ANMED. ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS. (Ayrıbasım/Offprint)

Transkript

1 ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

2 Aspendos Yüzey Araştırmaları 2011 Surveys in Aspendos in 2011 Veli KÖSE Aspendos Projesi nin Aspendos antik kentindeki dördüncü sezon araştırmaları yine her yıl olduğu gibi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü nden sağlanan izinle 4-23 Eylül 2011 tarihleri arasında, Türk ve yabancı üniversitelerden geniş ve disiplinler arası bir ekip tarafından gerçekleştirilmiştir *. Exedra Yapısı Bu sezon agoranın güneyinde yer alan agoraya güney kapısından giden yolun üzerinde, agoraya yaklaşıldığı bir alanda yolun hemen yanında yer alan bir exedra yapısının total station ile ölçümü alınmıştır (Res. 1). Kış aylarındaki ofis çalışmalarında bu alınan ölçüler ışığında yapının AutoCad ile çizimi gerçekleştirilecektir. Kısmen taş ve tuğladan inşa edilen yapı şimdilik göründüğü kadarıyla iki katlı olup üst katı nişlerden ibarettir. Üzeri sıvalı olmalıydı; özellikle alt katta bunun izleri çoğu kez gözlenmektedir. Yapının güney kanadından uzanan bir kemerin yola paralel olarak devam ettiği açıkca görülmektedir. Bu durum bugünkü haliyle exedranın aslında bir yapının sadece bir bölümünü teşkil ettiğini ortaya The fourth campaign of surveys in Aspendos within the frame of the Aspendos Project was carried out 4-23 September 2011 with a permit issued by the Ministry of Culture and Tourism General Directorate of Cultural Heritage and Museums by a large interdisciplinary team of Turkish and international experts *. Exedra Structure An exedra structure located near the agora and by the road leading to the south gate of the agora was measured using total station (Fig. 1). The drawings of the structure will be rendered using AutoCad in the office during the winter phase of our work. As inferred to date, the structure had two storeys and the upper floor comprised niches. It was built partially with stones and bricks. It should have been plastered over as seen from extensive traces on the lower floor. An arch springing from the south wing of the structure extended parallel to the road. And this suggests that the exedra observed today was indeed part of a larger structure. It could be a fountain, but the absence of water channels or basins suggests that it may have served as a performance hall. * Bu çalışmada Dr. L. Vandeput (Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü), J. von Geymüller (Karlsruhe Üniversitesi, Almanya), B. Ünsal, D. Sönmez, E. Şahin, E. Saçan, F. Demir, E. Ertan, F. Demirtaş (Hacettepe Üniversitesi) ve D. Z. Özcan katılmışlardır. Bakanlık temsilcisi olarak F. İnci görev almıştır. Kendilerine yardımlarından ötürü teşekkürü bir borç biliriz. Ayrıca çalışmamız esnasında çok yardımlarını gördüğümüz Antalya Müzesi Müdürlüğü, Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Antalya Koruma Kurulu ve Antalya İl Özel idaresi ile Aspendos antik kenti bakanlık ve müze görevli memurlarına özellikle çok teşekkür ederiz. Hepsinden önce pek tabi ki Aspendos antik kentinde bizleri çalışmaya layık gören ve de finansal destek sağlayan T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğüne ve çalışanlarına teşekkürlerimizi sunarız. * The team members were Dr. L. Vandeput (British Institute at Ankara), J. von Geymüller (Karlsruhe University, Germany), B. Ünsal, D. Sönmez, E. Şahin, E. Saçan, F. Demir, E. Ertan, F. Demirtaş (Hacettepe University) and D. Z. Özcan. The state representative was F. İnci, whom we would like to thank for his help. We are greatly indebted to the Antalya Museum Directorate, the Antalya Provincial Directorate of Culture and Tourism, the Antalya Regional Board for Protection and the Antalya Provincial Administration as well as the staff of the ministry and Museum at Aspendos for all their help in the course of our work. Above all, we would like to express our gratitude to the Ministry of Culture and Tourism General Directorate of Cultural Heritage and Museums for finding us worthy of surveying at Aspendos and for granting us financial support. 125

