Önsöz. Javier Solana, Genel Sekreter/CFSP Yüksek Temsilcisi * * *

Transkript

1 Önsöz AB on yıl önce Ortak Dış ve Güvenlik Politikasını (CFSP) yürürlüğe koyduğu zaman İnsan Haklarını bu politikanın merkezine yerleştirdi. Bu, hukukun üstünlüğüne saygı duyulması ve hukukun üstünlüğünün desteklenmesi görüşünden ve temel hak ve özgürlüklerin sadece Avrupa Birliği'ni (AB) tanımlamakla kalmadığı, aynı zamanda bizim çıkarımıza da uygun olduğu kanaatinden kaynaklanmıştır te kabul edilen ve geçen yıl bir kez daha gözden geçirilen Avrupa Güvenlik Stratejisi açık bir biçimde iyi yönetimin yaygınlaştırılması, sosyal ve politik reformun desteklenmesi, rüşvet ve yetkinin kötüye kullanılmasının üstesinden gelme, hukukun üstünlüğünü tesis etme ve insan haklarının korunmasının uluslararası düzenin güçlendirilmesinin en iyi araçları olduğunu ifade eder. Avrupa Birliği'nin önem verdiği sorunları kapsayan bu İlke Kuralları, insan hakları politikamızın ayrılmaz bir parçasıdır. Bu İlke Kuralları alandaki AB temsilciliklerinin, politikamızı daha iyi uygulamalarına yardım edecek kullanışlı araçlardır. İdam Cezasına dair ilk İlke Kuralı 1998 de geliştirilmiştir. Bunu, İşkence, Üçüncü Ülkeler ile Diyalog, Silahlı Çatışmalardan Etkilenen Çocuklar, İnsan Hakları Savunucuları, Çocuk Hakları ve Kadına Karşı Şiddete odaklanan diğer altı İlke Kuralı izlemiştir. İlk beş İlke Kuralı dört yıl önce bir broşür olarak yayımlanmıştır; bu yeni yayım o zamandan beri benimsenen bu İlkeleri ilave eder. Bu kitapçığın yayımı için hazırlık sırasında bütün eski İlkeler gözden geçirilmiş ve 2005 ten bu yana hem Birlik te hem de Birlik dışı ortamda gerçekleşen değişiklikleri yansıtmak için bir güncelleme sürecinden geçmiştir. Javier Solana, Genel Sekreter/CFSP Yüksek Temsilcisi * * * 1

2 İçindekiler 1. İdam cezası (1998) (2008 de güncellenmiştir) 2. İşkence ve diğer zalimane, insanlık dışı veya onur kırıcı muamele veya cezalar (2001) (2008 de güncellenmiştir) 3. İnsan Hakları Diyaloğu (2001) (2009 da güncellenmiştir) 4. Çocuklar ve silahlı çatışmalar (2003) (2008 de güncellenmiştir) 5. İnsan Hakları Savunucuları (2004) (2008 de güncellenmiştir) 6. Çocuk Haklarının Geliştirilmesi ve Korunması (2007) 7. Kadınlar ve kız çocuklarına yönelik şiddetin ve her türlü ayırımcılığın önlenmesi (2008) * * * 2

3 1. İdam Cezası I. Giriş Birleşmiş Milletler in Uluslararası Siyasi ve Medeni Haklar Misakı (ICCPR), Çocuk Haklarına Dair Sözleşme (CRC) ve Ekonomik ve Sosyal Komitenin (ECOSOC) İdam Cezasına Mahkum Edilenlerin Haklarının Korunmasına Dair Güvenceleri, idam cezasının uygulanabileceği kısıtlı şartları belirlemişlerdir. Uluslararası Siyasi ve Medeni Haklar Misakı nın (ICCPR) İkinci İhtiyari Protokolü, devletlerin idam cezasını daimi şekilde kaldırmayı taahhüt etmelerini teşvik etmektedir. Avrupa Birliği daha da ileriye giderek idam cezasını kaldırmayı kendisi ve diğerleri için de desteklemektedir. Genel Kurul'un 62. oturumu sırasında Genel Kurul'un Bütün Üyeleri idam cezasının kullanımı konusunda bir Moratoryumla ilgili Üçüncü Komite kararını benimsemiştir (62/149). Avrupa Birliği, Genel Kurul da bu girişimi başarılı bir şekilde yürüten ve yönlendiren bölgeler üstü ittifakta etkin olarak yer almış ve tüm AB ortakları bu girişimi desteklemiştir. Bu kararda, Genel Kurul idam cezasını hala uygulamaya devam eden Devletlere aşağıdaki çağrıda bulunmuştur: - İdam cezası verilen kişilerin haklarının korunmasına dair güvenceleri sağlayan uluslararası standartlara, özellikle de asgari standartlara, uyulması; - Aşamalı bir biçimde idam cezasının uygulamasının sınırlandırılması ve idam ile cezalandırılan suç sayısının azaltılması; - İdam cezasının tamamen ortadan kaldırılmasını hedefleyerek, idam cezalarının infazında moratoryum uygulanması. - Bu Genel Kurul kararı, idam cezasını yürürlükten kaldırmış olan Devletlere, cezayı yeniden yürürlüğe sokmamaları için de çağrıda bulunur. Genel Kurul kararı, İnsan Hakları Komisyonunun geçtiğimiz on yıl boyunca birbirini izleyen bütün oturumlarında idam cezası konusunda kabul ettiği kararlarla ve bu kararların en sonuncusu olan 2005/59 sayılı kararla uyum içindedir. Ekim 1997 Avrupa Konseyi Zirve Toplantısında, AB üye devletleri de dahil olmak üzere, Devlet Başkanları idam cezasının tüm dünyada kaldırılmasını talep etmişlerdir. Buna ek olarak, Avrupa 3

4 Konseyi nin yeni üye devletleri, kendilerini moratoryum ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin (ECHR) onaylama konusunda taahhüt altına sokmuşlardır. Bütün AB üye devletleri tarafından imzalan ve 1 Temmuz 2003 te yürürlüğe giren ECHR nin 13. Protokolü, ilgili üye devletleri her türlü durumda idam cezasının daimi olarak kaldırma konusunda taahhüt altına sokar. Avrupa Konseyi Bakanlar Kurulu Eylül 2007 de her yıl 10 Ekim de anılacak İdam Cezasına karşı Avrupa Günü ilan etmeye karar verdi. Aralık 2007 de bu Avrupa Günü, Avrupa Birliği tarafından da ilan edildi. AB Temel Haklar Şartı nın 2. maddesi hiç kimsenin idam cezasına mahkûm edilemeyeceğini veya infaz edilemeyeceğini belirtir. Bütün Avrupa Birliği üye devletleri bu hükümlere tamamen bağlıdır ve uygulamada hükümleri yerine getirir. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) bünyesinde, katılımcı ülkeler, Kopenhag belgesi doğrultusunda idam cezasının kaldırılması ile ilgili bilgi alışverişinde bulunacaklarını ve bu bilgilere kamu tarafından da ulaşılabileceğini taahhüt etmişlerdir. AB, AGİT in İnsani Boyut çerçevesinde düzenli açıklamalar yaparak bu taahhüdü yerine getirmektedir. Soykırım dâhil insanlığa karşı işlenmiş suçları yargılamak için kurulmuş olmalarına rağmen, hepsi AB tarafından desteklenen, Uluslararası Ceza Mahkemesi Roma Tüzüğü ve Eski Yugoslavya ve Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemelerinin statülerinde idam cezasına ilişkin hiçbir hüküm bulunmamaktadır. AB bu İlke Kurallarını düzenli olarak gözden geçirecektir ve böyle bir gözden geçirmeyi her üç yılda bir yapmayı öngörecektir. II. Uygulamaya Yönelik Belge AB, idam cezasının kaldırılmasının, insan onurunun gelişmesi ve insan haklarının aşamalı olarak ilerlemesine olumlu katkıda bulunduğunu düşünmektedir. 4

