Burdur adının nereden geldiği

Transkript

1 Burdur adının nereden geldiği hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Birinci görüş, Burdur adının Polydorion kelimesinin daha sonra, Polydor şekline dönüştüğü, oradan da Burdur şekline dönüştüğüdür. İkinci görüş ise Burdur yöresinin eski adı Limobrama Göl Kenti anlamına gelen Limobria kelimesinden türemiştir. Sonradan da değişerek Burdur olmuştur. Fakat Antik Çağlarda Burdur un yerinde herhangi bir şehir bulunup bulunmadığı bilinmemektedir. Bunun için bu iki adın kesin olarak ne zaman kullanıldığı bilinmemektedir. Üçüncü görüş de; Burdur şehrini kuran Türkmen boylarından Kınalı oymağı mensupları, konaklama yeri ararken, burayı bulmuşlar ve bölgenin güzelliği karşısında Cennet Buradadır demiş ve Burada Dur sözü zamanla hece düşmesine uğramış daha sonra Burdur a dönüşmüştür. İLİN TARİH ÖNCESİ ÇAĞLARI Roma Çağı nda Psidia nın her tarafında kesif bir yerleşme vardır. Birçok yeni şehir kurulmuş, eski merkezler yeniden onarılmıştır. Burdur ve çevresinde antik devirde kurulmuş olan ve bilinen şehirlerin isimleri şunlardır: Milyas (Melli), Kremna (Çamlık), Sagalassos (Ağlasun), Kreitai (Belören), Kretepolis (Kızılkaya), Kodrula (Kestel), Komama (Ürkütlü), Palaipolis (Akören), Lysinia (Karakent), Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 56

2 Mallos (Karacaören), Korbasa (Yuva), Olbasa (Belenli), Muatra (Bereket), Tymbrianosus (Düğer), Kybra (Gölhisar), Bubon (İbecik), Panematrikhos (Boğazköy), Sia (Karaot). Bu çağa ait çeşitli heykeltıraşlık eserleri de Burdur Müzesinde teşhir edilmektedir. BURDUR UN TÜRK TARİHİ DÖNEMİ: 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi nden sonra ise bölge, sırasıyla Selçuklular, Hamitoğulları ve Osmanlıların hakimiyeti altına girmiştir. Anadolu ya yayılan Oğuz boyları muhtemelen 1075 lerde o zaman Psidia diye adlandırılan bölgeye ve Polidia denen Burdur a yerleşmeye başlamıştır. İlk yerleşim yerleri Şekerpınarı-Hamam bendi mevkii olmuştur. Çoğunluğu Kınalı aşiretinden olan Türkmenler, en az 2000 çadırdan meydana gelen bir toplulukla yerleşim yerleri kurmaya başlamıştır. Başlangıçta kendi başlarına hiçbir devlete bağlı olmadan ve komşuları olan Bizanslılarla mücadele ederek varlıklarını sürdürmüştürler. Bu mücadelelerin en önemlisi Dinar yakınlarında Bizanslı Manüel Kommenos komutasındaki orduyu yenmeleridir. Bilhassa Haçlı Seferleri döneminde Selçuklu Hükümdarı I. Mesut ve II. Kılıçarslan ın Erle Ovası nda bu orduyu yenilgiye uğratması Selçuklu hâkimiyetini bu bölgede kolaylaştırmıştır. Selçuklu hükümdarı II. İzzeddin Kılıçarslan Denizli, Uluborlu, Burdur ve Antalya ya kadar olan bölgeyi ve Türkmen aşiretlerini idaresi altına almıştır. Fakat Türkmen aşiretleri üzerinde tam bir otorite sağlayamamıştır. Bölge, 1219 ve 1236 yıllarında tekrar I. Keykavus ve Alaaddin Keykubat tarafından alınmıştır. Böylece Bölge kesinlikle Selçuklu hâkimiyetine girmiştir yılında Selçuklu Devleti üç kardeş Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 57

