MİKROBİYOLOJİK ÖRNEK ALIMI VE LABORATUVARA TRANSPORTU. Uzm.Dr.Esra Polat Mikrobiyoloji Laboratuvarı

Transkript

1 MİKROBİYOLOJİK ÖRNEK ALIMI VE LABORATUVARA TRANSPORTU Uzm.Dr.Esra Polat Mikrobiyoloji Laboratuvarı

2 DOĞRU TANI: Doğru yerden ve doğru zamanda alınmış örnek Laboratuvara doğru şekilde transfer

3 ÖRNEKLERİN SEÇİMİ VE TOPLANMASI SUNUM PLANI KAN ÖRNEKLERI(SERUM, PLAZMA,TAM KAN) İDRAR ÖRNEKLERI.(TİT) BAKTERİYOLOJİK ÖRNEKLER.

4 Kan alma standart koşullar altında gerçekleştirilmelidir Sabah 7.00 ve 9.00 saatleri arasında kan alma Son 3 günde ağır fiziksel aktivite olmaması Kan almadan birkaç gün öncesine kadar alkol alınmaması (özellikle son 24 saat içinde) Test icin kan vermeye gelmeden önceki gece saat 22:00 den sonra su hariç hiçbir şey yenilip içilmemesi önerilir. (Açlık süresi 16 saatten uzun olmamalıdır) Kan almadan önce hastaya 10 dakika rahatlaması için zaman verme

5 Kan almadan önce aşağıdaki malzemeleri hazır bulundurunuz: Deri dezenfeksiyonu: %70'lik alkol (izopropil alkol, etanol) veya %10'luk povidon iyot, swablar, gazlı pedler, yara bandı. Tek kullanımlık lateks veya vinil eldivenler Turnike, adaptör, iğne uçları veya enjektör. Etiketler ve kalem

6 VENÖZ KAN ALINMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Kan alma işleminden önce ellerinizi iyice yıkayınız. Hastanın kimliğini doğrulayın Hasta rahatça oturtulmalı ve en az 15 dk. Rahat bir pozisyonda bulunmalıdır. Kol omuz hizasında düz tutulmalıdır.

7 VENÖZ KAN ALINMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Büyük yaralı veya hematomlu koldan, mastektomili kadınlarda memenin alındığı taraftaki koldan kan alınmamalıdır. Diğer bir ven bölgesi mevcut değilse numune hematomun alt kısmından alınabilir.. Hastadan ne kadar hacimde kan alınacağı belirlenmeli, istenilen testler için uygun sayıda ve türde tüp ve uygun iğne seçilmelidir. En sık kullanılan iğneler G numaralı iğnelerdir

8 VENÖZ KAN ALINMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Kan alınacak bölgenin çevresi %70 lik alkollü gazlı bezle, dairesel hareketlerle ve kan alma bölgesinden dışa doğru temizlenmelidir. Derinin kendi kendine kuruması beklenmelidir. Kan alma bölgesinin cm üzerinden turnike uygulanır. Turnikenin uzun süre tutulması kanın bileşimini belirgin değiştirir. 8

9 VENÖZ KAN ALINMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Damara girme ve kan alma kola turnike bağlandıktan sonra 1 dakika içinde tamamlanmalıdır. Eğer yeniden kan almanız gerekirse diğer kol kullanılmalıdır. Kola uzun süre turnike uygulanması sonucu protein konsantrasyonunda, proteine bağlı ve hücresel komponentlerde artışa sebep olabilir.

10 VENÖZ KAN ALINMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Hastaya I.V infüzyon yapılıyorsa infüzyona 5 dk. ara verilmeli ve diğer koldan kan alınmalıdır. Kan alma tüplerine şu sırayla kan almaya özen gösteriniz. Önce katkı maddesiz kırmızı yada sarı kapaklı düz tüplere Sonra sitrat içeren mavi kapaklı koagülasyon tüplerine Sonra sıra ile kırmızı yada sarı kapaklı jelli düz tüpler Yeşil kapaklı heparinli tüpler, mor kapaklı hemogram tüplere kan alınız

11 VENÖZ KAN ALINMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Enjektöre alınmış kanı, hemoliz olmaması için, iğneyi enjektörden çıkardıktan sonra, tüp kapağı açılarak hazırlanmış tüplere yavaşça ve tüp kenarından kaydırarak dikkatli bir şekilde aktarın.

