K. Sarıöz Goeben den Yavuz a

Transkript

1 7 AĞUSTOS 1914, CUMA Cuma gününe girildiğinde Alman gemileri önde Breslau olmak üzere Matapan burnuna doğru yol alıyor ve gerideki Goeben Gloucester hafif kruvazörü tarafından takip ediliyordu. Bu sırada Korfu adasının güneyinden Adriyatik çıkışına doğru yol alan Amiral Troubridge Goeben in rotasını güneye çevirdiğine inanmakta zorlanıyordu ancak Gloucester dan gelen peşpeşe mesajlar bu durumu teyit edince geceyarısından hemen sonra da rotasını güneye çevirdi. Bu sırada Amiral Troubridge in emrindeki dört zırhlı kruvazör 15 knot hız ile Goeben in rotasını kesecek bir rotaya girmişti. Troubridge yaptığı rota değişikliğini saat de Amiral Milne e bildirdi. Troubridge den gelen bilgileri haritası üzerinde işaretleyen Amiral Milne 1. zırhlı kruvazör filosunu oluşturan Defence, Duke of Edinburgh, Warrior ve Black Prince kruvazörlerinin saat 06 sularında Goeben in rotasını keseceğini tahmin ediyordu. Amiral Troubridge in korktuğu başına geliyor ve komutası altında hiçbir muharebe kruvazörü yok iken Goeben i durdurma ve yoketme görevi kendisine kalıyordu. Saat da Amiral Troubridge Defence in komutanı Fawcet Wray ile saldırı olasılıklarını değerlendirdi ve Goeben ile gün ışığında savaşmak zorunda kalacağını gördü. Diğer taraftan Kaptan John Kelly komutasındaki Dublin hafif kruvazörü beraberindeki Beagle ve Bulldog destroyerleri ile konum ve hızını akşam saatlerinde Gloucester dan öğrendiği Goeben e bir gece saldırısı yapmaya hazırlanıyordu. Saat de Kaptan Kelly mürettebatın savaş yerlerine geçmesini emretti. Saat 01 de iskele pruva tarafında Breslau ın dumanı görüldü. Kaptan Kelly Breslau a 6000 yarda yaklaştı ve torpido saldırısına hazırlandı. Ancak, İngiliz gemileri ayın ters tarafındaydı ve Kaptan Kelly daha iyi bir pozisyon elde etmek için Breslau ın rotasını kesmek istediyse de Breslau ın yüksek hızı nedeniyle bunu başaramadı ve gerisinde kaldığı Breslau ı izlemeye başladı. Saat da Kaptan Kelly durumunu Amiral Milne e rapor etti. Bu sırada her an Goeben i de bulacağını uman İngiliz gemilerinde tüm top ve torpidolar ateşe hazırdı. Gloucester Goeben i, Dublin ise Breslau ı takip ederken dört zırhlı kruvazör ile güneye doğru yol alan Amiral Troubridge kömür ikmali için beklemekte olan destroyer filotillalarının yakınından geçmekteydi. Saat de Troubridge Lefkas adasında Vasiliko körfezindeki destroyerlerine kendisiyle buluşmalarını bildirdi. Son derece kısıtlı kömürleri bulunan destroyerler 21 knot sürat ile saat 04 sularında Troubridge ile buluşmayı umuyordu. Troubridge in zırhlı kruvazörleri 20 knot hıza ulaşmıştı ancak özellikle Warrior un bu hızı korumakta zorlanması üzerine hız 18 knota düşürüldü. Saat olmasına rağmen Dublin hafif kruvazörünün komutanı Kaptan Kelly nin beklediği şekilde Alman gemilerinin buluşması gerçekleşmemişti. Asıl hedef Goeben olduğundan Breslau a saldırmak çok cazip değildi, ayrıca Breslau ın yüksek hızı ile bir saldırıdan kaçma olasılığı yüksekti. Kaptan Kelly Goeben in Breslau ın gerisinde ve paralel bir rotada olabileceğini düşünüyordu. Saat de Dublin ve destroyerler Breslau ı takipten vazgeçti ve Goeben i bulmak üzere kuzeydoğuya yöneldi. Ayın uygun tarafında kalabilmek için Kelly Gloucester dan aldığı bilgiler doğrultusunda 88