3 Res. 1 Exedra yapısı Fig. 1 Exedra structure Roman Basilica We entered underneath one of the arches supporting the Roman Basilica, which we have been studying for some years. In one of the rooms, which may have been divided at a later date, there was an inscription on the lintel over the doorway that read Nemesis and it was documented. For the time being we think that the name Nemesis may refer to the goddess or may be related with the owner or function of the room. The room walls were built with regular and irregular stones and plaster; they were built at a later date and different from the original basilica. In addition, the arch before the area where these rooms are found was closed off during the construction of these rooms. One of the rooms was hewn round in bedrock. The room may have been used for cult purposes or as a workshop, but its function will only be clarified after further investigation in the future. Baths of Late Antiquity (Residential Building?) koymaktadır. Çeşme olabileceği olasılığı bulunsa da su ile ilgili kanal ya da kurnalara rastlanmaması, daha ziyade bir gösteri salonu olarak kullanılmış olabileceğini akla getirmektetir. Roma Bazilikası Daha önceki senelerde de üzerinde çalışılan Roma Bazilikasının, yapıyı tutan alt kemerlerinin birine bu sene girilerek incelenmiştir. Olasılıkla daha sonraki dönemde bölümlere ayrılmış olan bu odalardan birinde, kapının hemen üstünde yer alan pervazda Nemesis yazılı bir yazıt görülerek dokümantasyonu yapılmıştır. Yazıtta adı geçen Nemesis, tanrıça ya da bu odanın kullanım amaç veya sahibi ile ilgili olabilir. Oda duvarları düzenli, düzensiz taşlar ve sıva kullanılarak orjinal Bazilika yapısından farklı bir türde ve daha geç bir dönemde inşa edilmiştir. Üstelik bu odaların bulunduğu alan önündeki kemer, odalar yapılırken kapatılmıştır. Odalardan biri kayaya oyulmuş yuvarlak olarak işlenmiştir. Bir kült amacıyla, ya da atölye olarak kullanılmış olabileceği akla gelmektedir. Geç Antik Hamam (Konutsal Mekân?) Tapınak yapısının kuzeyinde oldukça iyi durumda günümüze kalmış bir yapı bulunmaktadır. Daha önceki senelerde bu yapı topografik ve hali hazırdaki plana geçirilmişti. Şimdilik Geç Antik-Ortaçağ olarak tarihleyeceğimiz yapıda bu sene daha fazla inceleme fırsatı bulduk. Yapı çok odalıdır ve odalardan birbirlerine kemerlerle There is a well-preserved structure to the north of the temple. It was marked on the topographic and existing map. This year we had a further opportunity to examine this structure, which may be tentatively dated to late Antiquity and the Middle Ages. It is multi-roomed, and the rooms communicate with each other usually with arched doorways. The walls of the rooms and the arches were built with stones and bricks. In some parts water pipes are embedded in the walls. The south wall of the largest room in the south was extended higher to a second floor, and this can be observed on the wall. This was either a bath in late antiquity or a residential building owned by a wealthy person or dignitary. However, even if it were a residential building, it was one installed with heating and/or water system. Its photogrammetric drawings will be rendered in the future. This building will be incorporated into the plaster analysis project foreseen for the structures such as the theatre and the fountain, so samples of plaster will be taken. Thus, it will be possible to analyse and compare plaster samples from different points in the city s history. Comparison with those from buildings with a known date will show any changes and organic content in the composition of the plaster over time. Cultural Heritage and Field Management Work In the 2011 campaign we worked on the topographic and final layout plan of the archaeological and natural protection site in order to organize routes for visitors to tour the site better. For this purpose, various routes were 126

