyi gözlemleneceği sahalardan biri de folklor ürünlerdir. Herhangi bir masalın halk hikâyesinin ya da destanın bir şair veya yazar tarafından yeniden yazımı ile karşılaşılabilir. Sözlü kültür malzemesi ile modern metinler arasındaki metinlerarasılık ilişkisi de genellikle bir yeniden yazma işlemidir. Halk edebiyatı metinlerinin modern metin yapısı içerisinde hem anlamsal hem de biçimsel olarak dönüştürümler geçirdiği görülür. (Adıgüzel 2009: 41) Bir halk edebiyatı materyalinin biçim ve içerik açısında nasıl değişilebileceğini örneklendirmesi bakımından Mollanepes in Zöhre Tahır hikâyesinde incelenmesi çok önemli sonuçlar ortaya koyar. Zöhre Tahır (Tahir ile Zühre) Türk dünyasının ortak halk hikâyelerinden biridir. Hikâyenin Azeri, Türkmen, Özbek ve Anadolu vd. varyantları mevcuttur. Hatta bazı Türk boylarında öreğin Türkmenler arasında masal formunda anlatılan Zöhre Tahır lar vardır. Türkmen halk edebiyatında bir masal metininden halk hikâyesine ve oradan tiyatro eserine kadar uzanan Zöhre Tahır ın yeniden yazımını ele almadan önce kısaca Türkmen sahasında üzerine yapılan çalışmalara yer verilmiştir. Zöhre Tahır üzerine ilk çalışmalar sosyalist dönemde başlar. Rejimin folklor ürünlerinin incelenmesi ve neşrine yönelik faaliyetleri neticesinde Zöhre Tahır hakkında çeşitli derleme ve araştırmalar yapılır. A. Kekilov, B. Garrıyev, N. Aşırov, H. Şahberdiyev, M. Köseyev, A. Govşudov, H. Hallı, Number 29, Volume 1,

3 Ahmet Gökçimen B. Şamıradov ve O. Yazımov gibi önemli isimler Zöhre Tahır hakkında çeşitli incelemelerde bulunur ve eser neşrederler da Zöhre Tahır ın şiir halindeki bir anlatısını H. Şahberdiyev, Hudayberdi Annamırat tan (Bahşı Baba) derler ve Türkmenistan Dil ve Edebiyat Enstitüsü ne teslim eder. Ama Şahberdiyev in derlemesi neşredilmez. Bu derlenen Zöhre Tahır, Özbek şair Sayadı nın kaleme aldığı bir eserdir. Zira Türkmen bahşıları, Sayadı nın adı geçen eserini ezbere bilir ve toylarda okurlar. Türkmen araştırmacılar içinde Zöhre Tahır üzerine en kapsamlı çalışmayı Aman Kekilov yapar. O, Türkmenler arasında yaptığı üç önemli Zöhre Tahır derlemesini yazıya geçirir ve bunları bir doktora tezi olarak sunar. (Köseyev 1972: 159) Daha sonra Kekilov, elindeki metinlerden faydalanarak, folklorcu dostlarıyla birlikte Zöhre Tahır hakkında birçok kitap neşreder. Kekilov hikâyeye ait ilk derlemeyi 1946 da Aşgabat taki Köşi obasında yaşayan Çakan Ağa dan yapar. Bu nüsha 1948 yılında yaşana büyük Aşgabat depreminde yok olur. İkinci nüshayı 1947 de şair, yazar, folklorcu Ata Govşudov dan alır. Üçüncü nüshayı ise 1948 de Çercev de derler. Bu son eser bir masal formundadır. (Kekilov 1957: 111) Mollanepes in 1 Zöhre Tahır hikâyesi, ilk olarak 1940 ta basılır. Bunu 1943 te Rus dilindeki neşir izler. Ardından 1954 ve 1955 te hikâyenin Türkmencesi tekrar yayımlanır. Kapsamlı bir çalışma sonrası A. Kekilov, N. Aşırov ile B. Garrıyev; Zöhre Tahır ın 1959 yeni bir neşrini yaparlar. Bu üç kişinin hazırladığı neşir 1963 te tekrar basılır. 1. Zöhre Tahır Masalının Epizotları Zöhre Tahır ın Türkmenler arasında özellikle halk anlatısı değil, Mollenepes in kaleme aldığı eseri bilinir. Zira Mollanepes in Zöhre Tahır ı hem edebiliğinden hem de kahramanların kavuşarak bitmesinden ötürü halk tarafından ilgi görür. Zira Türkmenler böyle tanınan hikâyelerin sonlarının üzücü bir şekilde bitmesine karşı çıkar. Aman Kekilov a göre Mollanepes, Tahır Zöhre sini Ata Govşudov dan derlenen ma sal formundan esinlenerek yazmıştır. (Kekilov 1957: 113) Halkın arasındaki yaygın halk hikâyesinden faydalanmamıştır. Aşağıda görüleceği üzere Mollanepes in Zöhre Tahır ı ile bu masal arasında çok benzerlik vardır. Masalın epizotları şu şekildedir: 1. Tatar kalesinde yaşayan padişah Babahan ve veziri Bahır ın çocukları olmaz. Padişah ile vezir ava çıktıkları bir günde çocukları olursa dünür olmaya ant içerler. 2. Bir süre sonra padişahın kızı, vezirin oğlu olur. Kıza Zöhre, oğlana Tahır adı verilir. Fakat kısa bir süre sonra vezir ölür, Tahır ile Zöhre birlikte yaşar ve mektebe gider. 3. Tahır annesinden Zöhre ile kardeş olmadığını ve onunla babasının padişahla yaptığı ahit gereği evlendirileceğini söyler. Bu sıralarda padişah sözünden cayarak, kızını Tahır a değil, Garabatır a vermeyi planlar. 4. Tahır, Zöhre yi ister ama padişah karşı çıkar. O, Tahır ı bir sandığa koydurarak nehre salıverir. Sandık, Bağdat ta bulunan Adıl şahın sarayına kadar gelir. 5. Tahır ı Adıl şahın kızı Mahım kurtarır ve Mahım, ona âşık olur sonra onunla evlenir. İkisinin bir kızı dünyaya gelir. 6. Tahır yedi yıl lal kalır ve konuşamaz. Yedi yılın sonunda Tatar dan bir tüccar gelerek Tahır ı bulur, Tahır konuşmaya başlar. 7. Mahım dan aldığı izin ile Tahır Tatar a döner ve Zöhre ye kavuşur. Ama padişah, bu durumu hazmedemez ve Tahır ı astırır. Zöhre de sevgilisinin mezarının başında canına kıyar. 34

