TELSİZ ALGILAYICI AĞLAR (WIRELESS SENSOR NETWORKS) MESLEKİ TERMİNOLOJİ I. M. Amaç GÜVENSAN 13 Mayıs 2013

Transkript

1 TELSİZ ALGILAYICI AĞLAR (WIRELESS SENSOR NETWORKS) MESLEKİ TERMİNOLOJİ I M. Amaç GÜVENSAN 13 Mayıs 2013 GENEL BAKIŞ Telsiz Algılayıcı Düğümler, Ağlar, Uygulamalar Multimedya Algılayıcı Düğümler, Ağlar ve Uygulamalar Multimedya Algılayıcı Ağlarda Çalışma Konuları Tasarım Kriterleri Veri Tipleri Enerji Üretimi ve Tüketimi Yaşam Süresi Yaşam Süresinin İyileştirilmesi için Mevcut Yaklaşımlar Sonuç 1

2 ALGILAYICI AĞLAR Telsiz Algılayıcı Ağlar Telsiz Çokluortam Algılayıcı Ağlar Sualtı Akustik Algılayıcı Ağlar Yeraltı Algılayıcılar Telsiz Radar Algılayıcı Ağlar Telsiz Pasif Algılayıcı Ağlar Bilişsel Radyo Algılayıcı Ağlar Karbon Nanotüp Algılayıcı Ağlar Kuantum Tasarsız Algılayıcı Ağlar TELSİZ ALGILAYICI AĞ KARAKTERİSTİKLERİ Çok sayıda düğüm Sık dağılım Sınırlı yetenekler Hataya meyilli yapıları Düşük radyo menzili Point-to-point yerine Broadcast iletişim Atlamalı iletim Tek tarafli bilgi iletimi Uygulama tabanlı iletişim ağı 2

3 ALGILAYICI DÜĞÜM Algılayıcı Düğüm: Dış ortamdan fiziksel değerler ölçen ve bunları bilgi olarak saklayabilme, değerlendirme ve iletebilme yeteneğine sahip cihazlardır. Genelde boyutları küçüktür. İşlemci, güç kaynağı, bellek, radyo ve algılayıcılar temel bileşenleridir. Önemli kısıtları vardır. ALGILAYICI DÜĞÜM ÖZELLİKLERİ İşlemci Hızı Flash SRAM EEPROM Radio Frekansı Veri İletim Hızı İletişim Mesafesi 4 MHz 128 KB 4 KB 4 KB 916 Mhz veya 433 Mhz 40 Kbits/saniye 30 metre 3

4 ALGILAYICI DÜĞÜM ÖRNEKLERİ ALGILAYICI AĞLAR HAKKINDA Uygulamalar Askeri, Çevre, Sağlık, Endüstri, Felaket yönetimi Algılayıcı Türleri Sismik, Akustik,Termal, Kızılötesi, Manyetik, Görüntü,... Algılayıcı Görevleri Sıcaklık,nem, basınç, hız, ışık ölçümü Nesne tespiti, nesne tanıma, nesne takibi Mekanik Stres Ölçümü 4

5 ASKERİ UYGULAMALAR Sınır Gözetleme İzinsiz Giriş Tespiti Sınır Ötesi Bilgi Toplama Hedef Tespiti ve İzlenmesi Ateş Yerinin Belirlenmesi Kimyasal ve Biyolojik Saldırıların Tespiti... ÇEVRE UYGULAMALARI Doğal Yaşamın İncelenmesi Deniz, Toprak ve Atmosferin İncelenmesi Ürün Yetiştirme Koşullarının İyileştirilmesine Yönelik Uygulamalar Meteorolojik ve JeoFiziksel Araştırmalar Trafik Durumunun Analiz Edilmesi Doğal Felaket Alanlarında Kurtarma Çalışmaları (Deprem,Yangın, vb.)... 5

6 MAG1 HUNTINGTON BOTANİK BAHÇELERİ- SENSOR WEB SAĞLIK UYGULAMALARI Hasta Takip Teşhis Sistemleri İnsanları Canlı İzleme Hastanelerde ilaç yönetimi... 6

