İŞ KAZALARININ MALİYETİ

Transkript

1 İŞ KAZALARININ MALİYETİ Oktay TAN * MESKA Vakfı Başkanı Meydana gelen iş kazaları sonucu yaralanmaların, sakatlanmaların veya ölümlerin işletmelerin verimliliğini ters yönde etkilediği bu gün gelişmiş ülkelerde yapılan araştırmalarla artık kanıtlanmıştır. Öyle ki, kaza küçük bir yaralanma veya sakatlanma ile sonuçlansa bile bu olayın, işçinin çalıştığı yerde bulunan diğer işçilerinin de iş güçlerinde verim düşüklüğüne neden olmaktadır. Kuşkusuz, kaza olayında yaralanma veya sakatlanma varsa genellikle tedaviyi gerektirir tıbbi müdehale mevcuttur. Sonra, mevcut yasalar gereği formların doldurulması gerekir. * Ayrıca, diğer işlemler de tamamlanır. İşte bu tür işlemler ve bunlara benzer işler, kazanın maliyeti içerinde yer almaktadır. Bu durumda, işletmelerdeki risk değerlendirme ve üst yönetimin kontrol sistemlerinin uygulanmasındaki başarısızlığı sonucu meydana gelen kazada yaralanmalara, sağlık sorunlarına veya malzeme ve ekipmanlann hasarına dolayısıyla, üretim kaybına veya bakım maliyetinin artmasına ve hatta tazminat davalarına varan sonuçlara neden olabilmektedir. Bu kazaların maliyeti, indirekt maliyetleri de dahil bilinebilseydi o işletmede iş güvenliği ile ilgili önlem ve kurallar tereddütsüz uygulanırdı. 25 sene önce İngiltere Endüstri Konfederasyonu'nun (CBI), İş Sağlığı ve güvenliği konusunda yapılan Robens Komisyonu'nda yaptığı bir açıklamada; "Şirket bazında, iş kazaları ve meslek hastalıklarının doğurduğu maliyetleri derhal ve basit bir şekilde ölçebilecek bir formülü geliştirebilmiş olması halinde iş kazalarının ve bunun sonucunda meydana gelen yaralanmaların, sakatlanmaların ve ölümlerin azaltılmasında çok önemli bir katkı olacağı" belirtilmiştir. Nitekim, yaptırıma sahip bir birim olan İngiltere İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu (HSE) yıllarca iş sağlığı ve güvenliği ile karlılık arasında bir bağlantı olduğunu savunmuştur. Bu gün, özellikle İngiltere'de bu görüşü savunan endüstri kuruluşlarındaki yöneticilerin sayıları gittikçe artmaktadır. 2 O halde, işletmeler bu bilince sahip olmadan kazaları azaltmak veya kazaların önüne geçmek mümkün değildir. Bundan dolayı, iş kazalarının ve çalışırken oluşabilecek hastalıklarını azaltabilmek için bu konuda kararlı ve etkili kuralların uygulanmasının yanı sıra, işletmelerin iş sağlığı ve güvenliği için bütçelerinde bu konuda ayıracakları para, günlük yönetim akışı içerisinde iş sağlığı ve güvenliği bilinci ile bütünleşeceğinden önem kazanmaktadır. Sanayileşmiş ülkelerde iş kayıplarının kontrolü teorisinde; iş kazaları arasındaki ilişkiler, genellikle kaza piramitleri ile gösterilir. Bu piramidin tavanmı oluşturan ölümcül kazalar, ortasını oluşturan ölümcül olmayan ancak ağır veya hafif yaralanmak kazalar, ve tabanını oluşturan işyerindeki tesislere ve ekipmanlarda meydana gelen hasarlar veya kıl payı kurtarılan yaralanmasız kazalar arasındaki ilişkiyi göstermek amacıyla