3 arasında pay edilmiştir. Fakat II. Alaaddin Keykubat ölünce, ll. İzzeddin ve lv. Rukneddin Kılıçarslan arasında paylaşılmıştır. Ama iki kardeş arasında çıkan savaşta Rukneddin yenilmiştir ve Burdur kalesine hapsetmiştir tarihinde hapisten çıkarak Selçuklu tahtına oturmuştur. Rukneddin Kılıçarslan hapis dönemi olaylarının intikamını almaya başlamıştı. Bu arada Baba İlyas ve Baba İshak isyanları da devletin otoritesini sarsmıştır. Ve nihayet Selçuklu Devleti 1303 yılında tamamen ortadan kalkmıştır. Bu otorite boşluğundan istifade eden Selçukluya bağlı aşiret ve oymakların Uç Beyleri de kendi başlarına hükümet kurmaya başlamışlardır. Antalya ve Denizli nin Türk hâkimiyetine girmesinden sonra akın akın gelen aşiret ve oymaklar, bilhassa Kayı, Avşar, Bayındır, Büğdüz, Yazır, Yiva ve diğerlerinin toplamı 200 bin çadıra ulaşmıştır. Bu Türkmen nüfusunun merkezi de Burdur olmuştur. Celaleddin Harzemşah ın komutanlarından ve Yomut kabilesinden olan Hamit Bey, Selçukluların döneminde Burdur ve Çığralı ya kadar olan bölgenin sınır beyidir. Selçuklunun yıkılma dönemine denk gelen Hamitoğulları Beyliği nin esas kurucusu Hamit Bey in torunu olan Felekeddin Dündar Beydir. Bir Uç beyi olan Dündar Bey, Beyliğini Burdur da ilan ederek Beyliğinin adını dedesinin adına hürmeten Hamitoğulları olarak duyurmuştur. Hamitoğulları nın en parlak dönemi Dündar Bey in zamanıdır. Beyliğin sınırları genişlemiş, Antalya, Gölhisar ve Korkuteli Beyliğe katılmıştır. Burdur İli, döneminin en önemli merkezi olmuştur. Sanat, ticaret ve nakliye gelişmiştir. İlhanlılar Anadolu ya geldiğinde diğer beylikler gibi Hamitoğulları da bağlılıklarını Başvezir Emirçoban a bildirerek, İlhanlı fırtınasını kazasız atlatma yoluna gitmiştir. Emirçobanoğlu Timurtaş ı (Demirtaş), Anadolu Valisi olarak atamıştır. Timurtaş Anadolu daki beylikleri tek tek ortadan kaldırmaya başlamıştır. Dündar Bey in oğlu Hızır Bey Eğirdir e gelerek Hamitoğulları nın topraklarının bir kısmında hâkimiyet kurmuştur. Hızır Bey in ölümünden sonra yerine, Dündar Beyin diğer oğlu İshak Bey geçmiştir. İshak Bey in Beyşehir ve Akşehir e kadar beyliğin sınırlarını genişlettiğini görülmektedir. İshak Bey in 1335 te ölümünden sonra yerine oğlu Muzafereddin Mustafa Bey geçmiştir. Onun da yerine oğlu Hüsameddin İlyas Bey 1349 da başa geçmiştir. İlyas Bey Karamanoğulları yla savaşmış fakat topraklarını kaybetmiştir. Germiyanoğlularının yardımıyla topraklarını geri almıştır. Yerine geçen Kemaleddin Hüseyin Bey, Karamanoğulları nın saldırısına uğramıştır. Ama Osmanlılar ve Germiyanoğlularının yardımıyla kurtulmuştur. Bu sırada Anadolu nun Söğüt Bölgesi nde gittikçe büyüyen ve kuvvetlenen ve Osmanoğulları tarafından kurulan Osmanlı Devleti dikkat çekmektedir. Osmanlı padişahı Murat Hüdavendigar Kosova da şehit olunca yerine oğlu Yıldırım Beyazıt geçmiştir Yıldırım Beyazıt ın hükümdarlığını başta Karamanoğulları olmak üzere diğer beylikler de tanımamışlardır. Yıldırım Beyazıt Anadolu ya geçerek bu beylikleri teker teker ortadan kaldırmıştır. Hamitoğulları Beyliği ni de ortadan kaldırarak Anadolu Beylerbeyliğinin merkezi olan Kütahya ya bağlamıştır. (1391) Böylece Hamitoğulları ve diğer beylikler ortadan kalkmış ve Anadolu da Türk Birliği sağlanmıştır. Hamitoğulları nın son beyi Kemaleddin Hüseyin Bey in oğlu Mustafa Bey, Osmanlı komutanı olarak görev almıştır. Böylece Burdur un Osmanlı Dönemi başlamıştır. Osmanlı Şehzadelerinden I. Beyazıt ve II. Selim Kütahya da Beylerbeyi olarak bulunmuşlardır. II. Beyazıt zamanında Şah Kulu ayaklanması ortaya çıkmıştır. Şah Kulu Şehzade Korkut un Antalya dan Manisa ya giden hazinesini yağmalamış, Antalya, İstanos, Almalı, Burdur ve Keçiborlu yu basarak, buraların kadılarını ve birçok insanı öldürmüştür. Şah Kulu sonunda İran a sığınmış ve böylece tehlike ortadan kalkmıştır. XVI. yy a kadar Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 58