5 Avrupa Birliği nin amaçları aşağıdakilerdir: - Tüm AB üye ülkeleri tarafından ısrarla kabul edilen bir politika görüşü olarak idam cezasının tüm dünyada kaldırılması için çaba sarf etmek; eğer gerekirse idam cezasının tamamen kaldırılmasını hedefleyerek acil bir biçimde idam cezasına dair moratoryum oluşturmak. - İdam cezasının hala uygulandığı yerlerde, kullanımının aşamalı olarak kısıtlanmasını talep etmek ve ekteki belgede belirtilen asgari standartlara uygun olarak gerçekleşmesi konusunda ısrarcı olmak ve aynı zamanda hakkında idam kararı verilen, infaz bekleyen ve infaz edilen kişilerin kesin sayısı konusunda doğru bilgiye ulaşmaya çalışmak. Bu hedefler AB nin insan hakları politikasının ayrılmaz bir parçasıdır. Avrupa Birliği, uluslararası forumlarda ve diğer ülkelere karşı, idam cezası konusunda bildirgeleri ve diplomatik girişimleri de içeren girişimlerini, ekteki Asgari Standartlar Belgesi ışığında artırmaya devam edecektir. Avrupa Birliği, durum özelinde ve uygun ölçütlere dayanarak, idam cezasının uygulanması konusunda, diğer ülkelere karşı diplomatik girişimlerde bulunup bulunmayacağına karar verecektir. AB yaklaşımının ana bileşenleri şunlardır: Genel diplomatik girişimler Uygun olduğu durumlarda, Avrupa Birliği, üçüncü ülkeler ile diyalog ve istişarelerinde idam cezası konusuna dikkat çekecektir. Bu temaslardaki konular aşağıdakileri içerecektir: - İdam cezasının tüm dünyada kaldırılması veya en azından bir moratoryum için AB nin çağrısı (moratoryuma çağrı). - Uygulandığı yerlerde, AB, ülkelerin, idam cezasını ancak ekteki asgari şartlar, uluslararası insan hakları hukuku hükümleri ve diğer uluslararası standartlar çerçevesinde uygulaması ve 5

6 bunu yaparken de idam cezası ve uygulaması konusunda bilgi yayımlama da dâhil olmak üzere azami şeffaflık göstererek yapması gerektiğini belirtecektir. Bu tür yaklaşımların tam içeriği diğerlerinin yanı sıra aşağıdaki hususları göz önünde bulunduracaktır: - Ülkenin işleyen ve şeffaf bir adalet sistemi olup olmadığı; - Ülkenin, örneğin bölgesel kurumlar veya belgeler ile ilişkili olarak idam cezasını uygulamayacağına dair uluslararası taahhütlerde bulunup bulunmadığı; - Ülkenin hukuk sisteminin ve idam cezasına başvurulması durumunda kamu ve uluslararası tetkike kapalı olup olmadığı ve idam cezasının asgari standartlara sıklıkla karşı gelecek şekilde kullanıldığına dair işaretlerin olup olmadığı. Resmi veya fiili idam cezası moratoryumun sona ermesi veya idam cezasının kanunen tekrar yürürlüğe konulması yolu ile bir ülkenin idam cezası politikası değişim aşamasında ise, AB nin idam cezasının kullanılmasına karşı diplomatik girişimlerde bulunması özellikle değerlendirilecektir. İlgili uluslararası insan hakları mekanizmalarının raporlarına ve bulgularına özel bir önem verilecektir. Herhangi bir ülkenin idam cezasının kaldırılması yönünde girişimde bulunması durumunda diplomatik girişimde bulunulabilecek veya resmi açıklama yapılabilecektir. Münferit vakalar Buna ilaveten, asgari standartları ihlal eden idam cezası vakalarından haberdar olması durumunda, Avrupa Birliği duruma özel diplomatik girişimlerde bulunmayı değerlendirecektir. Atılacak adımlar durum özelinde dikkate alınacaktır. Bu durumlarda çoğu zaman ivedilikle hareket etmek gerekli olacaktır. Bu nedenle, bu tür diplomatik girişimleri öneren üye ülkelerin, tüm mevcut kaynakları kullanarak mümkün 6

7 olduğunca çok arka plan bilgisi vermeleri gerekmektedir. Verilecek bilgi, işlenmiş olduğu iddia edilen suç, cezai soruşturma ve kovuşturma, asgari standartların ihlaliyle ilgili ayrıntılı bilgi, varsa temyiz durumu ve eğer biliniyorsa idam tarihi gibi konuları içermelidir. Yeterince zaman olduğu takdirde, diplomatik girişimlerde bulunmadan önce, durum ile ilgili olarak Misyon Başkanları ndan ayrıntılı bilgi ve öneri alınmasına önem verilmelidir. İnsan hakları raporları AB Misyon Başkanları, insan hakları bilgi notları da dahil olmak üzere insan hakları raporlarında, idam cezasının kullanımı ve uygulanması ile bu konuda AB eylemlerinin etkisi ile ilgili bir değerlendirmeye yer vermelidirler. AB müdahalelerinin muhtemel sonuçları: diğer girişimler AB nin amacı, mümkün olduğunca, üçüncü ülkeleri, idam cezasını kaldırmaya ikna etmektir. Bu amaçla, AB, ülkeleri Uluslararası Siyasi ve Medeni Haklar Misakı nın İkinci İhtiyari Protokolü ve benzeri bölgesel belgeleri kabul etmeye teşvik edecektir. Buna ilaveten, bunun mümkün olmadığı durumlarda, AB, idam cezasının kaldırılmasını nihai amaç olarak gözetecek ve aşağıdakileri yapacaktır: - Devletleri, Uluslararası Siyasi ve Medeni Haklar Misakı da dâhil olmak üzere, özellikle idam cezası ile ilgili olan uluslararası insan hakları belgelerini onaylamaya ve bunlara uymaya teşvik etmek; - Ceza davaları için adil ve tarafsız yargı süreçleri oluşturulması için hukuki alan da dahil olmak üzere ve diğerlerinin yanı sıra sivil toplum ile de beraber çalışarak, ikili ve çok taraflı işbirliğini teklif ve teşvik etmek. Çok taraflı forumlarda eylem AB, ilgili çok taraflı forumlarda idam cezası konusunu masaya koyacak ve idam cezasına başvurulması konusunda moratoryum uygulanması ve zaman içinde kaldırılması amacına sahip her türlü girişimi sunmak için bütün uygun fırsatları değerlendirecektir. Uygun olan tüm durumlarda, AB, bu çok taraflı forumlarda hazırlanan belgelerde, infazlar konusunda bir moratoryum uygulanmasına ve idam cezasının kaldırılmasına atıfta bulunulmasına çalışacaktır. 7

8 AB, devletlerin idam cezasıyla ilgili uluslararası sözleşmeleri ve standartları onaylamalarını ve bu sözleşme ve standartlara uymalarını teşvik etmeleri için uluslararası örgütleri gerekli adımları atmaları yönünde destekleyecektir. III. Asgari Standartlar Belgesi Devletlerin idam cezasını uygulama konusunda ısrarlı olduğu hallerde, AB, aşağıdaki asgari standartlara uyulmasının önemli olduğunu düşünmektedir: - İdam cezası sadece en vahim suçlar söz konusu olduğunda uygulanabilir; bunlar ancak kasten işlenen, ölümcül veya diğer son derece vahim sonuçları olan suçları kapsamalıdır. İdam cezası, şiddet içermeyen mali suçlar, dini ibadet veya vicdanın ifade edilmesi, ve rıza gösteren yetişkinler arasındaki cinsel ilişki için uygulanmamalıdır. - İdam cezası, sadece suç işlendiğinde, işlenen suç için belirtilmiş ceza idam cezası ise uygulanabilir; suçun işlenmesinden sonra, yasalara göre daha hafif bir ceza öngörülmesi söz konusu olduğu takdirde, failin bundan yararlanabilmesi gerekir. - İdam cezası aşağıdaki kişilere verilemez: o suç işlendiği tarihte yaşı on sekizden küçük olan kişiler; o hamile veya yeni doğum yapmış kadınlar; o akli dengesini yitirmiş kişiler. - İdam cezası, mahkûm edilen kişinin mahkûmiyeti sadece kesin ve ikna edici delillere dayandığı ve olaylara başka bir açıklama getirilemeyeceği zaman uygulanabilir. - İdam cezası, en az Uluslararası Siyasi ve Medeni Haklar Misakı nın 14. maddesindeki şartlara uygun şekilde, idam cezası olan bir suç ile yargılanan ve mahkûm edilen kişi yargılamanın tüm aşamalarında hukuki yardım alabilecek ve gerektiğinde konsolosluk temsilcisi ile temasa geçebilecek şekilde, adil yargılanmanın tüm teminatlarını sağlayan bir yasal süreç sonucunda, özel mahkemeler veya yetki alanları da dâhil olmak üzere 8