kullanılmaktadır. Kazalar dolayısıyla meydana gelen zararın büyüklüğü, işyerindeki yöneticinin tehlikeleri ve kontrol edilebilecek riskleri önceden tespit edememesi halinde tamamen şansa kalmıştır. Örneğin, bir iş makinasının bakımsızlık veya ani arıza nedeniyle sızan ve biriken oradan geçmekte olan işçinin yağa basması nedeniyle kayarak düşmesi sonucunda, sadece iş elbisesi sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu Madde:27'y3 göre "Vizite Kağıdı", 1475 sayılı İş Kanunu'nun Madde:73'e göre "Kaza Bildirimi formu" 2 Toone B. Bovis Europe Safety Manager "İnşaat İş kazaları maliyet analizi" konulu konferans notu

2 kirlenebileceği gibi başını sivri ve sert bir yere çarpmasıyla yaralanabilir ya da ölebilir. Yahut sızan ve biriken yağ, herhangi bir nedenle alev alıp küçük veya büyük boyutta yangının çıkmasına neden olabilir. Bu nedenle, kazaları azaltmanın en etkin yolu, kazalara neden olan hususları kontrol etmek, bir başka deyişle nedenlerini ortadan kaldırmaktır. Örneği verilen iş makinasımn periyodik bakım ve kontrollarınm yaptırılması, yağın sızmamasını ve birikmemesini dolayısıyla herhangi bir kazaya neden olmamasını sağlayacaktır. Yukarıda sözü edilen İngiltere'deki kuruluş, (HSE - Health and Safety Executive) önlenebilir iş kazaları nedeniyle oluşan kayıpların maliyetini belirlemek ve firmaların karşılaşacakları kayıpların nedenlerini kontrol edebilmelerini amaçlayan "Maliyet Metodolojisi" geliştirmiştir. 3 Bu amacı gerçekleştirmek için bu metodoloji "İş Kazası" tanımım çok geniş kapsamlı olarak ele almaktadır. İş Kazası sonucu yaralanması, sakatlanması, ölmesi veya kişinin işini yaparken hastalanması, binaya, tesise, ekipmanlara veya malzemelere yahut çevreye zarar vermesiyle ilgili kayıplar veya iş kaybı ile sonuçlanan herhangi bir planlanmamış olayların tümü, hep iş kazası olarak değerlendirilmiştir. HSE daha sonra kaza maliyetlerinin gerçek maliyetlerini belirleyebilmek amacıyla çeşitli endüstri alanlarındaki firmalarda meydana gelmiş iş kazaları üzerinde çalışmalara başlamış, aylarca süren ve beş ayrı iş kolundaki işletmelerde yapılan çalışmalarda üzerinde çalışılan olayların tümü, yukarıda belirtilen kaza tanımına uygun olarak kayıplar belirlenen eşiğe göre kaydedilmiştir. Daha sonra, her kazanın maliyeti hesaplanmış ve kazaların nedenlerine göre kazayı önleme önlemleri ile kaza maliyeti arasında bağlantı olup olmadığı araştırılmıştır. Beş ayrı iş kolunda yapılan sözü edilen bu araştırma yaklaşık 18 hafta içinde 3626 kaza incelenerek tamamlanmış, bu araştırmaya katılan firmaların hiç birinde araştırma süresince büyük boyutlarda kaza meydana gelmemekle birlikte, bunun yanı sıra iş kaybını artıracak ölçüde sakatlanmalara, davalara ve özel tazminatlara maruz kalınmıştır. Çalışmalar sonucunda elde edilen kaza maliyetleri; Bu işletmelerin toplam fınansal kaybının, İngiliz Sterlin'i ve bu kazalarda üretim durması nedeniyle oluşan iş kaybının Sterlin olduğu, toplam kaybın