7 Slide 11 MAG1 Mehmet Amac GUVENSAN, 11/27/2010

8 CODEBLUE:SAĞLIK HİZMETİ İÇİN TELSİZ ALGILAYICI AĞ NSF, NIH, U.S. Army, Microsoft, Sun Microsystems Küçük giyilebilir algılayıcılar Telsiz pulse oximeter / 2-uçlu EKG Atmel Atmega128L/ TI MSP430 Mikrodenetleyici Chipcon CC2420 Radyo Modülü (IEEE , 2.4 GHz) TinyOS işletim sistemi TELSİZ ALGILAYICI AĞLARDA TASARIM KRİTERLERİ Güvenilirlik Ölçeklenebilirlik Üretim Maliyeti Donanım Kısıtları Ağ Topolojisi Çalışma Ortamı İletim Ortamı Güç Harcaması 7

9 MULTIMEDYA ALGILAYICILAR ve AĞLARI Multimedya Algılayıcı Düğüm: Skaler veriden farklı olarak ses, görüntü ve video bilgisi toplayabilme kabiliyetine sahiptir. Kamera ve mikrofon taşırlar. Boyut olarak daha büyüktürler. Yüksek boyutlu veri toplarlar ve üretirler. Daha fazla enerji tüketirler. A survey on wireless multimedia sensor networks, Ian F. Akyildiz, Tommaso, Kaushik R. Chowdhury MM ALGILAYICI AĞLARIN KULLANIM ALANLARI Gelişmiş Sağlık Sistemleri Doğal Yaşamı İzleme Yer Tespit Etme Sistemleri Endüstriyel Üretim Kontrol Sistemleri Trafik Kontrol Sistemleri Hırsızlık,Trafik Kazası, Şiddet gibi Aktivitelerin İzlenmesi 8

10 MM ALGILAYICI AĞLARDA ÇALIŞMA ALANLARI Güvenlik Aktarılan verinin istenmeyen kişiler tarafından elde edilmemesi, değiştirilmemesi Güvenilirlik Telsiz iletişimden dolayı meydana gelecek veri kayıplarının engellenmesi Algılayıcı Düğüm Tasarımı Az yer kaplayan ve/veya farkedilmeyen düğümler tasarlanması Gerçek Zamanlı İletişim Gerektiğinde yüksek boyutlu verinin gerçek zamanlı aktarılabilmesi MM Algılayıcı Ağların Diğer Telsiz Ağlarla Entegrasyonu Internet üzerinden erişimin sağlanması Enerji Tüketimi Enerji tüketiminin en düşük seviyesinde tutulması ve ağ yaşam sürelerinin uzatılması MM İÇİN TASARIM KRİTERLERİ Uygulama Bağımlı Servis Kalitesi İhtiyaçları Anlık Görüntü, Kesintisiz MM İçerik Aktarımı Yüksek Bant Genişliği Crossbow MICAz, TelosB Algılayıcı düğüm veri aktarım hızları = 250 kbit/s Amaç: Yüksek hızlarda düşük enerji tüketimi (UWB) MM İçerik Kodlama Teknikleri Problem: Sıkıştırılmamış yüksek boyutlu veri Çözüm: Uygun Kodlayıcı-Kod Çözücü Multimedya Ağ İçi İşlem Amaç: Gereksiz verinin iletilmesinin engellenmesi Enerji Tüketimi Geleneksel telsiz algılayıcı ağlara göre daha büyük bir problem 9

11 MM İÇİN TASARIM KRİTERLERİ - II Heterojen Uygulamaları Destekleyen Esnek Mimari Hedef: Uygulama bağımsız çözümler üretmek Kapsama Alanı Geleneksel ağlara göre daha büyük çaplarda alanı kapsarlar. Yöne karşı hassastırlar. Önlerindeki bir engel bilgi toplanmasını engelleyebilir. Farklı kapsama modelleri geliştirilmelidir. Internet Mimarisi ile Entegrasyonu* Ticari anlamda yaygınlaşması için algılayıcı düğümlerine her zaman her yerden ulaşmak mümkün olmalıdır. Diğer Telsiz Teknojiler ile Entegrasyon Algılayıcı ağların diğer telsiz teknolojiler kullanılarak birbirleri ile iletişime geçmeleri sağlanabilir. * M. Zuniga, B. Krishnamachari, "Integrating Future Large-scale Wireless Sensor Networks with the Internet" MM VERİ TİPLERİ ve AKTARIM TÜRLERİ MM ağlarda 4 farklı temel veri tipi vardır. Anlık Görüntü Ses Hareketli Görüntü Skaler Aktarım şekilleri uygulamaya göre değişkenlik gösterir. Kayıplı Kayıpsız Gerçek Zamanlı Gecikme Toleranslı Toplu Aktarım (Batch Mode) 10