9 bağımsız ve tarafsız yetkili bir mahkeme tarafından verilen nihai karar sonucunda, verilebilir. - Hakkında idam cezası verilen kişi, daha yüksek bir mahkemeye etkili şekilde temyize gitme hakkına sahip olmalıdır ve bu temyizlerin zorunlu olması için gerekli adımlar atılmalıdır. - Uygun olan durumlarda, idam cezası verilen kişiler, uluslararası usul kuralları çerçevesinde kişisel başvuru yapabilme hakkına sahip olmalıdır; idam cezası bahsi geçen usul kuralları çerçevesinde değerlendirildiği sürece uygulanmayacaktır; bu başvuru uluslararası veya ulusal düzeyde herhangi ilgili yasal veya resmi bir süreçte karar aşamasındayken idam cezası yerine getirilemez. - İdam cezasına çarptırılan kişi, cezasının başka bir cezaya çevirtilmesini, hafifletilmesini veya affedilmesini talep etme hakkına sahip olmalıdır. Genel veya özel af veya cezanın başka bir cezaya çevirtilmesi veya hafifletilmesi tüm idam cezaları için mümkün olabilir. - İdam cezası, bir devletin uluslararası taahhütlerini ihlal edecek şekilde yerine getirilemez. - İdam cezasına çarptırıldıktan sonra geçen süre de bir etken olabilir. - İdam cezası yerine getirildiğinde, en az acıyı verecek şekilde yapılması gerekir. İdam cezası, kamuya açık veya haysiyet kırıcı şekilde yerine getirilemez. - İdam cezası, asgari standartlar ile bağdaşmayacak şekilde örneğin darbe yapma amacında olanlara karşı siyasi bir öç alma amacıyla verilemez. * * * 9

10 2. İşkence ve diğer zalimane, insanlık dışı veya onur kırıcı muamele veya cezalar I. Amaç Bu İlke Kuralları'nın amacı; AB ye, tüm dünyada işkence ve kötü muameleyi önlemek ve ortadan kaldırmaya yönelik çabaları desteklemek ve kuvvetlendirmek üzere çok taraflı insan hakları forumlarında ve üçüncü ülkeler ile her seviyede kullanılacak işlevsel bir araç oluşturmaktır. Bu İlke Kuralları'nda işkence terimi, İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ve Onur Kırıcı Muamele veya Cezaların Önlenmesine Dair Sözleşmenin 1. maddesinde verilen tanım çerçevesinde kullanılmıştır. Bu İlke Kuralları bağlamında, kötü muamele kavramı, bireyin fiziksel ve ruhsal bütünlüğüne zarar veren bedensel cezalar da dâhil olmak üzere, tüm zalimane, insanlık dışı veya onur kırıcı muamele veya cezaları kapsamaktadır. İşkence ve kötü muameleye ilişkin kaygıları ortaya koymak işbu İlke Kuralları'nın temel amacı olsa da, ilke kuralları daha genel olarak AB nin insan hakları politikasının pekiştirilmesine de destek olmaktadır. II. Giriş Avrupa Birliği, özgürlük, demokrasi, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygı ve hukukun üstünlüğü ilkelerine dayanmaktadır. Bu ilkeler tüm üye devletlere ortaktır. İnsan haklarına saygı, AB nin Ortak Dış ve Güvenlik Politikasının (CFSP) en önemli hedeflerindendir. İşkence ve kötü muamele en vahim insan hakları ve haysiyeti ihlallerindendir. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi uyarınca, kimse, işkence, insanlık dışı veya onur kırıcı muamele veya cezaya tabi bırakılmamalıdır. Uluslararası hukuk bu kurala istisna tanımamaktadır. Tüm ülkelerin bu işkence ve kötü muamele türlerinin mutlak yasağına uyması gerekmektedir. Uluslararası toplumun çabalarına rağmen, işkence ve kötü muamele tüm dünyada halen devam etmektedir. Halen birçok ülkede işkence ve kötü muamele failleri cezasız kalmaktadır. AB ve tüm dünyada işkence ve kötü muamelenin her türünü ortadan kaldırmak, tüm AB üyesi devletlerin kuvvetle desteklediği bir politikadır. Bu hakkın yaygınlaştırılması ve desteklenmesi AB nin insan hakları politikasının bir önceliğidir. İşkence ve kötü muamelenin önlenmesi ve ortadan kaldırılması yönündeki çabalarında, AB, konuyla ilgili uluslararası ve 10

11 bölgesel insan hakları, adaletin işleyişi ve silahlı çatışmalara ilişkin kural ve standartları temel almaktadır. Bunlardan bazıları aşağıdakilerdir: İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi Birleşmiş Milletler (BM) Uluslararası Siyasi ve Medeni Haklar Misakı (ICCPR) ve iki İhtiyari Protokolü BM İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı Ve Aşağılayıcı Muameleye veya Cezaya İlişkin Sözleşme (UNCAT) ve İhtiyari Protokolü (OPCAT) BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşme (CRC) ve iki İhtiyari Protokolü BM Irk Ayrımcılığının Her Çeşidinin Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme (CERD) BM Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesine Dair Sözleşme (CEDAW) ve İhtiyari Protokolü BM Zorla Kayıp Edilmeye Karşı Herkesin Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme BM Engelli Kişilerin Haklarına Dair Sözleşme ve İhtiyari Protokolü Avrupa İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına ilişkin Sözleşme ve 6 ve 13 numaralı Protokolleri ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin ilgili içtihadı Avrupa İşkence ve İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezaları önleme Sözleşmesi (CPT) Uluslararası Ceza Mahkemesinin Statüsü Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesinin Statüsü Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesinin Statüsü Savaş Mağdurlarının Korunmasına ilişkin Cenevre Sözleşmeleri ve Protokolleri ve silahlı çatışmalara ilişkin uluslararası insan hakları teamül hukuku. AB nin konuyla ilgili üçüncü ülkeler ile olan ilişkilerinde başvurabileceği diğer kural ve standartlar listesi bu ilke kurallarının sonunda ek olarak yer almaktadır. III. Uygulamaya Yönelik İlke Kuralları Bu ilke kurallarının uygulamaya yönelik kısmı, Ortak Dış ve Güvenlik Politikası (CFSP) kapsamında işkence ve kötü muameleye karşı etkili mücadele etme yolları ve yöntemlerini 11

12 belirlemeyi amaçlamaktadır. Ortak Dış ve Güvenlik Politikası (CFSP) kapsamında alınan tedbirlere örnek olarak kabul edilen 30 Temmuz 2005 tarihli İşkence Ekipmanlarının Ticaretine Dair AB Yönetmeliği verilebilir. Zalimane, insanlık dışı ve onur kırıcı cezaların yasaklanması, idam cezasına başvurulmasına kesin sınırlar koymaktadır. Bu nedenle, işbu İlke Kuralları AB nin üçüncü ülkelere karşı idam cezası konusunda yürüttüğü politikaları tamamlayıcı nitelik taşımaktadır. AB konuyla ilgili aktörlerin çalışmalarını etkin şekilde desteklemektedir (İşkenceye Karşı Komite, İnsan Hakları Komitesi, Avrupa Konseyi nin İşkencenin Önlenmesine Dair Komitesi, İşkencenin Önlenmesine Dair Alt-Komite ve BM Özel Mekanizmaları ve diğer ilgili aktörler). AB, işkence ve kötü muameleye ilişkin mevcut uluslararası güvencelerin güçlendirilmesi ve etkili şekilde uygulanmasının sağlanmasına etkin şekilde destek sağlayacaktır. İzleme ve Raporlama AB Misyon Başkanları, dönemsel raporlarına, işkence ve kötü muamelenin meydana gelmesine ve bunlar ile mücadele için tedbirlere ilişkin bir inceleme ekleyeceklerdir. Misyon Başkanları, aynı zamanda, AB faaliyetlerinin sonuç ve etkilerine dair düzenli olarak değerlendirmelerde de bulunacaktır. Misyon Başkanları, davalının işkence veya kötü muameleye maruz kaldığından şüphe edilen davalara gözlemci olarak elçilik temsilcileri yollama imkânına sahip olacaklardır. Değerlendirme Konseyin İnsan Hakları Çalışma Grubu (COHOM) ve diğer ilgili Coğrafi Çalışma Grupları, Misyon Başkanlarının raporlarından ve BM Özel Raportörleri ve Sözleşme Organları ile sivil toplum kuruluşların rapor ve tavsiyeleri gibi konu ile ilgili diğer bilgilerden yola çıkarak, AB müdahalelerin gerekli olduğu durumları tespit eder, atılacak adımları belirler veya daha üst düzeye yönelik tavsiyelerde bulunurlar. Konsey ilke kurallarını en az her üç yılda bir gözden geçirecektir. 12