Sterlin'e yükseldiği tespit edilmiştir. Bu ölçekteki kayıplar, projenin tüm süresi üzerine uyarlandığında; İnşaat yapan bir firmanın proie bedelininin % 8'ini, Mandıra işlerini yapan bir firmanın isletme maliyetinin % 1.4'ünü, Nakliyat işini yapan bir firmanın karının % 37'sini, Petrol arama işini yapan bir firmanın potansiyel üretiminin % 14.1 'sini, Sağlık hizmeti veren bir hastanenin yıllık işletme maliyetinin % 5'ini oluşturmaktadır. HSE'nin bu araştırması, yukarıda da belirtildiği gibi beş ayrı iş kolunda faaliyet gösteren firmalarda yapılan etüdlerden elde edilen bulguları tanımlamaktadır. 4 Bu bulgular, İngiltere 3 The Cost of Accidents at Work, published HSE books (ISBN ) 4 İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının İngiltere Ekonomisine Maliyetleri; Neil V. Davies ve Paul Teasdale (ISBN X) (1994) 78

3 Endüstri Sektörünü temsil ettiğinden İngiltere açısından çarpıcı olduğu gibi, ülkemiz açısından da ilginç olduğu için burada söz etme ihtiyacı duyulmuştur. 1993/94, 1994/95 ve 1995/96 yıllarında yapılan işgücü araştırmalarına göre, İngiltere'de her yıl ortalama olarak yaklaşık 1.1 milyon çalışanın iş kazasına uğramaktadır yılında 750 bin işçi meslek hastalıklarından dolayı sağlık kuruluşlarına baş vurmuş, bazılarının hastalıkları ilerlediklerinden işten ayrılmak zorunda kalmışlardır. Tüm iş kazaları ve meslek hastalıklarından dolayı yaklaşık 30 milyonun üzerinde iş günü kaybı meydana gelmiş ve dolayısıyla İngiltere endüstrisine yıllık maliyeti yaklaşık 750 milyon Sterlin'e, işverenlere maliyeti ise 4 bin Sterlin ile 9 bin Sterlin arasında mal olmuştur. Bu da, işletmenin ticari brüt karının % 5-10'una denk gelmektedir. A.B.D. Utah iş sağlığı ve iş güvenliği Dairesi Müdürü Jay W. Bagley'in İnterrnet'te yayınlanan bir yazısında; bu eyaletteki iş yerlerinde 1993 yılında meydana gelen iş kazalarının A.B.D. ekonomisine 110 milyar US.$dan fazlaya mal olduğu, bu tutarın içinde hastalıklarla ve sakatlıklarla ilgili harcamaların yer almadığı, kazalar nedeniyle harcanan paraların firmaların karlılığını etkilediğinden, yapılan olumlu çalışmalar sonucu, geçen dört yıl içerisinde meydana gelen iş kazalarında % 25 azalma görüldüğü, nedenlerinin başında, işverenlerin iş sağlığı ve güvenliği programlarının faydalarına inanıp bu programların uygulamasında kolaylık sağlamak üzere yönetimde yer alan en alttaki usta başı veya formenden proje yöneticisine kadar herkesin bu konuda eğitim aldıkları, sonuç olarak böyle durumda daha az kaza olacağı dolayısıyla yapılan işin verimliliğinin artacağı ifade edilmektedir. Ayrıca, aynı yazıda, örneğin; maliyeti toplam 500 US. $ olan bir iş kazasının karşılığında işveren, 120 metre kare beton dökebileceğim veya 20 mikser hazır beton satın alabileceğini, yahut 36 metre uzunluğunda iki şeritli asfalt yol yapabileceğini altını çizerek vurgulanmaktadır. Ülkemizde, 1997 yılında toplam iş kazası, meslek hastalığı, sürekli iş göremezlik ve ölüm meydana gelmiş, iş kazaları ve meslek hastalığı nedeniyle iş günü kaybolmuştur. 