Psoriasis Hastalarında Depresyon, Anksiyete ve Yaşam Kalitesinin Hastalığın Şiddeti ile İlişkisi

Transkript

1 Original Papers / Araştırmalar DOI: /jmood Psoriasis Hastalarında Depresyon, Anksiyete ve Yaşam Kalitesinin Hastalığın Şiddeti ile İlişkisi Ferdi Köşger 1, Memet Erşan Bilgili 2, Müge Genek 1, Bahadır Yıldız 3, Nurhan Saraçoğlu 3, Altan Eşsizoğlu 1 ÖZET: Psoriasis hastalarında depresyon, anksiyete ve yaşam kalitesinin hastalığın şiddeti ile ilişkisi Amaç: Depresyon ve anksiyete bozuklukları psoriasis tanılı hastalarda en sık karşılaşılan psikiyatrik bozukluklardır. Psoriasiste ruhsal etkenlerin önemi bilinmekle birlikte hastalığın şiddetiyle depresyon ve anksiyetenin şiddeti arasındaki bağlantı ile ilgili yapılan çalışmalarda çelişkili sonuçlar ortaya çıkmıştır. Psikiyatrik bozuklukların birlikteliği psoriasis hastalarının yaşam kalitesini de olumsuz yönde etkilemektedir. Bu çalışmada psoriasis vulgaris hastalarındaki anksiyete, depresyon ve yaşam kalitesi düzeylerinin yaş, cinsiyet ve eğitim düzeyi açısından benzer özelliklerde olan sağlıklı kontrollerle karşılaştırılması ve psoriasis vulgaris şiddetiyle, depresyon, anksiyete ve yaşam kalitesi düzeyi arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Çalışmamıza psoriasis vulgaris tanısıyla izlenen daha önce psikiyatrik tanı ve tedavi almamış 69 hasta alındı. Hastalarla yaş, cinsiyet ve eğitim düzeyi açısından benzer özelliklere sahip 37 sağlıklı gönüllü kontrol grubu olarak çalışmaya dahil edildi. Hasta grubuna dermatoloji polikliniğinde psoriasis klinik şiddetini belirlemek için Psoriasis Alan Şiddet İndeksi (PAŞİ) uygulandı. Daha sonra farklı bir araştırmacı tarafından hastalara ve kontrol grubuna psikiyatri polikliniğinde Hamilton Depresyon Ölçeği (HAM- D), Hamilton Anksiyete Ölçeği (HAM-A), yaşam kalitesini değerlendirmek için Kısa Form-36 (KF-36) ölçeği uygulandı. Bulgular: Hasta grubunun kontrol grubuna göre HAM-D, HAM-A ruhsal ve HAM-A toplam ortalama puanları istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksekti. Hasta grubunun kontrol grubuna göre KF-36 fiziksel fonksiyon, sosyal fonksiyon, fiziksel rol güçlüğü, emosyonel rol güçlüğü, mental sağlık, enerji, ağrı ve genel sağlık düzeyi ortalama puanları istatistiksel olarak anlamlı derecede düşüktü. Hasta grubunda PAŞİ puanlarıyla HAM-A bedensel ve HAM-A toplam puanları arasında pozitif korelasyon saptandı. Sonuç: Psoriasis hastalarında depresyon ve anksiyete düzeylerinin yüksek olması, hastaların ruhsal olarak değerlendirilmesinin gerekli olabileceğini düşündürebilir. Psoriasis şiddetiyle anksiyete arasında bağlantı olması, psoriasis hastalarının özellikle anksiyete yönüyle değerlendirilmesinin gerekliliğini gösterebilir. Anahtar sözcükler: psoriasis, depresyon, anksiyete, yaşam kalitesi Journal of Mood Disorders 2014;4(4): ABSTRACT: The relationship between disease severity and depression, anxiety and quality of life in psoriasis patients Objective: Depression and anxiety disorders are the most common psychiatric disorders in patients with psoriasis. Although the importance of psychological factors is known in psoriasis, the relationship between severity of disease and depression and anxiety is still undetermined. Psychiatric comorbidity negatively affects the quality of life in patients with psoriasis. In this study, we aimed to compare the depression, anxiety and quality of life levels of psoriasis vulgaris patients