4 Mollanepes in Zöhre Tahir Hikâyesi nin metinlerarası bağlamda yeniden yazımı 8. Mezarın yanından geçen bir çiftçi, iki aşığın intikamını almak için Garabatır ı öldürür. Onu iki sevgilinin arasına gömerler. 9. Bir süre sonra Tahır ile Zöhre padişahın rüyasına girer. Aralarından Garabatır ı çıkarmalarını ister. Padişah, mezarlar açtırır. Yılan ve çıyanla dolu Garabatır ın mezarını aradan çıkartır. Padişah mezarda iki sevgiliyi öbür dünyada kavuştuklarını görür ve yaptıklarına pişman olur. (Kekilov 1957: ) Bu incelemenin daha iyi anlaşılması açısından öncelikli olarak masal metni verilip, ardından Mollanepes ve eseri tanıtılmıştır. Böylece metinler arası bağlamda yeniden yazmanın işlevi daha kolay anlaşılacaktır. 2. Mollanepes in Tahır Zöhre Hiyayesinin Epizotları Mollanepes, Türkmen edebiyatında Zöhre Tahır hikâyesini bir şair olarak yazan tek isimdir. O, yaşadığı dönemde çağdaşı olan şairlerin aksine yeniden yazmak için kendine Leyla Mecnun, Ferhat Şirin veya diğer ünlü eserleri tekrar yazmayı seçmemiş, bunun yerine çok tanınmasına rağmen şairlerin ilgilenmediği Zöhre Tahır ı tercih etmiştir. Mollanepes, bu eseri yazdıktan sonra Zöhre Tahır Türkmen edebiyatında yeniden keşfedilmiştir. Eser, masal formundan hikâye biçimine dönüşmüştür. Mollanepes in yaşadığı yıllarda Zöhre Tahır ın halk hikâyesi şeklindeki anlatıları mevcuttur. Fakat şair, onlarla değil içerik bakımından bir Zöhre Tahır masal ile ilgilenmiştir. Mollanepes in eserinin birkaç farklı neşri yapılmıştır. Burada 1963 te yapılan baskıdan yararlanılarak epizotlar tespit edilerek içerik açısından incelemesine geçilmiştir. 1. Tatar vilayetinde Babahan adlı bir padişah ve onun Bahır adlı bir veziri vardır ve ikisinin de çocukları olmaz. 2. Padişah ve vezir şehir dışında bir kabristanda dua eder ve Tanrı dan çocuk isterler. Bundan sonra ikisi de rüyalarında kucaklarında bir çocuk görür. 3. Padişah doğacak çocuklar dost olsun diye bir ahit imzalar ve vezirine verir. 4. Padişahın hanımı Şahıcahan ile vezirin hanımı Şahıhuban peş peşe hamile kalır. Padişah, kızına önerilen adları beğenmez, Mollanepes adlı şair ve bilge bir adam, kızı yıldıza benzeterek adını Zöhre koyar. Aynı zamanda vezirin de bir oğlu dünyaya gelir ve adını Mürze Tahır koyarlar. 5. Tahır, yedi yaşındayken babasını kaybeder. 6. Tahır ve Zöhre mektebe başlar ve birbirine âşık olurlar. 7. Bir gün bir yaşlı kadın, Tahır a, vezir ile padişah arasındaki sözleşmeden söz eder. Tahır a bu ahdi ve içeriğini annesine sorar ve gerçekleri öğrenir. 8. Tahır ile Zöhre aralarında anlaşır ve birbirlerine ihanet etmeyeceklerine söz verirler. 9. Bir gün bağban Hasan Şugul, Tahır ile Zöhre yi bahçede birlikte görür ve padişaha bildirir. Padişah Tahır a çok kızar ve onu bir sandığa kapatıp nehre atmaya karar verir. 10. Karar gerçekleştirilir. Zöhre sevgilisinin peşinden kendini suya atacakken, hizmetçisi onu tutup engeller. 11. Mollanepes, Zöhre ye sabrı tavsiye eder ve fikrinden caydırır ve bir süre sonra rüyada Mollanepes, âşıklar pirleri Leyla Mecnun ile Ferhat Şirin den bir kadeh alıp Zöhre ye içirir. 12. Tahır ı taşıyan sandık, Fırat nehri vasıtasıyla Bağdat a kadar gelir. 13. Bağdat padişahı Adıl ın en küçük kızı Mahım, rüyasında Tahır ı âşık olur. 14. Mahım, sandıkla gelen Tahır a aşkını bildirir ama Tahır, Zöhre yi sevdiğini söyleyerek Mahım ı reddeder. Number 29, Volume 1,

5 Ahmet Gökçimen 15. Zöhre aşkından yataklara düşüp hasat olduğu halde babası buna aldırış etmez. Kızını, kardeşi Ermanus un oğlu Garabatır a vermeyi ister. 16. Vahıt, Bağdat a gelerek, babasının Zöhre yi Garabatır ile evlendirmek istediğini Tahır a bildirir. 17. Tahır, Adıl ile Mahım dan izin alır, Tatar a doğru yola koyulur. Tahır, yolda eşkıyalara yakalanır. Hak aşığı olduğunu onarla kanıtlayınca serbest eşkıyalar onu bırakır. 18. Yedi yılın sonunda Tahır, sevdiğini görmek için Tatar a gelir. 19. Zöhre, Garabatır ile evlenmek üzeredir. Tahır, Zöhre nin annesi ve hizmetçinin yardımıyla sevdiği ile nikâhlanır. 20. Padişah kızının nikâhını duyar ve kendisinin onayı olmadığı için Tahır ın öldürülmesini emreder. Tahır, idam edilir ve onun dökülen kanının her damlası Zöhre diye bağırır. 21. Bir süre sonra Zöhre acılara dayanamaz ve sevdiğini mezarının başında canına kıyar. 22. Garabatır evleneceği kızın öldüğünü görünce, o da canına kıyar ve adamlarına kendini iki sevgilini arasına gömmelerini vasiyet eder. 23. Zöhre, babasına rüyada görünür ve ondan ruhlarını huzursuz eden Garabatır ın mezarını aradan çıkarmasını ruhlarını huzura kavuşturmasını ister. Padişah, kızının arzusunu yerine getirir. 