2 Goeben in rotasına ulaşınca kendi rotasını 90 0 sancağa değiştirerek Goeben i iskele tarafına almayı planlıyordu. Saat da Kelly planını uyguladı ve 20 dakika sonra iskele tarafında görülmesi gereken Goeben i beklemeye başladı. Ancak saat olduğu halde hala Goeben ortada yoktu. Tam o sırada gözcüler beklenenin ters yönde kıç sancak tarafta duman gördüler. Bu duman büyük olasılıkla Goeben i takip eden Gloucester ın dumanıydı. Goeben ise çok daha önceden Dublin in sancak tarafından geçmişti. Cuma sabaha karşı Goeben ve Breslau İngiliz gemileri ile çevrilmiş durumda Dublin in komutanı kuzeydoğu yönünde 10 dakika daha yol aldıktan sonra Goeben i kaçırdığına kanaat getirdi ve kuzeydeki Troubridge in 1. kruvazör filotillasına katılmaya karar verdi. Kaptan Kelly Goeben in Breslau tarafından uyarıldığını ve rotasını değiştirdiğini düşünüyordu. Ancak Gloucester in komutanı olan kardeşi Howard Kelly sorunun Goeben in sinyalleri karıştırması nedeniyle telsiz ile iletilen hız ve konum bilgilerinin kodlanmasında yapılan bir hatadan kaynaklanabileceğini düşünüyordu. Bu hatadan dolayı Goeben in önüne çıkması gereken Dublin Goeben geçtikten sonra rotasını kesmişti. Goeben i ellerinden kaçırdıklarını anlayan Dublin mürettebatı saatler süren gerginliğin etkisiyle lanetler okuyor, hatta bazıları ağlıyordu. Artık İngilizlerin Alman gemilerine saldırmak için tek şansları Amiral Troubridge komutasındaki 1. zırhlı kruvazör filosu idi. Elindeki dört gemiye karşın Troubridge Goeben gibi modern bir muharebe kruvazörünün kendi elindeki dört zırhlı kruvazöre göre üstün bir güç olduğuna inanıyordu. Saat de Amiral Troubridge in bulunduğu Defence in komutanı olan Kaptan Fawcet Wray gerçekten Goeben e saldırıp saldırmayacaklarını sordu. Troubridge verdiği yanıtta Goeben e saldırmanın yanlış olduğunu bildiğini ancak Akdeniz filosunun ismini lekeleyemeyeceğini söyledi de Gloucester den gelen mesaj Dublin in Goeben ile temas kuramadığını ve Breslau ın peşinde olduğunu bildiriyordu. Bu haber Dublin in bir gece saldırısı ile Goeben e en azından hasar 89

3 verdireceğini uman Troubridge in moralini daha da bozdu. Diğer taraftan kömürleri son derece kısıtlı olan destroyerlerinden de yararlanamayacağı da açıktı. Dört zırhlı kruvazörü ile Goeben in peşinde olan Amiral Troubridge Saat da emrindeki gemilere saat sularında Goeben in rotasını kesmeyi umduğunu buna göre bir saldırı harekatına hazır olmalarını ancak Goeben in rotasını kesememeleri durumunda Goeben in uzun menzilli toplarından korunmak için Zante adasının gerisine çekileceklerini bildirdi. O gün güneş sularında doğuyordu. Bu durumda Troubridge in gün ışığında dahi Goeben e saldırmaya kararlı olduğu görülmektedir. Troubridge in gemilerindeki mürettebat büyük bir heyecan