with those of healthy controls who are similar to them in terms of age, sex and education level and to determine the relationship between depression, anxiety and quality of life and the disease severity among psoriasis vulgaris patients. Method: This study involved 69 patients with psoriasis who had never been diagnosed and treated with a psychiatric disorder before. Thirty-seven healthy subjects who were similar to the study group in terms of age, gender and education level have also been included in the study. To determine the clinical severity of psoriasis Psoriasis Area Severity Index (PASI) was applied to the patient group in dermatology outpatient clinic. All participants were administered Hamilton Depression Rating Scale (HAM-D), Hamilton Anxiety Rating Scale (HAM-A), and Short Form-36 (SF-36) by a different researcher in psychiatry outpatient clinic. Results: The mean HAM-D, HAM-A total and HAM-A mental scores of the patient group were significantly higher when compared to the scores of control group. The mean SF-36 physical functioning, social functioning, physical role difficulty, emotional role difficulty, mental health, energy, pain, and general health scores were significantly lower in the patient group than the control group. HAM-A total and HAM-A somatic scores were positively correlated with PASI scores in the patients. Conclusion: High levels of depression and anxiety in psoriasis patients may be showing a need for psychiatric assessment in these patients. The relationship between the psoriasis severity and anxiety level may suggest an assessment especially focusing on anxiety in psoriasis patients. Key words: psoriasis, depression, anxiety, quality of life Journal of Mood Disorders 2014;4(4): Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dalı, Eskişehir-Türkiye 2 Eskişehir Yunus Emre Devlet Hastanesi, Dermatoloji Kliniği, Eskişehir-Türkiye 3 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Dermatoloji Anabilim Dalı, Eskişehir-Türkiye Ya zış ma Ad re si / Add ress rep rint re qu ests to: Ferdi Köşger, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dalı, Eskişehir-Türkiye Elekt ro nik pos ta ad re si / E-ma il add ress: ferdikosger@gmail.com Ka bul ta ri hi / Da te of ac cep tan ce: 7 Temmuz 2014 / July 7, 2014 Bağıntı beyanı: F.K., M.E.B., M.G., B.Y., N.S., A.E.: Yazarlar bu makale ile ilgili olarak herhangi bir çıkar çatışması bildirmemiştir. Declaration of interest: F.K., M.E.B., M.G., B.Y., N.S., A.E.: The authors reported no conflict of interest related to this article. Journal of Mood Disorders Volume: 4, Number: 4,

2 Psoriasis hastalarında depresyon, anksiyete ve yaşam kalitesinin hastalığın şiddeti ile ilişkisi GİRİŞ Psoriasis vücudun görünür bölgelerini de etkileyebilen, nükslerle seyreden kronik bir deri hastalığıdır. Bu yüzden hastalığa bağlı kronik stresin neden olduğu sıkıntı, utanma, çekinme, depresyon, sosyal ve fiziksel aktivitede kısıtlanma gibi pek çok psikososyal sorun hastalığa eşlik etmektedir (1). Psoriasis hastalığının başlangıcında ya da alevlenme dönemlerinde ruhsal etkenlerin etkili olduğu uzun zamandır bilinmektedir (2). Psoriasis, bir psikosomatik hastalık olarak ifade edilmiştir (3). Psikosomatik deri hastalıkları arasında en çok psoriasisin psikiyatrik yönü incelenmiştir. Bu hastaların %40-80 inde hastalığı ya da alevlendirmeyi başlatan bir psikososyal faktör tanımlanmıştır (4). Stres