24. Tahır ın ölüm haberi Mahım a ulaşınca, Adıl ile kızı, Tahır ın eski dostları Moysepit ile Keremhan nın desteğini de yanına alarak Tahır ın intikamı için Tatar gelir. Babahan ın ordusu büyük bir yenilgiye uğrar. 25. Hz. İsa ve Hızır iki sevgiliye bu gün sizin intikamınız alındı der. Arkasından Tahır ile Zöhre nin cesetlerine can gelir. 26. Tahır ile Zöhre Babahan ı affeder, Adıl, kızını Tahır a nikâhlar. Zöhre, Tahır ve Mahım böylece mutluluğa kavuşurlar. (Bk. Aşırov vd.1963: ) Zöhre Tahır ın masal formundan hikâyeye dönüşmesiyle yeniden yazma çerçevesinde bir şekil değişikliği olduğu görülür. Mollanepes in Türkmenler arasındaki anlatılardan kendine bu masalı temel aldığı ortak noktalardan hareketle açıktır. Zira her iki metinde de mekân Tatar ülkesidir. Bu ülkenin padişahı Babahan ile Bahır ın çocukları olmaz. Ahdin yapıldığı yerler farklı olsa da padişah ve vezir çocukları dünyaya gelirse evlendireceklerine dair bir ortak karara varır. Padişah, çocuklar dünyaya gelip, onların birbirini sevdiğini öğrenince kararından vazgeçer. Kızı Zöhre yi Garabatır a vermeyi düşünür. Tahır ı bir sandığa koyup nehre atarak cezalandırır. Burada sandık iki metinde de Bağdat a Adıl in ülkesine ulaşır ve padişahın kız Mahım Tahır a âşık olur. Bir aracının yardımı ile Tahır uzun bir süre sonra Zöhre ye kavuşmak üzere Tatar a döner. Fakat padişah Tahır ı yeniden cezalandırır ve idam ettirir. Zöhre de canına kıyar. Temel olarak hikâyenin vakası, bu çerçevede ana hatlarıyla masaldaki ile örtüşür. İki metinde Zöhre, Tahır, Babahan, Bahır, Garabatır, Adıl ve Mahım ortak kahramanlardır. Onların iki metindeki işlevleri de aynıdır. Yani iyiler, kötüler ve sevgililer bağlamında gruplandırabileceğimiz bu kahramanlar iki eserde de aynı fonksiyonları icra ederler. Genel olarak Zöhre Tahır ın masal ve hikâye formu arasında vakanın ana temaları açısından ciddi bir fark yoktur. Fakat detaylara inince Mollanepes in eseri ayrıntılarla zenginleştirilmiş mahiyettedir. Buna rağmen vaka gelişimi ikisinde de benzer işler. Sadece bitişlerde önemli bir ayırım vardır bir dünyada kavuşmazken, diğeri kavuşur. Mekân ve kahraman adlarının ortaklığı vakaya da yansımıştır. Ama Mollanepes, güç 36

6 Mollanepes in Zöhre Tahir Hikâyesi nin metinlerarası bağlamda yeniden yazımı lü bir şair olduğu için metni inşa ederken oldukça genişletmiş ve şiirleri ile bezemiştir. Zöhre Tahır ın masal metni bir nevi özettir. Şair, bunu alarak sanatkârlığı ile beslemiştir. Öyle bir eser vücuda getirmiştir ki, Türkmenler arasında Zöhre Tahır üzerine anlatılan masal ve halk hikâyesi metinlerini unutturmuştur ve Mollanepes in adı Zöhre Tahır ile özdeşleşmiştir. Ona aşk mülkünün şahı unvanının kazandırmıştır. Mollanepes in yeniden yazdığı metinde son derece önemli noktalar mevcuttur. Bunların başında şairin eserinin hem anlatıcısı hem de kahramanı olması gelir. Aslında Mollanepes in eseri, bir çeşit Dede Korkut geleneğinin yeniden canlandırılmasıdır. Tıpkı Dede Korkut gibi davranan Mollanepes eserde hem akıl verir hem ad koyar. İki aşığa sabrı tavsiye eder. O, bir bilge kişi vasfıyla karşımıza çıkar. Şair, Zöhre ye ad koyma meselesini dile getirirken, kendini eserinde şöyle betimler: O zamanda bir adam vardı. Adına Mollanepes Marı Şahı cihan derdiler. Onun karısına Bossanteç elti derdiler. Onların her ikisine de Tanrı rahmetini göndermişti. Padişah: Sadece o adamlar ad vermelidir, başkalarının koyduğu isim gönlüme sinmiyor diye buyruk verdi. (Aşırov vd.1963: 208) Bilindiği üzere Dede Korkut un bariz vasıflarından bazıları Oğuz un bilicisi ve Tanrı nın ilhamının alıcısı olmasıdır. O, bilge şahsiyeti ile önderlik eder, mesela Dirse Han ın oğlunun adını, yaptığı kahramanlık üzerine Boğaç koyar. (Ergin 1990: 15, 25) Mollanepes de aynı Dede Korkut da olduğu gibi önemli bir kişidir ve Tanrı ile bağlantılıdır. Bu kutsiyeti sebebiyle padişah, ona değer verir ve onun ad koymasını ister. Böylece Mollanepes, Türk geleneğinde önemli bir yeri olan Dede Korkut modelini eserine taşımış ve metinlerarası anlamda yeniden ele almıştır. Mollanepes, eserine sadece kendini değil hanımını da alır. Bossanteç onun eşidir. Aslında onun ortaya koyduğu hem anlatıcı hem de kahraman tarzı, müellifi belli hikâyeler için Türkmenler arasında neredeyse tek örnektir. Döneminde bir benzeri yoktur. İki metin arasında önemli bir detay da Mollanepes in eserinde padişah ve vezirin çocuk istemek için yaptığı uygulamaların zenginliğidir. Şair, birçok halk hikâyesinde bulunan çocuk için dua etme motifinden yararlanır ve eserine yeni bir mana kazandırır. Bu niyet ile padişah ve vezir hiç kimseye söylemeden atlarına binip şehirden ayrılıp çöle doğru yola koyuldular. Bu