TÜRKİYEDE YÖNETİŞİM VE SİVİL TOPLUM TARTIŞMALARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Transkript

1 TÜRKİYEDE YÖNETİŞİM VE SİVİL TOPLUM TARTIŞMALARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME Faruk ATAAY ÖZET: Bu makalede, Türkiye de eleştirel bir yaklaşımla ele alıa yöetişim literatürü etrafıda döe demokrasi tartışmalarıı icelemektedi Makale, eoliberalizmi, ileri sürdüğü yöetişim modelii plüralism ve katılımcı demokrasi ideali ile uyuşmadığı gerçeğie dikkat çekmektedi Bu çerçevede, yazar ilk olarak yöetişimi orgaik olarak eo-liberal teoriye bağlı olduğuu belirterek, yöetişimi plüralist ve katılımcı demokrasi modeli olarak ele ala yaklaşımları eleştirmektedi İkici olarak, yazar yöetişim hakkıdaki plüralist iddiaları/argümaları tazim etmekte ve daha sora so bölümde, yöetişim modelii, ulus-üstü örgütleri sisteme dâhil edilmesi içi bir çaba olarak geliştiğii, bu kurumları eo-liberal düzei deetim-yöetimi orgaları olarak foksiyoel hale getirmeyi amaçladığıı göstermeye çalışmaktadı So yıllarda demokrasi kuram ı ve demokratikleş me süreci açısıda e çok tartışma yarata koularda biri de yöetiş im oldu larla birlikte Düya Bakas ı, Uluslararas ı Para Fou, Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, OECD gibi uluslararas ı kuruluş larca güdeme getirile yöetişim kısa sürede büyük bir ilgii odağı a oturdu. Yöetişim, bir yada hızla yaygılaşmaya baş larke, bir yada da kuramsal tartışmalara kou oluyordu. Yöetişimi bu ölçüde ilgi uyadırmas ı ve tamame kutuplaşmış bir tartışmaya kou olmas ı, gerçekte, eo-liberalizm-demokrasi iliş kisi kousuda 1980 soras ı döemde yerleşe geel kaıya aykırılı klar taşımasıda kayaklıyd ı leri souda başlayarak adım adı m hakimiyetii kura eo-liberalizmi, demokrasi açısı da parlak bir sicile sahip olmad ığı iyi biliiyordu. Oysa, ş imdi, eoliberaller, hem de uluslararas ı fias kuruluşlar ı eliyle yöetiş im i güdeme getiriyor ve buu büyük bir demokratik açılım oluşturduğ uu ileri sürüyorlard ı. Bu, gerçekte de, hem kuramsal açı da hem de uygulama açısıda çok ciddi tartışmalar ı davet ede bir öeriydi. Üstelik, yöetişim, kuramsal açıda, eskide beri çok tartışmalı bir kou ola sivil toplum tartışmalarıı zemiie oturuyordu. Bilidiği üzere, 1970 lerde Avrupa da sol akı mlar içide iktidar stratejisi tartışmalar ı bağlamı da güdeme gele sivil toplumculuk, sosyalizme barışç ı geçi ş gibi tezleri ile dikkat çekmi ş, reformizm gibi eleştirilere uğramışt ı. Türkiye de de 1980 lerde sol içi D, Mustafa Kemal Üiversitesi, Kamu Yöetimi Bölümü.

2 tartışmalarda öemli bir başlı k halie gele sivil toplumculuk, 1990 ları solarıda bu kez liberalizm bağlamı da güdeme geliyordu. Bu durumu tartışmalar ı daha da keskileştireceği açıkt ı. Bu çalışmada, Türkiye de yöetiş im modeli üzerie yürütüle demokrasi tartışmalar ı icelemektedi Bu icelemede, ilk olarak, yöetişimi temsili demokrasii kısıtlılıkları ı aşmay ı sağ layacak bir demokratik açılım olarak ele ala görüşler ele alımaktadı Daha sora, yöetişimi bu görüşler tarafıda ihmal edile boyutları tartışmaya açılmaktadı Bu çerçevede, ilk olarak, yöetişimi eo- liberalizmle ilişkisi değerledirilmekte, daha sora yöetiş imi çoğulculuk iddialar ı gözde geçirilmekte, so olarak da temsili demokrasii krizii aşma misyou verile STK ları bu misyou yerie getirebilme olasılıklar ı tartışılmaktadı Yaz ı, yöetiş ime dayaak oluştura demokrasi alay ışı üzerie geel bir değ erledirme ile so bulmaktadı Yöetişim Üzerie Liberal Perspektifler Bilidiği üzere, yöetişim teorisi uluslararas ı fias kuruluşları ca güdeme getirilmiştir 1. Bu kuruluşlar, yöetiş imi bir yada üye ülkelere öerirke, bir yada da bizzat kedi projeleride uygulamaya başlamışlard ı Güümüzde, BM, OECD ve AB, üye ülkeleri yöetişimi hayata geçirmeleri içi tavsiye kararlar ı ve uluslararas ı sözleşmeler hazırlarke, Düya Bakas ı ve AB de sivil toplum kuruluşu katılımı ı kredilerde yararlaabilme koş ulu olarak koymaktadırla Yöetişimi, uluslararas ı fias kuruluşları ca güdeme getirilip yaygılaştırılmaya başlaması yla birlikte, akademik yazıda da yöetişimi olumlaya görüş ler dile getirilmeye başlamış tı Çalışmaı bu ilk bölümüde, yöetişimi, uluslararası fias kuruluşlarıa paralel olarak, demokratikleşme doğ rultusuda öemli bir adım saya görüşler ele alımaktadı Yöetişimi demokratikleşme doğ rultusuda çok öemli olaaklar taşı ya bir model olarak göre yaklaşı mlar esas olarak liberal perspektif içie yerleşmektedirle Yöetiş im kousuda liberal bir perspektife sahip ola görüş ler kousuda ilk dikkat çeke özellik, yöetişimi, temsili demokrasii kısıtlılıklarıı aşılmas ı ve çoğ ulcu ve katılımc ı demokrasi doğrultusuda çok öemli bir açılı m olarak görmeleridi Gerek resmi görüşlerde gerekse akademik yazı da, 1 Kouyla ilgili daha geiş bilgi içi bkz. Soay Bayramoğlu, Yöetişim Zihiyeti: Türkiye de Üst Kurullar ve Siyasal İktidarı Döüşümü, İletişim Yayıları, İstabul, 2005; Birgül Ayma Güler, Devlette Reform Yazıları, Paradigma Yayıları, Akara, 2005, Filiz Çulha Zabcı, Yei Liberal Politikalar ve Sivil Toplum Örgütleri: Düya Bakasıı Çizdiği Yol, Liberal Reformlar ve Devlet (sempozyum bildirileri kitabı), KİGEM Yayıı, Akara, 2004.

