TÜRKYE DE LÇE YÖNETMNN DAR SORUNLARI: ACIPAYAM, SERNHSAR VE BULDAN ÖRNEKLER

Transkript

1 T.C. PAMUKKALE ÜNVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ KAMU YÖNETM ANABLM DALI TÜRKYE DE LÇE YÖNETMNN DAR SORUNLARI: ACIPAYAM, SERNHSAR VE BULDAN ÖRNEKLER YÜKSEK LSANS TEZ Hazırlayan engül AKÇA Danıman Doç. Dr. Hüseyin ÖZGÜR Denizli, 2006

2 T.C. PAMUKKALE ÜNVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ KAMU YÖNETM ANABLM DALI TÜRKYE DE LÇE YÖNETMNN DAR SORUNLARI: ACIPAYAM, SERNHSAR VE BULDAN ÖRNEKLER YÜKSEK LSANS TEZ Hazırlayan engül AKÇA Danıman Doç. Dr. Hüseyin ÖZGÜR Denizli, 2006

3

4 II TEEKKÜR Pamukkale Üniversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi, Kamu Yönetimi Bölümünde bitirme tezi olarak hazırladıım Türkiye de lçenin dari Sorunları: Serinhisar, Acıpayam ve Buldan Örnekleri balıklı çalımamda bana ilçe verilerini sunan Buldan Kaymakamı Bilal ÇELK e; Acıpayam Kaymakamı Numan HATPOLU na; Serinhisar Kaymakamı Mustafa YILDIZ a; il planlama uzmanı Türkay GÖZLÜKAYA ya; geni kütüphanesinden faydalandıran, hiçbir yardımını benden esirgemeyen danıman hocam Doç. Dr. Hüseyin ÖZGÜR e; ilçelerde yaptıım alan aratırmasında ilçelerle iletiimimi salayan, engin tecrübeleri ve renkli kiiliklerinden yararlandıım iadamı Ali AKÇA ve Yard. Doç. Dr. Turgut TOK a, hiçbir maddi ve manevi desteini üzerimden esirgemeden bana emek harcayan annem erife BAYDAR, babam Baki BAYDAR ve eim Serkan AKÇA ya sonsuz teekkürlerimi sunarım.

5 ÖZET lçelerin, Türk yönetim sistemi içindeki yerini ve sorunlarını belirlemek amacıyla hazırlanmı olan bu tezde, ilçenin mevcut idari yapı içindeki konumu ve sorunları ortaya konulmaktadır. lk iki bölümde yönetim ve kamu yönetimi gibi temel kavramlara yer verilerek Türkiye deki yönetim yapısı genel olarak incelenmitir. Üçüncü bölümde Türkiye deki ilçe yönetimi irdelenmekte, ilçe yönetimini oluturan kaymakam, ilçe idare kurulu ve ilçe ube bakanlarının görevleri ve ilçenin mali yapısı hakkında bilgi verilmektedir. Dördüncü bölümde yeni ilçe kurulmasının gerekçeleri ve salayacaı yararlar üzerinde durularak ilçe yönetiminin verimlilii ele alınmaktadır. lçeleri ilevsizletiren, verimliliini azaltan yönetsel, hukuksal, siyasal, mali sorunlar üzerinde durulmaktadır. Beinci bölümde ilçe yönetiminin idari sorunları bütün olarak ele alındıktan sonra yeni ilçe yönetiminin sahip olması gereken özellikler üzerinde durulmaktadır. Kırsal alan yönetim birimi olarak ilçe özel yönetimi kurulması ve bu birime tüzel kiilik kazandırılması önerisi incelenmektedir. Bu çerçevede, ilçelere özerk bir bütçe verilmesi ile ilevselliinin artırılması ve fonksiyonlarını yerine getirmesinin salanması önerilmektedir. Uygulama kısmında, Acıpayam, Buldan ve Serinhisar ilçelerindeki alan aratırmalarında; ilçeler ve sorunları hakkında ayrıntılı bilgi verilmektedir. Bu üç ilçenin sosyo-ekonomik gelimilik karılatırması da yapılarak özelde bu üç ilçenin, genelde Denizli deki ilçelerin sorunları, gelimilii, etkinlii ve ilevsellii tartıılmaktadır. Son bölümde Türk yönetim düzeninde ilçe üzerine genel ve özel tespitler yapılarak, hem ilçe yönetim sistemin iyiletirilmesine hem de ilçelerin idari sorunlarının hafifletilmesine katkıda bulunacak çözüm önerileri sunulmaktadır. ANAHTAR KELMELER: lçe Yönetimi, lçe Özel Yönetimi, Kırsal Kalkınma, lçe Yönetiminin Sorunları

6 ii ABSTRACT In this thesis, which prepared for the aim of specifying the problems and place of districts in the Turkish management system, the place of the district in the current managerial system is determined. Management structure in Turkey is analyzed in general by discussing basic concepts like management and public management at the first two chapters. At the third chapter, the district management in Turkey is discussed; the information is given about qaimacam, district administrative council, district branch chief which constitute district management and district s economic structure. At the fourth chapter, the efficiency of district management is discussed by emphasizing reasons and benefits of establishment of new districts. The problems which make the district nonfunctional and the managerial, legal, political and economic problems which decrease the efficiency of the districts is emphasized. At the fifth chapter, the characteristics of an ideal district management are discussed, after examining entire managerial problems of districts. Establishing special districts as rural area management units and the proposal of getting legal personality to these units are investigated. In this frame, increasing functionality is proposed by giving autonomous budget to districts. At the application chapter, the information about districts and their problems are given in detail at the field investigation at the districts of Acıpayam, Buldan and Serinhisar. Problems, developments, effectiveness and functionality of these three Districts in particular and the districts of Denizli in general are discussed by comparing social-economic development of the district of these districts. At the last chapter, suggestions for lightening managerial problems and improving district management system are presented. Thesis shows that general and special arrangements on district management within the Turkish management system are urgent needs. KEYWORDS: District Administration, Special District Administration, Rural Development, Problems of District Administration

7 iii ÇNDEKLER ÖZET... ABSTRACT ii ÇNDEKLER.. iii TABLOLAR LSTES... vi GR.. 1 Tezin Konusu... 1 Amaçlar Konunun Önemi... 2 Yöntem Bilgisi. 2 BRNC BÖLÜM YÖNETM, KAMU YÖNETM ve YERNDEN YÖNETM KAVRAMLARI 1.1. Yönetim Kavramı Kamu Yönetimi Kavramı Yönetim Biçimleri Merkezden yönetim Merkezden yönetimin yararları Merkezden yönetimin sakıncaları Yerinden yönetim Siyasi yerinden yönetim dari yerinden yönetim Fonksiyonel yerinden yönetim Yer yönünden (corafi) yerinden yönetim Yerinden yönetimin yararları Yerinden yönetimin sakıncaları Yönetim Örgütlenmesinde Ölçek Sorunu Halk Katılımı. 22 KNC BÖLÜM TÜRKYE NN YÖNETM YAPISI 2.1. Merkezi Yönetim Tara Örgütü l yönetimi lçe yönetimi Merkez ilçe Bucak yönetimi Bölge yönetimi.. 33 i

8 iv 2.3. Yerel Yönetim Kuruluları l özel yönetimi Belediye yönetimi Büyükehir belediyesi Köy yönetimi. 40 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKYE DE LÇE YÖNETM 3.1. lçenin Yönetim Yapısı Kaymakam lçe idare kurulu lçe idare ube bakanları lçenin Mali Yapısı DÖRDÜNCÜ BÖLÜM LÇE YÖNETM KURULMA GEREKÇELER VE LÇELERN DAR SORUNLARI 4.1. lçe Yönetiminin Köy Yönetimiyle likisi Yeni lçe Kurulmasının Gerekçeleri lçe kurulmasının toplumsal gerekçeleri Hızlı nüfus artıı Göç olgusu Kaynak savurganlıını önleme gerekçesi Yeterli eitim olanakları salama gerekçesi lçe kurulmasının yasal gerekçeleri lçe kurulmasına ilikin anayasal düzenleme lçe kurulmasına ilikin yasal düzenleme lçe kurulmasının yönetsel gerekçeleri Yeni lçelerin Kurulmasının Salayacaı Yararlar Yeni ilçe kurulmasının salayacaı ekonomik yararlar Yeni ilçe kurulmasının salayacaı toplumsal yararlar Yeni ilçe kurulmasının salayacaı kültürel yararlar lçeleme çevre kalitesine katkı salar Yeni ilçe kurulması yerel giriimciliin özendirilmesine 69 katkı salar 4.4. lçe Yönetiminin Verimlilii lçelerin Yönetsel, Hukuksal, Siyasal ve Mali Sorunları lçelerin yönetsel sorunları lçelerin hukuki sorunları lçelerin siyasal sorunları.. 76