12 HAT KAPASİTESİ PİRAMİDİ Kayıplı +Batch Kayıpsız + Batch Kayıplı + Gecikme Toleranslı Kayıpsız + Gecikme Toleranslı Kayıplı + Gerçek Zamanlı Kayıpsız + Gerçek Zamanlı EN ÖNEMLİ KISIT: ENERJİ (MM) telsiz algılayıcı ağlarda ağ yaşam süreleri direkt olarak algılayıcı düğümlerin enerji miktarlarına bağlıdır. Bu nedenle; Enerji üretmek Az enerji tüketmek için araştırmalar yapılmaktadır. 11

13 ENERJİ ÜRETME YÖNTEMLERİ* Algılayıcı düğümlerde enerji üretmek hem zordur hem de üretilen enerji MM algılayıcı düğümler için şimdilik istenilenin altındadır. Yöntemler arasında; Arka Plan Radyo Sinyalleri ~ 0.26 uw/cm2 Radyo Sinyalleri ile Enerji Gönderimi ~ Sağlık ve Güvenlik Mıknatısların Titreşimi ile Elde Edilen Enerji ~ 10 uw/cm2 Isılelektrik ile Elde Edilen Enerji ~ 60uW/cm2 Güneş Enerjisi ~ 100 mw/cm2 Aydınlatılmış Ofis ~ 100 uw/cm2 Energy Scavenging for Mobile and Wireless Electronics, J. Paradiso, T. Starner ENERJİ TÜKETİM ŞEKİLLERİ İLETİŞİM ENERJİ TÜKETİMİ ALGILAMA İŞLEM 12

14 ENERJİ TÜKETİM ŞEKİLLERİ - II İşlem Skaler veri Multimedya Sıkıştırma 60 Veri Birleştirme (Data Aggregation) 50 İletişim Veri İletim 40 Veri Alma Dinleme (Idle) 30 Uyku 20 Algılama Skaler 10 Anlık Görüntü, Ses, Hareketli Görüntü 0 İşlem İletişim Algılama ALGILAYICI AĞLARDA YAŞAM SÜRESİ Yaşam Süresi: Algılayıcı ağların kendilerinden beklenilen görevi tanımlı kriterler içinde kalarak gerçekleştirmeye devam ettikleri periyottur. Tanımlı kriterler uygulamaya göre değişiklik gösterebilir. 13

15 YAŞAM SÜRELERİNİN BELİRLENMESİ N of N Yaşam Süresi Tek bir algılayıcı düğüm öldüğünde bu ağın yaşam süresi sona erer. Dolayısıyla bu ağ için tek bir düğüm bile kritiktir. K of N Yaşam Süresi K adet düğüm yaşadığı sürece ağın görevini yaptığı kabul edilir. K-1 adet düğüm kaldığında yaşam süresi sona erer. YAŞAM SÜRELERİNİN UZATILMASI İÇİN MEVCUT YAKLAŞIMLAR Donanım Tasarımı MAC Tasarımı Yeni Yönlendirme Algoritmaları Kodlama Teknikleri Çapraz Katman (Cross-layer) Optimizasyonu Ağ İçi Veri İşleme (In-Network Processing) Servis Kalitesi (QoS) ve Öncelik Çok Katmanlı Mimari Baz İstasyonu Yerleştirme Hareketsiz Hareketli 14

16 DONANIM TASARIMI Mikro İşlemci Dinamik Gerilim Ölçeklendirme Bellek (Flash) Algılayıcı Radyo Dinamik Modülasyon Ölçeklendirme Dinamik Kodlama Ölçeklendirme I. Downes, L. B. Rad, H. Aghajan, "Development of a Mote for Wireless Image Sensor Networks", Proc. of Cognitive Systems and Interactive Sensors, COGIS, 2006 MM ALGILAYICI DÜĞÜMLER ALGILAYICI DÜĞÜMLER Panoptes Video Algılayıcı Düğüm Platformu Orta Çözünürlüklü SensEye Farklı tip düğümler; CMUCam, WebCam. 15