psoriatik lezyonların ortaya çıkışında en önemli etken olarak tanımlanmıştır (5). Depresyon ve anksiyete bozuklukları psoriasis tanılı hastalarda en sık karşılaşılan psikiyatrik bozukluklardır. Psoriasis hastalarında depresyon %44, anksiyete bozuklukları %55 oranında görülmektedir (6). Psoriasiste ruhsal etkenlerin önemi bilinmekle birlikte hastalığın şiddetiyle depresyon ve anksiyetenin şiddeti arasındaki bağlantı ile ilgili yapılan çalışmalarda çelişkili sonuçlar ortaya çıkmıştır (7,8). Yaşam kalitesi fiziksel, sosyal ve psikolojik iyilik hali olarak tanımlanmaktadır (9). Özellikle dış görünümü bozan deri hastalıkları yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir (10,11). Psikiyatrik bozuklukların birlikteliği psoriasis hastalarının yaşam kalitesini de olumsuz yönde etkilemektedir (12,13). Bu yüzden psoriasis hastalarında psikiyatrik bozuklukların belirlenmesi ve tedavisi hastaların yaşam kalitesini de arttırabilir. Psoriasis hastalık şiddetiyle depresyon ve anksiyete düzeyleri arasında doğrusal bir bağlantının olması, özellikle hastalığın alevlenme dönemlerinde hastaların psikiyatrik açıdan değerlendirilmesi ve tedavisi bakımından önemli olabilir. Bu çalışmada daha önce psikiyatrik tanı ve tedavi almamış psoriasis vulgaris hastalarındaki anksiyete, depresyon ve yaşam kalitesi düzeylerinin yaş, cinsiyet ve eğitim açısından benzer özelliklere sahip sağlıklı kontrollerle karşılaştırılması ve psoriasis vulgaris şiddetiyle, depresyon, anksiyete ve yaşam kalitesi düzeyi arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. YÖNTEM almamış 69 hasta ardışık olarak Nisan- Ekim 2013 tarihleri arasında alındı. Hastalarla yaş, cinsiyet ve eğitim düzeyi açısından benzer özelliklere sahip hastane personelinden oluşan 37 sağlıklı kontrol grubu da çalışmaya dahil edildi. Tüm olgularda en az okur-yazar olma ve yaş arasında olma koşulu arandı. Psikiyatrik tedavi alanlar, merkezi sinir sistemini etkileyen tıbbi hastalığı olanlar çalışmaya alınmadı. Hasta grubuna dermatoloji polikliniğinde psoriasis klinik şiddetini belirlemek için Psoriasis Alan Şiddet İndeksi (PAŞİ) uygulandı. Daha sonra farklı bir araştırmacı tarafından hastalara ve kontrol grubuna psikiyatri polikliniğinde Hamilton Depresyon Ölçeği (HAM-D), Hamilton Anksiyete Ölçeği (HAM-A), yaşam kalitesini değerlendirmek için Kısa Form- 36 (KF-36) ölçeği uygulandı. Çalışma için Yerel Etik Kurul dan onay alındı. Çalışmaya katılanlara aydınlatılmış onam formu imzalatıldı. Araçlar Sosyodemografik veri formu: Araştırma verilerini toplamak amacıyla araştırmacılar tarafından hazırlanan bu formda, sosyo-demografik özellikler (yaş, cinsiyet, eğitim ve medeni durum) ve hastalık ile ilişkili özellikler ile ilgili sorular yer almaktadır. Hamilton Depresyon Ölçeği (HAM-D): Hamilton tarafından depresif hastaların incelenmesi ve belirtilerin faktör analizi sonucunda geliştirilmiştir (14) de aynı araştırmacı tarafından gözden geçirilerek son şekli verilen ölçek (15), depresif hastalarda belirtilerin şiddetini saptamak amacıyla yaygın olarak kullanılmaktadır. Derecelendirmede likert tipi bir puanlama dizgesi kullanılmaktadır. Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Akdemir ve ark. tarafından yapılmıştır (16). Hamilton Anksiyete Ölçeği (HAM-A): Hamilton tarafından geliştirilen bu ölçek bireylerde anksiyete düzeyini ve belirti dağılımını belirlemek ve şiddet değişimini ölçmek amacıyla hazırlanmıştır (17). Hem ruhsal hem bedensel belirtileri sorgulayan 14 maddeden oluşur. Ölçekte maddelerin varlığı ve şiddeti görüşmeci tarafından değerlendirilir. Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Yazıcı ve ark. tarafından yapılmıştır (18). Araştırmaya Dermatoloji Polikliniği nde psoriasis vulgaris tanısıyla izlenen daha önce psikiyatrik tanı ve tedavi Kısa Form 36 (KF-36): Yaşam kalitesini değerlendirmek amacıyla RAND Corporation tarafından geliştirilmiştir (19). 158 Journal of Mood Disorders Volume: 4, Number: 4,

3 F. Köşger, M. E. Bilgili, M. Genek, B. Yıldız, N. Saraçoğlu, A. Eşsizoğlu Jenerik ölçüt özelliğine sahip bir kendini değerlendirme ölçeğidir. Sekiz boyutun ölçümünü sağlayan 36 maddeden oluşmaktadır; fiziksel fonksiyon, sosyal fonksiyon, fiziksel sorunlara bağlı rol kısıtlılıkları, emosyonel sorunlara bağlı rol kısıtlılıkları, mental sağlık, enerji/vitalite, ağrı ve sağlığın genel algılanması. Alt ölçekler sağlığı arasında değerlendirir ve 0 kötü sağlık durumunu, 100 iyi sağlık durumunu gösterir. Bedensel hastalığı olanlarda yaşam kalitesinin değerlendirilmesinde kullanılabileceği bildirilmektedir (20). Türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışması Koçyiğit ve ark. tarafından yapılmıştır (21). Psoriasis Alan Şiddet İndeksi (PAŞİ): Dermatologlar tarafından psoriasis şiddetini değerlendirmek için kullanılan bir ölçektir. İlk olarak 1978 yılında Fredriksson ve ark. tarafından tanımlanan PAŞİ, sonraki yıllarda psoriazis şiddetinin hesaplanmasında ve tedaviye cevabın değerlendirilmesinde yaygın olarak kullanılmıştır (22). Bu yöntem, psoriatik plakların eritem, infiltrasyon ve deskuamasyon olmak üzere 3 tipik bulgusunun, artan şiddete göre 0-4 arası değişen skorlarla ölçülerek ve vücutta baş, üst ekstremite, gövde ve alt ekstremite olmak üzere hastalıktan etkilenen bölgelerin tutulum yüzdelerinin de derecelendirilerek kombine edildiği bir skalada kantitatif olarak değerlendirilmesine dayanır (23,24). İstatistiksel Analizler Veriler SPSS for Windows, 18.0 kullanılarak analiz edildi. Kalitatif verilerin karşılaştırılmasında ki kare ve kantitatif verilerin karşılaştırılmasında Student- T testi kullanıldı. Tüm analizler için anlamlılık değeri p < 0.05 olarak kabul edildi. PAŞİ ile HAM-D, HAM-A, KF-36 ölçek puanlarının korelasyonunu değerlendirmek için Pearson korelasyon analizi uygulandı. BULGULAR Çalışmamıza 69 psoriasis tanılı hasta ve 37 sağlıklı kontrol grubu dahil edildi. Hasta grubunun ortalama hastalık süresi ± aydı. Hasta ve kontrol grubu arasında yapılan karşılaştırmada yaş ortalaması (p=0.817), cinsiyet (p=0.625), medeni durum (p=0.293), eğitim süresi (p=0.487) ve sosyoekonomik düzey (p=0.513) açısından anlamlı fark saptanmadı (Tablo 1). Hamilton depresyonu değerlendirme ölçeğinde hasta ve kontrol gruplarının ortalama puanları sırasıyla 7.19±7.41 ve 3.41±3.69 olarak saptandı. Hasta grubunun kontrol grubuna göre HAM-D ortalama puanları istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksekti (t=2.913, p=0.004) (Tablo 2). Hamilton anksiyete ölçeğinde hasta grubunun HAM-A bedensel ortalama puanı 1.96±2.45, HAM-A ruhsal ortalama puanı 2.93±2.85, HAM-A toplam ortalama puanı 4.88±4.97 iken, kontrol grubunun HAM-A bedensel ortalama puanı 1.30±1.27, HAM-A ruhsal ortalama puanı 1.38±1.30, HAM-A toplam ortalama puanı 2.68±2.40 idi. Hasta grubunun kontrol grubuna göre HAM-A ruhsal ve HAM-A toplam ortalama puanları istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksekti (t=3.131, p=0.002 ve t=2.546, p=0.012 sırasıyla) (Tablo 2). Yaşam kalitesini değerlendiren KF 36 ölçeğinde hasta grubunun kontrol grubuna göre tüm alt ölçek (fiziksel fonksiyon, sosyal fonksiyon, fiziksel rol güçlüğü, emosyonel rol güçlüğü, mental sağlık, enerji, ağrı ve genel sağlık düzeyi) ortalama puanları istatistiksel olarak anlamlı derecede düşüktü (Tablo 2). Hasta grubunun PAŞİ puanı ile HAM-D, HAM-A, KF-36 Tab lo 1: Psoriasis tanılı hasta ve kontrol grubunun demografik özellikleri Hasta (n=69) Kontrol (n=37) χ 2 /t p s/ort %/±ss s/ort %/±ss Cinsiyet Kadın Erkek Medeni Durum Evli Bekar/Dul/Boşanmış Yaş Eğitim Süresi (Yıl) Sosyoekonomik düzey Düşük Orta Journal of Mood Disorders Volume: 4, Number: 4,

4 Psoriasis hastalarında depresyon, anksiyete ve yaşam kalitesinin hastalığın şiddeti ile ilişkisi Tab lo 2: Psöriasis tanılı hasta ve kontrol gruplarının HAM-D, HAM-A, KF-36 ölçek ortalama puanlarının karşılaştırılması Hasta (n=69) Kontrol (n=37) t p Ort ±ss Ort ±ss HAM-D HAM-A toplam HAM-A bedensel HAM-A ruhsal KF-36 Fiziksel fonksiyon <0.001 Sosyal fonksiyon <0.001 Fiziksel rol güçlüğü <0.001 Emosyonel rol güçlüğü <0.001 Mental sağlık Enerji Ağrı <0.001 Genel sağlık HAM-D: Hamilton Depresyon Ölçeği, HAM-A: Hamilton Anksiyete Ölçeği, KF-36: Kısa Form-36 Tab lo 3: Psöriazis hastalarında PAŞİ puanı ile HAM-D, HAM-A, KF-36 ölçek puanları arasındaki korelasyon PASİ r p HAM-D HAM-A toplam HAM-A bedensel HAM-A ruhsal KF-36 Fiziksel fonksiyon Sosyal fonksiyon Fiziksel rol güçlüğü Emosyonel rol güçlüğü Mental sağlık Enerji Ağrı Genel sağlık PAŞİ: Psoriasis Alan Şiddet İndeksi, HAM-D: Hamilton Depresyon Ölçeği, HAM-A: Hamilton Anksiyete Ölçeği, KF-36: Kısa Form 36 ölçek puanları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi amacıyla yapılan Pearson korelasyon analizine göre PAŞİ puanlarıyla HAM-D ve tüm KF-36 alt skorları arasında korelasyon saptanmazken, HAM-A bedensel ve HAM-A toplam puanları arasında pozitif korelasyon saptandı (r=0.268, p=0.026 ve r=0.251, p=0.038 sırasıyla) (Tablo 3). TARTIŞMA Psoriasisin ruhsal bozukluklarla ilişkisi uzun zamandır klinisyenler tarafından incelenmektedir. Bu çalışmaların sonucunda psoriasis günümüzde bir psikosomatik hastalık olarak kabul edilmektedir. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda, stresin psoriasis ataklarında etkili olduğu, depresyon ve anksiyete düzeylerinin psoriasis hastalarında daha yüksek olduğu bildirilmiştir (3,12,25,26). Güleç ve ark. yaptığı çalışmada ise psoriasiste özellikle depresyonun sık görüldüğü, anksiyete düzeylerinde sağlıklı kontrol grubuyla anlamlı bir fark olmadığı belirtilmiştir. Bu durum psoriasis hastalarının anksiyeteye tahammülsüzlük nedeniyle uyum mekanizması olarak depresyonu tercih etmiş olabilecekleri şeklinde yorumlanmıştır (27). Çalışmamızda HAM-D, HAM-A ruhsal, HAM-A toplam ortalama puanları psoriasis hastalarında kontrol grubuna göre anlamlı derecede yüksekti. HAM-A bedensel ortalama puanlarında iki grup arasında anlamlı fark saptanmadı. Özellikle anksiyete düzeyini belirlemek için kullandığımız ölçeğin kaygı durumu, kötü bir şey olacakmış beklentisi, gerginlik hissi, korku, uykusuzluk ve konsantrasyon güçlüğü gibi ruhsal belirtilerini değerlendiren ruhsal alt ölçeğinde psoriasis hastalarında kontrol grubuna göre anlamlı fark saptanması depresyonun yanı sıra anksiyetenin de psoriasis tanılı hastalarda sık gözlenebileceğini, belki de yeni bir atak geçirme kaygısının öncelikle ele alınması gerektiğini düşündürebilir. Psoriasis hastalarındaki tekrarlayan anksiyete, bir süre sonra depresyonu ortaya çıkarıyor olabilir. Bu açıdan bakıldığında özellikle anksiyeteyi kontrol altına almaya yönelik tedavi yöntemlerinin uygulanması psoriasis hastalarında eşlik edecek anksiyete ile birlikte depresyonu önlemede de etkili olabilir. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda psoriasis hastalarında yaşam kalitesinin bozulduğu gösterilmiştir (12,13). Çalışmamızda da psoriasis hastalarının fiziksel fonksiyon, sosyal fonksiyon, fiziksel rol güçlüğü, emosyonel rol güçlüğü, mental sağlık, enerji, ağrı ve genel sağlık düzeyleri ortalama 160 Journal of Mood Disorders Volume: 4, Number: 4,

5 F. Köşger, M. E. Bilgili, M. Genek, B. Yıldız, N. Saraçoğlu, A. Eşsizoğlu puanlarının sağlıklı kontrol grubuna göre anlamlı derecede daha düşük seviyede olduğu saptandı. Daha önce psikiyatrik başvurusu olmayan psoriasis hastalarının dahil edildiği çalışmamızda yaşam kalitesini olumsuz etkileyen depresyon ve anksiyete düzeylerinin de yüksek olması, psoriasis hastalarının ruhsal olarak değerlendirilmesinin gerekli olabileceğini düşündürmektedir. Şimdiye kadar yapılan psoriasis şiddetiyle depresyon ve anksiyete şiddeti arasındaki bağlantıyı araştıran çalışmalarda çelişkili sonuçlar ortaya çıkmıştır. Kılıç ve ark. psoriasis şiddetiyle anksiyete ve depresyon düzeyini karşılaştırdıkları çalışmalarında bir bağlantı olmadığı sonucuna varmışlardır (7). Taner ve ark. Behçet ve psoriasis hastalıklarında depresyon ve anksiyete seviyelerini karşılaştırdıkları çalışmalarında Behçet hastalığında hastalık süresiyle depresyon arasında ilişki saptarken, psoriasiste bir ilişki olmadığını belirtmişlerdir (28). Harvima ve ark. ise psoriasis hastalarını düşük ve yüksek stresli olarak ayırdıkları çalışmalarında, yüksek stresli grupta deri lezyonları ve eklem bulgularının daha yaygın olduğunu, PAŞİ puanı ile somatizasyon belirtileri arasında korelasyon olduğunu, eklem bulgularının olmasının kadınlarda yüksek depresyon seviyesi, erkeklerde ise yüksek somatizasyon seviyesi ile ilişkili olabileceğini bildirmişlerdir (8). Özgüven ve ark. depresyon şiddetiyle psoriasis şiddeti arasında bir bağlantının olduğunu vurgulamışlardır. Bu çalışmada anksiyete ile psoriasis şiddeti arasında bağlantı bulunamamasının nedeni olarak hasta grubunun düşük PAŞİ puanları gösterilmiştir (29). Özgüven ve ark. yaptıkları başka bir çalışmada bedeninin görünür yerlerinde lezyonları olan psoriasis hastalarında sosyal anksiyete düzeyini yüksek bulmuşlar ve sosyal anksiyete düzeyi ile hastalığın şiddeti arasında ilişki olduğunu saptamışlardır (30). Çalışmamızda psoriasis şiddetiyle HAM-A toplam ve HAM-A bedensel ölçek puanları arasında ilişki saptandı. Psikiyatri başvurusu olmayan ve ruhsal yönden tedavi almayan hastalarda psoriasis şiddeti ile anksiyete arasında ilişki olması, psoriasis hastalarının daha önce belirttiğimiz gibi özellikle anksiyete yönüyle değerlendirilmesinin gerekliliğini gösterebilir. Bu açıdan yapılacak değerlendirme ve tedavi ile hastaların yaşam kalitesi de arttırılabilir. Ancak çalışmamız kesitsel bir çalışma olduğu için anksiyete ve psoriasis arasındaki neden sonuç ilişkisini gösteremeyeceğinden bu konuda izlem çalışmalarına ihtiyaç vardır. Son yıllarda yapılan çalışmalarda psoriasis hastalığına