3 yöetişim, çok aktörlü, çoğulcu, uzlaşmac ı, yatay iliş kilere dayaa, sivil toplum kuruluşlarıı katılım ı da aş arak ortak koumuda buluduğu bir yöetim alayışıa duyula özlem bağlamı da güdeme getirilmektedi Türkiye de, bu yaklaşımı e öemli temsilcileride biri ola İlha Tekeli ye göre, güümüzde temsili demokrasii kısıtlılıklarıı aşılabilmesi içi, yöete-yöetile ikiliğii aşa katılımc ı pratiklere gereksiim duyulmaktadı Tekeli ye göre, bu gereksiimi karşı laya açılım ı yöetişim sağlamaktadı Tekeli, yöetişimi, ş öyle taımlamaktadır: [ Yöetiş im, ] toplumu yöledirmekte sorumluluk degesii devlette topluma doğru kaymasıa iş aret ediyor Yöetişim ile bir yada yöledirme gücüe sahip hükümet dışı aktörleri de içere bir yapılaşma kastedilirke, demokratiklik, açıklı k, hesap verme, çoğulculuk, kararı ilgililere e yakı yerde üretilmesi (subsidiarity-yeridelik) gibi ilkelere de işaret edilmi ş olmaktadı r 2. Tekeli, bu sözleriyle, bir yada yöetiş imi iktidar pratikleride köklü bir döüşüm doğuracağıa iliş ki bekletisii dile getirirke, diğer yada da yöetişimi tamamlaya diğ er ilkelere (demokratiklik, çoğulculuk, yeridelik, açıklık, hesap verebilirlik) iş aret etmektedi Bu değerledirmede, yöetişimi, temsili demokrasii kısıtlılıklarıı aşmay ı hedefleye bir demokratikleşme program ı olarak algıladığı görülmektedi Nitekim, Tekeli, yöetiş imi uygulamaya geçirilmesi durumuda yaşaacak değişimi de şu sözlerle tarif etmektedir: Bular ı değerledirdiğimizde, öcede belirlee bir ortak amacı gerçekleştirmek içi, tek özeli, merkezi, hiyerarşik bir iş bölümü içide, araçsal rasyoelliği ö plaa alarak, yapa, ürete, buu içi kayaklar ı ve yetkileri kedileride toplaya yöetimde, öcede belirlee bir iyiye doğru değil, isa haklarıa dayal ı performas ölçütlerii gerçekleş tirerek, çok aktörlü, desatralize, ağsal ilişkiler içide, iletiş imsel bir rasyoellik alay ışı içide, kedisi yapmakta çok toplumdaki aktörleri yapabilir kı la, yöledire, kayakları yöledirilmesii kolaylaştıra yöetiş im alayışıa geçilmektedi Bu özellikleriyle yöetiş im siyasal ve ekoomik 3 gücü daha yaygı dağılımı ı da içermektedi (Vurgular baa aitti F.A.). Tekeli i bu değerledirmesi, iki açı da öemli görümektedi Tekeli, bir yada yöetişimi çoğulcu bir demokrasi açılım ı olarak görürke, diğer yada da bu demokratikleşme açılımıı toplumdaki eşitsizlikleri aşılmas ı doğrultusuda bir adım olduğ uu ileri sürmektedi Tekeli, bu değerledirmesi ile yöetişimi eo- liberalizmle orgaik olarak ilişkiledirilmi ş bir demokrasi projesi olduğuu göz ard ı eder görümektedi Nitekim, bu değ erledirmesii şöyle sürdürmektedir: 2 İlha Tekeli, Moderite Aşılırke Siyaset, İmge Y., Akara, 1999, sy İlha Tekeli, a.g.k., sy. 248.

4 Yöetişimi daha eşitsiz bir toplum ortaya çıkarabileceğ i kousuda kaygılar bulumaktadı Bu kouda karşıt yölü savlar da geliş tirilebili Yöetişimi varl ığı daha desatralize bir siyasal ekoomik güç ögörüsüe dayad ığı içi bu sistemi işleyişii de daha eş itlikçi bir toplum ortaya çıkaraca ğı söyleebili 4. Türkiye deki yazıda, yöetişimi demokratik bir açılı m olarak göre bir baş ka öemli yazar Sadu Emrealp ti Emrealp de, yöetişimi, bir kurumsal yeide yapılama projesi olmaı çok öteside, sosyo-ekoomik, kültürel ve mekâsal yeide yapılamayı kapsaya toplumsal bir proje olarak görmektedi Emrealp i bu görüşleri, şu sözlerle dile getirilmektedir: Yöetimde yöetişime geçi ş, alışageldiğimiz hiyerarş ik, tepedeci, emredici, be bilirimci, köstekleyici yapı lama yerie, yöledirici, destekleyici, yapabilir kılıc ı, yatay, ş effaf, hesap vermeye ve demokratik deetime açık, tabaa dayal ı, gücüü halkta ala, desatralize ve katılımcı politikalar, kurumlar ve hareketler üstüe otura yei bir iliş kiler sistemii 5 gelişmesii gerekli kılmaktadı. Emrealp, bu sözleriyle, yöetiş im kousuda bütüüyle olumlu bekletiler içide olduğ uu göstermektedi Emrealp i, bu bekletilerii, asıl olarak, sahip olduğ u sivil toplumcu perspektifte kayaklad ığı görülmektedir: Bu suuşta sivil toplum, devlet tarafı da düzelemeye, kedi diamiğii oluştura toplumsal ilişkiler ala ı olarak ele alımakta ve yaptığı çağrışımlar açısıda demokratikleşme, isa haklar ı, siyasal, toplumsal ve kültürel çoğulculuk, yöetime ve karar alma sürecie katılı m, iktidar paylaşım ı gibi kavramlar ı içerecek biçimde kullaılmaktadı Sivil toplum kuruluşlar ı da bu geel çerçeve içeriside, yaşamı her alaıa damgasıı vurmaya baş laya özerk, göüllü toplumsal örgütler ve örgütlemeler olarak yerlerii almaktadı 6. Emrealp, bu değerledirmeleriyle, demokratikleş meyi sivil toplumu güçledirilmesi bağlamı da, sivil toplumu güçledirilmesii de yöetişim bağlamıda ele aldığıı göstermektedi Emrealp e göre, Birleşmi ş Milletler ve Avrupa Birliğ i tarafıda yerel yöetimler bağlamıda güdeme getirile yöetiş im, sivil toplum kuruluşları ı yöetim sürecie ortak ederek, çok öemli bir demokratik açılım sağlama potasiyeli taşımaktadı Üstelik, Emrealp i sivil toplum kuruluşlarıı mevcut durumu hakkı da gerçekte de gerçekçi görüşlere sahip olmas ı da bu fikrii değiştirmemektedi Zira, Emrealp, sivil toplum kuruluş u olarak adladırıla örgütlemeler arası da devlette mali ve örgütsel olarak 4 İlha Tekeli, a.g.k., sy Sadu Emrealp, Yerel Yöetimler ile Sivil Toplum Kuruluşları Arasıdaki İşbirliği, Merhaba Sivil Toplum, (Derleye: Taciser Ulaş), Helsiki Yurttaşlar Dereği Yayıı, İstabul, 1997, sy Sadu Emrealp, a.g.k., sy. 41.

5 bağımsız olmaya, i ş çevreleri ve siyasi partilerle orgaik bağları bulua, kedi içide demokratik işleyiş i gerçekleştiremeye, çoğ ulcu katılıma kapal ı, kâr amac ı gütmeme ve göüllülük ilkelerii bir yaa bırakarak profesyoelleşe ve kazaç amac ı gütmeye baş laya, mali kayak aray ışı sırasıda mali kayak sağlaya kuruluşları öcelikleri doğrultusuda çalışmalar yürütmeye baş laya pek çok öreği buluduğuu da farkıdadır 7. Türkiye deki yazıda, yöetişimi demokratikleşme alayışıı paylaşa bir başka tamamlayıc ı görü ş Murat Belge de gelmiştir 8. Belge i yaklaşım ı, aslıda, Tekeli ve Emrealp i yukarıda ele alı a görüşleride baz ı açılarda farklılıklar taşımaktadı Acak, Belge de, souçta, yöetişimi ortaya koyduğu demokratikleşme alay ışı ile ortaklaşmaktadı Belge yi, yöetişimle ilgili olumlayıc ı görüşlerde ayı ra e öemli farklılık, ou sivil toplum kuruluşlarıı yöetime katı lma pratiklerie değil, bask ı grubu olarak devlete kar şı dışarı da yürüttükleri muhalefet hareketlerie daha fazla ilgi duyması da kayaklamaktadı Belge, bu bak ış açısı yla, sivil toplum kuruluşlarıyla ilgili gücel yöetiş imci perspektifte çok, eskii bask ı grubu alayışıa daha yakı bir oktada koumlamaktadı Nitekim, bu görüşüü, sivil toplum kuruluşlarıı, toplumu, iktidara aday ya da ortak olarak değil, iktidarda uzak durarak değiş tirme alayışı ı olumlarke ortaya koymaktadı Acak, souçta, bu muhalefeti ihai amacı ı devleti sivil toplumu devleti kı lmak olarak taımlaması yla ve saydam, hesap vere ve etkili bir devlet hedefii beimsemesiyle, yöetiş imci demokrasi perspektifiyle ortaklaştığı ı göstermektedi Belge i, demokrasi amacıa ulaşılmas ı açısı da, sivil toplum kuruluşu biçimide örgütlemi ş muhalefet hareketlerii (isa haklar ı savuucular ı, ırkçılık karşıt ı, sava ş karşıt ı, ükleer karşıtı hareketler, çevrecilik, femiizm, öğ reci hareketleri vb.) yürüttükleri mücadeleleri daha öemli bulmasıı temelide, siyasi partileri ve sedikaları kurulu düzei bir parças ı halie gelmeleri, düzee etegre olmalar ı ve kedi içleride hiyerarşik bir yöetim yapısı oluşturup bürokratikleşmeleri yatmaktadı Belge ye göre, iktidar ı ele geçirmeyi değ il, iktidarda uzak durarak devleti topluma müdahalelerii kurallara bağlayıp sıırladırmay ı temel ala sivil toplum kuruluşlar ı ise, demokratikleşme açısı da daha büyük olaaklar taşımaktadı Belge, kedisii bu düşüceye ulaştı ra 7 Sadu Emrealp, a.g.k. 8 Belge, Murat, Sivil Toplum Örgütleri, Merhaba Sivil Toplum, (Derleye: Taciser Ulaş), Helsiki Yurttaşlar Dereği Yayıı, İstabul, 1997.