4 Plan 2 Yürüme rotalarının Magellan GPS ile alınmış noktaları ile birlikte Aspendos topoğrafyası üzerindeki planı Plan 2 Magellan GPS points of the routes and their location in the topography of Aspendos Plan 1 Yürüme rotaları Plan 1 Walking routes geçilmektedir. Duvarlar ve kumerler taş ve tuğlalarla yapılmıştır. Duvarların bazı kesimlerinde duvara geçirilmiş su künkleri görülmektedir. Yapının güneyindeki büyük odanın güney duvarı sonraki bir dönemde yukarı uzatılarak çift kata çıkartılmıştır ve bu durum duvarda izlenebilmektedir. Yapı bir geç dönem hamam binası, ya da zengin ve/veya ileri gelen birinin oturduğu konutsal mekân idi. Yapının ileriki yıllarda fotogrametrik yöntemlerle görünüş çizimleri gerçekleştirilecek, sıva analizleri yapılarak kullanılan malzemeler ve nitelikleri hakkında fikir sahibi olunacaktır. Kültürel Miras ve Alan Yönetimi Çalışmaları 2011 sezonunda Aspendos kenti ve çevresinin arkeolojik ve doğal sit alanı vaziyet planı ile birlikte tarafımızdan oluşturulan topografik ve arkeolojik nihai hal vaziyet planı üzerinde ziyaretçiler için kenti doğru algılayacak güzergâhlar hazırlama çalışmasına başladık. Bugünkü mevcut bitki örtüsü ve yapılara bağlı olarak daha önceden var olan güzergahlar dikkate alınarak belirlenen farklı rotalarda ikişer kişilik gruplar halinde yürünmüş, zaman tutulmuş, bir ziyaretçi gibi kalıntılar gezilerek fotoğrafları çekilmiştir (Plan 1-2). Şimdilik Altı rota belirlenmiştir. Ziyaretçiler belirlenen altı rotayı tek tek ya da birleştirerek kenti gezme şansı bulacaklardır. Res. 2 İskele mevkii Fig. 2 İskele mevkii prepared and visited by teams of two who calculated the tour time and took photographs, just like tourists do. Existing routes based on present vegetation and extant structures were taken into consideration. The route of each path and its duration were noted. For the time being, six routes have been established. The visitors may take each path individually or unite a few of them. In case we are granted a permit for excavations in the future, we will improve these routes. Here are the routes (Plan 1-2). Route 1: Being the longest of the six routes, it starts in the area of the river harbour, passes by the harbour baths and small baths before reaching the south gate. From there it continues northwest to the agora located at a higher elevation. On the way to the agora, the exedra structure is seen. After visiting the Hellenistic market building, basilicas, fountain, and two-storey market/ shops (?) around the agora, the visitor continues northward. Then the bouleuterion/odeion is visited, and following the street one passes by the monumental east 127

5 Plan 3 Teritoryumda gezilen alanların Magellan GPS ile alınmış noktaları ile birlikte harita üzerindeki durumu Plan 3 Magellan GPS points of the areas visited in the territory and their location on the map Rota 1: En uzun rotadır. Nehir limanının olduğu alandan başlayıp Liman Hamamı, Küçük Hamam, Güney Kapısı na ve oradan kuzey batı istikametinde daha yüksekte bulunan Agora ya yürünür. Agora ya çıkarken Exedra yapısı görülür. Agora çevresindeki Hellenistik market binası, Bazilikalar, çeşme yapısı, iki katlı market/ dükkanlar (?) gezilerek kuzeye doğru ilerlenir. Çeşmenin kuzey yanındaki Bouleuterion/Odeion yapısı ziyaret edilir, ardından cadde istikameti ile anıtsal Doğu Kapısı nın altından günümüzde agoraya çıkarken kullanılan patika vasıtasıyla aşağıya tiyatroya inilir. Tiyatro gezildikten sonar, son nokta olarak tiyatronun güneyindeki kalıntılar gezilir. Yaklaşık 1 saat 45 dakika tutmaktadır. Rota 2: Bu rota, Rota 1 in Bouleuterion/Odeion yapısının önündeki düzlük alanın kuzey batı köşesindeki patika yoldan başlayıp, kentin kuzey batısını kapsayan ve büyük bir yapı kompleksini geçerek kuzey kapısına ulaşır. Oradan kuzey surların bir kısmını içine