gidişlerinin sonunda gün aştığı bir esnada eskiden kalan bir kabristana ulaşırlar. Onlar geceyi bu kabristanda geçirirler. İkisi burada oturup Tanrı dan çocuk dileyip, niyaz ettiler. (Aşırov vd.1963: ) Böylece duaları kabul edilir ve iki dost çocuk sahibi olur. Bu motifte Mollanepes, eserini ilahi güçten yardım isteme motifi ile süslemiştir. Hikâyenin motif zenginliğine katkıda bulunmuştur. Zöhre Tahır ın masal formunda, masalın doğası gereği olağanüstülüklerle bezeli olabilmesi beklenirken, metinde çok fazla bunlara rastlanmaz. Buna mukabil Mollanepes in eseri, masal formuna göre oldukça iddialı olağanüstü bir motif vardır. Adı geçen motif Hz. İsa ve Hz. Hızır ın yardımı ile iki aşığın yeniden dirilmesi ve dünya hayatında da mutluluğa erişmeleridir. O saat, Hz. İsa aleyhisselam ve Hz. Hızır aleyhisselam ikisi birlikte Zöhre Tahır ın mezarına bakıp: Ey yavrularım, bu gün sizin toy temaşa gününüzdür, kalkın diyip kayboldular. Âşıkların cesetlerine can geldikten sonra onlar savaşı izleyiverdiler. (Aşırov vd.1963: 366) Bu motifte görüleceği üzere Mollanepes, iki büyük kutsal kişinin yardımı ile âşıkları hayata kavuşturur. Eserine bu motifle yeni bir mana zenginliği kazandırır. Zira halk hikâyelerinin birçoğunda kavuşma gerçekleşmez. Mollanepes, şahsi bir uygulama ile kendi eserinde tasarrufta bulunur ve âşıkları yeniden dirilterek mutlu olmalarını sağlar. Böylece klasik kavuşmama motifini eserinde tersine çevirmiş olur. Number 29, Volume 1,

7 Ahmet Gökçimen Mollanepes, Zöhre Tahır ın masal formundan farklı olarak bitişi önemli bir motif daha eklemiştir. Bilindiği üzere geleneksel halk hikâyelerinde çok eşlilik söz konusu değildir. Fakat Mollanepes eserinde Tahır a ikinci eş olarak Mahım ı nikâhlar. Ondan sonra Adıl şah, Mahım canı Tahır a nikâhlayıverdi. (Aşırov vd.1963: 372) Mollanepes in eserinde böyle bir seçim yapmasının bizce iki önemli sebebi vardır. Biri Mahım ın Tahır ı çok sevmesidir. Diğeri ise Mahım ın Tahır ın intikamı için elinden geleni yapmasıdır. Şair, onun fedakârlıklarını boşa çıkarmaz ve ödül olarak Tahır ile evlendirir. Bu şekilde Mollanepes farklı bir uygulamaya daha imza atar ve yeni bir inşa ile hikâyesine çok eşliliği getirir. İki metin arasındaki diğer bir fark da Garabatır la ilgilidir. Garabatır, masal formunda bir çiftçi tarafından öldürülürken, Mollanepes in eserinde kendi canına kıyar. Mollanepes in hikâyesinde olağanüstü zulüm motifiyle bağlantılı olarak Garabatır canına kıyar. Zira onun asıl amacı cenazesini iki aşığın arasına defnettirerek öbür dünyada da onların huzurunu bozmaktır. Gözünü yumup kendini hançerin üzerine bıraktı. Garabatır ölmeden evvel ben ölürsem Tahır ile Zöhre nin arasına defnedin diye vasiyet etmiş. (Aşırov vd.1963: 355) Bundan sonra Garabatır ın mezarından çıkan bir büyük diken iki aşığın kabirlerinin üzerindeki güllere zarar verir. Fakat onun zulmü uzun sürmez ilahi yardım ile Hz. İsa ve Hz. İlyas devreye girer ve âşıkları onun şerrinden dirilterek kurtarır. Mollanepes burada sanatkârlığını ortaya koyarak oldukça zengin bir anlam bütünlüğü yakalamıştır. Çünkü hem âşıkların aşkına hem de düşmanların zulmünü çok gösterişli bir biçimde betimlemiş ve yazmıştır. Mollanepes klasik şiiri ve halk şiirini çok iyi bilen güçlü bir şairdir. O, bu müktesebatından faydalanarak hikâyesini birçok şiirle süslemiştir. Onun eserinde vakayı zenginleştiren ve anlam dünyasının genişleten hem halk şiirine hem de klasik şiire ait nazım şekilleri kullanılmıştır. Bunlar arasında gazel, murabba, muhammes ve koşma nazım şekillerini örnek gösterebiliriz. Fakat şiir örneklerine son metinle karşılaştırma yapılırken yer verilmiştir. 3. Hocanepes Çarıyev in Tahır Zöhre Piyesinin Epizotları Hocanepes Çarıyev 2, Zöhre Tahır piyesini Mollanepes in Zöhre Tahır adlı eserinden vücuda getirmiştir. Piyes, üç perdeden oluşur. Şair, bu eserini hayattayken neşretme imkânı bulamaz. Ölümünden sonra elyazmalarından hareketle metni şair ve yazar Berdi Kerbabayev hazırlar ve 1961 de yayımlar. (Kerbabayev, Gurbansehedov 1961: 189) Eser, yeniden yazma kavramı çerçevesinde öncelikli olarak biçim değiştirir. Çarıyev, Mollanepes in nazım nesir karışık halk hikâyesi tarzındaki eserini, çoğunluğu diyolaga dayalı bir tiyatro eserine dönüştürmüştür. Kendinden yaklaşık yetmiş önce yaşamış bir şairin eserini yeni bir formda neşretmesini sağlayan sebep yaşadığı dönemde gizlidir. Çarıyev, halkın çok sevdiği bir eseri, özellikle milli unsurların tırpanlandığı yıllarda yeni bir çehre ile yaşatmak istemiştir ve milli şuuru korumayı amaçlamıştır. Zira Zöhre Tahır gibi eserler halkın ortak dili ve benliğine mal olmuş yapıtlardır. Onlar, taşıdıkları milli değerleri kolay kolay kaybetmezler. Rejimin milletin öz değerlerini sildiği yıllarda Çarıyev, Zöhre Tahır ile milli kimliği canlı tutmayı düşünmüştür. Burada içerik yönüyle metni incelemeden önce piyesin epizotları sıralanmıştır: 1. Tahır sevgilisi Zöhre ile bağda hizmetçi Gülkamar ın yardımı ile buluşup görüşürler. 2. Zöhre, Tahır a babası padişah Babahan ın kendisini okuldan almak istediğini bildirir. 38