9 v lçelerin mali sorunları.. 77 BENC BÖLÜM YERNDEN YÖNETME DAYALI LÇE YEREL YÖNETM 5.1. lçe Özel daresi ve Kırsal Kalkınma lçe Özel daresinin Kırsal Kalkınmanın Salanmasında 83 Uygunluu Anayasal Uygulanabilirlii ALTINCI BÖLÜM ACIPAYAM, SERNHSAR VE BULDAN (DENZL) LÇELER; DAR SORUNLARI 6.1. Denizli li Hakkında Genel Bilgi Acıpayam Tarihi ve corafi yapısı Nüfus durum dari ve sosyal durum Ekonomik yapısı Acıpayam da yaanan sorunlar Buldan Tarihi ve corafi yapısı Nüfus durumu dari ve sosyal durum Ekonomik yapısı Buldan da yaanan sorunlar Serinhisar Tarihi ve corafi yapısı Nüfus durumu dari ve sosyal durum Ekonomik yapısı Serinhisar da yaanan sorunlar lçelerin Karılatırılması SONUÇ VE ÖNERLER SONUÇ VE ÖNERLER 117 KAYNAKÇA 127 ÖZGEÇM 148

10 vi TABLOLAR LSTES Tablo 1: llerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sıralaması( ).89 Tablo 2: Denizli lçeleri Nüfusları, Yıllık Nüfus Artı Hızları ve Nüfus Younluu.111 Tablo 3: Denizli lçelerinin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sıralaması ( ) Tablo 4: lçelerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sıralaması.115

11 GR Tezin Konusu Türkiye de ilçe yönetimi üzerine odaklanan bu tezde gerek kırsal alan yönetim birimi olarak gerekse genel idari ilerin yürütülmesinden sorumlu olarak ilçelerde yaanan çeitli idari sorunlar ele alınmaktadır. lçelerin kendi yönetim yapılarından kaynaklanan çeitli idari sorunları bulunmaktadır. Türkiye de ilçelerin kısaca il yönetimi ile sorunlar, ilçede tekilatı bulunan bakanlık ve bu bakanlıkların il tekilatlarıyla olan ilikilerinde sorunlar, ilçe idare yapısından ve ileyiinden kaynaklanan sorunlar, ilçelerin kendilerine verilen kimi ileri yapacak uygun personel ve kadro yokluu ile tekilatlanma sorunları, kırsal alanların özelliklerinden kaynaklanan sorunlar, egüdüm ve sorumluluklarda kargaa sorunları gibi çeitli idari sorunları bulunmaktadır. Türkiye de ilçelerin corafi alanın toporafik özellikleri, iklim durumu, ilçenin nüfus ve alan büyüklüü, balı olduu ile ulaım imkânları ve uzaklıı, kendisine balı olan köy sayısı ve köyleriyle ulaım durumu, ilçenin sınırlarının ulaım imkânlarıyla uyumluluu ve hizmet götürme, ilçenin sınırlarının iktisadi ve doal koullarla uyumluluk derecesi gibi çeitli corafi özelliklerden kaynaklanan idari sorunları da vardır. Tezde ilçelerin karılatıkları bu her iki tür idari sorun grubundaki sorunlar ve bunlara olası çözüm önerilerinin öncelik ve önem derecesi tespit edilmeye çalıılmaktadır. Amaçlar Türkiye deki idari yapı içinde ilçe yönetiminin mevcut durumunu tehis etmek; unutulmaya yüz tutan ilçe yönetimi ve kırsal alan yönetimi sorunlarına dikkat çekmek. Türkiye de ilçe yönetiminin ilevselliini ve fonksiyonlarını ifa etme durumunu aratırmak. lçelerin alan ve corafya açısından büyüklükleri ile balı bucak-belde, köy ve köyaltı yerleim birimleri açısından sayılarının daılımına bakmak ve optimal ilçe büyüklüü konusundaki sorunları tespit etmek.

12 2 lçelerin illerle olan ilikisini irdelemek. lçe yönetiminin bir kırsal alan yönetim birimi olarak (veya bazı önerilerde geçtii ismiyle ilçe özel yönetimi olarak) geçerliliini avantaj ve dezavantajlarıyla tartımak lçe yönetiminde rol oynayan kaymakam, ilçe idare kurulu, vali ve il özel idaresi gibi aktörlerin mevcut ve olası etkilerini tespit etmek. lçelerin merkez yönetim sistemi içerisindeki mevcut fotorafını çekmek ve sorunlarını listelemek. lçe yönetimini idari sorunlarını bütün olarak ele alarak yeni bir ilçe yönetimi modelinin gerekliliini ortaya koymak. Konunun Önemi Türkiye de ilçelerin karılatıkları idari sorunların salıklı tespit edilmesi Türk yönetim sisteminin iyiletirilmesine katkıda bulunabilir. Yeni kamu yönetimi reform tasarısında, yeni ve önceki yerel yönetimler reform tasarılarında iller ve belediyeler öne çıkıp, ilçeler ihmal edilmitir. Hem kimi ve ulusal düzeydeki kamu hizmetleri hem de kırsal alan yönetimi ve yerel ekonomik kalkınma için tek tek ilçeler veya ilçe öbekleri uygun ölçek olarak gözükmektedir. Hem ilçe düzeyi için en uygun yerel ve genel hizmetlerin tespiti hem de mevcut ve önerilebilecek yeni hizmetlerin yürütülmesinde en optimal büyüklükte ve en uygun idari tekilata sahip ilçe yönetimlerinin tespiti Türkiye nin ve özellikle kırsal alanın yönetiminde iyileme salayabilecektir. lçe yönetimlerinin ve kırsal alanın yönetiminde iyiletirici önerilerde bulunabilmek için önce sorunların iyi tespit edilmesi gerekmektedir. Bu tez ile özelde ilçe yönetimi genelde il ve Türk idari sistemi hakkında önerilerde bulunulmaktadır. Yöntem Bilgisi Türkiye deki ilçelerin idari sorunlarını tespit etmeye ve deerlendirmeye yönelik bu tez çalıması hem teorik/kuramsal hem de uygulamaya yöneliktir. Tez iki ana kısma ayrılmaktadır. Tezin ilk kısmında yer alan dört bölümde sırasıyla

13 3 kavramlar, Türkiye nin yönetim yapısı, Türkiye de ilçe yönetimi, ilçe yönetiminin kurulma gerekçeleri ve sorunlarına sistematik olarak yer verilmektedir. Tezin ikinci kısmındaki üç bölümde önce yerinden yönetime dayalı ilçe yerel yönetimi ele alınmakta, ardından Denizli ilinin Acıpayam, Serinhisar ve Buldan ilçeleri bata olmak üzere ilçelerindeki idari sorunlar alan aratırması ile tespit edilmektedir. Son bölümde genel bir deerlendirme yapılıp öneriler sunulmaktadır. Tezin ikinci ve üçüncü bölümlerinde Türkiye nin idari yapısının oluum ve geliimine yer verilmektedir. Tezin dördüncü bölümünde ilçelerin kurulma gerekçeleri ile mevcut idari sorunları Türkiye genelinde literatür incelemesi yoluyla ele alınmaktadır. Literatürde uzunca süredir tartıılan yerinden yönetime dayalı ilçe kurulması gerei beinci bölümün konusunu oluturmaktadır. Mülakat ve belge/rapor yoluyla elde edilen veriler ile dier dökümanlardan toplanan bilgiler yoluyla altıncı bölümde; genelde Denizli nin ilçelerinin, özelde seçilen üç ilçenin idari sorunları ve ilgili yöneticilerin bakıları analiz edilmektedir. Tezin son bölümündeki deerlendirme ve öneriler literatür incelemesi ile Denizli ilçelerindeki alan aratırmasının tespitlerine dayanmaktadır. Tezin son bölümü önceki bölümlerdeki önemli noktaların sonuç bölümü yazımına uygun olarak tekrarı, genel ve özel sonuçların ve kanaatlerin duyurulması, balangıçta varolduu düünülen sorunlarla ilgili varsayımların geçerlilik düzeylerinin alan çalıması yardımıyla yeniden deerlendirilmesini kapsamaktadır. Sonuç bölümünde ayrıca tezin bilgilerinden çıkan öneriler sunulmaktadır.