içindeydi. Herkes Goeben in zırh ve ateş gücü üstünlüklerinin farkındaydı ancak sayısal üstünlüğe sahip olan İngilizler Goeben i haklayacaklarına emindi. Bu sırada Troubridge i rahatsız eden bir başka olay Goeben i güneye doğru takip ederken Adriyatik ağzından uzaklaşması olmuştu. Troubridge Avusturya- Macaristan filosunun nerede olduğunu bilmiyordu ve aynı gece Adriyatik ten çıkmaları durumunda habersiz yakalanmaktan korkuyordu. Önceki gün bazı İtalyan gazetelerinde Avusturya-Macaristan filosunun Pola dan ayrıldığı haberleri çıkmıştı. Saat da Kaptan Fawcet Wray, Troubridge den görüşlerini açıklamak için izin istedi ve günışığında yapılacak saldırının bir intihar saldırısı olacağını Goeben in kendilerini tek tek imha edeceğini düşündüğünü söyledi. Troubridge Wray e kendi toplarının menziline girmelerinin mümkün olup olamayacağını sordu. Bunun üzerine çağrılan seyir subayının değerlendirmelerini dikkate alan Troubridge şöyle bir senaryo ile karşı karşıya kalmıştı. Goeben iskele pruvasından yaklaşan 1. kruvazör filosunu mil uzaktan görecekti. Bundan sonra Goeben İngiliz gemilerinin önünden veya arkasından yardadan fazla yaklaşmadan geçecekti. Bu durumda Goeben rahatlıkla 11 pusluk toplarıyla İngiliz gemilerini avlarken Troubridge in gemileri atış menziline dahi giremeyecekti. Amiral Troubridge Saat de kendisini Divanı Harbe götürecek kararını verdi ve rotanın 30 derece güneydoğuya çevrilmesini emretti. Böylece 1. kruvazör filosu Goeben e saldırmaktan vazgeçmiş oluyordu. Saat de Defence yol kesti ve kıyıya yaklaşmaya başladı. Diğer gemilerde Defence i izledi. Gemilerdeki mürettebat Troubridge in Malta dan talimat beklemek amacıyla bu manevrayı yaptıklarını sanıyordu. Daha sonraki askeri mahkeme sorgulamalarında Troubridge Defence komutanı Wray in kendisine sunduğu teknik bilgiler ışığında bu kararı aldığını söyleyecekti. Saat de Amiral Milne e bir mesaj gönderen Troubridge Goeben i karanlıkta yakalama şansının kalmadığını ve gün ışığında yapılacak bir saldırıda hiçbir şansı olmadığı için Goeben i takipten vazgeçtiğini bildirdi. Bu mesaj kodlamanın aşırı vakit alması nedeniyle Inflexible da bulunan Amiral Milne e Saat te ulaştı. Böylece Alman gemilerini izleyen tek gemi olarak Gloucester hafif kruvazörü kalmıştı. Bu olayı soruşturmak için kurulan Askeri Mahkeme de Troubridge Amiral Milne den takibe devam etmesi yönünde bir haber beklediğini söyleyecekti. Ancak 90

4 Amiral Milne Toubridge in Goeben e saldıracağından emin olduğundan durum karşısında şaşkındı. Amiral Milne için asıl problem Alman gemilerinin rotasının belirlenmesiydi. Çünkü üç muharebe kruvazörü ile düşük yolla Malta ya doğru yola alan Amiral Milne hala Alman gemilerinin bir şaşırtmaca ile batıya yöneleceğini düşünüyor ve buna göre önlemler alıyordu. Sabah saat da Milne kömüre ihtiyacı en fazla olan aynı zamanda üç muharebe kruvazörü arasında en hızlısı olan İndefatigable muhabere kruvazörüne hızını arttırması ve bir an önce Malta ya gitmesi emrini verdi. Saat te Milne Atina, İstanbul