13 Üçüncü ülkeler ile ilişkilerde AB faaliyetleri AB nin hedefi, üçüncü ülkeleri işkence ve kötü muameleye karşı tedbirler almaya teşvik etmek ve işkence ve kötü muamele yasağına uyulmasını sağlamaktır. Üçüncü ülkeler ile olan temaslarında, AB, gerekli durumlarda, tüm ülkelerin konu ile ilgili uluslararası kural ve standartlara kesinlikle uyması gerektiğini hatırlatacak ve buna bağlı olarak da işkence ve kötü muamelenin uluslararası hukuk tarafından yasaklandığının altını çizecektir. AB, bu hedefleri, insan hakları politikasının ayrılmaz bir parçası olarak tanıtacak ve tüm dünyada işkence ve kötü muamelenin ortadan kaldırılması yolunda işkence ve kötü muamelenin önlenmesine verdiği önemi hatırlatacaktır. A) Bu hedeflere ulaşmak için, AB, diğerlerinin yanı sıra, aşağıdaki yollara başvuracaktır: Siyasi diyalog AB ve üçüncü ülkeler ve bölgesel kuruluşlar arasındaki diyalogun insan hakları bileşeni, gerekli olduğunda, işkence ve kötü muamele konusuna değinmelidir. Girişimler AB, ilgili üçüncü ülkeleri işkence ve kötü muameleye karşı etkili tedbirler almaya itmek üzere diplomatik girişimlerde bulunacak ve resmi beyanatlarda bulunacaktır. AB, gereken durumlarda, işkence ve kötü muamele iddiaları konusunda bilgi talep edecektir. Ayrıca, AB, olumlu gelişmelere de tepki verecektir. İyi belgelenmiş kişisel işkence ve kötü muamele vakalarında, AB (gizli veya kamuya açık diplomatik girişimlerle), söz konusu ülkedeki makamlara, fiziksel güvenliğin sağlanması, ihlallerin önlenmesi, bilgi verilmesi ve gerekli kuralların uygulanması için ısrar edecektir. Kişisel vakalarda yapılacak müdahaleler durum özelinde belirlenecektir ve genel diplomatik girişimlerin bir parçası olabilir. 13

14 İkili ve çok taraflı işbirliği İşkence ve kötü muamele ile mücadele, hukuk ve eğitim alanlarında sivil toplum ile işbirliği de dahil olmak üzere insan haklarını teşvik eden ikili ve çok taraflı işbirliklerinde bir öncelik olarak ele alınacaktır. Bu tür işbirliklerine Demokrasi ve İnsan Hakları için Avrupa Aracı (DİHAA) çerçevesinde özel bir önem verilmelidir. B) İşkenceye karşı mücadelesinde, AB, üçüncü ülkeleri aşağıdaki önlemleri almaya teşvik edecektir: İşkence ve kötü muameleyi yasaklamak ve kınamak - Ceza hukuku dâhil olmak üzere hukuken işkence ve kötü muameleyi yasaklamak; - Her tür işkence ve kötü muameleyi en üst düzeyde kınamak; - Yetkisi dahilindeki tüm topraklarda işkence ve kötü muamelenin yaşanmasını engellemek için etkili yasal, idari, yargısal ve diğer tedbirleri almak; - İşkence, zalimane, insanlık dışı ve onur kırıcı muamele yapmak ve ceza vermek için kullanılan aletlerin kullanımını, üretimini ve ticaretini önlemek ve diğer her türlü aletin de bu yönde kullanılmasını önlemek. Uluslararası normlara ve usullere bağlı kalmak - UNCAT, ICCPR ve ilgili bölgesel araçlara katılmak ve OPCAT a katılım konusunu olumlu şekilde değerlendirmek; - Zorla Kaybolmaya Karşı Herkesin Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşmeye katılım konusunu olumlu şekilde değerlendirmek; - CAT ve ICCPR ın amaç ve konusu ile bağdaşmayan çekinceleri kaldırmak; - CAT ve ICCPR ve diğer ilgili anlaşmalara diğer çekinceleri kaldırmayı göz önünde tutmak; - CAT, CEDAW ve ICCPR çerçevesinde bireysel ve devletlerarası şikâyetlere olanak sağlamayı göz önünde tutmak; - Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsüne katılmak; - Uluslararası insan hakları kuruluşlarının koruma için geçici tedbir talepleri, hüküm, karar ve tavsiyelerine uymak; 14

15 - İlgili BM mekanizmalarıyla, özellikle BM İşkence Özel Raportörü, BM Kadına karşı Şiddet Özel Raportörü, BM insan kaçakçılığı Özel Raportörü, BM terörle mücadele ederken insan haklarının desteklenmesi ve korunması Özel Raportörü, BM hukuk dışı, yargısız ve keyfi infazlar Özel Raportörü, BM çağdaş ırkçılık biçimleri Özel Raportörü, çağdaş Kölelik biçimleri Çalışma Grubu, Keyfi Tutuklama Çalışma Grubu, zorla veya ihtiyari olmayan kaybolmalar Çalışma Grubu ve uygun olduğu durumlarda ilgili ülke için görevlendirilmiş BM Özel Raportörü ile işbirliği yapmak; - İşkencenin Önlenmesi Alt-Komitesi ile işbirliği yapmak ve ülkelerine yaptıkları ziyaretlere ilişkin Alt-Komite raporlarının yayımlanmasına izin vermek; - Kimsenin işkenceye veya kötü muameleye maruz kalma riskinin olduğu bir ülkeye zorla geri gönderilmemesini sağlamak; - İdam cezasının hala uygulandığı ülkelerde, ICCPR 6. maddesindeki sınırlamalara ek olarak, idamların ve idam cezasına çarptırılanların hücre koşullarının en az derecede ruhsal ve fiziksel mağduriyete yol açmasını garanti altına almak; - İlgili Avrupa Konseyi mekanizmalarıyla, özellikle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları ve İşkencenin Önlenmesi Komitesi tavsiyeleriyle işbirliği içinde olmak ve Komite nin ülkelerine ziyaretlerine ilişkin raporlarının yayımlanmasına izin vermek. Alıkoyma yerlerine ilişkin koruma önlemleri ve kuralları kabul etmek ve uygulamak - Özgürlüğünden mahrum edilmiş kişilerin bir an önce yargı makamı önüne çıkarılmasını ve bu kişilerin bir an önce ve ardından düzenli olarak avukata ulaşabilmeleri ve gerekli tıbbı yardımı alabilmeleri ve bu kişilerin bir an önce ailelerine haber verebilmelerini sağlamak üzere işkence ve kötü muameleye karşı yasa ve usule dair koruma önlemlerini kabul etmek ve uygulamak; - Özgürlüğünden mahrum edilen kişilerin resmi olarak tanınan alıkoyma yerlerinde olmaları ve nerede olduklarının bilinmesini sağlamak üzere gizli alıkoyma yerlerini yasaklamak; - Alıkoyma ve sorgu kurallarının uluslararası ve bölgesel standartlara uygun olmasını sağlamak; - Uluslararası ve bölgesel standartlara uyum sağlama amacıyla özgürlüğünden mahrum edilen kişilerin alıkonuldukları yerlerin şartlarını iyileştirmek. 15