14 BRNC BÖLÜM YÖNETM, KAMU YÖNETM ve YERNDEN YÖNETM KAVRAMLARI 1.1. Yönetim Kavramı Yönetim kavramı Arapça kaynaklı idare kavramı ile e anlamda kullanılmaktadır. Dilimizde türlü anlamlar içeren idare sözcüü yönetme ve yürütme anlamını taıdıı gibi tutum ve tasarruf gibi anlamlar da içermektedir. Bir eyin kendi ekseni etrafında dönmesi anlamına gelen Arapça devr kökünden türetilmi olan idare kelimesi günlük dilde pek çok anlamda kullanılmaktadır. Ancak Türkçe de idare denildiinde daha çok kamu kuruluları, yöneticiler, iktidar hükümet ve benzeri devlet yönetimiyle ilgili kavramlar akla gelmektedir (Alpar, 1989: 101). Yönetim; belli bir amacın gerçekletirilmesi için bireylerin ibirlii yapmaları eklinde de tanımlanabilir. Bu anlamda yönetim, örgütlenmenin yanında örgütün ilerliini salayacak her türlü yönetsel etkinlikleri de baka bir anlatımla kaynakların bir araya getirilmesini, egüdüm salanmasını, izlenecek yöntemleri ve denetimleri de kapsar. Yönetim bu anlamıyla evrenseldir; hem kamu kesimi hem de özel kesim için geçerlidir. Kamu kesimindeki yönetimi özel kesimdeki yönetimden ayırmak için kamu yönetimi deyimi kullanılır. Çeitli bilim dalları yönetim kavramını deiik ekillerde tanımlamılardır. Siyaset bilimcilere göre yönetim; devlet yönetimi veya iktidarın örgütlenmesi anlamına gelir. Bu anlamda yönetim daha çok devletle ilgilidir ve her türlü örgütlenmeyi ve onlara egemen tek bir örgütü ortaya çıkarır. ktisatçılar göre yönetim; tabiat, igücü ve sermaye gibi üretim faktörleri arasında yer alır. Üretimde bulunmak hayatın devamı açısından gereklidir. Dolayısıyla, yönetim o örgütsel yapının prodüktivitesini ve rantabilitesini yükselttii ölçüde baarılı sayılabilir.

15 5 Bir görüe göre, yönetim dendiinde bazen bir süreç anlaılmakta, bazen bu sürecin unsurları olan organlar anlaılmakta, kimi zaman da yönetim belirli bir bilgi topluluu olarak ele alınıp, bunun yöneticilerin karar verme ve önderlik gibi faaliyetlerinde nasıl kullanılabilecei üzerinde durulmaktadır (Koçel, 1984: 3). Bir baka görüe göre yönetim, belli amaçların gerçekletirilmesi için insan, para ve malzeme gibi tüm kaynakların egüdümlenerek en etkili ve verimli bir ekilde kullanılmasının salanması olarak ifade edilmektedir (Yüksel, 1991: 219). Bir baka tanımda ise yönetim, insanların ibirliini salama ve onları bir amaca doru yönetme ve yürütme faaliyet ve çabalarının toplamı olarak ifade edilmitir. Bu tanımdan yönetimin amaçlara yönelmi beeri ve psiko-sosyal özü olan bir süreç olduu ortaya çıkmaktadır (Tosun, 1984: 5). Yukarıda yapılan yönetim tanımlarındaki farklılıklara ülkemiz anayasalarında da rastlanmaktadır Anayasasında olduu gibi 1982 Anayasasında da yönetim farklı anlamlarda kullanılmıtır. Anayasanın 125. maddesinde yer alan idarenin her türlü eylem ve ilemlerine karı yargı yolu açıktır kuralında idare örgüt anlamında kullanılmıtır. 12. maddede yer alan illerin idaresi yetki genilii esasına dayanır kuralında idare yönetsel etkinlik anlamında, Anayasanın 123. maddesindeki idare kurulu ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir kuralında ise, yönetimin hem örgütsel yönünü hem de ilevsel yönünü içine alacak biçimde geni kapsamlı olarak kullanılmıtır (Gözübüyük, 1992: 1). Yönetim ibirliine dayanan davranılarla ilgili olduuna göre, bakalarıyla ibirlii halinde çalıan herkesin yönetim denen faaliyetin içinde bulunması doaldır. Yönetim bu bölümüyle evrensel olma özelliini kazanmı olmaktadır. Yönetimin evrensel oluu demek, dünyanın her yerinde uygulanan yönetim tekniklerinin aynı olması sonucunu dourur. Fakat ülkeler arasında bir birlik olmaması ve her ülkenin kendine özgü politik bir düzeye sahip olması, yönetim tekniklerinin aynı biçimde uygulanmasını engeller (Özalp, 1986: 6). Yukarıdaki açıklamalardan sonra yönetimi, evrensel bir süreç, eski bir sanat ve yeni bir bilim dalı olarak ele alıp, kapsamlı bir ekilde açıklayan baka bir

16 6 tanımda ise yönetim; örgüt amaçlarının etkili ve verimli olarak gerçekletirilmesi maksadıyla planlama, örgütleme, yürütme, koordinasyon ve kontrol fonksiyonlarına ilikin kavram ilke, teori, model ve tekniklerin sistematik ve bilinçli bir biçimde maharetle uygulanması ile ilgili faaliyetlerin tümü (Baransel, 1974: 25) olarak ifade edilmitir Kamu Yönetimi Kavramı Kelime olarak kamu Türkçe de hep, bütün; bir ülkedeki halkın bütünü, halk, amme gibi anlamlara gelmektedir (Altın Sözlük 1989: 156). Kamu kavramı, resmiyeti ve genellii anlattıı kadar; özelin, gizlinin ve kapalılıın zıddı olarak açıklıı, halka ait oluu ve görünebilirlii de ifade etmektedir. Kamu yönetiminin ahlak, felsefe ve siyaset kitaplarının ve konularının dıında ayrı bir alan ve disiplin olarak incelenmeye balanması çok yenidir. Kamu yönetiminin hukuk ve siyaset dıında birçok yönlerinin bulunduu ve bu nedenle de ayrı alan olarak bilimsel incelemeye konu olması 19. yüzyılın sonlarında ABD de ortaya çıkmıtır (Tortop vd. 1999: 15). Amerika da, Kamu Yönetimi (Public Administration) diye anılan bilim dalı, Avrupa da Yönetim Bilimi (Administrative Science) olarak kavramlatırılmıtır. Kamu yönetimi kavramı, devletin amaçlarını gerçekletirecek biçimde örgütlenmi insangücü ve araç-gereçler ile bunların yönetimini içermektedir. Bir baka deyile kamu yönetimi, kamu siyasalarının yürütülmesi için gerekli bireysel ve kümesel çabaların egüdümlenmesi olarak tanımlanabilir (Ergun 2004: 6). Kamu yönetiminin temelde iki yönü bulunmaktadır. Bunlardan birincisi ilevsel, dieri de yapısal yöndür. levsel bir kavram olarak kamu yönetimi, genel kuralları ve kamu politikası kararlarını uygulama sürecidir. Genel kurallar, bu süreç vasıtasıyla ferdi olayların çözümüne ilikin özel kararlara dönümektedir. Bu balamda, kamu yönetimi, geni anlamda yönetim sektörünün siyasi ortamında yer almaktadır. Bu yönüyle kamu yönetimi, kamu politikalarının belirlenmesinde önemli bir role sahiptir ve böylece siyasi sürecin bir parçasını oluturur. Kısacası, kamu yönetimi ilevsel anlamda kamu politikalarının belirlenmesi ve yürütülmesi sürecidir