ve İskenderiye deki konsolosluklara telgraf çekerek Alman gemilerinin doğuya yöneldiklerini, buna göre bölgelerindeki İngiliz gemilerini uyarmalarını istedi. Souchon un Adriyatik yerine güneydoğuya yöneldiği kesinleşince Amiral Milne 7 Ağustos 1914 Cuma sabahı saat de İngiliz Donanma Komutanlığı na bir mesaj ile Goeben ve Breslau ın rotasını Doğu Akdeniz olarak bildirdi. Bu mesaj Alman gemilerinin İngiliz Akdeniz filosunun elinden kaçtığının ilk resmi kabulü sayılabilir. Ege ye doğru ilerleyen Alman gemilerine kömür ikmali yapmak üzere Bogados sabah saat da Pire limanından ayrıldı. Bu durum Pire deki İngiliz elçiliği tarafından Malta ya bildirildi. Ancak bu hayati bilgi Milne in eline ancak akşam saatlerinde ulaştı. Saat da Goeben ve Breslau buluştu ve Gloucester in ısrarlı takibinden kurtulmak üzere Breslau birkaç saat boyunca değişik manevralar denedi. Ancak Gloucester vazgeçmiyordu. Bunun üzerine öğle saatlerinde Breslau ın komutanı Kaptan Kettner Amiral Souchon dan ateş açma izni istedi. Ancak Gloucester için özel bir tuzak hazırlamış olan Souchon bu izni vermedi. Amiral Milne in İngiliz Donanma karargahından beklediği yanıt Saat 11 de geldi ancak bu mesaj Fransız filo komutanının durum ile ilgili bilgilendirilmesi dışında talimat içermiyordu. Aynı sıralarda Indefatigable muharebe kruvazörü Malta ya vardı. Bunu da Inflexible ve de Indomitable izledi. Malta ya varan İngiliz muharebe gemileri derhal kömür ikmaline başladı. Kömürü en az olan Indefatigable ın 1450 ton kömür alması gerekiyordu ve Malta daki kömür ikmali tüm gün ve gece boyu devam edecekti. Amiral Milne hala Alman gemilerinin İstanbul yönüne gitmesini çok zayıf bir olasılık olarak değerlendiriliyordu, oysa Saat te Dublin hafif kruvazörü Goeben den İstanbul a iletilmek üzere Atina daki telsiz istasyonuna çekilen kodlu bir mesaj belirlemişti. Dublin bu durumu diğer İngiliz gemilerine bildirdi ancak Amiral Milne nin gemisi Inflexible bu mesajı alamadı. Oysa bu mesaj Milne tarafından görülseydi belki de Amiral Milne Alman gemilerinin hedefinin İstanbul olabileceğini dikkate alabilecekti. Atina daki telsiz telgraf istasyonu Fransızların kontrolündeydi ve Fransızlar Amiral Souchon un mesajını İstanbul a aktarmayı reddetti. Bu nedenle doğrudan İstanbul ile 91

5 haberleşemeyen Souchon kendini bir Hollanda posta gemisi gibi gösteren General in İzmir e varmasını beklemek zorunda kalmıştı. Saat 13 sıralarında Gloucester in Goeben i izlemesine mani olmak isteyen Breslau yol kesmiş ve Gloucester ile aralarındaki mesafe yardaya kadar düşmüştü. Goeben i gözden kaçıracağını anlayan Gloucester ın komutanı Kaptan Kelly Breslau a saldırmaya karar verdi ve Saat te 6 pusluk (15 cm) baş topu ile ateş açtı. Kelly Breslau ın 4.1 pusluk (10.5 cm) toplarının menzili dışında olduğunu düşünüyordu ancak bu konuda yanıldığını çok çabuk anladı. Breslau iki sancak topu ile menzili bulduktan sonra salvo atışa başladı. İlk salvo 30 yarda kısa, ikinci salvo 50 yarda uzun düştü. Durumun ciddiyetini gören Kaptan Kelly