THEODORE ZELDIN Londra daki Birbeck College da ve Oxford daki Christ Church te öğrenim görmüş olan Theodore Zeldin, Oxford St. Anthony s College da

Transkript

1 THEODORE ZELDIN Londra daki Birbeck College da ve Oxford daki Christ Church te öğrenim görmüş olan Theodore Zeldin, Oxford St. Anthony s College da öğretim üyeliği yapmaktadır. Wolfson Tarih Ödülü ne layık bulunmuş, Avrupa Akademisi üyeliğine seçilmiş ve Magazime Littéraire tarafından günümüzün en önemli yüz düşünüründen biri olarak gösterilmiştir. A History of French Passions (Fransız Tutkularının Tarihi), The French (Fransızlar), Happiness (Mutluluk) ve The Listener (Dinleyici) adlı kitaplarının yazarıdır.

2 Ayrıntı:??? Ağır Kitaplar:?? İnsanlığın Mahrem Tarihi Theodore Zeldin Kitabın Özgün Adı An Intimate History of Humanity İngilizce den Çeviren Elif Özsayar Yayıma Hazırlayan Elif Özsayar Son Okuma???? 1994 by Theodore Zeldin Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak İllüstrasyonu Sevinç Altan Kapak Tasarımı Orhan Deliorman Kapak Düzeni Gökçe Alper Dizgi Hediye Gümen Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti Merkez Efendi Mah. Fazılpaşa Cad. No. 8/2 Topkapı-İst. Tel.: (0212) Sertifika No: Birinci Basım: İstanbul, 2014 Baskı Adedi 1000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basın Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 İnsanlığın Mahrem Tarihi Theodore Zeldin

4 AĞIR KİTAPLAR DİZİSİ KİTLE VE İKTİDAR Elias Canetti İNSANLIĞIN MAHREM TARİHİ Theodore Zeldin RUJ LEKESİ Yirminci Yüzyılın Gizli Tarihi Greil Marcus BİZİ BİZ YAPAN HİKÂYELER Kendimizi Yaratma Üzerine Bir Deneme William Lowell Randall MARKSİZM, AHLAK VE TOPLUMSAL ADALET R. G. Peffer İMPARATORLUK Michael Hardt & Antonio Negri DİSİPLİN Askeri İtaat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi Ulrich Bröckling HEP YUVAYA DÖNMEK Ursula K. LeGuin Ahlakİ PROTESTO SANATI Toplumsal Hareketlerde Kültür, Biyografi ve Yaratıcılık James M. Jasper KAMUSAL İNSANIN ÇÖKÜŞÜ Richard Sennett CAZ KİTABI Ragtime dan Fusion ve Sonrasına Joachim-Ernst Berendt KURTLARLA KOŞAN KADINLAR Vahşi Kadın Arketipine Dair Mit ve Öyküler Clarissa Pinkola Estés CİNSELLİĞİN TARİHİ Michel Foucault SEKS İSYANLARI Toplumsal Cinsiyet, Başkaldırı ve Rock n roll Simon Reynolds & Joy Press SÜRÜDEN DEVLETE Toplumsal Bağ Üzerine Psikanalitik Deneme Eugène Enriquez BİR AHLAK KURAMI Genel Etik & Bir Ahlak Felsefesi & Bir Kişilik Etiği Agnes Heller MUTFAK SAVAŞI Damak Zevkinin Jeopolitiği Christian Boudan İKTİSADİ ADALET VE DEMOKRASİ Rekabetten İşbirliğine Robin Hahnel TARİH BOYUNCA KENT Kökenleri, Geçirdiği Dönüşümler ve Geleceği Lewis Mumford AÇIKLAMALI DÜZÜLKE Çok Boyutlu Bir Macera Edwin A. Abbott METİN ÇÖZÜMLEMELERİ Yasemin G. İnceoğlu & Nebahat A. Çomak Dişillik, Güzellik ve Şiddet Sarmalında KADIN VE BEDENİ Yasemin G. İnceoğlu & A. Kar AVRUPA FİKRİ Anthony Pagden ÇİÇEKLERİN KÜLTÜRÜ Jack Goody ORTAK ZENGİNLİK Michael Hardt & Antonio Negri KÜRESEL DÜNYA George Ritzer KARANLIĞIN KÜLTÜRLERİ Bryan D. Palmer SİYASAL BİLİNÇDIŞI Fredric Jameson TATLI ŞİDDET Trajik Kavramı Terry Eagleton ELEŞTİREL PSİKOLOJİ Dennis Fox & Isaac Prilleltensky & Stephanie Austin FAŞİST İDEOLOJİNİN DOĞUŞU Zeev Sternhell & Mario Sznajder & Maia Asheri ÇOKLUK İmparatorluk Çağında Savaş ve Demokrasi Michael Hardt & Antonio Negri