17 7 (Eryılmaz, 2005: 6). Yapısal bir kavram olarak kamu yönetimi ise devletin örgütsel görünümünü yansıtır. Her devlet yasalarla belirlenen görevlerini yerine getirmek için ulusal ve yerel düzeyde çeitli örgütlenmelere gider. Bu kamu örgütleri, devletin yapısal yönünü meydana getirir. Bu örgütlerin temel amacı, anayasa ve yasalarla belirlenen ilevleri yerine getirmektir. Siyasi iktidarlar kamu örgütü vasıtasıyla amaçlarını ve programlarını gerçekletirir. Bu anlamda, kamu yönetimi siyasi organların yürütmeye ilikin koludur; devlet ve toplum düzeninin temel dayanaıdır. Devlet ve toplum düzeninin varlıı ve süreklilii her eyden önce kamu yönetiminin kesintisiz ilemesine balıdır (Eryılmaz, 2005: 7). Eryılmaz, kamu yönetimini akademik bir disiplin olarak öyle tanımlar: Kamu yönetimi, kamu bürokrasisini ve onun mal ve hizmet sunduu halkla olan ilikilerini anlamaya ve gelitirmeye yönelik pratik ve teoriden meydana gelen bir disiplindir. Bu disiplin, devletin yürütmeye ilikin kolunun daha etkili ve verimli ilemesini salayacak örgüt, personel, uygulamalar ve yöntemlerle ilgilenmektedir (Eryılmaz, 2005: 8). Kamu yönetiminin birbirinin içine geçmi iki amacından söz etmek mümkündür. Kamu yönetiminin birinci amacı; örgütler içindeki bireylerin nasıl çalıtıklarını ve davrandıklarını saptamak, örgütle örgüt üyeleri arasındaki ilikilerin uyumlu olabilmesi için neler yapılabileceini ve kurumların en etkili ekilde nasıl örgütlenmeleri gerektiini saptayarak uygulamaya dönük önerilerde bulunmaktır. kinci amaç ise, kamu yönetiminin ve kamu yönetiminde uygulanan tekniklerin salam ilkelere dayandırılması ve bu ilkelerin aratırılmasıdır (Ergun ve Polatolu, 1978: 7) yılında çıkarılan ve kısmen veto edilen 5227 sayılı kamu yönetiminin temel ilkeleri ve yeniden yapılandırılması hakkında kanunda, kamu yönetiminin temel amaç ve görevi; halkın hayatını kolaylatırmak, huzur, güvenlik ve refahını salamak, hayat kalitesini gelitirmek, kiilerin hak ve özgürlüklerini kullanmalarının önündeki engelleri kaldırmak ve kanunlarla verilen görev ve

18 8 hizmetleri yerine getirmek olarak belirtilmitir (Md. 4) Yönetim Biçimleri Devlet ulusal sınırlar içinde yaayan halkın ortak ihtiyaçlarını karılamak ve genel yararlarını korumak için çalıır. Bu amaçla devlet iki esasa balı olarak örgütlenmeye gider. Bunlardan biri genel nitelikli kamu hizmetlerine ilikin politika, karar ve yürütme fonksiyonlarının merkezi hükümetin emir ve komutası altındaki organlar tarafından yerine getirilmesidir. Buna merkezden yönetim denir. Dieri ise bölgesel ya da yerel nitelikteki fonksiyonların merkezi idarenin dıındaki bölge ve yerleim birimlerinde oluturulan özerk birimlerce yürütülmesidir. Buna da yerinden yönetim adı verilmektedir (Eryılmaz, 2001: 58). Siyasi yapısı ne olursa olsun bütün ülkeler bu iki yönetim ilkesine göre idari birimlerini örgütlemektedir. Merkezden yönetim ilkesi merkezi hükümete balı, bata bakanlıklar olmak üzere çeitli kamu kurum ve kurulularını ortaya çıkarmıtır. Yerinden yönetim ilkesi ise mahalli idareler, özerk kamu kurumları ve federe birimleri (cumhuriyet, kanton, eyalet vb.) gelitirmitir. Ne bütünüyle merkezden yönetim ne de sadece yerinden yönetim esasına göre örgütlenmi bir devlet bulunmamaktadır. Her devlet, merkezden yönetim ve yerinden yönetim ilkelerini ekillendirirken sosyal, ekonomik, kültürel, siyasi ve tarihi artları dikkate alarak farklı bir yapılanmaya gitmektedir. Bu sebeple, bazı ülkeler, merkezden yönetime, bazıları yerinden yönetime aırlık vermekte; dier bazıları da bu ikisi arasında belirli bir denge kurmaya çalımaktadır (Eryılmaz, 2001: 59). Yerel yönetimlerle, merkezi yönetim arasında yapılacak baarılı bir ibirlii, kaynakların yerinde kullanılmasını salama bakımından çok önemlidir. Her ülke, planlı çalıma ve ussal kalkınma düzeni içinde, bu ilerin ölçüsünü ve ayarını bulma çabası içinde olmaktadır (Kele 2006: 511).

19 Merkezden yönetim Merkezden yönetim; kamu hizmetlerinde birlik ve bütünlüü salamak amacıyla söz konusu hizmetlere ilikin karar ve faaliyetlerin merkezi hükümet ve onun hiyerarik yapısı içinde yer alan örgütlerce yürütülmesi demektir. Merkezden yönetim ilkesi siyasi ve idari olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Siyasi bakımdan merkezden yönetim, bir ülkede yasama organının ve hükümetin tek olmasını ve dolayısıyla siyasi otoritenin tamamen merkezdeki iktidarda toplanmasını ve hukuki birliin mevcut bulunmasını ifade eder. Böyle bir örgütlenme biçiminde kanun yapan ulusal meclisin dıında baka bir yasama organı bulunmaz. Dolayısıyla, farklı bölgelere ve yerleme birimlerine göre deien deiik kanunlar da söz konusu olmaz. Siyasi merkeziyetçilie göre örgütlenmi devlete üniter devlet (tekçi devlet) denir. Türkiye, Fransa ve Japonya üniter devlet biçimine birer örnektir. dari bakımdan merkezden yönetim ise daha dar bir anlamı ifade eder. dari merkeziyetçilik, kamu otoritesinin merkeziletirilmesini gerektirir. Kamu hizmetlerine ilikin politikaların belirlenmesi ve kararların alınması yetkisi merkezi organlarda toplandıı gibi bunların yürütülmesine ilikin inisiyatif de bu organların eline verilmitir. Merkezin hiyerarik yapısı içinde yer alan alt birimlere, bölge ve il kurulularına geni takdir yetkisi tanınmaz. dari merkeziyetçilik, siyasi merkeziyetçiliin bir sonucudur. Çünkü siyasi bakımdan merkeziyetçi yönetim olmayan bir devlette, idari merkeziyetçilik gerçeklemez. Ancak siyasi merkeziyetçiliin varlıı, her zaman idari merkeziyetçilii de ortaya çıkarmaz. Örnein, siyasi merkeziyetçilie sahip ngiltere de geni bir idari yerinden yönetim uygulanmaktadır. Türkiye de hem siyasi merkeziyet, hem de idari merkeziyet söz konusudur (Eryılmaz, 2001: 59). Merkezden yönetimin güçlü olduu sistemin belli balı özelliklerini u ekilde sıralayabiliriz: Kamu hizmetlerine ilikin politika belirleme, karar alma ve