derhal manevra yaparak gemisinin sancak tarafındaki toplarla salvo ateşe başladı. Gloucester ve Breslau değişik manevralar ile savaşa devam ederken Goeben geri döndü. Bunu gören ve Goeben in ateş açtığını zanneden Kaptan Kelly Saat de güvenli bir mesafeye çekildi. Kelly amacına ulaşmıştı çünkü Goeben i yine görebiliyordu. Ayrıca Breslau a bir isabet kaydetmeyi başarmıştı ancak hasar çok azdı. Bu çatışma sırasında Gloucester 18 adet 6 pus ve 14 adet 4 pus çapında mermi harcarken Breslau 73 adet 4.1 pusluk mermi harcamıştı. Goeben in hasarlı kazanlarını zorlamak istemeyen ve zaman kaybetmeye tahammülü olmayan Souchon rotayı tekrar doğuya çevirdi. Bu çatışma o sırada Venedik ten İstanbul a gitmekte olan Sicilia isimli geminin yolcuları tarafından da izlendi. Bu yolcular arasında o sırada ABD nin İstanbul daki büyükelçisi olan Morgenthau nun kızı ve damadı da bulunmaktaydı. Gloucester Goeben i izlemeye devam etti ancak Matapan burnu geçildiğinden kıyıdaki koy ve burunlar pusu kurmaya çok uygundu. Kaptan Kelly Souchon un bir tuzak hazırlamış olmasından korkuyordu. Gerçekten de Souchon Cervi kanalını geçince Goeben i Spathi burnunun arkasında saklamayı planlamıştı. Breslau ı takip eden Gloucester böylece Goeben tarafından imha edilecekti. Gloucester Breslau ile başedebilecek güçte idi ancak Goeben karşısında hiçbir şansı olmadığını biliyordu. Ayrıca gemide kömür azalmıştı. Böyle bir durumda Gloucester in Goeben ve Breslau tarafından pusuya düşürülüp batırılmasından korkan ve Alman gemilerinin Doğu Akdeniz de sıkıştığını düşünen Amiral Milne Saat de Gloucester e mesaj çekerek Matapan burnunda takibe son vermesini emretti. Milne Saat da karargaha çektiği mesajda Alman gemilerinin yüksek sürati nedeniyle önceki gece kendilerine müdahale edilemediğini kendisinin de kömür ikmali bitince üç muharebe kruvazörü ve bir hafif kruvazör ile Alman gemilerini aramak üzere Girit e doğru denize açılacağını bildirdi. Amiral Milne in emrine uygun olarak Kaptan Kelly komutasındaki Gloucester Saat sularında Alman gemilerinin Cervi kanalından geçtiğini gördükten sonra rotalarından emin olarak 1. kruvazör filosuna katılmak üzere geri döndü. Gloucester Alman gemileri 10 Ağustos ta Çanakkale ye gelene kadar kendilerini gören son İngiliz savaş gemisi oldu. Goeben ve Breslau ın Süveyş kanalından kaçmaya 92

6 çalışacağını düşünen Milne güney doğu yönüne birkaç savaş gemisi göndermeye karar verdi. Goeben ve Breslau ise Saat 18 sularında Maleas burnunu dönerek kuzey doğu rotasında yollarına devam ettiler. Gloucester in takibi bırakması Amiral Souchon u hem şaşırtmış hem de sevindirmişti. İngiliz gemilerinden kurtulan Alman gemileri Çanakkale ye emniyetli bir şekilde gidebilmek için kömür ikmali yapmak zorundaydılar. Her türlü sürprize karşı hazırlıklı olan Amiral Souchon gemilerinin kömür ambarlarını dolu tutmak zorunda olduğunu biliyordu. Kömür ikmali için gözlerden uzak Donusa adası seçildi. Gloucester in takibi bırakmasını fırsat bilen Breslau ın komutanı Kaptan Kettner