6 tarihsel gelişimi açıklamaya 1968 hareketleriyle başlatmaktadı Belge ye göre, kapitalizmi bu döemde ortaya çı ka geel krizii siyasi partileri maevra alaı ı iyice daraltmas ı, bir yada partileri sisteme etegre olmasıa yol açarke, bir yada da kedi tabaları yla ola bağlarıı zayıflayarak temsil krizi yaşamaları a ede oluyordu. Siyasi partiler, oy verme ve seçime katılma oraları da azalma gibi göstergelerde ortaya çıka bir temsil krizi yaş arke, toplumsal muhalefet de kedisie yei bir mecra buluyor, sivil toplum kuruluşlar ı biçimide örgütlemi ş muhalefet hareketleri yükseliş e geçiyordu. Bu hareketleri kedilerii siyasi partilere alteratif olarak gördüklerii belirte Belge, sivil toplum kuruluşlar ı temelide yüksele muhalefet hareketlerii, siyasi partilerde iki açı da ayrıştıkları ı belirtmektedi Belge ye göre, bu hareketler, ilk olarak, siyasi partilerde, tek bir soru etrafıda örgütlemi ş olmalarıyla ayrışmaktaydı la Siyasi partiler bütülüklü bir düya görüşü oluş turur ve belirli sorulara ilişki görüşlerii de geel düya görüşleriyle uyumlu kı lmaya çalışırke, sivil toplum hareketleri geel bir düya görüş ü oluşturmaya çalışmamalar ı ve tek bir sorua odaklamalar ı ile dikkat çekmekteydile Belge ye göre, bu farklılı k, sivil toplum kuruluşlarıı, ilgili olduklar ı sorular kousuda daha duyarl ı ve tutarl ı bir biçimde mücadele etmelerie olaak sağlamaktadı Diğ er yada, siyasi partiler, ilgili soru hakkıdaki programı ı uygulamaya geçirmeyi iktidar oldukta soraya bırakı rke, sivil toplum hareketleri uğrua mücadele ettiğ i soruu çözümüü siyasi iktidar mekaizmasıı dışı daki süreçlerde ararla Bu da, ilgili sorua duyarl ı kesimler açısıda daha gei ş bir muhalefet olaağı sağlamaktadı Belge, ikici olarak, sivil toplum hareketlerii örgütleme yapılarıı da siyasi partilerde tamame farkl ı olduğ uu belirtmektedi Parti, sedika, oda gibi örgütlemeler, ülke geelide, örgüt içi seçimlerle oluşa belirli hiyerarşik örgütsel yapılar oluş turur ve bu örgütsel yapılar bürokratikleş irke, sivil toplum örgütleri hiyerarşik örgütlemeler oluşturmamalarıyla ayrışı Sivil toplum hareketleri, örgütleme gereksiimii yöetim içi değ il, haberleşme ve koordiasyo içi duyduklarıda, yatay iliş kiler kurarlar; bu da bu hareketleri bürokratikleşmemesii sağla Toparlamak gerekirse, güümüzde gerek uluslararas ı kuruluşları üye ülkeleri yöetiş imi uygulamaya yöeltmesi, gerekse akademik yazıda yöetişime yöelik umutlar ı dile getire yayıları yapılması soucuda, yöetişim giderek egeme alay ış koumua yükselmiş ti

7 Bu egemelik, yöetişimi hızla yaygılaşmasıyla pekiş mektedi Bu süreçte, yöetişimi temsili demokrasii kısıtlılıkları ı aşmayı sağlayacak bir demokrasi modeli olarak görülmesii büyük payı olduğu görülmektedi Bu çerçevede, yöetiş imi, devleti demokratikleşip sivil toplum kuruluşlarıı katılımıı artmasıı sağlayaca ğı umuduu paylaşıld ığı alaşılmaktadı Bu görüş ü oluşumuda, yöetişimi, çoğulcu ve katılımc ı bir demokrasi modeli olarak ele alımasıı etkili olduğu görülmektedi Acak, yöetiş im kousuda böylesie iyimser görüşler ortaya atılırke, yöetiş imi eo-liberalizmle ilişkisii gözard ı edildiği görülmektedi Kaımı zca, bu okta, üzeride kolayca atlaabilecek bir kou değildi Aşağı da, yöetişim ile eo-liberalizm ilişkisi icelemektedi Yöetişim ve Neo-liberalizm Çalışmaı birici bölümüde yapı la iceleme de göstermektedir ki, yöetişimi çoğulcu ve katılımc ı demokrasiye geçi ş doğ rultusuda çok öemli bir açılım oluşturduğuu ileri süre görüşler, yöetiş imi ötr bir demokrasi modeli olarak ele almakta; yöetiş imi güdeme getirdiğ i yöetim modelii bütü toplumsal gruplar ve siyasal görüşlere eşit olaaklar suduğu varsayımı da hareket etmektedirle Bu görüşü ortaya çıkmasıda, yöetiş im ile eo-liberalizmi birbirilerie orgaik olarak bağl ı olduklarıı gözard ı edilmesii çok öemli bir etke olduğu görülmektedi Bu edele, yöetiş im modeli ile eoliberal toplum modeli arasıdaki ilişki üzeride durmak yararlı olacaktı Yöetişim kousuda dikkat çeke ilk özellik, kavramı yalı zca sivil toplum kuruluşlarıı karar alma ve uygulama süreçlerie katılımı ı alata dar bir taımlamaya sığdırı lamayacak bir kapsamla güdeme getirilmesi olmaktadı Kavramı dibaceside, bir yada düzeleyici devlet olarak adladırıla bir devlet modeli yatmaktadı Bu devlet modelii, devlet-piyasa ilişkileri kousuda et taı mlara dayaa eoliberal bir model olduğu iyi bilimektedi Diğ er yada, yöetişim kavram ı, sivil toplum kuruluşları a belirli toplumsal hizmetleri yerie getirme görevii yüklerke, sivil toplum kuruluşlarıı sosyal devleti ikame etmesi doğ rultusudaki bir alayışta hareket edildiği açıktı So olarak, demokrasiye iliş ki olarak sayıla hukuk devleti, isa haklar ı, şeffaflı k, hesap verebilirlik, etkilik gibi itelemeleri de bütüüyle eoliberalizmle orgaik ilişki içide taımlad ığı görülmektedi Dolayısı ile, yöetişimle eo-liberalizm arasıdaki bağlat ı rastlatı sal ya da kojoktürel değil, orgaik bir bağdı Nitekim, yöetiş imi,