16 Ulusal yasal teminatlar oluşturmak - İşkence ve kötü muamele sonucunda alınmış ifadelerin, işkence yapmış olmakla suçlanan kişiye karşı açılmış davalar hariç herhangi bir kovuşturmada kanıt olarak kullanılmamasını sağlamak; - Her türlü yasayla hükmedilen bedensel cezayı kaldırmak; - Savaş hali, savaş tehdidi, ulusal siyasi istikrarsızlık veya diğer başka kamusal tehditler de dâhil olmak üzere herhangi bir istisnai durumun işkence veya kötü muameleyi doğrulamak için kullanılmamasını sağlamak; - Üst düzey bir kamu görevlisi veya makamından gelecek hiç bir emrin işkence veya kötü muameleyi doğrulamak için kullanılmamasını sağlamak; - Kolluk, askeri, tıbbi veya diğer personelin işkence veya kötü muamele olabilecek eylemin yapılmasına ilişkin emirlere uymaması durumunda cezalandırılmamasını sağlamak. Cezasızlık ile mücadele - İşkence ve kötü muamele suçu ile yargılanan kişilerin idam cezası ile sonuçlanmayacak ve adil yargılanmaya ilişkin uluslararası kurallara uygun şekilde yargı önüne çıkarmak, yargılamak veya bu teminatların olduğu ülkelere yargılanmak üzere iade etmek; /43 sayılı İnsan Hakları Komitesi kararına eklenen İstanbul Kuralları uyarınca her tür işkence iddiası karşısında hızlı, tarafsız ve etkin bir soruşturma yürütmek; - işkence suçundan hüküm giymiş kişilerin mümkün olduğunca af kapsamına girmemesini sağlamak, tazminat ve rehabilitasyon da dâhil olmak üzere afların kişileri etkin çareden mahrum bırakmamasını sağlamak. Özel koruma gerektiren gruplar - Kadınlar, çocuklar, sığınmacılar, mülteciler, ülke içinde yerinden edilmiş kişiler, göçmenler ve diğer işkence ve kötü muameleden özellikle korunması gereken gruplara ilişkin standartlar ve tedbirler oluşturmak ve uygulamak. 16

17 İşkence ve kötü muamele şikayetleri ve ihbarları ile ilgili olarak ulusal usulleri oluşturmak - İstanbul Kuralları çerçevesinde, kötü muamele ve işkence şikâyetleri ve ihbarlarını soruşturmak ve kovuşturmak ile ilgili olarak etkili ulusal usulleri oluşturmak ve uygulamak; - Şikayetten veya soruşturma başlangıcından sonra iddia edilen işkence ve kötü muamele mağdurlarının, tanıklarının, soruşturmadan sorumlu kişilerin ve ailelerinin herhangi bir şiddetten, şiddet tehdidinden veya herhangi bir korkutma türünden korunmasını sağlamak. Mağdurlar için tazminat ve rehabilitasyon sağlamak - işkence ve kötü muamele mağdurları ve bakmakla yükümlü olduğu kişilere adil ve yeterli maddi tazminat, uygun tıbbi yardım, sosyal ve tıbbi rehabilitasyon da dâhil olmak üzere yeterli tazminat vermek, - Birleşmiş Milletler İşkence Mağdurları için Gönüllü Fonu na tercihen katkıların düzeyini büyük ölçüde artırarak yıllık olarak katkıda bulunmak. Ziyaret mekanizmaları oluşturmak - yeterli donanıma sahip olan sivil toplum ve bağımsız kuruluşların temsilcilerinin özgürlüklerinden mahrum edilmiş kişilerin tutulduğu yerleri ziyaret etmesini sağlamak. Ulusal kurumlar oluşturmak - işkence ve kötü muamelenin önlenmesini etkili şekilde sağlayabilecek (insan hakları kamu denetçisi veya insan hakları komisyonları gibi) bağımsız ulusal kurumlar oluşturmak ve işler kılmak, ve uygun olduğu durumlarda güçlendirmek. Etkili eğitim sağlamak - Kolluk güçleri, askeri personel ve (sivil ve askeri) tıbbi personeli uluslararası standartlar konusunda eğitmek; 17

18 - Hakimler, savcılar ve avukatların ilgili uluslararası standartlar konusunda eğitimini sağlamak; - Askeri, emniyet veya kolluk güçlerinin eğitimlerinin ve donanım aktarımlarının işkence ve kötü muameleyi kolaylaştırmak için kullanılmamasını sağlamak; - Kolluk güçlerinin eğitim programlarının kadınlara karşı şiddet, çocuk hakları ve ırka veya cinsel yönelime dayalı ayrımcılık gibi konuları içermesini sağlamak. Tıp meslek personelinin çalışmalarını desteklemek - İşkence ve kötü muamele iddiaları üzerinde çalışan tıp meslek personelinin bağımsızca ve gizlilik içerisinde çalışabilmesini sağlamak; - İşkence ve kötü muamele ihbarında bulunan doktorları, adli tıp uzmanlarını ve diğer tıp meslek personelini korumak. Otopsi yapmak - Tıbbi-yasal otopsilerin, adli tıp uzmanları tarafından uluslararası standartlara uygun şekilde yapılmasını sağlamak; - Alıkonulan kişilerin ciddi şekilde yaralandığı tüm durumlarda, gerekli adli tıp incelemesinin yapılmasını sağlamak. Diğer girişimler AB aşağıdaki girişimlere devam edecektir: Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi ve AGİT gibi çok taraflı kurumlarda işkence ve kötü muamele konusunu dile getirmeye devam etmek. AB, Genel Kurul, İnsan Hakları Konseyi gibi BM organlarının kararlarını etkin şekilde desteklemeye devam edecektir; İlgili uluslararası ve bölgesel mekanizmaları (İşkenceye Karşı Komite, İşkenceyi Önleme Alt-Komitesi, Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi, ilgili BM Özel Mekanizmaları gibi) desteklemek ve devletlerin bu tür mekanizmalar ile işbirliğine olan ihtiyacın altını çizmek; 18

19 BM İşkence Mağdurları Gönüllü Fonunu ve OPCAT kapsamında kurulmuş olan gönüllü fonu desteklemek ve diğer ülkelerin de desteğini teşvik etmek; İşkence ve kötü muamelenin önlenmesi için ortak veya ikili işbirliği tekliflerinde bulunmak; İşkence ve kötü muameleye karşı mücadele ve eğitim kampanyalarını desteklemek; Ulusal ve uluslararası STK ların işkence ve kötü muamele ile mücadele çalışmalarını desteklemek ve bu kuruluşlar ile iletişimi korumak; Alıkoyma yerlerindeki şartların ve personelin eğitiminin iyileştirilmesi için projelere fon sağlamaya ve tüm dünyada işkence mağdurları için kurulan rehabilitasyon merkezlerine büyük destek vermeye devam etmek. 19