Souchon a mürettebatının son günlerdeki gerginlikler nedeniyle zor durumda olduğunu ve dinlenmeye gerek duyduklarını bildirdi. Bu talebi yerinde bulan Souchon mürettebata dinlenme imkanı sağlamak üzere Breslau ı Girit in kuzeyine gönderdi. Kendisi ise Goeben ile kuzeydoğu yönünde yol almaya devam etti. 7 Ağustos Cuma günü Goeben ve Breslau ın izini kaybeden İngilizler için en güçlü olasılık Souchon un Doğu Akdeniz e yönelmesi ve Port Said ile İskenderiye deki İngiliz üs ve gemilerini vurması olarak gözüküyordu. Diğer düşünülen bir olasılık ise Alman gemilerinin bir şaşırtmaca ile geri dönmesi ve Adriyatik e geçerek Avusturya-Macaristan filosu ile buluşması olarak düşünülüyordu. Bu olasılığı güçlendiren bir kanıt İtalyan gazetelerinde yer alan ve Avusturya-Macaristan filosunun Pola limanından deniz açıldığı yönündeki haberlerdi. Gerçekten de Cuma sabahı 6 muharebe gemisi (Tegethoff, Viribus Unitis, Prinz Eugen, Erzherzog Franz Ferdinand, Radetsky ve Zrinyi), 2 kruvazör, 19 destroyer ve torpidobotlardan oluşan güçlü bir Avusturya-Macaristan filosu Goeben ve Breslau ile buluşmak üzere Pola dan ayrılmıştı. Ancak Alman gemilerinin Adriyatik yerine Ege ye yönelmesi üzerine bu filo ertesi gün tekrar Pola ya döndü. Rusya Alman gemilerinin Avusturya-Macaristan filosu ile birleşeceği ve bu gemilerin Karadeniz e çıkacağı yönünde endişe duyuyordu. Osmanlı filosunun da bu filoya katılması durumunda Karadeniz de Rus donanması çok zor durumda kalacaktı. Ruslar, İngiliz ve Fransızların bu duruma izin vermemesi için yoğun çalışmalar yapıyordu. Bu çalışmalar çerçevesinde Rus dışişleri bakanı Sazanov Moskova daki İngiliz Büyükelçisi Buchanan la görüşmüş ve endişelerini anlatmıştı. Buchanan 7 Ağustos Cuma sabahı durumu İngiliz Donanma Komutanlığı na bildirdi. Ancak Karargah bu görüşleri Amiral Milne e bildirme gereği duymadı. Cuma akşamüstü Saat 18 sularında Ege ye giren Goeben ve Breslau ın yeri yaptıkları telsiz haberleşmesi nedeniyle Yunan donanması tarafından belirlendi. Yunan donanma komutanlığı Mondros limanında bulunan donanma komutanı Amiral Condouriotis i uyardı. Condouriotis bu haber üzerine Çanakkale boğazı çıkışına bir destroyer gönderdiyse de Yunan donanmasının Alman gemilerinin önüne çıkarak risk almamaları yönündeki kararı üzerine geceyarısı bu gemi geri çekildi. Bu gelişmeler Yunan donanmasının Alman gemilerinin İstanbul a gideceğini bildiğini veya tahmin ettiklerini göstermektedir. Bu arada Malta da kömür ikmali yapan Amiral Milne elindeki gemilerle Goeben ve Breslau ı avlamak üzere Cuma geceyarısından sonra tekrar yola çıkacaktı. 93

7 Sapienza Matapan Cervi kanalı Spathi Maleas Kitira Gloucester in takibi bırakması ve Souchon un tuzağı Amiral Troubridge ve Defence zırhlı kruvazörü komutanı Fawcet Wray Amiral Troubridge in filosundaki zırhlı kruvazörlerden Warrior 94

8 Goeben ve Breslau Amerika Birleşik Devletleri nin İstanbul daki büyükelçisi Morgenthau ve İtalyan bandıralı Sicilia yolcu gemisi. Avusturya-Macaristan filosu Pola limanında 95

9 96