eşlik eden anksiyete ve depresyonda psikofarmakolojik tedaviler (31), bilişsel davranışçı terapi (32) ve grup psikoterapilerinin uygulanması önerilmektedir (33). Ayrıca psoriasis tedavisinde kullanılan bazı ilaçların da anksiyete bulgularına neden olabileceği klinisyenler tarafından değerlendirilmelidir (34). Çalışmamızda hastaların ilaç kullanımlarının değerlendirilmemiş olması kısıtlılıklar arasındadır. Yine, depresyon ve anksiyete bozukluklarıyla ilgili tanı koydurucu görüşme yapılmamış olması ve psoriasis açısından hastalığın alevlenme ve iyileşme dönemlerinin kesitsel bir çalışma olması nedeniyle değerlendirilmemiş olması çalışmamızın diğer kısıtlılıklarıdır. Bununla birlikte çalışmamız psoriasis hastalarında özellikle anksiyete ile ilişki saptanması yönüyle değerli bir katkı ortaya çıkarmış olabilir. Psoriasis hastalarında depresyon ve anksiyete düzeylerinin yüksek olması, hastaların ruhsal olarak değerlendirilmesinin gerekli olabileceğini düşündürebilir. Psoriasis şiddetiyle anksiyete arasında bağlantı olması, psoriasis hastalarının özellikle anksiyete yönüyle değerlendirilmesinin gerekliliğini gösterebilir. Bir psikosomatik hastalık olarak tanımlanan psoriasise eşlik eden depresyon ve anksiyete bozuklukları için, daha geniş örneklemli, çok merkezli, tanı koydurucu ölçeklerin de kullanıldığı izlem çalışmalarının yapılması bu konudaki bilgilerimizi arttırabilir. Kaynaklar: 1. İnanır I, Aydemir Ö, Gündüz K, Danacı AE, Ermertcan AT. Psoriasisli Hastalarda Yaşam Kalite Ölçeği Geliştirilmesi. Turkderm. 2003; 37: Fouere S, Adjadj L, Pawin H. How patients experience psoriasis: results from a European survey. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2005; 19: Griffiths CEM, Richards HL. Psychological influences in psoriasis. Clin Exp Dermatol. 2001; 26: Gupta MA, Gupta AK, Haberman HF. Psoriasis and psychiatry: an update. Gen Hosp Psychiatry. 1987; 9: Consoli SM, Rolhion S, Martin C, Ruel K, Cambazard F, Pellet J, Misery L. Low levels of emotional awareness predicts a better response to dermatological treatment in patients with psoriasis. Dermatology. 2006; 212: Russo PAJ, Ilchef R, Cooper AJ. Psychiatric morbidity of psoriasis:a rewiev. Australiasian Journal Of Dermatology. 2004; 45: Kilic A, Gulec MY, Gul U, Gulec H. Temperament and character profile of patients with psoriasis. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2008; 22(5): Journal of Mood Disorders Volume: 4, Number: 4,

6 Psoriasis hastalarında depresyon, anksiyete ve yaşam kalitesinin hastalığın şiddeti ile ilişkisi 8. Harvima RJ, Viinamaki H, Harvima IT, Naukkarinen A, Savolainen L, Aalto ML, Horsmanheimo M. Association of psychic stress with clinical severity and symptoms of psoriatic patients. Acta Derm Venereol. 1996; 76: Muldoon MF, Barger SD, Flory JD, Manuck SB. What are quality of life instruments measuring? BMJ. 1998; 316: Morgan M, McCreedy R, Simpson J, Hay RJ. Dermatology quality of life scales-a measure of the impact of skin diseases. Br J Dermatol. 1997; 136: Finlay AY. Quality of life assessments in dermatology. Semin Cutan Med Surg. 1998; 17: Schmitt JM, Ford DE. Role of depression in quality of life for patients with psoriasis. Dermatology. 2007; 215: Mease PJ, Menter MA. Quality of life issues psoriasis and psoriatic arthritis. Outcome measures and therapies from a dermatological perspectives. J Am Acad dermatol. 