20 EK Bu ilke kurallarının giriş kısmındaki sözleşme listesine ilaveten, AB, gerekli gördüğü zaman, üçüncü ülkeler ile olan ilişkilerinde, işkence ve kötü muamele konusunda, aşağıdaki kural, standart ve ilkelere başvurabilecektir. - Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı, özellikle 4 ve 19(2) maddeleri - BM Tüm İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ve Onur Kırıcı Ceza ve Muameleye Maruz Kalmış Kişilerin Korunmasına ilişkin Bildirge - BM Kadınlara karşı şiddetin önlenmesine ilişkin bildirge - BM Mültecilerin Statüsüne ilişkin sözleşme - BM Zorla Kayıp Edilmeye Karşı Herkesin Korunmasına İlişkin Bildiri - BM Yasal Olmayan, Keyfi ve Yargısız İnfazların Etkili şekilde Soruşturulması ve Önlenmesine ilişkin İlkeler - BM Mahpusların Muamelesine ilişkin Asgari Kurallar - BM Herhangi bir Alıkoyma veya Hapis Durumundaki Tüm Kişilerin Korunmasına ilişkin Kurallar Manzumesi - BM Özgürlüğünden Mahrum Edilmiş Çocukların Korunmasına ilişkin Kurallar - BM Suç ve Yetki İstismarı Mağdurları için Adalete ilişkin Temel İlkeler - BM Yargının Bağımsızlığına ilişkin Temel İlkeler - BM Avukatların Rolüne ilişkin Temel İlkeler - BM Savcıların Rolüne ilişkin İlke Kuralları - BM Gözaltı Haricindeki Tedbirlere ilişkin Asgari Standart Kurallar - BM Kolluk Güçleri için Davranış Kuralları - BM Kolluk Güçleri tarafından Güç ve Ateşli Silah Kullanılmasına ilişkin Temel Kurallar - BM Tutuklu ve Hükümlülerin İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ve Onur Kırıcı Muamele ve Cezalardan Korunmasına yönelik başta Doktorlar olmak üzere Sağlık Personeli için Tıbbi Ahlaka ilişkin İlkeler - BM Kanuni Yollara Başvurma ve Tazminat Hakkına İlişkin Temel İlkeler ve İlke Kuralları 20

21 - BM İnsan Hakları Komisyonu nun 2000/43 sayılı kararına eklenen İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı, Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Etkili Biçimde Soruşturulması ve Belgelendirilmesine ilişkin İlkeler (İstanbul Protokolü) - İdam Cezasına Mahkum Kişilerin Haklarının Korunması için Güvenceler (1984/50 sayılı ECOSOC kararı) - Viyana Bildirgesi ve Eylem Programı - İşkenceye Karşı BM Komitesinin özellikle 3. maddeye ilişkin 1 sayılı ve 2. maddesine ilişkin 2 sayılı Genel Yorumları - BM İnsan Hakları Komitesinin özellikle Uluslararası Siyasi ve Medeni Haklar Misakı nın 7. maddesine ilişkin 20 sayılı, 10. maddesine ilişkin 21 sayılı ve 4. maddesine ilişkin 29 sayılı Genel Yorumları - Kadınlara Karşı Şiddetin Önlenmesi Komitesinin 12, 14 ve 19 sayılı Genel Tavsiyeleri - İnsan ve Ulus Hakları Afrika Şartı - Çocuk Hakları ve Refahına ilişkin Afrika Sözleşme - İnsan Hakları Amerika Sözleşmesi - İşkenceyi Önleme ve Cezalandırma Amerikalar-Arası Sözleşmesi - Kişilerin Zorla Kayıp Edilmesine ilişkin Amerikalar-Arası Sözleşme - Kadınlara karşı Şiddetin Önlenmesi, Cezalandırılması ve Ortadan Kaldırılmasına ilişkin Amerikalar-Arası Sözleşme - Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi nin tavsiye kararları (87) 3 sayılı Avrupa Ceza İnfaz Kurumu Kuralları (98) 7 sayılı Ceza İnfaz Kurumlarında Sağlık Hizmetlerinin Etik ve Kurumsal Boyutlarına ilişkin Tavsiye Kararı (99) 3 sayılı Adlî Tıp Otopsi Kurallarının Uyumlaştırılmasına ilişkin Tavsiye Kararı (99) 22 sayılı Ceza İnfaz Kurumlarında Kalabalıklaşma ve Nüfus Artışına ilişkin Tavsiye Kararı (00) 19 sayılı ceza yargı sisteminde kamu davasının rolüne ilişkin tavsiye kararı (00) 21 sayılı avukatlık mesleğini icra etme özgürlüğüne ilişkin tavsiye kararı (01) 10 sayılı Avrupa Polis Etiği Kurallarına ilişkin tavsiye kararı (03) 05 sayılı mültecilerin alıkonulması tedbirlerine ilişkin tavsiye kararı (03) 17 sayılı uygulamaya ilişkin tavsiye kararı (03) 20 sayılı çocuk suçlarıyla ilgilenmenin yeni yollarına ve çocuk adaletine ilişkin tavsiye kararı (03) 22 sayılı şartlı tahliyeye (kefaletle serbest bırakılma) ilişkin tavsiye kararı 21

22 (03) 23 sayılı müebbet ve diğer uzun süreli tutukluların tutukevi yönetimlerince idaresine ilişkin tavsiye kararı (04) 10 sayılı zihinsel rahatsızlıkları olan kişilerin insan haklarını ve haysiyetinin korunmasına ilişkin tavsiye kararı (05) 9 sayılı tanıkların ve adalet ile işbirliği yapanların korunmasına ilişkin tavsiye kararı (06) 2 sayılı Avrupa Cezaevi Kurallarına ilişkin tavsiye kararı (06) 6 sayılı Ülke içinde Yerinden Edilmiş Kişilere ilişkin tavsiye kararı (06) 8 sayılı suç mağdurlarına yardıma ilişkin tavsiye kararı 30 Temmuz 2005 tarihli işkence ekipmanlarının ticaretine dair AB Yönetmeliği Silah ihracatına ilişkin AB Davranış Kuralları * * * 22

23 3. Üçüncü Ülkelerle İnsan hakları diyalogları 1. Giriş Konsey, Avrupa Birliği nin insan hakları ve demokratikleşme politikasının uyumluluğuna ve tutarlılığına çok değerli bir katkı sağlayan, 8 Mayıs 2001 tarihli, AB nin üçüncü ülkelerde insan hakları ve demokrasiyi desteklemedeki rolü hakkındaki Komisyon bildirgesini, 25 Haziran 2001 tarihli kararında memnuniyetle karşılamıştır. Konsey, kararında tutarlılık ve uyumluluk ilkelerine, tüm faaliyetlere insan hakları boyutunun dahil edilmesine, politikalarının şeffaflığına ve öncelik verilecek alanların belirlenmesine bağlılığını tekrarlamıştır. Konsey in bu kararlarının uygulama süreci bağlamında, Konsey in İnsan Hakları Çalışma Grubu (COHOM), coğrafi çalışma ortakları, Kalkınma İşbirliği Çalışma Grubu (CODEV) ve demokrasinin geliştirilmesi ve güçlendirilmesi ve hukukun üstünlüğünün desteklenmesi ile insan hakları ve temel özgürlüklere saygı hakkında tedbirler Komitesi ile istişarede bulunarak insan hakları diyaloğu hakkında İlke Kuralları'nı oluşturmayı taahhüt etmiştir. 2. Mevcut durum Avrupa Birliği, bir kısım ülke ile insan hakları diyaloğunu sürdürmektedir. Bu diyaloglar, kendi başlarına Birliğin dış politikasının bir aracıdır. Bunlar, AB nin insan hakları politikasını uygulamada kullanabileceği çeşitli araçların arasındadır ve BM Genel Kurulu'nda en üst düzeyde oybirliği ile kabul edilen, 2005 Dünya Zirvesi bildirisinde vurgulandığı şekilde insan haklarına uyma konusuna ilişkin olarak birbirine bağımlı ve karşılıklı olarak birbirini güçlendiren sürdürülebilir kalkınma, barış ve istikrarın desteklenmesini amaçlayan Avrupa Birliği stratejisinin asli bir bölümünü oluşturur de kabul edilen üçüncü ülkelerle insan hakları diyalogları konusunda İlke Kuralları'na uygun olarak böyle bir diyaloğu başlatma kararı Avrupa Birliği Konseyi tarafından verilecektir. Ancak, AB nin diyaloğa yönelik bugünkü yaklaşımında daha fazla tutarlılığın mümkün olduğu da söylenmelidir. Aslında, bu tür diyaloglarla artan sıklıkta karşı karşıyayız ve dahası böyle diyaloglar, çok farklı düzeylerde (örneğin, başkentlerden uzmanlar düzeyinde veya misyon başkanları düzeyinde) ve çok farklı forumlarda gerçekleşmektedir. Dolayısıyla, yeni diyalogları oluşturma kararı beklenen artı değere ve uygulanmaları için mevcut kaynaklara uygun olarak alınmalıdır. 23