8 Mollanepes in Zöhre Tahir Hikâyesi nin metinlerarası bağlamda yeniden yazımı 3. Yaşlı bir kadın olan Cahan, oğlunu savaş götürmesinler diye Kerim e yalvarır. Bu sırada Tahır, Cahan a oğlu için nasihat ederken, ondan padişahın vezir ile yaptığı ahdi öğrenir. 4. Tahır, babası ve padişah arasında geçen ahdin doğruluğunu, annesi Şahıhuban dan sorarak öğrenir. 5. Şahıhuban, oğluna bu ahdin peşini bırakmasını söyler ama Tahır annesini dinlemez. 6. Zöhre ile Tahır, bağda buluşur ve babalarının arasındaki ahdi Zöhre öğrenir. Bu sırada onları bahçıvan Hasan görür. 7. Şeyhülislam, Garabatır ın Zöhre ile evlenmek istediğini bildiren mektubu ve hediyeleri padişah Babahan a takdim eder ve padişah da gelen teklifi onaylar. 8. Garabatır, gelir ve padişahı görür. Ona iyi dileklerini ve hoşnutluğunu arz eder. 9. Hasan, padişaha Zöhre yi bağda Tahır ile birlikte gördüğünü ve eğlendiklerini söyler. 10. Padişah, cellâtlarına Tahır ı öldürülmelerini emreder. 11. Şahıhuban, padişahın huzuruna çıkarak, ahdi hatırlatır ve oğlunu kurtarmak ister. 12. Padişah, Şahıhuban ın teklifini reddeder. 13. Tahır padişahın huzuruna çıkarılır. Ama o, yaptıklarından ötürü pişman olmadığını söyler. 14. Zöhre istemediği halde Garabatır ile evleneceğini öğrenir. O, sevdiğinin düştüğü duruma ve bu yeni habere çok üzülür. 15. Tahır, ölmesi için bir sandığa konulur ve nehre atılır. 16. Sandık, nehir yoluyla Bağdat a prenses Mahım ın köşküne kadar gelir. 17. Hizmetçiler sandığı bulur ve hala hayatta olan Tahır ı Mahım ın yanına getirirler. 18. Zöhre Tahır ı bulması için Vahıt ı görevlendir ve yola koyar. 19. Mahım, Tahır a âşık olur ama Tahır, Zöhre yi sevdiği için Mahım ın aşkını reddeder. 20. Vahıt, Bağdat a gelir ve Tahır a ulaşır. Ona Zöhre nin Garabatır la istemediği halde evlendirileceğini ve kırk gün içerisinde dönmesini gerektiğini söyler. 21. Tahır, Mahım dan izin ister ve Bağdat tan ayrılır. 22. Tahır, düğünden önce yetişerek Zöhre yi bulur. 23. Tahır, bu gün benim düğünümdür diye sazları çaldırırken, haber padişaha ulaşır. 24. Padişah cellâtlarını yanına çağırtır ve Tahır ı idam ettirir. Bunu gören Zöhre de hançerini çıkarıp göğsüne saplar ve canına kıyar. (Bk. Kerbabayev, Gurbansehedov 1961: ) Hocanepes Çarıyev, eserini Zöhre ve Tahır ın doğumu ile başlatmaz. Piyes belli bir zamana ve mekâna bağı olarak oynanır. Bu sınırlı süre içerisinde eserin ancak belli bir kısmı temsil edilebilir. Dolayısıyla Çarıyev eserin bütününü değil belli bir kısmını almıştır. Fakat şair, piyes olarak yazdığı kısımlarda Mollanepes in hikâyesinin çoğunu taşımıştır. Çarıyev in Zöhre Tahır ı âşıkların bağda buluşmalarıyla başlar. Yani Mollanepes de yer alan çocuğu olmayan padişah ve vezirin dua sonrası çocuklarının dünyaya gelmesi motifleriyle ahitleşme faslı yoktur. Çarıyev in piyesinde Mollanepes e göre şahıs kadrosu daha dardır. Örneğin hikâyede Mollanepes ve karısı çok önemli iki şahısken piyeste dışarıda bırakılmışlardır. Number 29, Volume 1,

9 Ahmet Gökçimen Ayrıca Hz. İsa ve Hz. Hızır gibi olağanüstü kişiler de alınmamıştır. Çarıyev, daha çok Zöhre Tahır ın masal formunda yer alan şahıs kadrosuna dönüş yapmıştır. Fakat piyese aldığı kişilerin çoğu üç eserde de ortaktır. Bunlar arasında Zöhre Tahır, Babahan, Şahıhuban, Garabatır, bahçıvan Hasan ve Mahım sayılabilir. Bu kişilerle bağlantılı vakanın seyri üç eserde de neredeyse aynıdır. Piyesin mekânları olan Tatar ile Bağdat Mollanepes in de eserinde yer alır. Çarıyev, mekânlar hususunda hikâyenin dışına çıkmamış, ortak yerleri eserine almıştır. Çarıyev, Zöhre Tahır piyesinde vaka genel olarak şu şekilde gelişir. Kavuşmak isteyen iki aşığın arasına Garabatır ın girer. Padişahın ahdini unutur ve kızıyla birlikte aşklarını yaşayan Tahır ı sandıkla nehre atar ve cezalandırır. Sandık Bağdat a gelir. Orada prenses Mahım, Tahır ı bulur ona âşık olur. Fakat Tahır, Mahım ın aşkını reddeder. Düğün öncesi Tatar a gelen Tahır, yeniden yakalanır ve idam edilir. Bunu gören Zöhre de canına kıyar. Vakanın ana hatları Mollanepes in eseriyle aynıdır. Fakat iki eser arasında önemli bir fark vardır. O da Çarıyev in eserinde yeniden dirilme ve kavuşma motifi yer almaz. (Cellât, Tahır ın başını keser, bu sırada Şahıhuban gelir.) Şahıhuban: (İnsanlar arasından Tahır ı gözler.) Tahır! Tahır! Nerede benim oğlum? Hani benim Tahır ım? (Tahır ın