17 MAC KATMANI TASARIMI Mac protokolünün güvenilir ve hatasız veri transferini, uygulama özel servis kalitesi ihtiyaçlarını gözeterek en düşük tekrar iletimle sağlanması istenmektedir. Araştırmalar üç ana sınıfa ayrılmıştır. Kanal Erişim Politikaları Zaman Çizelgesi Oluşturma(Scheduling) ve Tampon Bellek Yönetimi Hata Kontrolü MAC SEVİYESİ ENERJİ KAYIP NEDENLERİ Paket Çarpışması (Packet Collusion) İlgilenilmeyen Paketlerin Dinlenmesi (Overhearing Packets) Boş Dinleme (Idle Listening) 16

18 LİNK LAYER HATA KONTROLÜ Sürekli ve gerçek zamanlı MM veri iletiminde en önemli sorunlar Video ve ses verisi için servis kalitesi ihtiyaçları Telsiz ortamın değişken ve güvenilmeyen yapısı Örnek: İyi kalitede video toplamak için çerçeve(frame) kayıp miktarı 0.01 den düşük olmalıdır. Güvenilmeyen telsiz kanallarda bunu sağlamak çok zordur. Forward Error Correction (FEC) Automatic Repeat Request (ARQ) ARQ teknikniklerinin sade kullanımı gerçek zamanlı MM içerik iletiminde yetersiz kalacaktır. MM veri ~ hata toleranslı => FEC farklı seviyelerde farklı video verilerine uygulanabilir. (Unequal importance) LİNK LAYER HATA KONTROLÜ - II Hataya Dayanıklı MM içerik <=> En Düşük Enerji Tüketimi Çözümler Anlık Kanal Durumunun Değerlendirilmesi ve MM içeriğinin incelenmesi sonucunda; Kanal Kodlama Kaynak Kodlama İletim Güç Kontrolü (Transmission Power Control) Eksiklikler MM içeriğin çok atlamalı telsiz ağlarda bellek,işlemci ve pil sınırlı cihazlarla aktarıldığı bu ortamlarda bazı önemli ağ durumunu yansıtan özellikler değerlendirilmiyor. 17

19 YÖNLENDİRME ALGORİTMALARI Veri Merkezli (Data Centric) Protokoller Flooding Gossiping Sensor Protocols for Information via Negotiation(SPIN) Directed Diffusion Hiyerarşik Protokoller Low-Energy Adaptive Clustering Hierarchy(LEACH) Power Efficient Gathering in Sensor Information Systems(PEGASIS) Yer Merkezli (Location-based) Protokoller Minimum Energy Communication Network (MECN) Geographic Adaptive Fidelity (GAF) K. Akkaya, M. Younis, "A Survey of Routing Protocols in Wireless Sensor Networks, Ad Hoc Network, ELSEVIER, YÖNLENDİRME ALGORİTMALARI - II Multimedya Veri Aktarımı Birden fazla veri yolu Uygulamanın ihtiyacını karşılayan kanal sayısının artması Enerji tüketiminin tüm düğümlere yayılması Rasgele tıkanıklıkların kolayca yönetilmesi MMSPEED Çapraz-Katman Mimarisine Dayalı (Ağ katmanı ve MAC katmanı) Gecikme ve Güvenilirlik Yeni Metrik : Zamanında Erişim(On-Time Reachability) Metriklerin ağırlıkları doğru belirlenmeli 18

20 ÇAPRAZ-KATMAN MİMARİ Çok atlamalı telsiz ağlarda her katmanın gerçekleştirdiği fonksiyonlar arasında sıkı bir bağlılık vardır. Örnek 1: MAC katmanı, ileticilere(transmitter) ait bant genişliğine karar verirken, bu ileticiler doğal olarak fiziksel katmanın performansını etkilemektedir. Örnek 2: Tıkanıklık(Congestion) ve Güç Kontrolü doğal olarak birbirleri ile bağlantılıdır. KODLAMA TEKNİKLERİ Sıkıştırılmamış ham veri Yüksek bant genişliği Örnek: NTSC tabanlı QCIF(176*120) 21KB 30 frames 5 Mbit/s Mutlaka sıkıştırma tekniklerinden faydalanılmalı! Geleneksel Video Kodlama Teknikleri Telli ve Telsiz İletişim için Kaynak kodlayıcının bit üretimini, kaynak istatistiklerinden yararlanarak düşürmesi 19