8 toplumları piyasa sistemii boyuduruğua sokulması ı amaçlaya 9 politikaları metaforu olduğuu belirte Bruce Brow da, yöetişimi eoliberal ideolojik bombardımaı taşıyıcılığı ı yapa 10 ideolojik bir kavram olduğuu belirte Ahmet İsel de ay ı gerçeğ e işaret etmektedirle Yöetişimle eo-liberalizm arasıda bağlat ı ası l olarak düzeleyici devlet modeliyle taımlamaktadı Bilidiğ i üzere, düzeleyici devlet modeli so yıllarda Düya Bakas ı ve IMF tarafıda özellikle azgelişmi ş ülkelere öerilmekte ve devleti rolüü piyasaları düzelemesiyle sıırladırmaktadı Bu modelde, devleti ekoomiye etki müdahalelerde bulumas ı da, kamu hizmeti sumas ı da dış lamakta; sosyal politikalar da güdemde düşürülmektedi Acak, düzeleyici devleti asıl ayı rt edici yöü, miimal devlet modeli çerçeveside devleti ekoomiye yöelik müdahaleleri iyice sıırladırıldıkta ve piyasa modelii egemeliğ i kuruldukta sora, piyasaları düzelemesi gereksiimii ortaya çıkmas ı karşısıda devleti bu görevi daha başarıl ı bir biçimde yerie getirebilmesi içi yöetişim mekaizmasıa başvurulmas ı olmaktadı Nitekim, düzeleyici devlet modeli ile yöetişim arasıdaki bağlatı bu oktada ortaya çıkmakta; yöetişim, piyasaları düzelemesi kousuda daha etkili bir yötem olarak güdeme getirilmekte, sistemi piyasa diamizmie ve değişime uyum kapasitesii arttı ra 11 bir adım olarak değerledirilmektedir. Yöetişimle eo-liberalizm arasıdaki orgaik bağı ortaya çıktığı bir başka okta, yöetiş imle özlee siyasal düzei itelikleride yatmaktadı Bua göre, yöetişim, yalı zca sivil toplum kuruluşlarıı yöetime katılım ı alamıa gelmemekte, ay ı zamada etkilik, şeffaflı k, hesap verebilirlik, hukuk devleti, yeridelik, isa haklar ı gibi ilkelerle de taımlamaktadı Bu ilkeler, ilk bakışta kimsei itiraz edemeyeceğ i geel demokratik özlemler gibi görümektedi Acak, uluslararas ı fias kuruluşlarıı bu demokratik ilkeleri asıl taımladığıa biraz daha yakı da bakıldığıda, bu ilkeleri tamamı yla eoliberal bir tarzda içerikledirildiğ i görülmektedi Bua göre, etkilik kamu yöetimii piyasa ilkelerie göre çalıştırılmas ı, şeffaflık ş irketlere ve özellikle de yabac ı sermayeye kar şı açıklı k, hesap verebilirlik kamu yöetimii uluslararas ı deetim kurumları ca deetlemesi, hukuk devleti özellikle yabac ı sermaye yatırımlar ı ile ilgili 9 Brow, Bruce, Yöetişim ya da Neo-liberalizmi Siyasi Düzei, Birikim, sayı: 158, 2002, sayfa: İsel, Ahmet, Neo-liberalizm: Hegemoyaı Yei Dili, İletişim Yayıları, İstabul, İlha Tekeli, a.g.k.

9 hukuksal sorularda ulusal yarg ı yetkiside vazgeçilerek uluslararası tahkimi yetkili kılımas ı, yeridelik de merkezi devlete kamu 12 hizmeti üretmei yasaklamas ı alamıa gelmektedir. Bu taımlamalar, gerçekte de geel demokratik özlemler iteliğ ideki temel ilkeleri eo-liberalizme eklemleirke, içlerii ası l da boşaltıldığı ı açıkça ortaya koymaktadı Yöetişimle eo-liberalizm arasıdaki bağlat ı, sosyal devlet karşıtl ığı oktasıda artık bütü açıklığıyla ortaya çıkmaktadı Bilidiği üzere, eoliberal reformlar, geçmişte devlet tarafı da üstleile kamu hizmetlerii özel sektöre ya da sivil toplum kuruluşlarıa devrii ögörmektedi Bu süreçte, asıl amacı kamu hizmetlerii metalaştırılarak sermayei değerleme alalar ı olarak işlev kazadırılmas ı olduğu gayet açı k olmakla birlikte, süreçte daha çok sivil toplum kuruluşlar ı öe çıkartılmaya çalışı lmakta; bu doğrultuda yöetişim de sosyal politikaları tasfiyesi içi maivela olarak kullaılmaktadı Oysa, kamu tarafı da yerie getirile sorumlulukları STK lara devri durumuda, hizmeti yerie getirilmesi tamame hayırseverlik mekaizmasıa kalmaktadır 13. Neoliberal politikalar altıda gelir dağılım ı her geçe gü daha da bozulurke, STK ları faaliyetlerii etkisiz kalaca ğı ve bu politikaları asıl etkisii hizmetleri metalaşmas ı olaca ğı açıktı Bu süreçte, kamusal işleri göüllü kuruluş lara devri biçimide suula yöetişim, Ahmet İsel i gayet yeride taımlaması yla, refah devletii katledilmeside sora, ou üzerie serile zarif bir örtü olmaktadır 14. Sosyal politikaları tasfiyesi ve kamu hizmetlerii STK lara devride, eo-liberalizmi devlet karşıtlığı ı da temel bir rol oyad ığı görülmektedi Bua göre, devlet hatal olduğ u, toplumsal kayaklar ı verimli kullaamad ığı ve yolsuzluklara yol açtığı gerekçesiyle, kamusal hizmetleri devlet tarafı da yerie getirilmek yerie, göüllü kuruluş lar eliyle görülmesi daha uygu bir yötem olarak suulmaktadı Bu oktada, sivil toplumculuğ u devlet karşıtl ığı ile eo-liberalizmi piyasa yadaşl ığı iliş kiledirilmekte, sosyal devlet karşıtl ığı piyasa ile sivil toplumu ortak savuusua dayal ı bir ideoloji ile gerekçeledirilmektedi Buraya kadar ortaya koalar, yöetiş imle eo-liberalizm arasıdaki bağlatıy ı açıkça sergilemi ş olmal ı. Acak, yöetiş imle eo-liberalizm arasıdaki bağlat ı e açık bir biçimde uluslararası fias kuruluşlarıı çevre ülkelere yazd ığı reçetelerde ortaya 12 Birgül Ayma Güler, a.g.k., s Bruce Brow, a.g.k. 14 Ahmet İsel, a.g.k., s

10 çıkmaktadı Düya Bakas ı, IMF, OECD gibi uluslararas ı fias kuruluşlar ı, çevre ülkelerde eo-liberalizmi başarısızlıkları soucuda so yıllarda sürekli yielee ekoomik krizleri başlı ca edei olarak yöetim zafiyetleri i gösterirke, bu ülkeleri kalkımas ı içi iyi yöetişimi vazgeçilmez bir gereklilik olduğ uu ileri sürmektedi Nitekim, Düya Bakas ı da, yöetiş imi, bir ülkei kalkımas ı içi gerekli ola ekoomik ve sosyal kayakları yöetimide otoritei kullaıl ış biçimi olarak taımlamaktadır 15. Bu taımlama, uluslararas ı fias kuruluşları a, bir yada çevre ülkelere yazıla reçeteleri başarısızlıkları ı bu ülkeleri yöetimlerie yükleyip kedilerii aklamalar ı olaağı ı sağ larke, bir yada da çevre ülkelerie yapısal uyum reformlarıı uygulamaya geçirilmesi kousuda yapıla zorlamaları meşrulaş tırılmas ı olaağı kazadırmaktadı Bütü bulara eklee bir diğer halka ise, Düya Bakas ı ve Avrupa Birliği projelerie sivil toplum kuruluşlarıı katılması uygulamas ı olmaktadı Bilidiği üzere, Düya Bakas ı eo- liberalizmi başarısızlıklarıı gizleemeyecek bir biçimde ortaya çıkt ığı 1990 larla birlikte, kalkı ma, yoksulluk, sosyal hizmetler, çevre gibi alalardaki projelere daha fazla kayak ayı rmaya yöelirke, bu projeleri yürütülmeside de STK lara aracılı k yaptırmaya başlamış tı Bu doğ rultuda, projeleri büyük bölümü içi STK katılım ı koşulu getirilirke, projelere STK katılım ı ora ı da 1990 da yüzde 25 te 2000 yılıda yüzde 71 e kadar yükselmiştir 16. Düya Bakas ı projelerie STK katılım ı, kimilerie göre kredileri amaç d ışı kullaımıı egellemesi, kimilerie göre de projeleri halk tarafıda beimsemesi amacı ı taşı yo Acak, daha öemlisi, STK katılımıı, projeleri eoliberal özüü gizlemek gibi bir soucu da bulumaktadı Nitekim, STK ları aracılık ettiği ya da doğ ruda doğruya gerçekleştirdiği projeler de açı kça eoliberal bir öze sahipti Öreği, yoksulluk projeleri, eo-liberalizm yoksulluğ u sürekli arttırırke, çözümü mikro-teş ebbüslerde ve bireysel iisiyatifi (teşebbüs ruhuu) geliş tirilmeside göstermektedi STK destekli yoksulluk projelerii teşebbüs ruhuu geliş tirilmesie yöelik oluşu, yoksulluk, işsizlik, gelir dağılım ı bozukluğ u gibi toplumsal soruları art ışı ile eo-liberalizm arasıdaki bağlar ı gizlerke, soruu bütüüyle teşebbüs ruhuu eksikliğie bağlamaktadı Bu durum, yöetişim çerçeveside güdeme gele sosyal programları da eoliberal bir öze sahip olduğuu açıkça ortaya koymaktadı 15 DPT, Kamuda İyi Yöetişim (Taslak), (IX. Kalkıma Plaı ÖİKR), DPT, Akara, Filiz Çulha Zabcı, a.g.k.