506 sayılı Kanuna göre, iş kazası ve meslek hastalığı sonucu sürekli iş göremezlik geliri bağlananlar ile iş kazası ve meslek hastalığı sonucu ölenlerin hak sahiplerine bağlanan gelirler için yapılan giderler aşağıda (TABLO. 1) de 1996 yılı ile karşılaştırılmalı olarak gösterilmiştir, toplamı TL.'sıdır. TABLO ve 1997 Yıllan İş Kazası ve Meslek Hastalığı Toplam Giderleri GİDERLER Tedavi Giderleri Yol ve Zorun giderler Geçici İşgöremezlik Ödeneği Sürekli işgöremezlik Ödeneği Ölüm Hak.Sahipleri Aylığı Sosyal Yardım Zammı Cenaze Giderleri Diğer giderler Yönetim Giderleri Hissesi Sigorta Gideri Toplamı 1996 Yılı (Milyon TL) Kaynak: SSK 1997 Yılı Faaliyet Raporu, Sayfa Yıh (Milyon TL) İ

4 Sadece kayıtlarını yasal mevzuata uygun tuttuğunu tespit ettiğimiz bir gemi yapım tersanesinde ve dört büyük konut yapım şirketinin 8 adet şantiyesinde çalışan toplam işçi 5 arasında iş kazası geçiren işçiye Sorgulama Formu ile bilgi toplanarak bir araştırma yapılmıştır. (Bu araştırma yıllarında yapılmıştır.) Bu araştırmada, meydana gelen iş kazalarına göre doldurulan raporlar ile işyeri sağlık biriminde tutulan protokol defteri kayıtlarında 3.000'nin üzerinde kayıtlar gözden geçirilmiş, iş kazası geçirenler için düzenlenen 422 adet iş kazası raporu ele alınmıştır. Bu 422 rapor, üç ayrı il' deki (İstanbul, İzmit ve Bursa) konut ve gemi yapımı projelerinde yukarıda da belirtildiği gibi çalışan toplam işçi arasından derlenmiştir. TABLO 2. İş kazalarının işyerine direkt maliyeti Direkt maliyetin Türleri Revirde ve hastanede yapılan ilk yardım ve tedavi ile ilgili işçinin Ortalama Standart sapma ,00 TOPLAM MALİYET uğradığı iş kaybının maliyeti Revirde yapılan diğer giderler , Revirde İlk yardım için kullanılan tıbbi malzeme gideri , İşverece ödenen taşıt gideri , İşverence ypılan özel tedavi giderleri , SSK'ca yapılan giderler , İşçinin kendisinin yaptığı gider , İşçinin ödediği ulaşım gideri , İşverence ödenen özel hastane giderleri , TOPLAM DİREKT MALİYET , Meydana gelen iş kazalarının toplam direkt maliyeti 22.4 milyar TL.sı, her bir kazanın maliyeti ise, TL.sıdır. Bunun U.S. Dolar karşılığı $'dır. (Tablo 22' ye bakınız) Bu maliyetin içinde olması gereken ancak, henüz davaları sonuçlanmayan iki ölümlü iş kazası bulunmaktadır. 5 Bunlann arasında Türkiye'nin tek Kalite Belgeli inşaat firması da bulunmaktadır. Bu inşaat firmasının beş şantiyesinde topllam işçi çalışmaktadır. Diğer firmanın bir büyük şantiyesinde işçi, diğer üçüncü firmanın şantiyesinde 400 işçi, dördüncü firmanın bir şantiyesinde ise işçi çalışmaktadır. Bu inşaat firmalarında toplu knut inşaatı, kongre ve sergi sarayı inşaatı, hava meydanı hangar ve dış terminal iskele inşaatı, kooperatif evleri inşaatı yapılmaktadır. Tersanede de 400 gross ton'luk kuru yük gemisi yapılmaktadır. 80