cesedini görür.) Ahh! (Yıkılır.) Zöhre: İnsafsız babam, şimdi ben gidiyorum. (Giysisinin altından hançerini çıkarıp yüreğine saplar, Tahır ın üstüne yıkılır.) (Kerbabayev, Gurbansehedov 1961: 240) Çarıyev eserinde iki aşığı kavuşturmamıştır. Bunun en önemli sebebi dönemin sanat anlayışında yatar. Çarıyev, eserini sosyalist gerçekçiliğin katı bir biçimde uygulanmaya başladığı yıllarda kaleme almıştır. (Abdıllayev 1968: , Gurbansehedov 1979: 5 40) Bu yüzden sanatkârlar yazdığı eserlerde realiteye bağlılıkla sınırlandırılırlar. Yani vakaların gerçek yaşamdan olduğu gibi alınması esasına göre hareket ederler. Hocanepes Çarıyev de bu edebiyat anlayışı doğrultusunda Mollanepes in eserinin bitişini olduğu gibi almamış, kendi eserinde gerçek hayatta olması mümkün bir tarzda vakayı işlemiştir. Hatta olağanüstü zulüm diyebileceğimiz, Garabatır ın iki aşığın mezarının arasına gömülmesi ve canına kıyması gibi durumları da eserine almaz. Daha çok metnin güncel yaşamda görülebilecek durumlarıyla ilgilenir. Zira iki aşığın birbirine kavuşamaması veya zalim biri tarafından cezalandırılması realite bakımından mümkün olan ve yaşanabilecek vakalardır. Çarıyev in Zöhre ve Tahır ın vakaları için gerçeğe bağlılık prensibine uymasında yaşanabilirlik kısmı çok etkili olmuştur. Dolayısıyla metnin yeniden yazılmasında tercihi gerçek ve yaşanmıştan yana yapmıştır. Piyesin bitişindeki bu önemli ayrıma rağmen eserde çok fazla ortak nokta mevcuttur. Bunların başında Çarıyev in Mollanepes in eserinden piyesine montajladığı şiirler gelir. Bu şiirlerde Çarıyev, açıktan alıntılama yapmıştır. Epizotları aldığım kaynaklarda şairin montajını yaptığı şiirlerin sayfaları şu şekildedir: Mollanepes, Tahır Zöhre Hocanepes Çarıyev, Tahır Zöhre s s.190 s. 217 s. 196 s s s. 225 s. 212 s. 226 s s s. 216 s s. 218 s. 265 s s. 296 s. 230 s. 322 s. 233 s. 330 s s. 347 s. 237 s. 340 s

10 Mollanepes in Zöhre Tahir Hikâyesi nin metinlerarası bağlamda yeniden yazımı Bu tabloda görüleceği üzere Çarıyev on üç şiiri montajlamıştır. Elbette ki Mollanepes in eseri şiir açsından daha zengindir. Fakat bir zaman sınırlaması olan piyeste bu kadar çok şiir alınması mümkün değildir. Çarıyev açıktan alıntıladığı on üç şiirde manaya yönelik yeni bir form vermemiştir. Daha çok Mollanepes te olduğu gibi âşıkların durumlarını anlatan, sevgilerini dile getiren şiirleri montaj etmiştir. Çarıyev piyesi için önemli olacak şiirleri seçmiştir. Açıktan alıntılamayla aldığı şiirlerde kendi metnini güçlendirmek ve ana metinle bağlarını koparmadığını göstermek istemiştir. Bu şiirlerden birkaç örnek vererek, mana bakımından piyeste yeni bir değişikliğe yol açmadığı gösterilmiştir. Montaj yapılan altı kıtalık koşma nazım biçimi ile yazılmış, düşmüşem redifli şiirin ilk dörtlüğünde Zöhre, Tahır a aşkını şöyle anlatır: Tahır can, bu yolda merdana bolgul, Bu gün ışkıŋ sövdasına düşmüşem, Canım gurban saŋa, merdana bolgul, Bu gün ışkıŋ sövdasına düşmüşem, Tahır can, bu yolda cesur ol, Bu gün aşkın ticaretine düşmüşüm, Canım kurban olsun sana canan ol, Bu gün aşkın ticaretine düşmüşüm, zaşırov vd.1963:201) (Kerbabayev, Gurbansehedov 1961: 218) Bu şiirin Mollanepes teki metninde üçüncü mısrada şair, merdana bolgul yerine canana bolgul demiştir. (Aşırov vd.1963: 218) Tıpkı verilen kelime örneklerinde olduğu üzere Çarıyev çok az değişiklikle Mollanepes in şiirini eserine almıştır. İki eserde de bu şiirle Zöhre nin aşkı uğrunda gösterdiği gayret dile getirilmiştir. Açıktan alıntılamayla eserine montajladığı metinlerde Çarıyev, özellikle Zöhre nin okuduğu şiirlere yer vermiştir. Zöhre, içten bir dille sevgisini ve Tahır için yapacağı fedakârlıkları anlatır. Onun aşkı için gösterdiği sağlam duruşu, Çayıyev Mollanepes ten aldığı şiirlerle anlatmıştır. Bu şiirlerden birinde: Hocanepes Çarıyev Şa babam arzımnı beyan kılayın, Meni öldür, yarım azat eylegil, Tahır ın başına gurban bolayın, Meni öldür yarım azat eylegil. (Aşırov vd.1963: 237) Mollanepes Şa babam arzımnı beyan kılayın, Meni öldür, yarım azat eylegil, Tahır ın başına gurban bolayın, Öldür meni yarım azat eylegil. (Kerbabayev, Gurbansehedov 1961: 347) Şah babama arzımı beyan kılayım, Beni öldür, yerimi azat eyle, Tahır ın başına kurban olayım, Beni öldür, yerimi azat eyle. İki şaire ait şiirlerdeki benzerliğe dikkat edilirse çok da önemli bir farkın olmadığı görülür. İki şiir de Zöhre nin aşkı için babasından talepte bulunması anlatılır. Şiirlerin dördüncü mısralarındaki farklılık anlamı çok fazla değiştirmez. Sadece kelimenin yerinde bir değişme söz konusudur. Mollanepes in koşma nazım şekliyle yazdığı yedi kıtalık şiirin Çarıyev sadece ilk dörtlüğünü montajlamıştır. Bu örnekte olduğu üzere Çarıyev, birçok şiiri