11 Toparlamak gerekirse, yöetiş im, toplumsal gruplar ve siyasal görüşler karşısıda ötr bir demokrasi projesi değildi Yöetiş im, gerek demokrasi alayışıyla, gerek esas ald ığı devlet modeliyle, gerekse sosyal programlarıyla, bütüüyle eoliberal bir alayışı ürüü olarak güdeme getirilmişti Yöetiş im ile eo-liberalizm arasıdaki ilişki, varsayıld ığı gibi, kojoktürel bir rastlatıya bağlı olarak ortaya çıkm ış değildi Yöetiş im, bütüüyle, eo-liberalizmi tarihsel başarısızlıkları ı aş mak hedefiyle, yie eoliberaller tarafı da güdeme getirile ve eo-liberalizmle orgaik olarak 17 ilişkili bir modeldir. Bu edele, yöetiş im, ideolojik olarak ötr bir model olarak değil, toplumları piyasa sistemii boyuduruğ ua sokulması ı hedefleye bir model olarak ele alımalıdı Çalışmaı buraya kadar ola bölümüde, yöetişim ile eo- liberalizm arasıdaki bağlat ı üzeride duruldu. Aşağıda, yöetiş imi güdeme getirdiği çoğulculuk alay ışı icelemektedi Yöetişim ve Çoğulculuk Yukarıdaki bölümde de açıkça ortaya koduğu üzere, yöetiş im modeli bütüüyle eo-liberalizmi damgası ı taşı ya bir demokrasi modelidi Bua rağme, yöetiş imi gerekçeledirilmeside çoğulculuk çok başat bir argüma olarak ortaya çıkmaktadı Bilidiği üzere, eo-liberalizm, uygulamaya geçirilmeye başlad ığı ilk yıllarda bu yaa hep çoğulculuğa karşıt bir akım olması yla dikkat çekmişti Hatta, eoliberal karşı -devrimi e temel hedefii çoğulculuğu tasfiye etmek olduğu geel kabul göre bir yaklaşı m halie gelmiştir 18. Eğ er durum gerçekte de böyleyse, eo-liberalizmi yöetişim modeli aracılığıyla çoğulcu bir demokrasi kurmaya giriştiğ i görüşü asıl ele alıacaktır? Kaımızca, yöetişim modelii çoğulculuk iddias ı bütüüyle temelsizdi Bir kere, çoğ ulculukta söz edebilmek içi öcelikle toplumu farkl ı çıkarlara sahip toplumsal gruplarda oluştuğ uu kabul edilmesi gereki İkici olarak, bu farkl ı çı karlara sahip toplumsal grupları özgürce örgütleebilmesi ve kedi seslerii duyurabileceği demokratik bir ortamı bulumas ı beklei Üçücü olarak, kamu politikalarıı oluşturulma sürecii, farkl ı çı karlara sahip toplumsal grupları çıkarlarıı müzakere edildiğ i bir ortama kavuşturulmas ı gereki Ve so olarak, kamu politikalar ı farklı toplumsal grupları asgari bir uzlaşmasıa dayamal ı ve bu 17 Bezer bir yaklaşım içi bkz. Cek Aygül, Neo-liberalizmi Başarısızlığı ve Yöetişim, Toplum ve Bilim, Sayı: 76, 1998, s Chatal Mouffe, Demokrasi ve Yei Sağ, Düü ve Bugüü Defterleri, Düya Soruları Dizisi içide, Sayı: 1, 1985, s

12 doğrultuda devleti toplumsal uzlaşmay ı sağ lamaya yöelik politika araçlar ı bulumalıdı Buu temel koşulu da, sosyal devlette baş ka bir şey değildi Batıda İkici Düya Sava şı soras ı döemde kurula, emek, sermaye ve devlet arasıdaki belirli bir uzla şı ya dayaa çoğ ulcu demokrasi modelii sosyal devlet zemii üzeride 19 yükseldiği bilimeye bir şey değildir. Ve yie, eoliberal karşı- devrimi, sosyal devleti geriletebilmek içi, öcelikle emeği pazarlı k gücüü sıırladırmaya, buu içi de demokrasii çoğ ulcu 20 iteliğii ortada kaldırmaya yöeldiği de iyi bilimektedir. Nitekim, eoliberal politikaları egeme olması yla birlikte, bütü partileri tektipleştirildiği, toplumu tekelci medyaı ideolojik bombardıma ı altıda eoliberal ideolojii tutsa ğı halie getirildiğ i, emekçi sııfları seslerii duyurmasıa izi verilmediğ i hep bilie gerçeklerdi Oysa, güümüzde, eo-liberalizm tarafı da güdeme getirile yöetişim modeli, devlet, sermaye ve sivil toplum kuruluşlarıı katılımı ı ögöre yei bir çoğulculuk modeli ile ortaya çıkmış durumdadı Bu yei çoğ ulculuk modelii refah devleti döemii klasik çoğulculuk modelide, üç ayakl ı uzlaşma modelide emeğ i çıkartarak ou yerie sivil toplum kuruluşları ı yerleş tirmesiyle ayrıld ığı bilimektedi Burada akla gele ilk soru, yöetiş im modeli çerçeveside baz ı sivil toplum kuruluşlar ı ı baz ı yöetsel mekaizmalara dahil edilmesii, gerçekte de kamu politikası oluşturma süreçlerii, farkl ı toplumsal çı karlara sahip toplumsal grupları çıkarlarıı müzakere edildiğ i bir süreç halie getirip getirmediği olmaktadı Kaımızca, burada çoğulculuk açısı da e kritik soru, devleti toplumsal uzlaşmay ı sağ layabilmek içi toplumu e gei ş kesimlerii istemlerii gerçekleş tirmeye olaak sağlayacak bir kapasiteye sahip kılııp kılımad ığı kousu olmaktadı Zira, toplumsal uzlaşmada söz edebilmek içi, uzlaşmaı taraflarıı istemlerii asgari düzeyde de olsa karşılaması gerekliliği bulumaktadı Bu da, özellikle çalışa sııflar açısı da, pratikte, ekoomik ve sosyal haklar ı geişlete bir demokratik açılı m gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğ i soruuu güdeme getirmektedi Eğer, çalışa sııfları ekoomik ve sosyal hakları ı geiş lete, buu içi de devleti kamu hizmeti üretme kapasitesii geliştire bir açılı m bulumuyorsa, çoğulculukta söz etmek de mümkü olmayacaktı Kısacas ı, sosyal devleti varl ığı, toplumu e gei ş kesimlerii uzlaşısı ı sağlaya bir çoğulcu demokrasi açısı da zoruludu 19 T. H. Marshall ve T. Bottomore, Yurttaşlık ve Toplumsal Sııflar, (Çeviri: Ayha Kaya), Güdoğa Yayıları, Akara, Chatal Mouffe, a.g.k.