20 10 yürütme yetkisi merkezi bir organın ya da organların elinde toplanmıtır. Böylece kamusal mal ve hizmetler, bakentteki bir organ tarafından planlanmakta ve yönetilmektedir. Merkezi organ söz konusu hizmetlere ilikin faaliyetleri bölge ve il düzeyindeki kuruluları aracılııyla yürütür. Bu kuruluların görevleri merkezden gelen emir ve talimatları aynen uygulamaktadır. Kamu hizmetlerinin yürütülmesine ilikin gerekli gelir ve giderler merkezden yönetilmektedir. Merkezi idare birimlerinde görev alacak personelin atanması ilemi merkez tarafından yürütülmektedir Merkezden yönetimin yararları Güçlü merkezden yönetim saladıı yararları öylece özetlenmektedir (Acartürk ve Özgür, 2004: ; Eryılmaz, 2001: 61 62; Günday, 2002: 59; Öztekin 2005: 52 54): Güçlü bir devlet yönetimi salar. Merkezden yönetim tüm ülkenin tek bir otorite altında toplanmasını ve böylece güçlü bir devlet yönetimi kurulmasını mümkün kılar. Gerçekten tarihi geliim içinde modern ve güçlü devletlerin merkezden yönetim sisteminin uygulanması sonucu kuruldukları gözlemlenmitir. Hizmetler, daha az harcama ile ve rasyonel bir biçimde yürütülür. Merkezden yönetim idari hizmetlerin yürütülmesinde tasarruf salayacaı gibi, idari hizmetlerin daha rasyonel bir biçimde yürütülmesini de mümkün kılar. Zira bu sistemde ülkedeki tüm beeri ve mali kaynaklar merkezde birletirildiinden bu kaynakların en verimli bir biçimde toplum yararına kullanılması salanmı olmaktadır. Hizmetler yeknesak bir biçimde yürütülür. Merkezden yönetim tüm ülkenin tek bir otorite altında toplanması dolayısıyla idari hizmetlerin tüm ülke düzeyinde yeknesak bir biçimde yürütülmesini salar. Bu yönetim biçimi idari hizmetlerin yürütülmesi bakımından yöreler ve vatandalar

21 11 arasında birlik ve eitlii mümkün kılar. dari hizmetlerin yürütülmesi için gerekli tüm parasal kaynaklar, araç ve gereçler merkezde toplandıı için merkezden yönetim sisteminde idari hizmetlerin çeitli yörelerde yürütülmesi, o yörelerin mali olanakları ile baımlı ve orantılı deildir. Bir baka anlatımla merkezden yönetim sisteminde, ülkenin çeitli yörelerinde idari hizmetlerin yürütülmesi, o yörelerin merkezi bütçeye katkıları oranında olmaz. Böylece merkezden yönetim ilkesinin uygulanması ile ülkenin çeitli yöreleri arasındaki farklılıkların ortadan kaldırılması ve ülkenin gelimemi veya az gelimi yörelerinin gelimelerinin salanması mümkün olur Merkezden yönetimin sakıncaları Merkezden yönetimin yukarıda belirttiimiz yararlarına karılık bazı sakınca ve aksaklıkları da vardır. Bu sakınca ve aksaklıkları öyle belirtilebilir (Acartürk ve Özgür, 2004: ; Eryılmaz, 2001: 61 62; Günday, 2002: 59): Bürokrasi ve kırtasiyecilie yol açar. Merkezden yönetimin en büyük sakıncası, gereksiz bürokrasi ve kırtasiyecilie yol açmasıdır. Merkezden yönetimde tüm yetki ve sorumluluklar merkezde toplanmı bulunduundan, merkezi idarenin tara örgütünde görevli memurları tek balarına karar alamazlar ve kararları yürütemezler. Tara örgütünde görevli memurlar yetkili olmadıklarından ve sorumluluk altına da girmek istemediklerinden her konuda merkeze danımak ve merkezin görüünü alarak bu görü dorultusunda hareket etmek isterler. Bu ise uzun yazıma ve muamelelere yol açar. Sonuç olarak idari hizmetler gecikme ile yürütülür. Hizmetlerin yöresel gereksinimlere göre yürütülmesi güçtür. Merkezden yönetim sisteminde idari hizmetlerin yürütülecei yörelerin ihtiyaçlarının saptanmasında ve hizmetlerin bu ihtiyaçlara uygun bir biçimde yürütülmesinde de bazı güçlükler ortaya çıkar. Gerçi merkezi idarenin tara örgütünde görevli memurlar aracılıı ile yöresel ihtiyaçların saptanmasının ve hizmetlerin bu ihtiyaçlara uygun bir biçimde yürütülmesinin mümkün olduu düünülebilir. Ancak tara tekilatındaki memurlar merkez tarafından atandıkları

22 12 için, daha ziyade merkeze ho görünmeyi yeleyerek, görevli bulundukları yörenin ihtiyaçlarına o yörede yaayan insanların isteklerine önem vermeyebilirler; dolayısıyla hizmetler çou kez yöresel ihtiyaçlara göre deil ve fakat merkezdeki yetkililerin istek ve heveslerine göre yürütülmü olur. Demokratik ilkelere pek uygun deildir. Merkezden yönetim demokratik ilkelere pek uygun deildir. Zira bu yönetim biçiminde yöresel iler dorudan doruya merkezin kontrolü atında ve merkeze ait görevliler tarafından görüldüü için, halk kendini dorudan doruya ilgilendiren ilerden uzak kalır. Bu durum halkın büyük ölçüde siyasal görevlerini ihmal etmesine ve yönetime katılmamasına yol açar Yerinden yönetim Yerinden yönetim; topluma sunulacak bazı idari hizmetlerin devlet merkezinden ve tek elden deil, merkezi idare tekilatı içinde yer almayan ve merkezi idare hiyerarisine dâhil olmayan kamu tüzel kiileri tarafından yürütülmesidir. Yerinden yönetim, siyasi ve idari olmak üzere ikiye ayrılmaktadır Siyasi yerinden yönetim Siyasi yerinden yönetim siyasi gücün merkezi idare ile mahalli yönetim üniteleri arasında bölüümüdür. Bu sistemde siyasi otorite merkezde toplanmamı, çeitli birimler arasında paylaılmıtır. Siyasi yerinden yönetim ilkesiyle ortaya çıkan il, cumhuriyet, kanton ve eyalet gibi mahalli yönetim üniteleri egemenliin bir parçasına sahiptir. Mahalli yönetim ünitelerine yasama ve yürütme konularında kısmi bir baımsızlık verilmektedir. Ancak bunlar ulusal hükümet karısında ikinci derecedeki egemen kurululardır. Bu mahalli yönetim birimlerinin yetkileri federal anayasa tarafından düzenlenmektedir. Siyasi yerinden yönetim federal devlet sistemini ortaya çıkarmıtır. Federalizm üniter devlet sisteminden farklı ve onun zıddı bir siyasi sistemi temsil eder. Üniter devlet sisteminde, vatandalarla ulusal hükümet arasına giren egemenlik