5 TABLO 3. İş kazalarının işyerine indirekt maliyeti indirekt maliyetin Türleri Diğer çalışanların iş kaybının toplam Ortalama Standart sapma TOPLAM MALİYET maliyeti Formen ve mühendislerin iş kazası nedeni ile iş kaybı maliyeti Hasarlanan malzeme ve ekipmanın üretim kaybı maliyeti Hasarlanan ekipmanın maliyeti Hasarlanan malzeme ve ekipmanın taşınması, onarılması ve yenilenmesi ile ilgili giderler Zarar gören malzemenin ortalama maliyeti TOPLAM INDIREKT MALİYET Araştırmamızda yer alan 314 iş kazasından her bir kazanın toplam indirekt maliyetinin TL. olduğu tespit edilmiştir. Bunun U.S. Dolar karşılığı ise $'dır. (Tablo 3'e bakınız) Görüldüğü üzere, meydana gelen iş kazalarının toplam maliyeti, işverene 34.7 milyar TL. ( $), her bir iş kazasının maliyeti ise milyon TL. (512 $) mal olmuştur. Bu güne kadar yapılan çalışmalarda iş kazalardan doğan maliyetlerin iki ana grupta toplandığı görülmektedir. Bunlardan birisi direkt (dolaysız) maliyet diğeri indirekt (dolaylı) maliyet olarak ifade edilmektedir. Bazı incelemelerde, direkt maliyet deyimi yerine sigortalanmış maliyet terimi, indirekt maliyet deyimi yerine sigortalanmamış maliyet terimi kullanılmaktadır. A.B.D.'de yapılan hesaplamalarda indirekt maliyetler; direkt maliyetlerin 1 ila 20 katı olduğu iddia edilmektedir. Uluslararası kabullenen ölçüt ise, bu konularda ilk araştırmayı yapan dünyaca ünlü araştırmacı Amerikalı uzman W. HEINRICH kazaların indirekt maliyetlerinin, direkt maliyetin en az dört en çok altı katı olduğu şeklindeki iddiasına yer verilmekte ve bir çok araştırmacının da bu iddiayı kabul ettikleri görülmektedir 6. İngiltere'de yapılan hesaplamalarda ise, özellikle inşaat iş kolunda taşeronlarla ve üçüncü kişilerin neden olduğu kazalarla ilgili tüm riskleri de dahil sigortalanmış (direkt) maliyetlerin, toplam maliyetlerin 1/11 'sine karşı geldiği belirlenmiştir. Yukarıdaki her iki tablo incelendiğinde, ülkemizde uluslararası ölçütlerin aksine ülkemiz koşullarına göre indirektler, direkt maliyetlerin yarısı olduğu görülmektedir. The Hidden costs of jobsite accidents. Conctructor, 73(4),40,41 Chaney, P. (1991) 81

6 Bazı araştırmacı yazarlar, iş kazalarının maliyetini buzdağına (iceberg) benzetmişlerdir. (Şekil 1.) Suyun yüzünde kalan kısmı yani görünen kısmı direkt maliyeti, suyun altında kalan yani görünmeyen ve buz dağının 2/3 'nü oluşturan büyük kısmı indirekt maliyeti ifade ettiği belirtmişlerdir. Ancak, indirekt maliyetlerin nelerden ibaret olduğunu ve nasıl belirlenebileceğini kesin olarak bilmek ise oldukça zordur, indirekt maliyetler, genellikle iş kazası sonucunda hemen ve önceden hesaplanamayan, uzun zaman içerisinde oluşan maliyetlerdir Direkt ve indirekt maliyetlerin nelerden ibaret olduğu, neleri kapsadığı aşağıda gösterilmiştir Direkt maliyetleri; Tedavi ilk iki günlük ücret, (giydirilmiş ücrete göre) kaza sonucu ölen veya sakatlanan işçi için ödenen tazminatlar, harcamaları, ödenen açılan davalar nedeniyle avukatlık ücretleri ve mahkeme giderleri, SSK'na ödenen iş kazaları ve meslek hastalıkları primleri, olası