alır; antik yol kısmen takip edilerek tekrar güney istikametine dönülür, Geç Antik-Ortaçağ Dönemi ne tarihlenen hamam ya da hamamlı zengin evini takip ederek tapınağa ulaşır ve burada da Rota 1 ile tekrar kavuşur. Toplam 1 saat 53 dakika tutmaktadır. Rota 3: Rota 1 in Stadion a varılan bugünkü patikasından başlayıp Stadion un Sphendone sine kadar olan gezinti, dönüş ile birlikte olasılıkla toplam dakika sürecektir. Rota 4: Rota 4 plan üzerinde (Plan 1) çok zik zak çizen bir görüntü vermektetir. Bunun nedeni yürüme güzergahı olmaması ve çalılıklar yüzünden yapılara ancak bu gate, takes the modern path used by tourists today to climb up to the agora and reaches the theatre. After visiting the theatre, the remains to the south are visited. A touristic visit on this route takes 1 hour and 45 minutes. Route 2: It starts with the path in the northwest corner of the flat area in front of the bouleuterion/odeion of Route 1, covers the northwest quarter of the city, passes by a large complex and reaches the north gate. Then it visits part of the fortifications in the north, follows part of the ancient street and turns south. It follows the late antique/ medieval baths or residential building with baths, reaches the temple and then Route 1. It takes 1 hour 53 minutes; this is partly due to absence of a walking path and the difficulty of terrain. When new paths are created the route will take much shorter. Route 3: It starts from the path leading to the stadium of Route 1 and goes around it. It takes 16 minutes to reach the sphendone. Thus a round-trip will take minutes. Route 4: On Plan 1 this route appears to zigzag due to a lack of walking paths and the presence of bushes. When a new path is created, the route will be shorter. The route starts from north of the two-storey shops (?) and visits the southwest quarter of the city where most of the visible remains date to late Antiquity. It takes 1 hour 24 minutes to reach the last building. Route 5: It starts on the asphalt road passing by the small baths and reaches a complex to the southwest, which was first used as a monumental tomb and then for other purposes. It takes 25 minutes. 128

6 Res. 3 İskele mevkii, keramik buluntuları Fig. 3 İskele mevkii, pottery finds Res. 4 Büklüce, Korinth başlık Fig. 4 Büklüce, Corinthian capital şekilde ulaşılmasındandır. Yeni patika oluşturulduğunda bu rota çok daha kısa sürecektir. En son yapıya ulaşma 1 saat 24 dakika sürmüştür. Rota 5: Küçük Hamam binasının yanından geçen modern asfalt yoldan başlayarak Küçük Hamam binasının güney batısında bulunan önceleri anıtsal mezar ve daha sonraki dönemlerde başka amaçla kullanılan bir yapı kompleksine ulaşır ve 25 dakika sürer. Rota 6: Kuzey kapısından başlayıp bugünkü Camili köyde bulunan su kemerlerinin bir kısmını ve yine bu alandaki bir Geç Antik-Ortaçağ yapısını da içine alan bir güzergahtır. 38 dakika sürmüştür. Aspendos Deniz Limanı (?) Araştırmaları 2009 yılındaki arkeolojik ve jeofizik araştırmalarımızda Aspendos nehir limanının yeri bulunmuştu. Ancak deniz kenarında olması gereken bir diğer deniz limanı yeri hakkında henüz çalışmalara başlanmamıştı. Aspendos teritoryum araştırmaları çerçevesinde deniz limanı olduğu düşünülen iki alan gezilerek ön incelemeleri yapılmıştır. Bunlardan biri bugünkü Köprüçay ın tam denize döküldüğü alanda nehrin doğusunda kalan düzlükte yer almaktadır (Res. 2). İskele mevkii isimli bu alan gezilmiş ve çok sayıda keramik buluntularına, bazı işlenmiş bloklara rastlanmıştır (Res. 3). Ancak en önemlisi burada çeşitli alanlarda kaçak kazılar yapıldığıdır. Kazılan çukurların bazılarında yer yer taş ve sıvalı duvarlar görülmektedir. İleriki yıllarda bu düzlükte ve kıyıda gerçekleştirilecek jeofizik yüzey araştırmaları daha kesin sonuçları ortaya çıkaracaktır diye ümit etmekteyiz. Route 6: The route starts from the north gate and visits the aqueducts and siphon system in Camili köy and a structure of late Antiquity/Middle