5 İçindekiler Teşekkür...7 Önsöz...9 I. İnsanların Üst Üste Umutsuzluğa Kapılması; Sonra Yeni İnsanlarla Karşılaşarak ve Yeni Bir Gözlük Takarak Kendilerini Toparlamaları...11 II. Kadınlarla Erkeklerin İlgi Çekici Konuşmalar Yapmayı Zamanla Öğrenmesi...34 III. Köklerini Araştıran İnsanların, Yeterince Derinlere Bakmaya Ancak Başlaması...57 IV. Bazı İnsanların Yalnızlığa Bağışıklık Kazanması...69 V. Yeni Aşk Biçimlerinin İcadı...88 VI. Mutfak Sanatındaki İlerlemenin Seksteki İlerlemeyi Geride Bırakmasının Nedenleri VII. Erkeklerin Kadınlara ve Diğer Erkeklere Duyduğu Arzunun Yüzyıllar İçinde Şekil Değiştirmesi VIII. Saygı Görmenin, Kudretli Olmaktan Daha Arzulanır Hale Gelişi IX. Emir Vermekten de Almaktan da Hoşlanmayanların, Arabuluculuk İçin Uygun Adaylar Oluşu X. İnsanların, Korkularından Kurtulmak İçin Yeni Korkular İcat Edişi

6 XI. Merakın, Özgürlüğün Anahtarı Haline Gelişi XII. Düşmanları Yok Etmenin Giderek Güçleşmesinin Nedenleri XIII. Dertlerden Kaçma Sanatının Gelişip de Nereye Kaçacağını Bilme Sanatının Gelişememesi XIV. Kıraç Toprakta Bile Merhamet Bitmesinin Sırrı XV. Hoşgörünün, Sorunları Çözmede Yetersiz Kalmasının Nedenleri XVI. Tüketim Toplumunun Sunduğu Her Şeyi Elde Edebilmelerine, Hem de Cinsel Özgürleşmeye Rağmen, İmtiyazlı Kişilerin Bile Hayata Bir Ölçüde Karamsar Bakmasının Nedenleri XVII. Dünyanın En Kalabalık Ulusu Haline Gelmek Üzere Olan Seyyahların, Görmek İstediklerinden Başka Şeyleri de Görmeyi Öğrenmeleri XVIII. Kadınlarla Erkekler Arasındaki Dostluğun Bu Kadar Kırılgan Olması Niye? XIX. Astrologlar Bile Kaderlerine Karşı Çıkıyorlar XX. İnsanların, Birkaç Hayat Birden Yaşayacak Zamanı Bulamamasının Nedenleri XXI. Babalar ve Çocuklarının, Birbirlerinden Beklentileri Konusunda Fikir Değiştirmelerinin Nedenleri XXII. Aile Kurumundaki Kriz, Aslında Cömertliğin Evriminde Bir Aşamadan Başka Bir Şey Değildir XXIII. İnsanlar Kendi Hayat Tarzlarını Seçer, Ama Bunda Tam Bir Tatmin Bulmazlar XXIV. İnsanların Birbirlerine Kucak Açmayı Öğrenişi XXV. Kardeş Ruhlar Buluşunca Dizin