13 Burada, yöetişim açısıda asıl soru, yöetişimi ögördüğ ü toplumsal düzei, piyasa sistemide olumsuz olarak etkilee çalışa sııflar ı koruyucu ölemleri ögörüp ögörmediğ i sorusu çerçeveside ortaya çıkmaktadı Soru bu ş ekilde ortaya koduğuda, görülmektedir ki, yöetiş im modeli, eoliberal politikalar ı müzakereye açmak alamıda bir çoğ ulculuk içermemektedi Yöetiş im modeli, bütüüyle eo-liberalizmi düzeleyici devlet alay ışı çerçeveside kurgulamıştı r ve yöetişim modeli çerçeveside katılı ma davet edile sosyal taraflar bu modeli veri almak zorudadırla Hatta ş uu söylemek mümküdür ki, eoliberal politikalar yöetiş im modeli içi bir dogma iteliğidedir, eoliberal politikaları tartışmaya açılması a bile tahammül edilmemektedi Dolayıs ı ile yöetişimi çoğulculuğ u, düzeleyici devlet modelii değil, yalı zca bu modeli olaak taşıd ığı olasılıkları müzakere edilebilmesie olaak sağlamaktadı Öreğ i, yoksulluk projelerii yoksulluk soruuu ortada kaldırmasıı mümkü olmadığı ı, soruu esası a iilip piyasa sistemii tartışmaya açılmas ı gerektiğie iliş ki bir itiraz bu model çerçeveside alaml ı bulumamaktadı Burada, müzakereler, yoksulluk projelerii daha etkili bir biçimde uygulaabilmesi içi eleri yapılabileceğii tartışılmasıyla sıırlıdı Durum böyle oluca ister istemez akla şu soru gelmektedir: Neoliberal politikalar ı dogma halie getirmi ş bir çoğulculuğu, çoğulculuk kavramıı içii boşaltmak dışıda bir alam ı olabilir mi? Buraya kadar yapıla değerledirmeler karşısıda, yöetiş im modelii gerçek alamda çoğulcu bir model olmadığıı ortaya koabilmi ş olmas ı gereki Acak, yöetişim modelii çoğ ulcu bir model olmak bir yaa, çoğulculuk karşıt ı bir model oluşturduğ u gerçeği, güümüzü çok revaçta bir başka alay ışı ola tekokrasi eğilimiyle birlikte değerledirildiğide daha da açı k bir biçimde ortaya çıkmaktadı Bilidiğ i üzere, eo-liberalizm ilk uygulamaya koduğu döemde bu yaa hep tekokrasi eğilimide olmu ş ; ekoomik ve sosyal politikaları sosyal taraflarca müzakere edilmeside olabildiğice kaçıılı r ve bu tür müzakereleri gerçekleştiği kurumlar ı etkisizleş tirme yolua gidilirke, sürekli olarak ekoomik ve sosyal politikaları tekik bir bak ış açısı yla oluşturulmas ı gerektiği ileri sürülmüş tü Neo-liberalizmi bu tekokrasi retoriğii tamamlaya bir başka baş at retorik ise popülizm karşıtlığıd ır. Neo-liberalizmi bu popülizm karşıt ı ve tekokrasi yada şı alay ışı, güümüzde düzeleyici devlet modeli çerçeveside yei bir aşamaya ulaşm ış bulumaktadı Güümüzde

14 düzeleyici devlet modeli çerçeveside güdeme gele bağımsı z üst kurullar ve özerk merkez bakas ı modeli, eo-liberalizmi tekokrasi alayışı ı e açı k bir biçimde ortaya koya kurumsal yapılamalar olmaktadı Bağımsız üst kurullarda somutlaşa tekokrasi alay ışı ile yöetişim modeli birlikte değerledirildiğide, eo-liberalizm- demokrasi ilişkisi açısıda asıl bir görüüm ortaya çıkmaktadı r? Tekokrasi alay ışı ile çoğulcu ve katılımc ı bir demokrasi alayışıı birbirileriyle uyumlu olduklarıı ileri sürülebilmesi mümkü olmadığıa göre, bu durumu asıl değ erledirmek gerekmektedir? Kaımızca, burada ası l soru, tekokrasi ve yöetişim modellerii ay ı süreci ürüü oldukları ı ve birbirilerii tamamlamak üzere güdeme getirildiklerii görebilmekte geçmektedi Nitekim, eoliberal politikalar altı da bütü partileri tektipleştirildiği, bütü başarısızlıkları a ve krizlerie karşı eo-liberalizmi bir dogma halie getirildiğ i bir döemde, başat eğilimi tekokrasi doğrultusuda olmas ı da kaçıı lmaz olmaktadı Bu durumda, yöetişimi de gerçek alamı yla bir çoğulculuk sağlamas ı mümkü değildi Dolayıs ı ile güümüzde, eo- liberalizmi düzeleyici devletii asıl kritik yapılamasıı, yöetişim modeli aracılığıyla uygulamaya koa çoğulculuk değ il, bağımsız üst kurullar aracılığı yla uygulamaya koa tekokrasi alay ışı olduğuu söylemek yal ış olmayacaktı Dolayıs ı ile, yöetişim, daha çok üst kurulları tekokrasi alayışı ı tamamlaya, bulara meşruiyet ve demokratik bir görüüm kazadı rmaya yaraya bir model olarak ortaya çıkmaktadı Nitekim, yöetiş im modeli çerçeveside güdeme gele çoğulculuk oldukça yöledirilmi ş ve hatta keyfi itelikler taşımaktadı Hagi karar alma süreçlerie hagi STK ları, hagi sıfatla ve hagi meşruiyete dayaı larak davet edildiği çoğu zama belirsizdi Nitekim, ay ı kouda faaliyet yürüte STK ları hagisii ede davet edilip, hagisii ede süreci dışıda tutulduğu da sıklıkla tartış ma kousu olabilmektedi Bu durum da, yöetişimi STK lar demokrasisi i çoğ ulculuk iddiaları ı tartışmal ı kılmaktadı Buraya kadar yapıla değerledirmeler soucuda eğer yöetiş im modelii gerçek alamda bir çoğulculuk içermediğ i ortaya koabildiyse, geriye so bir soru olarak sivil toplum kuruluşlarıı bu modeldeki yeri kalmaktadı Aşağıda, öcelikle STK ları yöetiş im modeli içerisideki yeri ele alımaktadı Bu değ erledirmeyi tamamlaya bir baş ka boyut ise, STK lar ve sivil toplum perspektifi

15 temelide geliştirile demokrasi alayışıı sıırlılıklarıı gösterilmesi olacaktı Yöetişim Ve Sivil Toplum Kuruluşları Bilidiği üzere, güümüzde, yöetiş im modeli gerekçeledirilirke, siyasal partileri ve temsili demokrasii krize girmesi karşısıda, toplumsal istemleri akaca ğı bir kaal olarak sivil toplum kuruluşlarıı öe çıkt ığı sav ı sıklı kla dile getirilmektedi Dahas ı, STK ları öe çık ışı, temsili demokrasii kısıtlılıklarıı aşılarak çoğulcu ve katılımc ı bir demokrasii gelişimi doğ rultusuda büyük bir olaak olarak suulmaktadı Kısacas ı, güümüzde, STK lar, yöetiş im modeli çerçeveside, toplumsal istemleri sözcülüğüü üstlee yapılamalar olarak ele alımaktadı Üstelik, siyasi partileri, sistemi bir parças ı halie gelerek ve bürokratikleşerek toplumsal istemlere duyarsızlaşmas ı karşısı da, toplumsal istemleri sivil toplum kuruluşlar ı kaalı da dile getirilmeye başlad ığı ileri sürülmektedi Bu süreçte, hiyerarş ik ve bürokratik olmaya örgütleme yapılarıa sahip olduklar ı ileri sürüle STK lar, toplumsal istemleri daha dolaysı z bir biçimde dile getirildiği kaallar olarak itelemektedi Kaımızca bu değerledirmeler birkaç açıda soruludu İ lk olarak, STK lar ı öe çıkarta alay ış, siyasi partileri yaşad ığı temsil krizii ve temsili demokrasii yaşad ığı meş ruiyet krizii değ erledirirke, krizi esase liberal demokrasii biçimsel boyutuda değil, içerik boyutuda yaşadığı ı göz ard ı etmektedi Daha açı k bir biçimde ortaya koymak gerekirse, liberal demokrasileri ve bu sistemi asli orgalar ı ola siyasal partileri gözde düş üre kriz, esase, kapitalizmi düya geelideki krizide kayaklam ış ve bu ekoomik krizi asıl etkisi sistemi toplumu gei ş kesimlerii istemlerie yaıt üretememesi olmuş tu Buu somut soucu, demokrasii çoğulculuk iteliğii ortada kaldırılması da ve 21 siyasal kurumlara katılımı sıırlamasıda başka bir şey değildir. Durum böyle oluca da, gerek liberal demokrasi gerekse siyasal partiler temsil soruuyla karşılaşm ışlardı Bir başka deyiş le, meşruiyet krizi, asıl olarak, temsil mekaizmasıı yetersiz kalmasıda değil, eoliberal politikaları egemeliği altı a gire devleti toplumsal istemlere duyarsız kalmasıda kayaklamıştı Acak, güümüzde yöetişim modeli güdeme getirilirke, ası l soru eo-liberalizmi toplumsal taleplere duyarsız oluşu değilmi ş gibi, gei ş toplumsal kesimleri istemlerie asıl yaıt üretileceğie iliş ki 21 Chatal Mouffe, a.g.k.