21 GELENEKSEL VİDEO KODLAMA TEKNİKLERİ Çerçeve İçi (Intra-frame) Kodlama Kodlayıcı bir çerçeve içerisindeki bilgilerden faydalanarak sıkıştırma gerçekleştirir. Çerçeveler Arası (Inter-frame) Kodlama (Predictive encoding motion estimation) Kodlayıcı çerçeveler arası bilgilerden faydalanarak verinin miktarını azaltmayı hedefler. Problem Tahminsel Kodlama için karmaşık kodlayıcılar gerekir. Bu kodlayıcılar işlemci yoğun algoritmalar kullanırlar, enerji tüketimleri yüksektir. Düşük maliyetli MM algılayıcılar için pek uygun değildir. DAĞITIK KAYNAK KODLAMA Karmaşık kodlayıcı kullanmak yerine kaynak istatistikleri kullanımının kod çözücü (decoder) tarafında çözülmesi önerilmektedir. Kod Çözücü (Decoder) -> Baz İstasyonu (Base Station) Enerji problemi yok. Basit Kodlayıcılar Amaç: Algılayıcı düğüme en düşük düzeyde enerji tükettirmek 20

22 AĞ İÇİ VERİ İŞLEME Filtreleme Mantıksal olarak ilgili bilginin ayrıştırılması Farklı açılardan ve farklı çözünürlüklü kameralarla toplanan görüntünün algılayıcı düğüm tarafında birleştirilmesi Örnek: Güvenlik görüntülerinde gereksiz verinin sıkıştırılması Uygulama bağımsız bir model oluşturulması IrisNet: Uygulamaya özel bir filtreleme yöntemi kullanır. Problem:Multimedya veri işleyen algoritmaların maliyeti, düşük özellikli MM algılayıcılar için engelleyici olabilir. Çözüm: Ölçeklenebilir ve enerji efektif dağıtık filtreleme mimarileri geliştirmek. FARKLI MM ALGILAYICI AĞ MİMARİLERİ 21

23 TEK KATMANLI MİMARİ Homojen algılayıcı düğümler kullanmak Her düğümün her uygulama görevini gerçekleştirebilmesi Normal algılayıcı ağ uygulamalarında sıklıkla kullanılan bir yöntem MM algılayıcı ağlar için fazla enerji kaybına neden olmaktadır Çözüm: Çok katmanlı mimari ÇOK KATMANLI MİMARİ Basit görevler Düşük güçlü algılayıcı düğümler Örnek: Skaler ölçüm Karmaşık görevler Yüksek güçlü algılayıcı düğümler Örnek: Nesne tanıma ve takip Çok Katmanlı Mimarinin Avantajları Ölçeklenebilirlik Düşük Maliyet Daha İyi Kapsama Alanı Daha İyi Fonksiyonellik Daha İyi Güvenilirlilik P. Kulkarni, D. Ganesan, P. Shenoy, Q. Lu, "SensEye: A Multi-tier Camera Sensor Network", MM, ACM,

24 SERVİS KALİTESİ ve ÖNCELİK Bir algılayıcı düğümün bağlı olduğu uygulamada farklı görevlere sahip olabilir. Görevi gereği duruma göre aktardığı veri tipleri, öncelikleri, veri aktarım şekli değişebilir. Anlık Görüntü Sürekli MM veri akışı Gerçek Zamanlı Kayıplı Sürekli Veri Yüksek BG Gecikme Toleranslı Kayıplı Sürekli Veri Yüksek BG Gerçek Zamanlı Kayıplı Veri(Anlık Görüntü) Düşük/Orta BG Gerçek Zamanlı - Kayıpsız Veri Düşük/Orta BG Gecikme Toleranslı Kayıpsız Veri Düşük/Orta BG Gecikme Toleranslı Kayıplı Veri Düşük/Orta BG SERVİS KALİTESİ ve ÖNCELİK-II Gecikme Güvenilirlik Enerji Tüketimi vb. birden fazla servis kalitesini dikkate alacak yaklaşımlara ihtiyaç var. İletişim ve ağ içi işlemler arasındaki dengeyi sağlayacak çözümlerde de eksiklikler mevcuttur. 23