7 Teşekkür B u kitap, pek çok insanın yardımı, teşviki ve desteği sayesinde yazıldı. Hayat hikâyelerini benimle paylaşan herkese burada teşekkür etmek istiyorum; her biri, insana duyduğum saygıyı farklı yollarla pekiştirdi. Oxford St. Anthony s College daki meslektaşlarım bana büyük nezaket gösterdiler ve bilgilerini benden esirgemediler. Yazdıklarından ve söylediklerinden çok daha fazlasını bilen, farklı ülkelerden pek çok gazeteci, bölgesel araştırmalarım sırasında büyük bir cömertlikle bana değerli ipuçları sundular. Hayatının çok büyük bir bölümünü kitap okumakla geçirmiş biri olarak, başka yazarlara duyduğum gönül borcu sınırsızdır, bu kitapları bulmama yardımcı olan kütüphane ve kitabevi görevlilerine de öyle. Hedef ve stratejilerini benimle paylaşarak olağan koşullarda yabancılara kapalı olan dünyalara girmeme ve kitaplardan öğrenilemeyecek pratik sorunları ilk elden gözlemlememe olanak veren işadamları ve iş kadınlarına, gönüllü yardım kuruluşlarına, politikacılara ve kamu görevlilerine teşekkürü borç biliyorum. Christopher Sinclair-Stevenson, Claude Durand, Hugh Van Dusen, Christopher MacLehose, Jean-Bernard Blandinier, Eric Diacon, Roger Cazalet, Andrew Nurnberg, Robin Straus ve ayrıca Edith McMorran ile Louise Allen sayesinde bu kitabı yayımlamak benim için zevk oldu. Christina Hardyment la yaptığımız tartışmalardan çok yararlandım. Ve karım Deirdre Wilson, her zamanki sınırsız cömertliğiyle bana destek olup fikirler verdi. İnsanlar neden yazı yazmanın tek kişilik bir uğraş olduğunu söylerler, doğrusu bilmiyorum. 7

8

9 Önsöz M uhayyilemizde hayaletler cirit atıyor. Bu kitapta, bizi yatıştıran tanıdık hayaletler, dikbaşlılığa sürükleyen tembel hayaletler ve cesaretimizi kıran korkutucu hayaletler hakkındaki araştırmalarımın sonuçları var. Geçmişin elleri hep yakamızda olsa da, insanlar geçmişe dair düşüncelerini zaman zaman değiştirmişlerdir. Niyetim, günümüz insanının, kendi kişisel geçmişine olduğu kadar, acımasızlıktan, yanlış anlamalardan ve mutluluktan oluşan topyekûn insanlık siciline de yepyeni bir gözle bakabilmesinin mümkün olduğunu göstermek. Yeni bir gelecek görüşü oluşturmanın yolu her zaman, geçmişe bakışımızı yenilemekten geçmiştir. Kitaptaki bölümlerden her biri, belki size tanıdık gelecek arzuları ve pişmanlıkları olan, öte yandan, çoktandır unuttuğumuz kökenlerden devralınmış davranış biçimleri içine hapsolmuş gerçek bir insanın portresiyle başlıyor. Hücrelerimizin hepsi nasıl aynı yaşta değilse, her biri nasıl farklı hızlarda yenileniyor ve yok oluyorsa, zihnimiz de farklı yüzyıllarda doğmuş eski yeni pek çok düşünceye ev sahipliği yapıyor. Bu kitapta, kişilerin kendine özgü taraflarını ortaya koymak için ailelerine ya da çocukluklarına bakmak yerine daha uzun bir yol tutacağım: Geçmişe karışmış, uzaklarda kalmış kuşakların deneyimlerini nasıl dikkate aldıklarını ya da gözardı ettiklerini ve ister varlığını sürdürüyor, isterse ortadan kalkmış olsun, Azteklerden Babillilere, Yorubalardan Zerdüştilere kadar, dünyanın dört bir köşesinde yaşayan ve 9

10 İnsanlığın Mahrem Tarihi düşünebileceklerinden çok daha fazla kardeş ruh barındıran pek çok insan topluluğunun verdiği mücadeleyi nasıl sürdürmekte olduklarını göstereceğim. Bu sayfalarda, her imparatorluğun ve her dönemin birbirinden titizlikle ayrıldığı, müzelerde bulacağınız gibi bir tarih dökümüyle karşılaşmayacaksınız. Ben, dondurularak sabitlenmiş bir şeyi değil, bugünün insanının kafasında yaşamını sürdüren geçmişi ele alıyorum. Ama sözünü ettiğim hayaletlerle ne yapmak istediğimi açıklamadan önce, bunlardan birkaçını size tanıtmam gerekiyor. 10