23 13 gücüne sahip baka yönetim birimleri bulunmamaktadır. Baka bir ifade ile üniter devlette ulusal hükümetin dıındaki yönetim ünitelerine bırakılmı bir egemenlik alanı yoktur. Ancak bu devlet sistemi, merkezi idarenin birçok kamu hizmetinin yürütülmesini belediye gibi yerel yönetimlere ya da bölgesel kurululara aktarmasına mani deildir. Üniter devlet sisteminde örgütlenme, merkezi idare ve mahalli idareler olmak üzere iki ekilde ortaya çıkmaktadır. Federal sistemde ise merkezi idare ile mahalli idareler arasında bir baka idari kademe daha vardır; o da eyalet yönetimidir. Federal sistemde üçlü bir kademenin olması yönetimler arası ilikilerinin, merkezi hükümet yapısından daha karmaık bir nitelik kazanmasına yol açmaktadır. Federalizm bir ülkedeki çeitli siyasi, kültürel ve ekonomik sorunlara çözüm üretme çabalarının bir sonucudur. Federal yapı, din, dil ve etnik bakımdan farklılık gösteren topluluklara belirli ölçüde siyasi özerklik tanımaktadır. Söz konusu topluluklar, böyle bir özerklik sayesinde kendi kimliklerini belirli ölçüde koruyup gelitirebilmekte ve merkezi hükümetin politikalarından daha az etkilenmektedir. Aynı zamanda, federal yapı, corafi bakımdan büyük bir ülkede daha geni temsil imkânları salamaktadır. Çünkü federalizmde çok sayıda alt yönetim birimi ortaya çıkmaktadır. Bununla beraber, yetkilerin birçok yönetim birimi tarafından paylaılması sorumsuzluk riskini de artırmaktadır. Birleik Devletleri ve Rusya gibi çok büyük corafi alana sahip federal devletler olduu gibi, sviçre gibi çok küçük corafi yapıya sahip federal ülkeler de bulunmaktadır (Eryılmaz, 2001: 69) dari yerinden yönetim dari yerinden yönetim, yerel nitelikteki kamu hizmetleriyle iktisadi, ticari, kültürel ve teknik bazı fonksiyonların merkezi idarenin hiyerari yapısı dıındaki kamu tüzel kiiliklerince yürütülmesidir. Bu kamu tüzel kiileri ya belli bir corafi bölgede yaayan halkı ya da eitim, ticaret, sanayi, kültür gibi belirli bazı hizmetleri temsil ederler. Bu kurumlara federalizmde olduu gibi anayasayla egemenlie ilikin

24 14 bir statü tanınmamıtır. Aaıda idari yerinden yönetimin çeitleri ele alınmaktadır Fonksiyonel yerinden yönetim Fonksiyonel yerinden yönetim; belirli bazı ilevlerin merkezi idareden alınarak özerk kurumlara aktarılmasıdır. Burada belirli bazı kamusal fonksiyonlar özerk bir statüye kavuturulmakta ve bunları yürütecek örgütler oluturulmaktadır. Böylece merkezi idarenin hizmet yükü, daha teknik ve uzmanlamı birimlere transfer edilmi olmaktadır. Bununla, söz konusu fonksiyonların daha rasyonel, çabuk ve verimli yürütülmesi amaçlanmaktadır. Nitekim, fonksiyonel yerinden yönetim kurulularının yöneticileri önemli ölçüde inisiyatif sahibi olabilmekte; kendi yetenek ve gayretlerini göstererek daha etkin bir hizmet yönetimi kurabilme imkanına kavumaktadırlar. Ülkemizde fonksiyonel yerinden yönetim ilkesinin ortaya çıkardıı kuruluların baında üniversiteler, kamu iktisadi teebbüsleri, ticaret ve sanayi odaları gelmektedir. Fonksiyonel yerinden yönetim kurulularının ortaya çıkıı ve geliimi dier kamu kurumlarına göre yenidir ve bunun çeitli sebepleri bulunmaktadır. En önemli sebebi, hizmetlerin yürütülmesinde etkinlik ve verimlilik gibi teknik düüncelerdir. Çünkü geleneksel idare, yapısını ve çalıma yöntemlerini, gelien tekniklere ve ihtiyaçlara göre yenileyemedii için verimsiz çalımaktadır ve özel sektörle rekabet gücünü kaybetmektedir. Bu sebeple geleneksel idarenin çalıma ve iletme yöntemlerinden farklı, maliye ve muhasebe konularında serbest hareket edilebilen ve piyasa artlarına uyum salayabilecek bir statüyle ileyen kurumlara ihtiyaç duyulmutur. kinci sebep siyasi dir. Demokratik deerlerin korunması ve güçlendirilmesi, halka eit ve tarafsız muamele yapılması gibi kamuoyundan gelen talepler, önemli kamu hizmeti yürüten kurumların özel bir statüye tabi tutularak siyasetçilerin etki alanı dıına çıkarılmasını gerektirmitir. üphesiz özerk bir kamu kuruluu büsbütün siyasetin dıında kalamaz. Ancak söz konusu kurulu, klasik idarenin hiyerarik yapısındaki bir kurulu ya da organa göre günlük siyasetten daha az etkilenecektir. te bu amaçla eitim, bilim, haberleme ve kültür gibi alanlarda

25 15 faaliyet gösteren kurululara özerklik verilerek söz konusu hizmetler, hükümetin ve siyasetçilerin dorudan etkisinden korunmak istenmitir. Çou demokratik ülkelerdeki üniversiteler, radyo-televizyon kuruluları ve haber ajansları bu sebeple özerk statülü örgütlerdir. Üçüncü sebep idari dir. Genellikle üst düzey kamu yöneticileri, dı baskılardan uzak, kendi kendine yeterli birimlerden oluan bir idarenin özlemi içindedirler. Bu yöneticiler geleneksel idarenin tabi olduu prosedürlerin ve hizmet yöntemlerinin dıına çıkarak esnek bir yönetim kurmak isterler. Böylece, kurumun ileyiinde daha rasyonel hareket edebilmeyi ve hizmet çevresiyle iyi ilikiler kurabilmeyi arzu ederler. Kamu yönetiminin her düzeyinde bu istek ve eilim yaygındır. Ayrıca yöneticiler, özerkliin kendilerine daha elverili mali kaynaklar salayacaını düünürler Yer yönünden (corafi) yerinden yönetim Corafi ya da mekân yerinden yönetim, idari bazı görevlerin yürütülmesi yetkisinin, merkezi idareye balı olmayan ve karar organları seçmenlerin oylarıyla belirlenen bölge, il, belediye ve köy gibi, faaliyetleri belirli bir alanla sınırlı olan yönetimlere verilmesi demektir. Corafi yerinden yönetim bir bölge, il, belediye ya da köy halkının yerel nitelikteki ihtiyaçlarını, kendi organları vasıtasıyla karılamalarını amaçlamaktadır. Mahalli idareler ya da yerel yönetimler bu ilkenin bir sonucudur. Corafi yerinden yönetim, hemehriler arasında yardımlama ve birlik duygularının gelimesine katkı salamaktadır. Çünkü siyaset, bakalarıyla ibirlii yapmayı, uzlamayı ve hogörüyü gerektirir. Yerinden yönetim, bu anlamda siyasi barıın da önemli bir teminatıdır. Nitekim iç barıın yerletii ülkeler, aynı zamanda corafi yerinden yönetim geleneinin gelitii toplumlardır. Bununla beraber, aırı bir yerinden yönetim ülkede birlik ve bütünlüün bozulması, bölgeler arasındaki dengesizliin artması riskini de taır. Ayrıca, kamu hizmetlerinin ülkenin her yerine eit bir ekilde sunulmasına da engel olabilir. Geliri iyi yerel yönetimler, ihtiyaçlarını rahat bir ekilde karılarken, yetersiz gelir kaynaklarına sahip yerel yönetimler ise temel hizmetlerini yürütmekte güçlük

26 16 çekebilirler. Yönetimde önemli olan aırı merkeziyetçiliin tehlikesini azaltacak; bölgesel düzeyde baımsızlıa, kargaaya ve çatımaya meydan vermeyecek dengeli bir idari yapı oluturmaktadır (Eryılmaz, 1999: 73) Yerinden yönetimin yararları Yerel yönetimlerin halk katılımını artırdıı bilinen bir gerçektir. Halk, yönetimlerin yapmak istediklerini iyi anlayabilirse bu anlayıla yapılacak ilere yardımcı olabilir. Alınacak kararlara yerel toplumun da katılmasını salamak, bilgilendirmenin yollarından biri olduu gibi, aynı ekilde karar vermede yerelleme, yerel toplulukları, problemlerin çözümünde daha sorumlu kılacaktır. Yine katılım kiilerin onurunu ve her seviyede toplum duygusunu yükseltirken, aynı zamanda hükümet programlarına canlılık kazandırmakta ve bu katılım, yerel ihtiyaçlara da iyi karılık verilmesini salamaktadır (Görmez, 1997: 49) Yerinden Yönetimin saladıı yararlar öyle sırlanabilir (Acartürk ve Özgür, 2004: ; Eryılmaz, 2001: 61 62; Günday, 2002: 59; Öztekin 2005: 52 54): Yerel yerinden yönetim demokratik ilkelere uygundur: Yerel yerinden yönetim demokratik esaslara daha uygun dümektedir. Zira yerinden yönetim sisteminin yer yönünden uygulanması ile belli bir yörede yaayan insanlar, o yörede yaamaktan doan ortak gereksinimlerini karılamak amacı ile yürütülecek hizmetlerin ne ekilde yürütülmesi gerektiine kendileri karar verebilmek ve kendilerini yakından ilgilendiren hizmetleri çevirebilmek imkânına sahip olmaktadırlar. Böylece vatandalar bir yandan yerel yönetime katılabilmekte, öte yandan ise tüm ülke düzeyinde yürütülen hizmetlerin önemini ve bu hizmetlerin yürütülmesinde karılaılan sorunları daha da iyi anlayabilmekte ve dolayısıyla merkezi yönetime katılabilmek için iyi bir hazırlık eitiminden geçmektedirler. Kırtasiyecilik ve bürokrasinin azalması: Merkezden yönetim sisteminin uygulanması sonucu ortaya çıkan kırtasiyecilik ve hizmetin yürütülmesindeki aksaklık ve gecikmeler, yerinden yönetim sisteminin uygulanması ile büyük ölçüde ortadan