mısra içerisindeki çok az farklarla bazı dörtlüklerini almıştır. Yani açık alıntılama ile bazen Mollanepes teki şiirin tamamını bazen de bir kısmını montaj yapmıştır. Bunda eserin tiyatro metni olması ve eserin sınırlı bir zaman diliminde sunulmasının etkisi büyüktür. Mollanepes de yedi vezirin, Çarıyev de ise tiyatrolarda görülen kalabalığın padişahtan bir ricası olur. Mollanepes in yedi kıtalık şiirinde vezirlerin padişahtan Tahır ile Zöhre yi ayırmamasını isterler. Çarıyev bu şiirin birinci ve beşinci dörtlüklerini eserine montaj yapmıştır. Şair, açık alıntılamayla eserine en beliğ ve konuyu iyi anlatan dörtlükleri almıştır. Zalim padişaha gelip, birbirini seven iki aşığı kavuşturma ricasında bulunurlar. Ama padişah onların sözle Number 29, Volume 1,

11 Ahmet Gökçimen rine kulak asmaz. Tahır ı öldürme kararından vazgeçmez. Şiirin birinci dörtlüğü şöyledir: Padişahım hızmatında arzım bar, Aşıknı birbirden ayrıma zınhar, Hak işine beyle etme ne derkar, Tahır ı Zöhre den ayırma zınhar. (Aşırov vd.1963: 239) (Kerbabayev, Gurbansehedov 1961: 340) Padişahım hizmetinde arzım var, Aşığı birbirinden ayırma sakın, Hak işine böyle yapmaya ne lazım, Tahır ı Zöhre den ayırma sakın. Çarıyev in Mollanepes ten almadığı birkaç vaka mevcuttur. Bunlardan biri, Mahım Tahır ın intikamını almak için Tatar a gelmemesidir. Mollanepes de büyük bir ordu ile Mahım Tatar a gelir ve büyük bir zafer kazanır. Sonra dirilen Tahır ile evlenir. Çarıyev bunların hiçbirine yer vermez. Zaten piyeste vaka daha sınırlı olduğu için birçok detay da esere girmemiştir. Çarıyev in eserine almadığı diğer bir vaka ise Garabatır la ilgilidir. Hikâyede Garabatır, âşıklara daha fazla zulmetmek için canına kıyar ve vasiyeti gereği iki sevgilinin mezarının arasına gömülür. Piyeste ise bu vakalar yer almaz. Garabatır, sadece Zöhre yle evlenmek istemesiyle ön plandadır. Burada Çarıyev dönemin edebi anlayışı yüzünden Garabatır ı sadece iki aşığın arasına giren biri olarak eserine alır. Onunla ilgili Mollanepes teki abartılara yer vermez. Sonuç Zöhre Tahır, Türkmen halk hikâyelerinin en sevilenlerinden birdir. Eserin masal, halk hikâyesi özellikle Mollanepes tarafından yazılan şekli Türkmenler arasında oldukça yaygındır. Ayrıca sosyalist dönemde Hocanepes Çarıyev tarafından piyesi de yazılır. Hocanepes Çarıyev, Mollanepes in eserinden faydalanır ve tiyatro eserini vücuda getirir. Masaldan, halk hikâyesine oradan piyese kadar Zöhre Tahır ın serüveni metinlerarasılık bağlamda yeniden yazma çerçevesinde yukarıda incelenmiştir. Buna göre dikkati çeken unsurlar şöyledir. Mollanepes masal metnini oldukça süslemiş ve genişletmiştir, hatta metne kahraman olarak dahi girmiştir. Geleneksel halk hikâyelerinde kavuşma çoğunlukla gerçekleşmezken, Mollanepes âşıkları diriltip, kavuşturmuştur. Bu motif çok önemlidir. Hocanepes Çarıyev, Mollanepes in eserini aynen aldığı gibi bazı değişikliklere de gitmiştir. Çarıyev, özellikle piyesin bitişinde realist davranarak kahramanlarını öldürmüştür. Bu haliyle Çarıyev, eserinde Mollanepes ten öne giderek masal formuna dönüşü gerçekleştirmiştir. Zira masal formunda Tahır ile Zöhre dünyada kavuşmazlar. Her üç metinde de ana karakterler varlıklarını ve işlevlerini korur. Örneğin Tahır, Zöhre, Padişah Babahan, Mahım ve Garabatır bunlar arasında sayılabilir. Bu kahramanlar ile vakanın iskeletini oluşturulur. Yani birbirini seven iki kişiyi ayırmaya çalışan padişah ve Zöhre ye talip arabozan Garabatır, bir de Tahır ı seven diğer kız Mahım şeklindedir. Her üç metinde de bir kısım nüanslarla iskelet içerisinde detaylar ortaya çıkmıştır. Bunlar vücuda geldiği eserlere renk katmıştır. Örneğin Mollanepes te dirilme ve kavuşma motifi eserin halk arasında çok sevilmesine ve benimsenmesine sebep olmuştur. Çünkü o zamana değin halk ayrılan âşıkların trajik öykülerinden bıkmıştır. Bu kavuşma Zöhre Tahır hikâyesine yenilik ve canlılık getirmiştir. Yeniden yazma çerçevesinde biçim ve anlam bakımından bir tenkit yapılır. Bu açıdan üç esere bakıldığında üçünde de Zöhre Tahır la ilgili vakanın biçimin değiştiği yeni bir form kazandığı görülür. Yani ilk önce masal, ardından halk hikâyesi ve son olarak piyestir. Fakat eserin biçiminin değişmesine karşın anlam bakımından çok değişikliğe uğramadığı görülür. Hocanapes Çarıyev, özellikle şiirlerde bariz bir biçim 42