11 I İnsanların Üst Üste Umutsuzluğa Kapılması; Sonra Yeni İnsanlarla Karşılaşarak ve Yeni Bir Gözlük Takarak Kendilerini Toparlamaları H ayatım bir hiçten ibaret. Başkalarına nadiren açıklasa da, Juliette in kendisi hakkındaki hükmü böyle. Hayatı başka türlü olabilir miydi? Olabilirdi, tıpkı insanlık tarihinin de başka türlü gelişmiş olabileceği gibi. Juliette in ağırbaşlı bir tarzı var, etrafında olup biten her şeyi inceliyor, ama düşüncelerini kendine saklıyor. Aklından geçen bir-iki şeyi söylemeye yeltendiği ender anlarda da, sanki gerçekler kılıfından çıkarılırsa kırılıp un ufak olacak narin şeylermiş gibi tereddütle ve fısıltıyla konuşuyor. Gözlerinde yanıp sönen bir ışık şöyle diyor: Aptal olduğumu düşünüyorsunuz, ama ben aptal değilim. Juliette elli bir yaşında ve on altı yaşından beri gündelikçi olarak çalışıyor. Ev çekip çevirme sanatında, yemekler hazırlayıp sunmada o kadar ustalaşmış ki, yeterince parası olan işi başından aşkın her çocuklu kadın onu görünce aynı düşünceye kapılıyor: Türünün bu kusursuz örneğini evimde çalışmaya nasıl ikna ederim? Bana ayıracak biraz zamanı var mı? Ne var ki, başka ailelerin hayatını kolaylaştırmakta bu kadar başarılı olan Juliette, kendi ailesiyle başa çıkmayı başaramamış. İşinde son derece güvenilir, en ufak ayrıntıyla inceden inceye ilgileniyor; ama kendi evinde bu nitelikleri hiçbir zaman yeterli olmamış. 11

12 İnsanlığın Mahrem Tarihi Juliette in annesi de gündelikçiymiş. Annemle ilgili hiçbir şikâyetim yok, diyor Juliette. Dayak atardı atmasına, ama bizleri iyi yetiştirdi. Juliette daha yedi yaşındayken dul kalan annesi sabah erkenden evden çıkar, akşam da geç gelirmiş: Onu pek görmezdik. Böyle olunca Juliette de derslerine çalışmak yerine aylaklık yaparmış: Okula gitmenin ne işime yarayacağını anlayamıyordum. Ona özel ilgi gösteren bir arkadaşla, küçük dünyasının dışından ona elini uzatacak bir akıl hocasıyla karşılaşmamış ve diplomasız, belgesiz, kendisine bir kapı aralayacak hiçbir şeyi olmadan öylece kalakalmış. On altı yaşına gelince, aptalca bir şey yaptım. Böylece çocuğunun babasıyla evlenip sekiz çocuk daha doğurmuş. Bebekler onu çok mutlu ediyormuş, ama yalnızca bebek oldukları sürece. Büyüdükleri zaman işler zorlaşıyor muş. Kocası, askerliğini yapmakta olan yakışıklı bir marangozmuş ve başlangıçta ona iyi davranıyormuş, Juliette ona gerçekten âşık mış. Ama çok geçmeden işler sarpa sarmış. Büyük kızı altı aylıkken, komşulardan kocasının bir metresi olduğunu öğrenmiş. O andan itibaren aralarındaki güven yok olmuş. Adam sık sık dışarıya çıkıyormuş, Juliette in kuşkuları hep metresi görmeye gittiği doğrultusundaymış. Derken adam içkiye sardırmış, işte çok yorulduğundan dem vurarak gitgide daha az çalışır olmuş. Juliette i dövmeye başlamış: Vücudumun her yeri yara bere içindeydi. Ama o kadar utanıyormuş ki, bundan kimseye söz etmemiş. Bahçeden eve doğru geldiğini görünce dehşete kapılırdım. Peki neden onu terk etmemiş? Korktum. Onun memleketinde oturuyorduk, yapayalnızdım, kimseyi tanımıyordum; evlendikten sonra ailemle ilişkim kopmuştu; on dört yıldır kız kardeşlerimi görememiştim; beni dışarıya bırakmıyordu, alışverişi çocuklar yapıyordu. Erkek kardeşimin cenazesine gitmeme bile izin vermedi. Kız arkadaşım da kalmamıştı. Sadece işe gitmek için dışarıya çıkabiliyordum. Durum böyle olunca doğal olarak çocuklara bakacak zaman bulamaz olmuş; böylece çocuklar, sosyal hizmetler kurumu tarafından geçici ailelerin yanına yerleştirilmiş. Bu utanç Juliette i derinden etkilemiş. İnsanlar onu aşağılamak istediklerinde, Çocuklarına sahip çıkmayı bile beceremedin, diyorlar. Juliette şiddetle itiraz ediyor: İnsanlar işin içyüzünü bilmeden böyle şöyler söylememeli. Sonunda kocam bana vurduğunda ben de ona vurmaya başladım; aslında bunu çok önceden yapmalıymışım. Kocasını terk 12