27 17 kalkmaktadır. Hizmetlerin gereksinimlere uygun yürütülmesi: Yerel yerinden yönetim uygulaması ile hizmetin görüldüü yörenin ihtiyaçlarına uygunluu salandıı gibi; hizmet yerinden yönetim uygulaması ile hizmetin teknik bilgi ve uzmanlıın ııı altında daha rasyonel ve gereklerine daha uygun bir biçimde yürütülebilmesi mümkün olmaktadır Yerinden yönetimin sakıncaları Yerinden yönetimin sakıncaları unlardır (Acartürk ve Özgür, 2004: ; Eryılmaz, 2001: 61-62; Günday, 2002: 59; Öztekin 2005: 52-54): Ülke bütünlüünün ve milli birliin sarsılma tehlikesi: Yerinden yönetim sisteminin uygulanması sonucu ortaya çıkan en önemli sakınca, ülke bütünlüünün ve milli birliin sarsılma tehlikesidir. Partizanca uygulamalara yol açması: Yerel yerinden yönetim demokratik ilkelere daha uygun olmakla beraber, partizanca uygulama ve çekimelere yol açabilme tehlikesini de içinde taımaktadır. Belli bir süre için seçilmi bulunan yerel yönetim organları, baarıları belli bir süre geçtikten sonra anlaılabilecek yatırımlardan kaçınma ve bunların yerine kısa vadeli ilerle urama eilimi gösterebilirler. Yine bu nedenle bu idareler ellerindeki kaynakları -ki bu kaynaklar genellikle yetersizdiroy getirecek gösteri harcamalarında kullanabilir ve israf edebilirler. Yerel yönetim organları üzerindeki parti çıkarları vatandalar arasında ayrım yapılmasına ve onlara eitlie aykırı ilemler uygulanmasına yol açabilir. Hizmetlerin yeknesak bir biçimde yürütülmemesi: Yerel yerinden yönetim bazı hizmetlerin merkezi idare dıında yer alan belli bir yöredeki idari kurulular tarafından yürütülmesini ifade ettiine göre, aynı idari hizmetler çeitli yörelerde farklı bir biçimde yürütülebilir. Bu nedenle ülkenin az gelimi veya gelimemi yörelerinin kalkınma ve gelime artları azalabilecei gibi, gelimi yöreler ile gelimemi ve ya az gelimi yöreler arasındaki denge daha da bozulabilir. Mali denetimdeki güçlükler: Hizmet yerinden yönetim kuruluları büyük ölçüde

28 18 devletin bütçe ve muhasebe usullerinden ayrı tutuldukları için, mali yönden daha güçlükle denetlenebilirler. Bu durum ise, kurulular içinde mali idaresizliklere, kötü uygulamalara ve hatta suiistimallere yol açabilir Yönetim Örgütlenmesinde Ölçek Sorunu Toplumsal ekonomik yaamın ölçeini genileten teknolojik gelimeler karısında yönetim bilimciler, ekonomistler ve kamu maliyecileri yönetim birimlerinde en uygun büyüklüün (ölçein) ne olması gerektii üzerinde düünmeye tartımaya ve aratırma yapmaya yönelmilerdir. Alanda, en uygun ölçei belirleyecek deikenlerle ilgili olarak bir dizi ölçüt ve ilkeler ileri sürülmütür. Bu ilevsel çözümleme içinde genel kamusal hizmetlerin alansal daılımı saptanmaya ve bunlardan hangilerinin yerel, hangilerinin bölgesel ölçeklerde üretilmesi gereklilii belirlenmeye çalıılmıtır. Optimal büyüklük kamu hizmetlerinin etkin, uygun biçimde salayacak nüfusa ve alana sahip yerel yönetim büyüklüünü ifade etmektedir. Kamu hizmetlerinde ortalama maliyet hizmetin götürülecei nüfus miktarı büyüdükçe azalmaktadır (Berber ve Topal, 1996: 446). Optimal büyüklük kavramından söz etmek oldukça zordur. Bunun nedeni söz konusu büyüklük, farklı gruplara ve onların beklentilerine göre deimektedir. Optimal büyüklük mekânda sunulan hizmetlerin verimlilik düzeyine, nüfus taıma kapasitesine ve sunduu sınaî faaliyetlerin üretkenliine balı olmaktadır. Yerel hizmetlerin ya da ilevlerin yönetim birimlerine özgülenmesinde, bu birimlerin ölçeklerine ilikin olarak çeitli ekonomik, politik, yönetsel ve toplumsal içerikli ölçütler gelitirilmitir. Bu çalımalarda hareket noktasını çokluk, yerel ilev ya da hizmet kavramı oluturmu ve bu ilevlerin niteliinin, bunları görecek birimlerin alanını dikte edecei görüü aırlık kazanmıtır. Bu ölçütler birlikte ele alındıında, birbirleriyle çatıan ya da yarıan kimi sonuçlara varılması olasıdır. Ekonomik içerikli ölçütler daha geni yönetim birimleri oluturulmasını öngörürken, katılma ve yerel halkın denetim ve ulaabilirliine aırlık veren politik içerikli ölçütler, daha küçük ölçekli birimleri esas almaktadır.

29 19 Uygulamada bu ölçütlerden her birine eit aırlık tanımak yerine, özgül koullar göz önünde tutularak birbirlerini dengeleyici bir biçimde ve her hizmetin özellii dikkate alınarak deerlendirilmesi daha tutarlı bir yaklaım olmaktadır. Yönetim birimlerince görülmekte olan hizmetlerden hangilerinin yerel ölçekte, hangilerinin bölgesel ölçekte sunulması ve denetlenmesi gerektii konusunda karar vermeyi güçletiren bir baka etmen de, bu hizmetlerin homojen olmayıp bir dizi alt hizmetleri ve uzmanlıkları içermesinden kaynaklanmaktadır. Sözgelimi yangınla savaım en etkin bir biçimde yerel ölçekte yürütülebilir bir hizmet olmasına karın, yangın önleme hizmetinin en düük maliyetle yürütülmesi bölgesel bir ölçei zorunlu kılabilir (Aliz, 1999: 117). Hizmetlerin optimal kavrama alanı (optimum hizmet alanı) deyimiyle kastedilen udur: Belli bir kamu hizmetinin en etkin biçimde yani toplum yönünden asgari maliyetle arz edilebilecei alanın büyüklüüdür. Optimum hizmet alanının büyüklüünün ne olması gerektii hususunda bir fikir birlii olumamıtır. Her bir hizmetin optimum hizmet alanı birbirinden farklıdır. Ama belli bir nüfusa sunulan belli bir hizmetin marjinal maliyeti, belli bir noktaya kadar hizmet alanı geniledikçe azalacaktır (Nadarolu, 1994: 40 41). Günümüzde yerel hizmetlerin görülmesinin giderek daha çok teknik ve profesyonel bilgiyi gerektirmesi, gittikçe daha teknik nitelikler kazanması, öte yandan yerel toplulukların nerede olursa olsun, baka topluluklarla e düzeyde hizmet istemeye balamaları ve sayıca ve nitelikçe büyük artılar gösteren yerel hizmetlerin görülmesinin daha geni akçalı olanaklara gereksinim duyması, pek çok ülkede yeterli büyüklüe varamamı küçük yönetim birimlerinin, gelien bu sistemlere ayak uyduramamaları sorununu gündeme getirmitir. Küçük birimler, toplumsal ve ekonomik yaantının ölçeindeki genileme karısında, kendi dar yönetsel alanları içinde, toplumsal devingenlii giderek artan çada toplulukları temsil edemez duruma dümülerdir. Görüldüü gibi, toplumsal yaantının ölçeindeki gelimelere ve teknolojik alandaki deimelere kout olarak gittikçe önem kazanan ekonomik içerikli