24 Böylece, aşağıdakileri içeren farklı türlerde diyaloglar vardır: Bölgesel veya ikili anlaşmalar, mutabakatlar veya sözleşmelere dayanan ve daha genel özellikteki diyaloglar veya görüşmeler veya insan hakları konusunu sistematik olarak ele alan stratejik ortaklıklar. Bunlar özellikle aşağıdakileri kapsar: - Aday ülkeler ile ilişkiler; - Afrika, Karayip ve Pasifik (ACP) Devletleri ile Cotonou Anlaşması; - AB ve Latin Amerika arasındaki ilişkiler; - Barselona süreci (Akdeniz ülkeleri) ve komşuluk politikası (özellikle Kafkasya ülkeleri); - ASEAN ve ASEM bağlamında Asya ülkeleriyle siyasi diyalog; - Batı Balkanlar ile ilişkiler; - Ortaklık ve işbirliği anlaşmaları çerçevesinde ikili ilişkiler. Münhasır olarak insan haklarına odaklanan diyalog. Halihazırda, AB ve bir üçüncü ülke arasında veya bölgesel örgüt arasında sadece insan haklarına ayrılmış düzenli ve kurumsallaşmış birkaç diyalog mevcuttur (örneğin, Çin ile diyalog, Rusya ile istişareler, beş Orta Asya Devleti ile diyalog ve Afrika Birliği ile diyalog). Bunlar çok iyi yapılandırılmış, başkentlerden insan hakları uzmanları düzeyinde yürütülen diyalog ve istişarelerdir. Avrupa Birliği bir dönem İran İslam Cumhuriyeti ile de insan hakları diyaloğunu devam ettirmiştir. Diğerleri misyon başkanları düzeyinde yürütülmektedir (örneğin, Hindistan, Pakistan ve Vietnam). Aslında böyle bir diyaloğun varlığı, insan hakları konusunun siyasi diyaloğun diğer düzeylerinde de ele alınmadığı anlamına gelmemektedir. Ayrıca, üçüncü ülkelerle farklı işbirliği ve ortaklık anlaşmaları kapsamında insan hakları konusunu ele alan özel alt-komiteler veya gruplar mevcuttur. Bu, özellikle, Akdeniz in güney sahillerinde yer alan Fas, Tunus, Lübnan, Ürdün, Mısır, İsrail ve Filistin Yönetimi gibi muhtelif ülkelerle olan durumdur. İnsan hakları konuları gibi, Ortak Dış ve Güvenlik Politikasına ilişkin konuları kapsayan geçici diyaloglar. AB günümüzde, örneğin Sudan ile yerinde, misyon başkanları düzeyinde böyle 24

25 diyalogları devam ettirmektedir. Belirli üçüncü ülkeler ile özel ilişkiler bağlamında, genel olarak birbirine yakınlaşan görüşler temelinde diyaloglar. Bunlar örneğin, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Yeni Zelanda, Japonya ve ortak ülkeler ile altı ayda bir uzman seviyesinde, İnsan Hakları Konseyi ve Birleşmiş Milletler Genel Kurulu yıllık toplantıları öncesinde AB nin Troyka tarafından temsil edildiği toplantılar şeklinde gerçekleşir. İnsan Hakları Konseyi ve BM Genel Kurulu nun üçüncü Komite toplantılarından önce Afrika Birliği ile istişareler yapılması da sağlanmıştır. Bu diyalogların temel hedefi, ortak ilgi alanlarındaki konularda ve çok taraflı insan hakları kuruluşları çatısı altında muhtemel işbirliklerini görüşmektir. AB seviyesindeki diyaloglara ilaveten, bazı Üye Devletler, bir takım üçüncü ülkeler ile ulusal seviyede de temaslarını sürdürmektedir. İnsan hakları diyalogu hakkındaki İlke Kuralları'nın birkaç amacı vardır: bu aracın, Ortak Dış ve Güvenlik Politikası ve AB nin insan hakları politikası bağlamındaki rolünü belirlemek; Avrupa Birliği nin, insan hakları diyaloglarına yaklaşımındaki uyum ve tutarlılığını, insan hakları konusunda bir diyalog açılmasının katma değerini ve COHOM için ortaya çıkan iş yükünü değerlendirerek güçlendirmek; uygulanacağı ve etkililik kazanacağı şartları tanımlayarak bu aracın kullanılmasını kolaylaştırmak; bu yaklaşım hakkında üçüncü tarafları (özellikle, uluslararası örgütler, sivil toplum kuruluşları, sivil toplum, medya, Avrupa Parlamentosu, üçüncü ülkeler) bilgilendirmek. Cotonou Anlaşması bağlamında, Afrika, Karayip ve Pasifik (ACP) ülkeleri ile sürdürülen siyasi diyalogların, bu Anlaşmanın 8. maddesinde belirtilen detaylı düzenlemeleri ve usul kuralları mevcuttur. Ancak, tutarlılık için, COHOM Çalışma Grubu seviyesinde düzenli olarak deneyimler ve bilgiler paylaşılmalıdır. 3. Temel ilkeler Avrupa Birliği, insan hakları ve demokratikleşme hedeflerini, dış politikasının tüm bileşenlerine 25

26 yansıtacağını taahhüt etmektedir. Buna uygun olarak, AB, insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü konularının bakanlık düzeyindeki toplantılar, birleşik komite toplantıları, Konsey in başkanlığı, Troyka, misyon başkanları veya Komisyon tarafından yürütülen resmi görüşmeler gibi gelecekte tüm seviyelerde düzenlenecek toplantı ve görüşmelerinde dile getirileceğini taahhüt etmektedir. Ayrıca, AB, insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü konularının programlama ve ülke strateji belgeleri düzenlenirken ele alınmasını sağlayacaktır. Ancak, insan hakları konusunu daha derinlemesine incelemek üzere, Avrupa Birliği, üçüncü ülkelerden herhangi biri ile insan hakları odaklı görüşmeler başlatabilecektir. Bu tür kararlar, böyle konularda gereken esneklik ve pragmatizm gösterilerek bazı ölçütler doğrultusunda alınacaktır. Ya AB, kendisi bir ülke ile görüşme teklif etme girişiminde bulunacak ya da üçüncü bir ülkeden gelen talebe cevap verecektir. 4. İnsan hakları görüşmelerinin hedefleri İnsan hakları görüşmelerinin hedefleri ülkeden ülkeye değişecek ve durum özelinde tanımlanacaktır. Bu hedefler aşağıdakileri içerebilecektir: - her iki tarafı da ilgilendiren konulara değinmek ve diğerlerinin yanı sıra Birleşmiş Milletler gibi çok taraflı forumlarda insan hakları konusunda işbirliği başlatmak; - ilgili ülkedeki insan hakları durumundan, AB'nin duyduğu kaygıyı ortaya koymak, bilgi toplamak ve bu ülkede insan hakları durumunu iyileştirmek için çabalamak. - ayrıca, insan hakları görüşmeleri, daha erken bir aşamada, ileride ihtilafa yol açabilecek durumları saptamak. 5. İnsan hakları diyaloglarının kapsadığı konular İnsan hakları görüşmelerinin kapsayacağı konular durum özelinde belirlenecektir. Ancak, Avrupa Birliği, bazı öncelikli konuların her görüşmenin gündeminde olması için girişimde bulunacaktır. Bu öncelikli konular, uluslararası insan hakları belgelerinin imzalanması, onaylanması ve uygulanması, uluslararası insan hakları mekanizmaları ve usul kuralları kapsamında işbirliği, idam cezası ile mücadele, işkenceyle mücadele, her türlü ayrımcılık ile mücadele, çocuk hakları ve özellikle silahlı çatışmalardaki çocukların hakları, kadın hakları, ifade özgürlüğü, sivil 26