12 Mollanepes in Zöhre Tahir Hikâyesi nin metinlerarası bağlamda yeniden yazımı de görüleceği üzere Mollanepes in metninden açık alıntılamayla on üç şiiri montaj yapmıştır. Eski yani asıl metne dönüşle ve göndermelerle derin bir anlam ilişkisi kurmuştur. Burada anlam bakımdan çok değişikliğe uğramayan üç eserin farklı türlerde ortaya çıkmasının sebepleri vardır. Zöhre Tahır ın masal formunun oluşması halkın yaratıcılığının ürünüdür. Mollanepes in eserinin meydana gelmesinin sebebi, şairin sanatkârlığını ve belagatini gösterme tutkusudur. Ama Çarıyev in eserinde maksat, milli kültürün yaşatılması, sergilenmesi ve halkın hafızasının canlı tutulmak istenmesidir. Çarıyev in amacından ötürü eserinde çok fazla mana yönüyle değişiklik görülmez. Çünkü Türkmen halkı bu piyesi izlediğinde, daha önce hafızasında bulunan, metin canlanacaktır. Çok fazla eleştiri almadan asıl metni okuyucuya yeniden sunmak isteyen Çarıyev, Mollanepes in çizgisini sürdürür. O, sadece devrin sosyalist gerçekçi sanat anlayışı yüzünden piyesinin sonunu realist bir biçimde bitir. DİPNOTLAR 1. Mollanepes 1810 da Merv civarında dünyaya gelir ve 1862 de yine Merv de vefat eder. İlk eğitimini Merv de Töre Ahun medresesinde görür. Daha sonra Buhara ya gider. Burada tahsiline devam eder, Arapça ve Farsça öğrenir. Küçük yaştan itibaren Şark edebiyatının klasiklerini okuyan, Nizamî, Nevayî ve Firdevsî başta olmak üzere birçok şairin eserlerine aşina olan Mollanepes, lirik şiirleri ile Türkmen edebiyatına damgasını vurur. Zöhre Tahır hikâyesi ile iyice şöhreti artan şaire aşk mülkünün şahı unvanı verilir. (Hallı 1992: 94) Hem halk şiirine hem de klasik şiire ilgi duyar. Bu sebeple iki şiir türüne ait nazım şekillerini ve mazmunları ustalıkla kullanır. O, Türkmen edebiyatının önemli temsilcilerinden Mahtumkulu ve Kemine nin şiirlerini okur ve onları takdir eder. Şiirlerinden bazıları: Yar Oyanmadın, Dilberim, Gözlerin, Beri Gel, Bu Gün, Bir Gözel, Gözelim, Könlüm. (Şamıradov, Yazımov 1973: 3 11, Kekilov 1962: 5 36, Aşırov vd. 1973: 3 9) 2. Hocanepes Çarıyev, 1906 yılında Beherden de dünyaya gelir. Çiftçilikle uğraşan fakir bir ailenin çocuğu olan Çarıyev, 1922 de Beherden de kendini on sekiz yaşında gösterip demiryolu işine girer te Komünist Partisinin gençlik kollarına kaydolur ve bir yıl eğitim görür. Ardından Beherden de sekreterlik yapar, yer su reformunda aktif rol oynar de partinin emekçisi olur te Sovyet Türkmenistan ı gazetesi ile Tokmak dergisi ile ilgilenmeye ve muhabirliğe başlar yılları arası yazdığı şiirlerini ve gazellerini Daşdeşen mahlası ile neşreder. Çarıyev 1929 da Sovyet Türkmenistanı gazetesinin haberler müdürlüğüne getirilir yılları arası Taşkent Orta Asya Komünistlik üniversitesinde eğitim görür. Üniversiteyi bitirdikten sonra Türkmenistan Sovyet Yazarlar Komitesi başkanlığına terfi eder arası Ş. Kekilov ve G. Gılıcov ile birlikte Garagum Çöllerinde adlı dramı yazar te kolhoz, parti, devrim gibi daha çok sosyalizmle alakalı ilk şiirleri Hücüm adı altında yayımlanır ten sonra Kolhozçı gazetesi ve Türkmenistan Şura Edebiyatı dergisinin redaktörlülüğünü yapar. Bu yıllarda Türkmen tiyatrosu ile ilgilenmeye başlar. Mollanepes in Zöhre Tahır adlı hikâyesini ilk kez bir tiyatro eseri olarak kaleme alır ve sahnelerde defalarca oynanır. Bu piyesten sonra Kolhoz Kızı adıyla yeni devrin yeni kızlarının yaşamını ele alan diğer bir tiyatro eserini kaleme alır. Yaşamının ve yazarlığının baharında rejim tarafından suçlanır, 1937 de hapse atılır, 1941 de kurşuna dizilir. (Kara 1998: 135, Kerbabayev, Gurbansehedov 1961: ) KAYNAKÇA Abdıllayev, Öde. Edebiyatın Ösüşine Göz Aylap, Aşgabat: Türkmensitan Neşriyatı, Adıgüzel, Sedat. Modern Azerbaycan Edebiyatında Dede Korkut Metinlerarası Çözümler, Erzurum: Fenomen Yayınları, Aktulum, Kubilay. Metinlerarası İlişkiler, Ankara: Öteki Yayınevi, I. Baskı, Parçalılık Metinlerarasılık, Öteki Yayınevi, I. Baskı, İstanbul 2004 Aşırov, N., B. Garrıyev, A. Kekilov. Mollanepes (Lirikası ve Zöhre Tahır Dessanı), Aşgabat: TSSR Ilımlar Akademisi Neşriyatı, Mollanepes Lirika, Aşgabat: Türkmensitan Neşriyatı, II. Baskı, 1973 Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 9. Baskı, Gurbansehedov, Gurbandurdı. Yazıcı ve Dövür, Türkmensitan Neşriyatı, Hallı, Hudayberdi. Mollanepes Yar, Oyanmadın; Aşgabat: Ruh Neşriyat, Number 29, Volume 1,

13 Ahmet Gökçimen Kara, Mehmet. Türkmen Türkçesi ve Türkmen Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, Ankara: Akçağ Yayınları I. Baskı, Kekilov, Aman. Mollanepes (Ömri ve Dörediciligi), Aşgabat: Türkmen Devlet Neşriyatı, Kekilov, Aman. Mollanepes, Aşgabat: TSSR Siyasi ve İlmi Yayınları Neşriyatı, (Doğumunun 150. yılına armağan) Kerbabayev, Berdi; Muhammet Gurbansehedov. Saylanan Eserler Hocanepes Çarıyev, Aşgabat: Türkmen Devlet Neşriyatı, Kıran, Ayşe Eziler; Zeynel Kıran. Yazınsal Okuma Süreçleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık, II. Baskı, Köseyev, Meti. Edebiyat Barada Söhbet, Aşgabat: Türkmensitan Neşriyatı, Şamıradov, B., O. Yazımov. Mollanepes Lirika, Aşgabat: Türkmen Devlet Neşriyatı,