25 BAZ İSTASYONU YERLEŞTİRME Baz İstasyonu: Algılayıcı düğümlerden gelen bilginin toplandığı, işlendiği ve depolanabildiği enerji sorunu olmayan birimdir. Bir ya da birden fazla baz istasyonu algılayıcı düğümler arasına yerleştirilebilir. Baz İstasyonları sabit ya da hareketli olabilirler. Enerji tüketimi, gecikme, verim(throughput) gibi çeşitli performans metriklerini etkiler. Baz İstasyonların pozisyonları direkt olarak ağ yaşam sürelerini etkiler. Bu nedenle ağ içindeki yerleri ve hareketleri çok önemlidir. BAZ İSTASYONU YERLEŞTİRME - II Az sayıda algılayıcı düğüm Tek bir baz istasyonu Yüksek sayıda algılayıcı düğüm Birden fazla baz istasyonu Değişken şartlar Hareketli baz istasyonu Yüksek sayıda algılayıcı düğüm - Birden fazla hareketli baz istasyonu K. Akkaya, M. Younis, W. Youssef "Positioning of Base Stations in Wireless Sensor Networks", IEEE Communications Magazine,

26 STATİK BAZ İSTASYONU YERLEŞTİRME Periyodik veri iletimi Belirli miktarda veri Ağ içi işlem uygulanmamış veri (no suppression, concatenation, compression) Düz ağ topolojisi, homojen algılayıcı düğümler Direkt veri iletimi NP complete problem Bazı varsayımlar gerekli TEK BAZ İSTASYONU YERLEŞTİRME Geometriye dayalı bir algoritma Amaç: Tüm algılayıcı düğümleri kapsayan en kısa yarı çaplı daireyi oluşturmak. Baz İstasyonu bu dairenin merkezine yerleştirilir İki katmanlı Telsiz Algılayıcı Ağlar için kullanılmış Uygulama Düğümü 25

27 BİRDEN FAZLA BAZ İSTASYONU Performans metrikleri : İletişimde harcanan toplam enerji, üretim miktarı, kapsama alanı Yöntemler Tahminsel Yaklaşım Greedy -> Tek tek gelişigüzel Bölgesel Arama(Local Search) Rastgele bir nokta Integer Linear Programming Amaç: Veri yönlendirme yükünü algılayıcı düğümler arasında paylaştırmak Veri iletişiminden harcanan enerjiyi minimize etmek. Kümeleme (Clustering) K-Means* K-Means Local+ * E. I. Oyman, C. Ersoy, Multiple Sink Network Design Problem in Large Scale Wireless Sensor Networks, Proc. ICC 04, IEEE, 2004 K-MEANS İLE BAZ İSTASYONU YERLEŞTİRME Algılayıcı Düğüm Tek hop Uzaklıkta Algılayıcı Düğüm Temel İstasyon 26

28 K-MEANS LOCAL+ K-Means Algoritması ile Kümeleme Yönlendirme Algoritmasının Oluşturulması Baz İstasyonunun Yeni Yerinin Hesaplanması Algılayıcı Düğüm Tek Hop Uzaklığında Algılayıcı Düğüm Temel İstasyon Temel İstasyonun Yeni Yeri A. Güvensan, C.Tayşi, G. Yavuz, "Multiple Base Station Positioning for Sensor Applications Using Continuous Data Delivery Model with The New Heuristic K-Means Local+ Algorithm, WSEAS European Computing Conference, ECC, SONUÇ Telsiz Algılayıcı Ağlar çok çeşitli uygulama alanına sahiptir. Telsiz Algılayıcı Ağların başta enerji kısıtı olmak üzere, veri iletim hızı, boyut, fiziksel şartlardan çabuk etkilenme vb. pek çok kısıtı vardır. Multimedya Algılayıcı Ağlar yüksek miktarda veri ürettikleri ve yönlü bakış açısına sahip oldukları için veri işlemede ve iletiminde, kapsama alanı optimizasyonunda farklı çözümlere ihtiyaç duyarlar. 27