iş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı ödenen mali mesuliyet sigorta pirimleri, iş kazası sonucu hasar gören malzeme, tesis ve ekipmanın onarım veya yenileme bedeli için harcanan giderler olarak sıralayabiliriz. indirekt maliyetleri ise; kazalanan işçinin o işyerinde neden olduğu diğer işçilere ait iş kaybı, (ilk yardım için revirde veya hastanede harcadıkları süreler, yetkili personellerin ve yanında çalışan iş arkadaşlarının zaman kaybı) malzeme hasar bedelleri, yasal ödemeler, gecikme cezaları, idari para cezalan, çalışanları yeniden eğitme bedeli, açılan davalar nedeniyle harcanan giderler, ödenen tazminatlar v.b. giderler olarak sıralayabiliriz. Bu nedenle, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin programlarının uygulanmasının işveren için yararı, sadece yasal zorunlulukların yerine getirilmesi değil, meydana gelecek iş kazalarında meydana gelecek maliyetlerinin ne olabileceğinin bilinebilmesidir. İş Kazalarının insan hayatına verdiği gayri maddi zararlarının yanında hem çalışanlara hem de işletmelere ve dolayısyla ulusal ekonomiye (topluma) da önemli ölçüde maddi (ekonomik) bir zarar ve yük getirmektedir. Çalışan, kaza sonrası acı duyabilir, sakat kalabilir hatta yaşamını yitirebilir. Kaza, sakatlık ile sonuçlanmışsa öncelikle maddi ve manevi açıdan büyük acı ve kayba uğramıştır. Gerçek anlamda eski durumuna dönmesinin olanağı kalmamıştır. Her ne kadar sakatlığı için iş göremezlik tazminatını almış ve aylık bağlanmış ise de, bu durum ne kaybolan uzvunu getirecek ne de ruhsal durumunun bozulmasını veya aile yapısının etkilenmesini önleyebilecektir. Sigortasız ise (ki, ülkemizde çalışanların üçte ikisinin hiçbir sosyal güvenliği bulunmamaktadır) SSK ödeneklerinden de yoksun kalacaktır. «Ayrıca, ömür boyu sakat kalan kişi, iş bulmada güçlük çekecek, iş bulsa da alabileceği ücret düşük olacaktır. Ekonomik faaliyetler insan gücü olmadan yapılamaz. Mal yeya hizmet üretiminde emek, önemli bir unsurdur. Üretim bilgisayar veya robotla bile yapılsa, (en azından düğmeye basma gibi) yi^e de insan emeğine ihtiyaç duyulmaktadır. Üretimi planlayan, yönlendiren, kontrol eden ve pazarlayan hep İnsan emeğidir. O halde, İş kazaları çalişanı çalışmaktan alıkoymakta dolayısıyla..ekonomik kayba uğramaktadır. İşletmelerde meydana gelen iş kazalarında işveren, öncelikle çalıştırdığı birinin kazaya uğradığı görmenin büyük üzüntüsünü duyar. Bu üzüntüsü aslında kendisinin işveren olmasından değil insan olmasından kaynaklanmaktadır. 82

7 Bunun yanı sıra, meydana gelen iş kazası işin akışını durdurarak üretim temposunu yavaşlatır. Kaza sonucu işyerindeki hammadde, malzeme ve ekipmanlar zarar görür. Diğer çalışanların da değişen oranlarda iş gücü kaybına neden olur. Dolayısıyla, üretim ve verimlilik kaybına neden olur. Kısacası, kazadan sonra işin yeniden düzene girmesi için geçen süre içerisinde üretim durur ya da aksar. Bunlardan başka, Sosyal Sigortalar Kanunu açısından