30 20 ölçütlerle, yerel katılımı, denetimi ve yerel yönetim kurulularının demokratik deerlere olan katkısını esas alan politik balamdaki ölçütler arasında bir uyum ve dengenin salanması, günümüzde yerel yönetimler açısından en yaamsal sorunu oluturmaktadır. Yönetim birimlerinin oluturulmasındaki ölçek sorunu demokrasinin uygulanmasında da çok önemli yere sahiptir. Dorudan demokrasi ile temsili demokrasinin uygulanması birimlerin büyüklüü ile dorudan ilgilidir ve demokrasinin gerçeklemesi bu birimlerin fonksiyonel bir ekilde tekil edilmesiyle mümkündür (Güven, 1982: 41). Ülkemizde Anayasa nın 126. maddesi ile 5442 sayılı l daresi Kanununun 1. maddesi ve 2/D maddesindeki hükümler yanında çileri Bakanlıı bazı ölçütleri de öngörmektedir. lçe kurulmasında öngörülen söz konusu ölçütler unlardır: 1) Balı olduu il/ilçe adı, 2) lçe olarak birim adı, 3) Birimin idari tarihçesi, corafya yapısı, 4) lçe kurulması halinde balanması gerekli görülen kasaba ve köylerin adları, son iki genel nüfus sayımlarına göre nüfusları, 5) Birimin ilçe olması halinde balanması gerekli görülen kasaba ve köylerin ayrılacakları ilçenin nüfusunda ve yüzölçümlerinde neden olacakları azalmanın dier birimin statüsünde meydana getirecei etkiler, 6) Balanması düünülen köy ve kasabaların birim merkezine ve il merkezine uzaklıkları, mevcut yolların nitelikleri, ulaım ve haberleme olanakları, 7) Birimin ilçe olması halinde ulaacaı yüzölçümü (yaklaık olarak), 8) Birimin jeopolitik özelliinin olup olmadıı, askeri açıdan önemi, 9) Birimin ekonomik yapısı ve özellikleri (arazi özellikleri, tarımsal ürünlerin cins ve miktarı, ticari durumu, kooperatifçilik ve pazar ilikileri, sanayi kuruluları, fabrikalar, büyük i yerleri ve buralarda çalıan içi sayısı, hayvancılık durumu, ekonominin gelime yönü ve olanakları vb konular)

31 21 10) Varsa birim merkezindeki belediye tekilatının kuruluu ve bugüne kadar olan geliimi, bina, araç-gereç ve personel durumu, gelir ve giderleri ile son üç yılın kesin hesap sonuçları, ehirleme hızı, imar durumu, varsa kamuya ait arsaların miktarı, durumu, 11) Birim merkezinin içme suyu, elektrik ve kanalizasyon durumu, 12) Birim merkezinin ekonomik, kültürel ve turizm yönünden cazibe merkezi özelliinin bulunup bulunmadıı, 13) Birim merkezindeki mevcut kamu kuruluları, bu kuruluların bina ve araç durumları ile personel sayıları (eitim kurumları hariç), 14) Eitim kurumları, öretmen ve örenci sayıları, 15) Sosyal durum ve etnik yapı, 16) Genel olarak asayi durumu ve son üç yılda meydana gelen asayie etkin olaylar, 17) l idare kurulu ve il genel meclisi kararları, 18) lçe kurulmasının maliyeti, 19) Birimin 1/ ölçekli krokisi (Bayındırlık ve skân Müdürlüünce tasdikli). Anayasada ve yasalarda, il ve ilçe kuruluunda belirtilen ölçütler açık ve net olmadıından; çileri Bakanlıı nca muhtelif tarihlerde yayımlanmı genelgelerle, ilçe kuruluunda uyulacak esaslar ve izlenecek yol belirtilmi olmasına ramen; uygulamaya ilikin görü ve içtihatlarda, zamanla deiiklik ve gelimeler olmu, bunun sonucu olarak yapılagelen ilemlerde farklılıklar ortaya çıkmı bulunmaktadır. Görüldüü üzere, ller daresi Genel Müdürlüünce ilçe kurulularına ilikin ilem dosyasında istenen bilgiler açık ve net olmadıı gibi, rakamsal bilgilerin asgari ve azami sınırı da belirtilmemitir. Örnein, merkez ve toplam nüfus ile birimin balı olduu il/ilçesine olan uzaklıı ve balanması gerekli köy sayısı ve benzeri bilgilerde miktar ve oranlar belirlenmitir (Aliz, 1999: 117).

32 Halk Katılımı Bugün, küresellemenin etkisiyle yönetim anlayıı önemli ölçüde deimitir. Güçlü merkeziyetçi yapıdan daha desantralize ve esnek yönetime, dıa kapalılıktan effaf yönetime, hantal bürokratik yapıdan etkileimli ve ilevsel yapıya, yurttaı dıarıda bırakan karar alma süreçlerinden katılımcı uygulamaların yaygınlatırılmasına önemli anlayı deiimleri yaanmaktadır. Bu gelimeler, bireyin her alanda olduu gibi, yönetim alanında da bilgi daarcıını artırmı ve yönetsel konular hakkında daha fazla bilgiye sahip olmasını salamıtır. Bu yeni dönemde devlet ve toplum arasında yeni etkileimsel ilikiler gelimi ve sivil toplum da önemli bir güç haline gelmitir. Modern bilgi ve iletiim teknolojileri farklı gruplara seslerini duyurma fırsatı verirken, vatandaların ihtiyaçlarının daha az maliyetle ve daha iyi karılanmasına yönelik effaf ve hesap verilebilir kamu hizmeti talepleri de hızla büyümektedir. Bu sebeple hükümetler, vatanda talep ve ihtiyaçlarına cevap verme yönünde her geçen gün daha da artan baskılarla karılamaktadırlar. Bu baskılar, aırlıklı olarak; yönetim tarafından bilgilendirilme, kamu politikaları ve hizmetlerin sunumu ile ilgili karar alma süreçlerine katılma ve bu süreçte belirleyici olma, ihtiyaçlara uygun kamu hizmetlerinden yararlanma ve kalite-maliyet unsurları dikkate alınarak seçim ansına sahip olma eklindeki taleplerden kaynaklanmaktadır. Böylece, hizmet üretiminin, kıt kaynakların sınırları çok fazla zorlanmadan salanması yolları tartıılmaya balanmıtır. Bu da bireyleri ve sivil toplum örgütlerini yönetimi paylamaya yöneltmitir. Artık günümüzde yönetim sadece siyasal iktidara ve bürokratlara bırakılacak bir i olarak görülmemektedir. Bu anlamda yurttaın yönetsel sürece katılımı için öngörülen model yönetiim yaklaımı olarak adlandırılmaktadır. Yönetiim, kamusal sorumluluk ve denetim anlayıına yeni bir boyut kazandırmaktadır. Bu sayede yurtta, geleneksel yönetim yapısı, hiyerarik karakteri, müdahaleci nitelii ve hantallamı bürokrasisiyle hızlı deiim sürecindeki ekonomik, sosyal ve kültürel çevreye uyum salayamayan klasik yönetim anlayıından farklı olarak, yönetimi ve hizmet kalitesini sorgulayarak taleplerinin karılanması sürecinde aktif rol oynayacak ve bu balamda, varolan