29 REFERANSLAR - I J. Pan, L. Cai, Y.T. Hou, Y. Shi, S. X. Shen,"Optimal Base-Station Locations in Two-Tiered Wireless Sensor Networks", IEEE Transactions on Mobile Computing, Vol.4, No.5, K. Akkaya, M. Younis, W. Youssef "Positioning of Base Stations in Wireless Sensor Networks", IEEE Communications Magazine, A. Bogdanov, E. Maneva, S. Riesenfeld, "Power-aware Base Station Positioning for Sensor Networks",IEEE, D. Vass, Z. Vincze, R. Vida, A. Vidacs, "Energy Efficiency in Wireless Sensor Networks Using Mobile Base Station" Z. M. Wang, S. Basagni, E. Melachrinoudis, C. Petrioli, "Exploiting Sink Mobility for Maximizing Sensor Networks Lifetime", Proc. of 38th Hawaii International Conference on System Sciences, REFERANSLAR - II J. Pan, L. Cai, Y.T. Hou, Y. Shi, S. X. Shen, "Location Base-Stations for Videos Sensor Networks", IEEE, S. R. Gandham, M. Dawande, R. Prakash, S. Venkatesan,"Energy Efficient Schemes for Wireless Sensor Networks with Multiple Mobile Base Stations",IEEE GLOBECOM, I.F. Akyildiz, W. Su, Y. Sankarasubramaniam, E. Cayirci,"Wireless Sensor Networks:A Survey",Computer Networks Elsevier Science B.V.,2002. W.Alsalih, S. Akl, H. Hassanein, "Placement of Multiple Base Stations in Wireless Sensor Networks", IEEE International Symposium on Signal Processing and Information Techonology,2007 E. Gürses, Ö. B. Akan, "Multimedia Communication in Wireless Sensor Networks A. Güvensan, C.Tayşi, G. Yavuz, "Multiple Base Station Positioning for Sensor Applications Using Continuous Data Delivery Model with The New Heuristic K-Means Local+ Algorithm, WSEAS European Computing Conference, ECC,

30 REFERANSLAR - III I.F. Akyildiz, T. Melodia, K. R. Chowdhury, "A Survey on Multimedia Sensor Networks", Computer Networks, Vol. 51, pp , Science Direct, ELSEVIER, 2007 C. Ma, Y. Yang, "Battery-Aware Routing for Streaming Data Transmissions in Wireless Sensor Networks", Mobile Networks and Applications, SPRINGER, 2006 I. Downes, L. B. Rad, H. Aghajan, "Development of a Mote for Wireless Image Sensor Networks", Proc. of Cognitive Systems and Interactive Sensors, COGIS, 2006 J. A. Paradiso, T. Starner, "Energy Scavenging for Mobile and Wireless Electronics", IEEE CS, 2005 M. Zuniga, B. Krishnamachari, "Integrating Future Large-scale Wireless Sensor Networks with the Internet E. I. Oyman, C. Ersoy, Multiple Sink Network Design Problem in Large Scale Wireless Sensor Networks, Proc. ICC 04, IEEE, 2004 REFERANSLAR - IV X. Lu, E. Erkip, Y. Wang, D. Goodman, "Power Efficient Multimedia Communication Over Wireless Channels", IEEE Journal on Selected Areas in Communications, Vol.21, No.10, J. Campbell, P. B. Gibbons, S. Nath, "IrisNet: An Internet-Scale Architecture for Multimedia Sensors", P. Kulkarni, D. Ganesan, P. Shenoy, Q. Lu, "SensEye: A Multi-tier Camera Sensor Network", MM, ACM, 2005 K. Akkaya, M. Younis, "A Survey of Routing Protocols in Wireless Sensor Networks, Ad Hoc Network, ELSEVIER, K. Akkaya, M. Younis, "An Energy-aware QoS Routing Protocol for Wireless Sensor Networks", Proc. of International Conference on Distributed Computing Systems Workshops Washington, J.N. Al-Karaki, A.E. Kamal,"Routing Techniques in Wireless Sensor Networks: a survey, IEEE Wireless Communication, Vol.11,