bir işyerindeki kazaların sıklığı, o işyerinin sigorta priminin de yükselmesi sonucunu doğurur ki bu durum maliyetlere ve dolaysıyla rekabet olanaklarına büyük etki yapacağından işverenlerce de istenilmemesi gerekir. Ayrıca. Ülkemizde işveren, iş kazası ve meslek hastalıkları primini işçinin katkısı olmadan tümünü kendisi ödediği halde, iş kazası olduğunda kusur işveren de ise SSK tarafından rücu yoluyla yapılan giderler ile bağlanan aylıkların peşin değerlerinin parasal karşılığını tazminat olarak ödemekte, bunun yanı sura diğer bir yükümlülük olarak kazaya uğrayan işçinin veya yakınlarının Borçlar Kanunu hükümlerine göre talep ettikleri tazminatlara da muhatap olmaktadır. Ülke ekonomisi yönünden de iş kazalarının maliyeti, çok önem taşımaktadır. Özellikle, bir çok açık işin, ihtiyaç duyulan kalifiye eleman bulunamadığı için doldurulamadığı ülkemizde, iş kazası nedeniyle kalifiye işgücü kaybı daha da önem kazanmaktadır. SSK istatistikleri, iş kazaları nedeniyle kayıp iş gününü ve işgücü sayısımn yüksekliğini ortaya koymaktadır. İnsan unsurunun ülke ekonomisindeki önemi göz önüne alınırsa, kaybedilen her bir iş gününün ve işgücünün ekonomi üzerinde yarattığı kayıplar kolaylıkla anlaşılacaktır. 83

8 (Şekil 1.) BİR İŞ KAZASİ MALİYETİNİN GÖRÜNÜMÜ DIREKT MALIYET BUZ DAĞININ GÖRÜNEN YUZU Tedavi harcamaları, Ödenen ilk iki günlük ücret, (giydirilmiş ücrete göre) Kaza sonucu ölen veya sakatlanan işçi için ödenen tazminatlar,,çılan davalar nedeniyle avukatlık ücretleri ve mahkeme giderleri, SSK'na ödenen iş kazaları ve meslek hastalıkları primleri, Olası iş kazalarına ve meslek hastalıklarına karşı ödenen mali mesuliyet sigorta pirimleri, Hasar gören malzeme, tesis ve ekipmanın onarım veya yenileme bedeli. BUZ DAĞININ GÖRÜNMEYEN YÜZÜ INDIREKT MALİYET Kaza geçiren işçi yerine alman işçinin öğrenme süresinin maliyeti Kazaya uğrayan işçinin yapmakta olduğu işindeki verim kaybı, birlikte çalıştığı ekibin diğer işçilerin çalışamadıkları iş süreleri için ödenen ücretlerin maliyeti Kazaya uğramış işçi ve birlikte çalıştıkları işçilerin, iş başı yaptıktan sonra verimlerinin düşmesi ile ilgili ücretlerinin maliyeti Meydana gelen iş kazasının zorunlu kıldığı "fazla mesainin" maliyeti Kazada hasara uğrayan tesis, malzeme ve ekipmanın onarım ve bakımına yönelik maliyet Kazanın gerektirdiği düzenlemeleri yapan yöneticilerin harcadığı zamanın ücretlerine yansıyan maliyeti İş Kazasına uğrayan işçinin yeniden işbaşı yaptıktan sonra çalışmasının veriminin düşmesinden dolayı ücretine etki eden maliyet Sigortlanmamış tedavi giderlerinin maliyet Devlet'in soruşturma görevlilerinin ya da tazminat davaları nedeniyle yapılan soruşturmalara gelen hakim veya savcının veyahut bilirkişiler nedeniyle işyerindeki üst düzey yöneticilerine kaybettirdikleri iş sürelerinin maliyeti * İş güvenliği Danışmam, MESKA VAKFI Başkanı, Çalışma Bakanlığı Emekli İşçi Sağlığı Gn.Md. Ank. Ünv. KMYO İş güvenliği dersi Eski Öğr. Görevlisi 84