13 13 Theodore Zeldin edene kadar çok uzun zaman geçmesi gerekmiş. Boşanmalarından bir ay sonra adam ölmüş: Hiç üzülmedim, güldüm hatta. Şimdi gülüyorum, ama birlikte olduğumuz zamanlarda gülemedim. O günden sonra tek bir amaç için çalışmış: Hayattaki tek hedefim kendi evime sahip olmaktı. Nitekim kısa süre önce, oturduğu apartman katını satın almış. Sahip olduğu bu mülk başlıca gurur kaynağı, bu mülk onu daha güçlü kılıyor. Gelgelelim yalnız yaşamaktan korkuyor, denemiş ama olmamış. Şimdi hayatında bir erkek var, Güvenlik için, geceleri yapayalnız kalmamak için. Bazen yanında kimsenin olmamasını tercih ediyor ve bu adamla evlenmek istemediğinden hiç kuşkusu yok. Zamane kızları evliliğin artık önemli olmadığını düşünüyor ya, bu konuda ben de onlar gibiyim. Adam da boşanmış olduğundan ve huzur aradığından ikisi iyi geçiniyorlar. Yemeği adam pişiriyor, alışverişi Juliette yapıyor: Pazar günleri çarşı pazar gezmeye, yalnızca mallara bakmaya ve yepyeni kumaşlara dokunmaya bayılıyor, gerçeklerle lekelenmemiş bir rüya gibi geliyor bu gezintiler. Kendi parasını kazanıyor olmak ona güçlü bir özgürlük duygusu veriyor. Erkek arkadaşı da şehrin dışında küçük bir ev satın almış, çünkü Juliette aralarının bozulması halinde adamın evden gideceğini ona açıkça bildirmiş: Evin kendisine ait olduğunu ona durmadan hatırlatıyor ve meydan okuyan bir tavırla diyor ki: Canım ne zaman isterse dışarı çıkarım, canım ne zaman isterse kalkıp arkadaşlarıma giderim. Pek fazla konuşmuyorlar. Akşamları Juliette in en büyük zevki dinlenmek, karanlıkta tek başına yatağına uzanmak. Hiç kitap okumuyor, hemen hiç televizyon seyretmiyor; bunların yerine ışığı söndürüp geçmişi düşünmeyi tercih ediyor: Annesini, kocasını, çocuklarını ve işsiz kalmanın dehşetini düşünüyor. Yarın öbür gün çocuklarımıza iş veremez hale gelirsek bu hiç de hoş olmaz. Çocuklarının ondan daha iyi bir hayat yaşayamayacak olmasına üzülüyor: Böyle olması haksızlık. Juliette sorunu Fransa daki yabancı sayısının çok yüksek oluşuna bağlıyor. Bu yabancılar işleri ve evleri kapıyorlar, böyle olunca da yoksul Fransızlara hiçbir şey kalmıyor. Arapları ya da zencileri eleştirmek istemiyorum, ama ortada bir haksızlık var. Benim çocuklarım zor bir hayat yaşıyorsa bunun nedeni onlar. Kızlardan biri fabrikada, bir diğeri polis karakolunda çalışıyor, üçüncüsü temiz-