4 Burdur da önemli olaylar olmamıştır de de Burdur Tirkemiş İlçesi merkezi durumdadır. Bu dönemde şehir eskiye nazaran daha gelişmiştir. XVI. yy ın sonuna doğru şehir biraz daha büyümüştür. Ekonomi canlanmıştır Tanzimat hareketinden sonra Burdur, Kütahya ilinden ayrılarak Konya ilinin Isparta Kaymakamlığına bağlandı yılına kadar bu bağımlılık sürdü. Daha sonra başta Saden oğlu Hacı İsmail Ağa olmak üzere Burdur un Sancak olması için uğraşmışlar ve 1872 yılında Burdur sancak olmuştur. Burdur un ilk sancakbeyi Mehmet İzzet Paşa dır. Osmanlı Devleti 1914 te I. Dünya Savaşına katılınca bütün yurtta seferberlik ilan edilmiş ve aynı yıl Burdur da şiddetli bir deprem olmuş, yaklaşık 1500 kişi ölmüş ve şehrin önemli dini yapıları bu depremde yıkılmıştır. Her iki felaket birleşmiş ve Burdurlular birkaç yıl bu kötü şartlar altında yaşamışlardır.1920 yılında müstakil mutasarrıflık olan Burdur, doğrudan hükümet merkezi olan İstanbul a bağlanmıştır. 1.Dünya Savaşı nın yenilgi ile neticelenmesinden sonra İtalyanlar Antalya ya asker çıkardılar. Burdur a gelerek merkez komutanlığı kurdular. Burdur düşmanın yurttan atılmasından sonra kurulan yeni Türkiye Cumhuriyeti nde 1923 yılında il olarak yerini almıştır. KUVA-İ MİLLİYE VE BURDUR: Mondros Mütarekesinin ilk günlerinde, 57. Tümenin önemli bir topçu ve piyade cephaneliği Antalya nın Badem Ağacı köyünde bulunmaktadır. İtalyanların Antalya yı işgal ettikten sonra Burdur a doğru ilerleyeceği anlaşılınca 57.Tümen Komutanı Albay Şefik Bey (Aker) 7 Nisan 1919 da Badem Ağacı na giderek cephaneliği boşalttırmıştır. Buradaki cephane ve silahlar, daha içerilere, Burdur un Çeltikçi Köyüne götürülmüştür. Bu silahlardan, Nazilli cephesindeki direniş sırasında ve daha sonraki savaşlarda çok yararlanılmıştır. Burdurlu Kuva-yi Milliyecilerin Demirci Mehmet Efe nin Yunanlılara karşı Nazilli Cephesinde verdiği direnişe büyük yardımları olmuştur. Cepheye çok sayıda gönüllünün yanı sıra silah, cephane, yiyecek ve giyecek göndermişlerdir. Nazilli Cephesi nde 400 e yakın Burdurlu gönüllü hayatını kaybetmiştir. Burdur Kuva-yi Milliye Teşkilatı çalışmalarını uzun süre bağımsız yürüttüyse de Sivas Kongresi nden sonra Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti ne bağlanmıştır de toplanan Büyük Millet Meclisine Burdur dan ünlü kişiler katılmıştır. Bu Milletvekillerinin en ünlüsü İstiklal Marşımızın yazarı milli şair Mehmet Akif Ersoy dur. ATATÜRK ÜN BURDUR A GELİŞİ: Türkiye Cumhuriyeti nin kurucusu Atatürk, ilk olarak 6 Mart 1930 tarihinde Isparta gezisinden sonra Burdur a teşrif etmiştir. Atatürk 6 Mart 1930 sabahı Burdur un ileri gelenleri tarafından Baladız da karşılanmış, yanlarında Prof. Afet İnan, Burdur, Isparta ve Antalya milletvekilleri olduğu halde otomobille Burdur a gelmiştir. Şehrin o tarihte giriş yeri olan Çatalpınar Mevkiinde tüm Burdur halkı coşkulu bir tezahüratla karşılamıştır. Aynı gün Atatürk, yanındaki zevatla beraber saat ya doğru Antalya ya varmıştır. Üç gün sonra 9 Mart 1930 tarihinde aynı yolla tekrar Burdur a gelmiş, yine halk coşkulu tezahüratla karşılamış ve kendisini bir gün misafir etmişlerdir. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 59