27 toplumun rolü ve insan hakları savunucularının korunması, adalet konusunda özellikle Uluslararası Ceza Mahkemesiyle uluslararası işbirliği, demokratikleşme ve iyi yönetişim süreçlerinin desteklenmesi, hukukun üstünlüğü ve çatışmaların önlenmesi. İnsan hakları alanında işbirliğini desteklemeyi hedefleyen görüşmeler, duruma göre, yukarıda belirtilen öncelik gerektiren konuları (özellikle, diğer tarafın onayladığı uluslararası insan hakları belgelerinin uygulanması), Cenevre deki İnsan Hakları Konseyi, New York taki BM Genel Kurulu'nun Üçüncü Komitesi ve diğer uluslararası ve/veya bölgesel konferansları da kapsamalıdır. Bunlar, üçüncü ülkenin Avrupa Birliği ndeki insan hakları durumunu da ele almasını sağlayacak şekilde karşılıklı bir zeminde düzenlenirler. 6. İnsan hakları diyaloglarının başlatılması için izlenecek yol İnsan hakları görüşmesi başlatma kararı, ilk önce, ilgili ülkenin insan hakları durumunun değerlendirilmesini gerektirmektedir. Bu değerlendirmenin yapılmasına, İnsan Hakları Çalışma Grubu (COHOM), gerekli olduğu derecede coğrafi çalışma grupları, Kalkınma İşbirliği Çalışma Grubu (CODEV) ve kalkınma, demokrasi ve hukukun üstünlüğünün desteklenmesi ile insan haklarına ve temel özgürlüklere saygı hakkında tedbirler Komitesi ile birlikte karar vermektedirler. Değerlendirme, COHOM tarafından diğer çalışma grupları ile eşgüdüm sağlanarak yapılacaktır. Değerlendirme, insan hakları durumunun gelişmesine, bu iyileştirmede devletin katkısı ve isteği, devletin uluslararası insan hakları belgeleri karşısında tavrı, devletin Birleşmiş Milletler insan hakları usul ve mekanizmalarına bakış açısı ve devletin sivil topluma karşı tavrı üzerinden yapılacaktır. Değerlendirme, aşağıdaki kaynaklara dayandırılacaktır: misyon başkanlarının raporları, Birleşmiş Milletler ve diğer uluslararası veya bölgesel kuruluşların raporları, Avrupa Parlamentosu veya insan hakları alanında faaliyet gösteren çeşitli sivil toplum kuruluşlarının raporları ve ilgili ülke hakkında Komisyon un hazırladığı strateji belgeleri. Herhangi bir insan hakları diyaloğunun açılması, öncelikle ilgili ülkeyle diyaloğa girerek Birliğin elde etmek istediği somut hedeflerin tanımlanmasına ve böyle bir diyalogdan kazanılacak katma değerin değerlendirilmesine bağlıdır. Avrupa Birliği, aynı zamanda orta vadede durum bazında temel ölçütlerle ilgili olarak kaydedilen ilerlemeyi ölçmek için ve olası çıkış stratejisi için kriterler belirleyecektir, ancak bu, bir insan hakları diyalogu başlatmak için koşul teşkil etmeyecektir. 27

28 İlgili ülke ile insan hakları diyalogları başlamadan önce, hazırlık görüşmeleri yapılacaktır. Bu görüşmelerin amacı, ilk olarak, AB ile insan hakları diyaloglarına girmek isteyen veya girmeyi kabul eden ülkenin hedeflerini belirlemek; bu ülkenin, uluslararası insan hakları belgeleri, usul ve mekanizmaları ile genel olarak insan hakları ve demokratikleşmenin teşvikine ve korunmasına bağlılığını kuvvetlendirmenin yollarını aramak; ve buna bağlı olarak ön değerlendirmenin ardından ülkeyle ilgili raporlardaki bilgileri güncellemektir. Bu görüşmelerde, aynı zamanda, bu ülkeye, AB nin adımının ardında yatan ilkeleri ve AB nin insan hakları odaklı görüşmelere başlamayı kabul etmesi veya teklif etmesinin nedenleri anlatılacaktır. Bu hazırlık görüşmeleri, tercihen, başkentleri temsil eden insan hakları uzmanlarından oluşan bir AB troykası tarafından ilgili ülkede görevlendirilmiş Misyon Başkanları ile yakın istişarede içinde yürütülecektir. Daha sonra bu hazırlık görüşmelerinin bir değerlendirilmesi yapılacaktır. Avrupa Birliği, bu değerlendirme ışığında, daha yapılandırılmış ve kurumsallaştırılmış bir bağlamda görüşmelere devam edip etmeyeceğine karar verecektir. İnsan haklarına özel bir diyaloğu başlatma kararı, İnsan Hakları Çalışma Grubu nun bünyesinde görüşmelerin yapılmasını ve Grubun önce onayını gerektirecektir. İnsan hakları diyalogu başlatmak için nihai karar ve böyle bir diyalog için uygulama düzenlemelerini tanımlamak, başkentlerden uzmanlar düzeyinde veya Misyon Başkanları tarafından yerel düzeyde, Avrupa Birliği Konseyi nin yetkisindedir. Bölgesel çalışma grupları ve gerektiği durumlarda Kalkınma İşbirliği Çalışma Grubu (CODEV) ve demokrasi ve hukukun üstünlüğünün geliştirilmesi ve güçlendirilmesi ve insan haklarına ve temel özgürlüklere saygı için tedbirler Komitesi bu karar alma mekanizmasına dâhil edilmelidirler. Değerlendirme sonucunun olumsuz olması ve/veya Avrupa Birliği nin insan hakları görüşmelerine başlamama kararı alması halinde, Avrupa Birliği, ilgili ülke ile var olan siyasi diyalogda diğer şeylerin yanı sıra bu diyaloğu yürüten gruba insan hakları uzmanlığını dahil ederek bu konuya özel bir yer vermek gibi diğer uygun olabilecek yaklaşımları değerlendirecektir. 28

29 İnsan Hakları Çalışma Grubu (COHOM), diyaloğu izleme ve gerektiğinde ilgili diğer organlarla birlikte, yani, bölgesel çalışma grupları, Misyon Başkanları, Kalkınma İşbirliği Çalışma Grubu (CODEV) ve demokrasi ve hukukun üstünlüğünün geliştirilmesi ve güçlendirilmesi ve insan hakları ve temel özgürlüklere saygı için tedbirler Komitesi, gündemi her türlü durumda oluşturmaktan sorumlu olacaktır. 7. İnsan hakları diyalogları için somut düzenlemeler İnsan hakları diyalogları için somut düzenlemeler bağlamında esneklik ve pragmatizm en önemli kavramlardır ki bu yüzden de diyaloglar, ilgili ülke ile ortak anlaşma sonucunda durum özelinde belirlenmelidir. Bu düzenlemeler, diyalogların nerede, hangi sıklıkta yürütüleceği ve gerekli temsil seviyesi gibi konuları içerecektir. Prensip olarak, bütün diyaloglar, Avrupa Birliği nin görüşlerine benzer görüşleri paylaşan Devletlerle gerçekleştirilen diyaloglar hariç olmak üzere, en az bir tam gün devam etmelidir ve görüşmeler için ayrılan süreden maksimum düzeyde yararlanabilmek için mümkün olduğu kadarıyla simültane çeviri sağlanmalıdır. Ayrıca, bir diyalog başlattığı zaman Avrupa Birliği münferit durumlara değinme ve her toplantıda cevap almayı beklediği münferit durumlara ilişkin bir listeyi sunma hakkını saklı tuttuğunu üçüncü ülkeye açık olarak belirtmelidir. Bu listeye, durumu tartışmaya sunulan kişilerin serbest bırakılması talebi de girebilir ve gerekirse bu münferit durumlar siyasi diyalog düzeyinde de görüşülebilir. Uygun olduğu durumlarda, Avrupa Birliği, diyaloğun sonunda Konsey Genel Sekreterliği ve ilgili Komisyon delegasyonun internet sitesinde yer almak üzere bir basın açıklaması yayımlayabilir. Durum bazında diyaloğun her seansından sonra ortak bir basın konferansı ve basınla görüşmeler düzenlenmesi değerlendirilecektir. Görüşmelerin mümkün olduğunca verimli olmasını sağlamak üzere, diyaloglar insan haklarından sorumlu hükümet temsilcileri düzeyinde yürütülmelidir. Devamlılığı sağlamak üzere, Avrupa Birliği, başkentlerin temsilciler veya Misyon Başkanları düzeyinde Troyka tarafından temsil edilmelidir. Avrupa Birliği, diyalog toplantılarının ilgili ülkede düzenli olarak yapılmasını sağlayacaktır. Bu 29