14 İnsanlığın Mahrem Tarihi likçilik yapıyor; sanki bu aile sonsuza dek en kötü ücretli işlerde çalışmaya mahkûm edilmiş. Peki Juliette çalışırken neler düşünüyor? Vallahi, hiçbir şey düşünmüyorum. Çalışırken ya hiçbir şey düşünmem ya da tencerelerimi düşünürüm. Çalışmak demek evin gerginliğinden uzaklaşmak demek. Çünkü Juliette her ne kadar evdeki düzenini huzur içinde yaşayabileceği biçimde ayarlamışsa da, insanları birer oklu kirpi gibi görüyor, onlarla ilişkilerinde her an tetikte olması gerekiyor. Artık kendisini eskisi kadar kırılgan hissetmese de, başkalarının onun hakkındaki düşüncelerinden hâlâ kolaylıkla incinebiliyor. Bir başına çalışmayı, bağımsız olmayı yeğliyor, çünkü işyerlerinde ve fabrikalarda dönen dedikodulardan ürküyor: İnsanlar durmadan hakkınızda bir şeyler söylerler, sözlerinizi çarpıtırlar ve bazen bu size çok pahalıya patlayabilir. Hayatta en nefret ettiği şey eleştirilmek; kınamaya benzer en küçük bir ima yara üstüne yara açıyor onda. Başını dik tutma çabasını bir an bile elden bırakmıyor ve onurlu olmanın gereğine uyup hiç şikâyet etmiyor. Kocasının kendisine nasıl davrandığını kız kardeşlerine hiç anlatmamış. Şimdi onları görmeye gittiğinde, yaşantıları hakkında neler düşündüğünden söz etmemeye özen gösteriyor; onlar da Juliette in geçmişinden asla söz açmıyorlar: Yoksa fena halde sinirleneceğimi biliyorlar. Örneğin, kocası ölmüş olan ve birlikte pek de mutlu olmadığı bir adamla yaşayan küçük kız kardeşi, adama sık sık tasını tarağını toplayıp gitmesini söylüyor. Juliette ikisi arasındaki atışmalara karışmamaya dikkat ediyor, sorun onların sorunu. Ara sıra boş bulunup azıcık ahkâm kesecek olsa kız kardeşi cevabı yapıştırıyor: Sen kendi işine bak. Juliette in söylediğine göre kız kardeşlerinin hepsi de kendisi gibi: Öfkelerini dışarı vurmuyorlar. Çocuklu ailelerde kavga hiç eksik olmaz. Kendi çocukları içinde en iyi durumda olduğu söylenebilecek olanı en büyüğü, onun da kocası ölmüş ve her sözüne boyun eğen bir adamla yaşıyor: Evde patron odur, adamsa salağın teki, çünkü kızım ona çok yükleniyor. Bununla birlikte hemen ekliyor: Çocuklarımın özel hayatlarıyla ilgilenmem. Önümde kavga edecek olsalar aralarına girmem. Juliette in dünyasındaki en rahatsız edici insan, erkek arkadaşının on yedi yaşındaki kızı. Tıpkı insanı ısıran ve bir türlü gitmeyen bir sivrisinek gibi bu kız. Annesinin ikinci başarısız evliliği de 14

15 15 Theodore Zeldin boşanmayla sonuçlandığı için bir hostelde yaşıyor. Juliette, bütün görmüş geçirmişliğine karşın, klasik bir üvey anne. Anneler Günü için buraya gelemezsin, çünkü benim kızım değilsin. Geleceksen Babalar Günü nde gel. Bu kızın fena halde kötü ruhlu olduğundan Juliette in hiç kuşkusu yok: Juliette in başından geçenler kızın kulağına gitmiş ve ona durmadan zavallının teki olduğunu söylüyor. Bu sözler Juliette i çileden çıkarıyor. Kendi kızım olsaydı ona iyi bir kötek çekerdim. Kız şımarık, kötü yetiştirilmiş, ev işlerine yardım etmiyor: Bu yeni kuşak hiç sıkıya gelemiyor. Bunları söyleyince kız onu mahkemeye vermekle tehdit ediyor, Seni hapse atarlar diyor. Juliette de başını kanunla belaya sokmaktan korkuyor. Juliette in adamı bu çekişmelere seyirci kalıyor: Adam huzur istiyor. Dolayısıyla, bu tartışmalar dayanılmaz hale gelince, Juliette çek defterini yanına alıp yürüyüşe çıkıyor. Çek defteri Juliette in bağımsız bir kadın olduğunu kanıtlayan bir pasaport gibi. Onu kullanma biçimine bakarak bağımsız olma sanatında aşama kaydettiğine inanıyor. Daha birkaç yıl öncesine kadar, uğradığı bir hakaretin ardından kendine gelebilmek için çılgınca alışveriş yaparmış: Hiç düşünmeden para harcardım, fiyat karşılaştırması yapmazdım. Şimdi daha sakinim. Sanırım erkek arkadaşımın bu bakımdan üzerimde etkisi oldu. O dikkatlidir, beni daha dengeli yaptı. Eskiden şimdiye göre daha gergindim. Tüketim toplumu, gerilmiş sinirler için dev bir sakinleştirici görevi görüyor. Juliette gençken günde on üç saat çalışırmış. Şimdi daha az çalışıyor, ama hâlâ hemen hemen herkesten az kazanıyor. İstese daha iyi kazanabileceği işler bulabilir, ama o başa çıkabildiği ve anlaşabildiği işverenlerle çalışmayı tercih ediyor, eleştirileriyle canını sıkmayanlarla. Uygun bir denge tutturmak için birkaç eve birden gidiyor, diyet uygulayan biri gibi saatlerini bu işlere paylaştırıyor. Bütün gün bana bağırıp çağıran birinin yanında çalışıp akşamları da bağırıp çağıran bir kocaya katlanmak imkânsız olurdu. Temizliğe gittiği kadınlardan biri gerçekten de bağırıp çağırıyor, ama temiz bir kalbi var. Bir başkası Fransa nın eski başbakanlarından birinin torunu, bütün gün çeşitli hastalıklardan mustarip bir şekilde kanapede yatmaktan başka bir şey yapmıyor: Kendine bu kadar acımasa belki hayatıyla ilgili bir şeyler yapabilir ; ancak kadının iyi yürekliliğine diyecek yok. Üçüncü bir tanesi çocuklarıyla ve sağlığıyla ilgili dertleri olan bir adam:

16 İnsanlığın Mahrem Tarihi Ona kendisine dikkat etmesini söylerim. O da Tamam doktor, diye cevap verir. Juliette hasta olduğunda ona hiç ilgi göstermeyen bir doktor olan dördüncüsüne karşılık, beşincisi en küçük öksürüğünde dikkat kesiliyor: Burası fabrika değil, diyerek vaktinden bir saat önce eve gitmesine izin verdiği günü Juliette hayatının en mutlu günlerinden biri olarak hatırlıyor. Bu işverenlerin en azından bir bölümünü arkadaşı olarak görüyor. Bunlardan birine şöyle demiş: Ne olursa olsun sizi bırakmam, bunu içime sindiremem. Sizin kadar iyi kalpli biri bir daha karşıma çıkmaz. Doktorun olumsuz taraflarına rağmen onun yanında yirmi dört seneyi doldurmuş, çünkü onu iyi tanıyorum. Onunla nasıl başa çıkacağımı biliyorum. Aksiliğinin üzerinde olduğunu fark ettiğim zamanlar hiç ağzımı açmam. Sorunlar, yaptığı işten şikâyet ettikleri zaman çıkıyor. İyi bir ev sahibesi yanında çalışan kişiye misafirlerin önünde bağırıp çağırmaz: Bu işi mutfakta halleder. Başka türlüsü kabalık olur. Bir keresinde Juliette, bir yemek davetinde patatesleri etin etrafına yerleştirmeyi unutup ayrı bir tabağa koymuş. Evin hanımı da ona kaz kafalı demiş. Juliette gözyaşlarına boğularak işten ayrılacağını bildirmiş. Doktor özür diledi, ama karısı yanaşmadı. Juliette kalmış. Başka bir evde ondan hizmetçi diye söz ediyorlarmış. Benden bu biçimde söz edilmesine katlanamam. Ama sonra öfkesi yatışıyor: İnsanın her şeye uyum sağlamayı bilmesi gerek. Her işverenin bir kusuru oluyor. Bir femme de ménage olmanın ne demek olduğunu anlayan var, anlamayan var. Ve Juliette kendini avutuyor: Bu insanlar bana güveniyorlar. Onların yanında kültürüm artıyor: Bana bir sürü şey anlatıyorlar. İçlerinden biri iyi eğitimli bir adam bana sorunlarını açıyor, ardından Kimseye söyleme diye tembihliyor. İkimizin arasında kalıyor yani. Juliette in yaşamını belirleyen karşılaşmalar bu kadar sessiz, yüzeysel ya da rutin olmasaydı, daha fazla düşünce alışverişi yapılsaydı, ortaya koyulan düşüncelerde daha fazla insaniyet olsaydı, bu yaşam belki de başka türlü olabilirdi. Ne var ki bu düşünceler, işverenlerle yabancıların ve hatta bir arada yaşayan insanların birbirlerine ne söyleyip ne söyleyemeyeceklerini belirlemeye devam eden hayaletler tarafından kısıtlanmıştı. Juliette, yetenekleri göz önüne alınırsa ömrünü daha iyi bir iş yaparak geçirmiş olabileceğinde ısrar ediyor, eğer eline fırsat geçseydi yaşlılar için çalışmayı seçmiş olabileceğini, diplomasızlığının bunu 16