16 alteratifler düşümek yerie, bir yada eoliberal politikalarda ı srar edilirke bir yada da yöetişim ad ı altıda göstermelik bir katılım- çoğulculuk uygulamasıyla ortaya çıkılmaktadı İkici olarak, STK ları, kedilerie atfedile toplumsal istemleri dolaysız temsilcisi olma özelliğii e ölçüde taşıdıkları oldukça tartışmalıdı Zira, klasik çoğulcu paradigmada bask ı grubu özelliği ile ortaya çıka STK lar, eo-liberalizmi yöetiş im açılımıyla birlikte, kedie biçtiği misyo çerçeveside çalış malar yapa bağımsız örgütlemeler olmakta uzaklaşmaya başlam ış, özellikle uluslararas ı fias kuruluşlar ı, kamu yöetimi ve özel sektörle ortak çalışmalara gireler arası da eo-liberalizmi düzeleme araçlarıa evrilme özelliği belirgileşmiştir 22. Bu süreçte, STK ları örgütsel ve mali bağımsızl ığı kousu da oldukça tartışmalı hale gelmişti Projelerde görev ala STK ları, adeta proje sahiplerii taşerou durumuda olduğu, bu edele de mali açı da proje sahiplerie bağıml ı hale geldikleri açıktı Üstelik, projeler bütüüyle fo sahibi kuruluşları öcelikleri doğ rultusuda hazırlamıştı Nitekim, projeleri performas ı da fo sahiplerice değerledirilmektedi Bu özellikleri ile STK lar, artı k üyelerie, projede yararlaalara ya da topluma değil, projeleri foları yla 23 destekleye fiasörlere kar şı sorumlu durumdadırlar. Diğer yada, bu süreçte, STK ları göüllülük özelliğ i de ikici plaa düşmü ş, profesyoelleşme olgusu ortaya çı kmaya başlamış tı Projeleri yürütülmeside uzmalaş a STK larda, giderek geişleye bir profesyoel kadro ortaya çıkm ış, yöetim giderleri de artmaya başlamışt ı Hatta, projelere ayrıla foları büyük bölümüü yöetim giderlerie gittiğ i, gerçek ihtiyaç sahiplerie ulaşa bölümü ise oldukça azaldığıa ilişki değ erledirmeler yapılmaktadı Bu değ erledirmeler, STK larca yürütüle projeleri asıl amacıı gerçek ihtiyaç sahiplerii değil, STK lar ı folamak olduğu doğrultusuda yorumlara ede olmaktadır 24. Elbette, bu özellikleri bütü STK lara geellemek haksızlık olacaktı Acak, sözü edile eğilimi, yöetişim modelie dahil ola STK lar arası da oldukça yaygı olduğu da bir gerçekti Yöetişim modelii kı sa tarihide ortaya çıka bu eğilimler, STK ları hiyerarş ik ve bürokratik olmaya, yatay iliş kileri sayeside toplumsal istemleri daha 22 Esra Yüksel Acı, Kalkıma Soruu ve STK ları Değişe İşlevi, Sivil Toplum, Sayı: 11, 2005, s James Petras, Küreselleşme ve Direiş, (Çev. Ali Ekber vd.), Cosmopolitik Yayıları, İstabul, James Petras ve Hery Veltmeyer, Maskesi Düşürüle Küreselleşme, (Çev. Özka Akpıar), Mephisto Y., İstabul, 2006.

17 doğruda temsilcileri durumuda olduklarıa ilişki görüş leri oldukça tartışmal ı kılmaktadı Diğ er yada, STK lar yürüttükleri faaliyetlerle belirli bir depolitizasyo türüü yaygılaştırma tehlikesi de taşımaktadı rla Murat Belge de yukarıda aktarıla görüşlerde de belirtildiğ i üzere, STK lar, yalızca temel ilgi alalar ı kousuda faaliyet yürütmeleri ve bütüsel bir düya görüşü oluşturmamalar ı özelliği ile ayı rt edilmektedirle Belge, bu özelliği her e kadar STK ları bir avatajı olarak görse de, kaımızca bu özellik STK ları bak ış açısı ı daraltma riskii taşımaktadı STK ları kedilerie misyo biçtikleri toplumsal soruları diğer toplumsal sorularla ilişkisii gözde kaçırmaları a ve birer uzmalık kuruluşua döüş melerie yol açabilecek bu özellik, uzmalığı da apolitik bir tarzda gerçekleşme olasılığıı arttırmaktadı Bu olasılık gerçekleştiğide, ilgiledikleri soruları kökelerie iemeye, eoliberal paradigmay ı sorgulayamaya, sorulara eoliberal paradigma içeriside dar uzma bak ış açısı yla yaklaşa ve yöetişim projeleride görev almakla yetie STK ları ortaya çıkmas ı kaçıılmazlaşacaktı Böyle bir STK alayışıı da, eo-liberalizmi yeide üretilmeside misyo üstlemek dışı da bir soucu olmayacaktır 25. STK lar ı temel ala yaklaşımı bir başka sorulu taraf ı, demokratikleş me perspektifii bütüüyle devlet-sivil toplum kutuplaşmasıa dayamasıdı Devlet-sivil toplum çeliş kisii toplumsal yaşamı temel çelişkisi olarak göre bu alay ış, demokratikleş me perspektifii de bütüüyle devleti topluma müdahalelerii sıırladırılmasıa dayadırmaktadı Bu durum, bir yada sivil toplumu da çelişkisiz bir bütülük olmadığıı görülememesie yol açarke, diğ er yada da demokrasi perspektifii egatif haklarla sıırl ı kalmasıa ede olmaktadı Sivil toplumu da çelişkisiz bir bütülük olmadığıı görülememesi, eoliberal politikaları sivil toplumdaki sııfsal eş itsizlikleri her geçe gü daha da yoğulaştırdığı ı dikkatlerde kaçması a yol açmaktadır 26. Dahas ı, devlet ile sivil toplum arasıdaki orgaik bağı görmezde gele alay ış, devleti toplumsal iliş kileri yeide üretilmesi sürecideki koumuu da, toplumsal değiş im içi devleti döüştürülmesii zorulu olduğu gerçeğii de yok saymaktadı Böyle oluca, sivil toplum perspektifi piyasa toplumuu meşrulaş tırılmasıda ve yeide üretilmeside baş ka bir souç 25 James Petras, a.g.k.; James Petras ve Hery Veltmeyer, a.g.k.; Meti Çulhaoğlu ve Ca Soyer, Solda Sivil Toplum Söylemi: Gerçekler ve Yaılsamalar, Özgür Üiversite Yayıı, Akara, James Petras, a.g.k.