Ages. It takes 38 minutes. Surveys for the Sea Harbour (?) of Aspendos Archaeological and geophysical surveys in 2009 led to the discovery of the river harbour s location. However, investigation for the location of a harbour on the seaside had not started. Two areas where the sea harbour may have been located were explored within the surveys in the territory of Aspendos (Plan 4). One of these two areas is the flat area east of where the Köprüçay flows into the sea (Fig. 2). This area known as İskele Mevkii was explored, and potsherds and some worked blocks were noted (Fig. 3). However, the most significant point here was that illicit digs were noted. In addition to potsherds, glass and bronze fragments were also observed in the illicitly dug pits. Bronze fragments include broken nails as well as a bronze pin or needle. Some pits contain stone and plastered walls. Extant remains in this area point to the Roman period and late Antiquity, but there may be remains of earlier periods. It may even be the case that we are encountering the remains of a settlement of the Roman period and late Antiquity, which may have developed around the sea harbour. We hope that geophysical surveys to be conducted in this flat area and the coastline will yield sharper results. The other possible location of the sea harbour lies to the west of Büklüce where the Köprüçay makes sharp curves. During the exploration in this area called Ada locate, it was seen to be necessary to explore the other 129

7 Deniz limanı olarak düşünülen bir başka alan Büklüce nin batısına rastlayan bir alanda ve Köprüçay ın kesin kavisli dönüşler gösterdiği bir kesimdir. Ada mevkii denilen bu alanda gezi esnasında suyun diğer tarafına da bakılması gerekliliği anlaşılmış, ancak zaman azlığından bir sonraki seneye bırakılmıştır. Nehrin gezilen doğu tarafındaki arazide yapı ihtiva eden kalıntılara rastlanmamıştır. Büklüce Büklüce de 52/B kapı nolu Süleyman Çınar ın evinde yapı malzemesi olarak kullanılmış bazı süslü eski bloklara rastlanmıştır. Bunlar arasında Attik-İon sütun kaidesinden başka biri Roma diğeri daha geç ve olasılıkla Geç Antik Dönem e ait iki adet Korinth başlık görülmüştür (Res. 4). Bir diğer gezilen alan Büklüce den dönüşte yol üzerinde yer alan yan yana iki tepedir. Modern yol tepeyi aşağı yamacından ikiye ayırmıştır. Tepelerin höyük olabileceği düşünüldüğünden gezilmeye değer görülmüştür. Tepelerdeki yürüyüşler esnasında bazı keramik parçaları bulunmuşsa da bu alanda erken dönemlere tarihli bir yerleşme olabileceğini kanıtlar nitelikte değildir. Çakış Köprüçay ın doğusunda bulunan Çakış köyünün kuzey doğusunda, Gebekaya nın güneyinde yer alan Kale Tepe isimli kayalık tepeye çıkılmıştır (Plan 3). En tepedeki birkaç duvar kalıntısı olasılıkla gözetleme kulesi olarak kullanılmış bir mekâna aittir. side of the river. However, time was running short so it was postponed to the next campaign. Exploration on the east bank has not brought any remains to our attention. Büklüce Some decorated ancient blocks were noted embedded in the house walls of Süleyman Çınar at no. 52/B in Büklüce. These include an Attic-Ionic column base and two Corinthian capitals, one of the Roman period and the other later, possibly of late Antiquity (Fig. 4). Another area we explored was the two hills by the road coming from Büklüce. The modern road cut the edges of the hill into two. As these hills could be höyüks, we decided to explore them. The small number of potsherds noted on these hills are not sufficient to claim the presence of early settlements. Indeed some potsherds are of modern times. Çakış We climbed up another hill called Kale Tepe south of Gebekaya, which had been explored in the previous campaign. It is northeast of Çakış village on the east bank of the Köprüçay (Plan 3). On the very top are a few wall remains, which may have belonged to a former watchtower. Only a few potsherds were noted on the way uphill. 130