2006; 54: Hamilton M. A rating scale for depression. J Neurol Neorusurg Psychiatry. 1960; 23: Hamilton M. Development of a rating scale for primary depressive illness. Br J Soc Clin Psychology. 1967; 6: Akdemir A, Örsel S, Dağ I, Türkçapar MH, İşcan N, Özbay N. Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçeği (HDDÖ) nin geçerliliği, güvenirliliği ve klinikte kullanımı. Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi. 1996; 4: Hamilton M. The assessment of anxiety states by rating. Br J Med Psychol. 1959; 32: Yazıcı MK, Demir B, Tanrıverdi N, Karaağaoğlu E, Yolaç P. Hamilton Anksiyete Değerlendirme Ölçeği, Değerlendiriciler Arası Güvenilirlik ve Geçerlilik Çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi. 1998; 9: Ware JE, Sherbourne CD. The MOS 36-item Short-Form Health Survey (SF-36). I. Conceptual framework and item selection. Med Care. 1992; 30: Aydemir Ö. Konsültasyon-liyezon psikiyatrisinde yaşam kalitesi ölçümü: Kısa Form-36 (SF-36). 3 P Dergisi. 1999; 7(Ek. 2): Koçyiğit H, Aydemir Ö, Ölmez N, Memiş A. SF-36 nın Türkçe için güvenilirliği ve geçerliliği. Ege Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Dergisi. 1999;12: Ramsay B, Lawrence CH. Measurement of involved surface area in patients with psoriasis. Br J Dermatol. 1991;124: Finlay AY, Khan GK, Luscome DK, Salak MS. Validation of sickness impact profile and disability index in psoriasis. Br J Dermatol. 1990;123: Golpour M, Hosseini SH, Khademloo M, Ghasemi M, Ebadi A, Koohkan F, Shahmohammadi S. Depression and Anxiety Disorders among Patients with Psoriasis: A Hospital-Based Case- Control Study. Dermatol Res Pract. 2012; 2012: Kurd SK, Troxel AB, Crits-Christoph P, Gelfand JM. The risk of depression, anxiety and suicidality in patients with psoriasis: a population-based cohort study. Arch Dermatol. 2010;146: Güleç MY, Kılış A, Gül Ü, Güleç H. Psöriasis hastalarında aleksitimi ve öfke. Nöropsikiyatri Arşivi. 2009; 46: Taner E, Coşar B, Burhanoğlu S, Çalıkoğlu E, Önder M, Arikan Z. Depression and anxiety in patients with Behçet s disease compared with that in patients with psoriasis. International Journal of Dermatology. 2007; 46: Özguven DH, Kundakçı N, Kumbasar H, Boyvat A. The depression, anxiety, life satisfaction and affective expression levels in psoriasis patients. JEADV. 2000;14: Özgüven DH, Kundakçı N, Boyvat A. Psöriyazis Hastalarında İkincil Sosyal Anksiyete. Türk Psikiyatri Dergisi. 2000;11: D Erme AM, Zanieri F, Campolmi E, Santosuosso U, Betti S, Agnoletti AF, Cossidente A, Lotti T. Therapeutic implications of adding the psychotropic drug escitalopram in the treatment of patients suffering from moderate-severe psoriasis and psychiatric comorbidity: a retrospective study [published online ahead of print September 11,2012]. J Eur Acad Dermatol Venereol. doi: /j x. 32. Rieder E, Tausk F. Psoriasis, a model of dermatologic psychosomatic disease: psychiatric implications and treatments. Int J Dermatol. 2012;51: Karadağ F, Oğuzhanoğlu NK, Özdel O, Ergin Ş, Kaçar N. Psöriyazis hastalarında psikodrama: Stres ve stresle baş etme. Anadolu Psikiyatri Dergisi. 2010; 11: Saraceno R, Faleri S, Ruzzetti M, Centonze D, Chimenti S. Prevalence and management of panic attacks during infliximab infusion in psoriatic patients. Dermatology. 2012;225(3): Fredriksson T, Pettersson U. Severe psoriasis--oral therapy with a new retinoid. Dermatologica. 1978; 157: Journal of Mood Disorders Volume: 4, Number: 4,