18 vermemektedi Bu alay ış, demokrasi perspektifii de egatif haklarla sıırl ı kalmasıa yol açmaktadı Bu durum, bir yada demokrasii yalı zca biçimsel özelliklerii soru edilmesi soucuu doğururke, diğer yada da ekoomik ve sosyal hakları göz ard ı edildiği sıırl ı bir demokrasi alayışı ı doğurmaktadı Bu alayışı bir diğer vahim soucu, STK ları sivil toplum söylemii eo-liberalizmi piyasac ı söylemiyle buluştuğ uda ortaya çıkmaktadı STK ları sosyal devleti ikame etmesi alayışı çerçeveside, sosyal programlar ı ortada kaldıra yaklaşı m, devleti yurttaşları asgari isai gereksiimlerii karşılamas ı içi belirli görevler yüklemesi gerektiğ ii uutturup, kamu bütçesii bütüüyle sermayei gereksiimleri doğrultusuda iş levledirilmesie yol açmaktadı Bu alay ışı tamamlaya bir başka vahim görü ş ise yeridelik ilkesi ad ı altı da güdeme getirilmektedi Halka yakılık ve katılı m gibi süslü ambalajlarla güdeme getirile bu görü ş de, merkezi devleti ve makro politikaları bütüüyle sermayei deetimie girmesie ede olmaktadır 27. Böylece, sivil toplum ve yeridelik savuusu bütüüyle sosyal devlete karşı yürütüle bir saldır ı ya döüşmektedi SONUÇ Bu çalış mada, eo-liberalizmi 1990 larla birlikte güdeme getirdiği yöetişim modeli üzerie yürütüle tartış malar değerledirilmeye çalışıld ı. Bu çerçevede, öcelikle yöetişimi eo- liberalizmi düzeleyici devlet modeli çerçeveside güdeme geldiğ i ve bütüüyle eo-liberalizmi düzeleyici devlet modelie uygu bir demokrasi modeli olarak kurgulad ığı gösterilmeye çalışıld ı. Bu değerledirmeyi tamamlamak üzere, yöetiş imi çoğulculuk iddialar ı eleştiriye tabi tutularak, yöetişimi çoğ ulcu paradigmay ı aşmak bir yaa, ou gerisie düştüğ ü ileri sürüldü. Ve so olarak da, so yıllarda büyük öem verilmeye başlaa STK ları, çoğulcu ve katılımc ı bir demokrasii aktörleri olarak değil, eo- liberalizmi düzeleme araçlar ı olarak işlevledirilmeye çalışıldığı a dikkat çekildi. Bu çalışmada dikkat çekilmeye çalışıla boyutları yla değerledirildiğide, yöetiş imi ötr bir demokrasi projesi olarak görülebilmesi mümkü değ ildi Sivil topluma yetki devri, yurttaşları iisiyatifii arttırılmas ı, temsili demokrasii sıırlılıklarıı aşılmas ı, hiyerarşik yöetim iliş kilerii yerii yatay ilişkileri almas ı gibi kulağa ho ş gele vaadleri üzerie biraz 27 James Petras ve Hery Veltmeyer, a.g.k.

19 düşüüldüğüde, ilk ada oluşa iyimser havaı kı sa bir sürede dağıld ığı görülmektedi Zira, Bruce Brow ı da belirttiğ i gibi, demokrasiyi sivil topluma yayma ve sivil toplumu güçledirerek demokrasiyi geişletme iddiasıyla güdeme getirile yöetiş im, sivil topluma yetki devriyle, gerçekte, halk ı liberal sistemde eş it özeler olarak var olduklar ı tek ala ola siyasal aladaki özgürlükleride yoksu bırakmaktadı Bilidiğ i üzere, liberal sistemde bireyleri hukuksal eşitliği yalı zca siyasal alada söz kousudu Bireyler yalızca siyasal alada birer yurtta ş olarak eş it statüde yer almaktadırla Oysa, ekoomi ala ı (piyasa-sivil toplum) doğas ı gereğ i eşitsiz ilişkileri alaıdı Dolayıs ı ile yöetiş im modeli ile sivil topluma yetki devri ad ı altıda gerçekleştirilmeye çalışıla ş ey, aslıda özel çıkarları ala ı ola sivil toplumu, yurttaşları eş it siyasal özeler olarak katıldıklar ı siyasal toplum u yerie geçirerek, özel çıkarları kedilerii toplumu ortak çıkar ı olarak sumalarıı sağlamak olmaktadır 28. Bu durumda, yöetiş im modeli ile gerçekleştirilmeye çalışıla döüşümü, gerçekte, yurttaşları siyasal hakları ı kısıtlamakta başka bir soucu olmamaktadı Dolayıs ı ile siyasi partileri temsil krizii ve temsili demokrasii meş ruiyet krizii aşma iddiasıyla güdeme getirile yöetiş im modelii, sermayei hegemoyası ı yeilemek dışıda bir işlevi olmadığı ortaya çıkmaktadı Bu hegemoya projeside STK lara düş e de, siyasi partileri ve parlameter siyaseti sağlamakta yetersiz kaldığı ideolojik iş levi yerie getirerek, so derece tekelci ve tekokratik bir sistem ola eo-liberalizme meşruiyet kazadırmakta başka bir ş ey olmamaktadı KAYNAKÇA Acı, Esra Yüksel, Kalkıma Soruu ve STK ları Değişe İşlevi, Sivil Toplum, Sayı: 11, 2005, sayfa: Aygül, Cek, Neo-liberalizmi Başarısızlığı ve Yöetişim, Toplum ve Bilim, Sayı: 76, 1998, sayfa: Bayramoğlu, Soay, Yöetişim Zihiyeti: Türkiye de Üst Kurullar ve Siyasal İktidarı Döüşümü, İletişim Yayıları, İstabul, Belge, Murat, Sivil Toplum Örgütleri, Merhaba Sivil Toplum, (Derleye: Taciser Ulaş), Helsiki Yurttaşlar Dereği Yayıı, İstabul, Brow, Bruce, Yöetişim ya da Neo-liberalizmi Siyasi Düzei, Birikim, sayı: 158, 2002, sayfa: Çulhaoğlu, Meti ve Ca Soyer, Solda Sivil Toplum Söylemi: Gerçekler ve Yaılsamalar, Özgür Üiversite Yayıı, Akara, DPT, Kamuda İyi Yöetişim (yayımlamamış taslak), IX. Kalkıma Plaı ÖİKR, Akara, Emrealp, Sadu, Yerel Yöetimler ile Sivil Toplum Kuruluşları Arasıdaki İşbirliği, Merhaba Sivil Toplum, (Derleye: Taciser Ulaş), Helsiki Yurttaşlar Dereği Yayıı, İstabul, Bruce Brow, a.g.k.

20 Emrealp, Sadu, Yerel Güdem 21 Uygulamalarıa Yöelik Kolaylaştırıcı Bilgiler Elkitabı, IULA-EMME Yayıı, İstabul, Güler, Birgül Ayma, Devlette Reform Yazıları, Paradigma Yayıları, Akara, İsel, Ahmet, Neo-liberalizm: Hegemoyaı Yei Dili, İletişim Yayıları, İstabul, Jessop, Bob, Hegemoya, Post-Fordizm ve Küreselleşme Ekseide Kapitalist Devlet, (Derleye ve Çevire: Betül Yarar ve Alev Özkazaç), İletişim Yayıları, İstabul, Kahrama, H. B., E. F. Keyma ve A. Y. Sarıbay, Katılımcı Demokrasi, Kamusal Ala ve Yerel Yöetim, WALD Yayıı, İstabul, Marshall, T. H. ve T. Bottomore, Yurttaşlık ve Toplumsal Sııflar, (Çeviri: Ayha Kaya), Güdoğa Yayıları, Akara, Mouffe, C., Demokrasi ve Yei Sağ, Düü ve Bugüü Defterleri, Düya Soruları Dizisi, Sayı: 1, 1985, sayfa: Petras, James, Küreselleşme ve Direiş, (Çev. Ali Ekber vd.), Cosmopolitik Yayıları, İstabul, Petras, James ve Hery Veltmeyer, Maskesi Düşürüle Küreselleşme, (Çev. Özka Akpıar), Mephisto Y., İstabul, Przeworski, Adam, Demokrasi ve Piyasa, (Çev. İlter Tura), TDV Yayıı, Akara, Tekeli, İlha, Moderite Aşılırke Siyaset, İmge Y., Akara, Uğur, Aydı, Yei Demokrasii Yei Aktörleri: STK lar, Merhaba Sivil Toplum, (Derleye: Taciser Ulaş), Helsiki Yurttaşlar Dereği Yayıı, İstabul, Yıldırım, Mustafa, Sivil Örümceği Ağıda, 5. Baskı, Toplumsal Döüşüm Yayıları, İstabul, Zabcı, Filiz Çulha, Yei Liberal Politikalar ve Sivil Toplum Örgütleri: Düya Bakasıı Çizdiği Yol, Liberal Reformlar ve Devlet (Sempozyum Bildirileri Kitabı), Akara: KİGEM Yayıı, 2004.