5 Isparta ve çevresi, tarih sahnesine Hititlerle çıkar. Hititler zamanında bölgenin ismi Arvaza idi. Hititlerin yıkılışından sonra Frikya Krallığı bu topraklara sâhip olmak istemişse de, burayı Lidyalılar ele geçirmişlerdir. M.Ö. 4. asırda Lidyalıların elinde bulunan bu topraklarla, Kızılırmak batısındaki toprakları Persler istilâ etmiştir. Makedonya Kralı İskender, Doğu seferine çıktığında Perslerden bu bölgeyi almıştır. İskender in ölümü ile Makedonya krallığı generalleri arasında taksim edilmiş ve Isparta çevresi Selevkos Devletinin olmuştur. Roma İmparatorluğu M.Ö. 1. asırda Selevkos Devletini ilhak edince, Isparta ve civarı Roma hâkimiyeti altına girmiştir. O tarihlerde Isparta, Psidia isimli küçük bir şehir idi. Roma İmparatorluğu M.S. 395 te ikiye bölününce bu bölge Doğu Roma nın payına düşmüştür. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 60

6 1071 Malazgirt Zaferinden sonra Türkler, Isparta ve çevresini Bizans tan alarak fethetmişlerse de, Birinci Haçlı Seferinde Bizanslılar bu bölgeyi yeniden istilâ etmişlerdir. Selçuklu Türkleri 1203 senesinde Bizanslılardan geri alarak, yeniden bu bölgeyi ve Isparta yı fethetmişlerdir senesinden sonra Eğirdir de bulunan Hamitoğulları Beyliği Isparta ve çevresini Türkiye Selçukluları ve İlhanlılara bağlı olarak idare etmiştir. Bir ara topraklarına İlhanlılar tarafından el konulmuş ve bölgeyi İlhanlı valiler idare etmiştir de Hamitoğulları Beyliği yeniden kurulmuştur. Bu beyliğin bir kolu da Antalya da Tekeoğulları olarak hüküm sürmüştür te İlhanlılar tarih sahnesinden çekilince Hamitoğulları bağımsız olmuştur de Sultan Murad Han zamanında (Yalvaç ve Şarkikaraağaç) 80 bin Osmanlı altını karşılığı satın alınmıştır. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 61

7 Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 62 Hamitoğulları Birinci Kosova Savaşında Osmanlılara asker yardımı yapmıştır de Yıldırım Bayezid Hân, Isparta nın geri kalan kısmını ve Hamitoğulları Beyliğini de Osmanlı Devletine katmıştır. Osmanlı Devrinde Isparta Anadolu Beylerbeyliğinin 14 sancağından birine, Tanzimat tan sonra Konya eyaletinin 5 sancağından birine merkez olmuştur. Isparta ismi yalnız merkez için kullanılmış sancağın ismi de Hamid ili (Hamidâbâd) olarak kullanılmıştır. Isparta 1203 senesinden bu yana düşman istilasına uğramamış bir ildir. Millî mücadelenin en şiddetli dönemlerinde Isparta, asker göndermenin yanı sıra cephenin yiyecek ve giyecek ihtiyacının hemen hemen tamamını karşılıyor, yiyeceklerin bir kısmını çoğu zaman halktan toplanan ayni yardımlarla sağlanıyordu. Düşman zulmünden kaçan Aydın muhacirlerine, hatta Maraş cephesine, nerede ihtiyaç varsa oraya yapabildiği kadar maddi yardımlar yapmıştır.

8 Cephe gerisi hizmetleri içerisinde yaralı askerlerin bakımı ve tedavisi de vardı. Etrafındaki cepheye yakın illerin hemen hepsinin düşman işgalinde veya işgal tehdidinde bulunması sebebiyle cephe gerisi, lojistik hizmetler bakımından Isparta yı daha da ön plana çıkarmıştır. Bu maksatla oluşturulan hastane hizmetleri bugünkü, bölgenin önemli ve tek asker hastanesinin de temelinin atılmasında önayak olmuştur. Isparta Cumhuriyet devrinde il olmuştur. Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı/ 63