12 Kan aldıktan sonra; Tüplerin ağzını sıkıca kapatın, tüplerin içinde katkı maddesi veya antikoagulan varsa tüpleri yavaşça 5-7 kez alt üst ederek karıştırın Serumları ayırmadan önce kırmızı yada sarı kapaklı tüpleri tercihen dik pozisyonda dakika süreyle (45 dakikayı geçmemeli) pıhtılaşmaya bırakın Vakumlu tüplerin üzerine hastanın barkodu kanı alacak personel tarafından yapıştırılır

13 Alınan muayene maddesi üzerindeki etikette ve laboratuvar istek belgesinde hastanın : Soyadı Adı Yaş ve cinsiyeti Hastayı belirleyecek bir protokol numarası, Numunenin ne olduğu, Tarih, saat Örneği alan doktorun adı ve kliniği yazılmalıdır Hastane içinden gönderilen örnekler mutlaka barkod etiketli olmalıdır.

14 NUMUNE ETİKETLENMESİ Barkodlar tüplerin boyuna paralel olacak şekilde etiketlenir. Barkodlar tüplerin üzerindeki mevcut etiketin üzerine etiketlenmelidir. Tüplerin üzerinde bulunan numune alma çizgileri kapatılmamalıdır.

15 Hemolitik, lipemik ve ikterik numuneler Anlamlı derecede hemoliz yada lipemi görünen numuneler belli parametrelerin analizi için kullanılmamalıdır. İkterik numuneler analiz edilirler. Serumda hemoglobin konsantrasyonu 20 mg/dl'nin üzerinde olursa hemoliz olduğu gözle anlaşılır. Özellikle K ve Mg olmak üzere Aldolaz, Asit Fosfataz, LDH enzimleri ile Fosfor serum seviyesi yükselir.

16 Hemolize sebep olan durumlar aşağıdaki gibidir, bunlardan kaçınınız!!! Yoğun turnike uygulanması Sallama Enjektöre hızlı çekiş, karıştırma ve enjektörden tüpe hızlı bir şekilde boşaltma Soğutma yada ısıtma Tamamlanmamış santrifüj Serum ayrılması için tam kan olarak uzun süre bekletme ( 2 saatten fazla ) Hematomlu bölgeden kan alınması Kan alma bölgesinin kuru olmaması

17 Serum Örnekleri Tüp: Sarı kapaklı plastik jelli tüp Jelli tüpler 5 ml kan örneği ile tamamen doldurulmalıdır. Birden fazla test istenmesi halinde 4-5 ml serum yeterlidir. (Bu miktar yaklaşık 10 ml kan örneğinden sağlanabilir).. Kanın tüpün çeperindeki silika partikülleri ile iyice temas etmesi için 5-6 kez yavaşça altüst edilmelidir; tüp kesinlikle çalkalanmamalıdır! Kanın pıhtılaşması için dk. tüp dik pozisyonda bekletilir sonra rpm' de 10 dakika santrifüj edilir.

18 EDTA'lı tam kan Mor kapaklı cam K3EDTA tüp CBC, kan yaymaları, Hb elektroforezi, Kan alımı esnasında kanın işaretli çizgiye kadar doldurulmasına dikkat edilmelidir. Tüplerin içerisinde pıhtı oluşmaması için kan alınır alınmaz tüp 5-6 kez yavaşca alt üst edilerek karıştırılır. Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır. Tüpün içerisinde pıhtı oluşmuş ise yeniden örnek alınmalıdır! Hacmi 10 ml olan EDTA lı tüpler mikrobiyoloji moleküler tanı laboratuvarı na gönderilecek numuneler için kullanılmaktadır. PCR(HBVDNA, HCVRNA) vb

19 İdrar Numune Alma Orta-akım idrarı: Bir miktar dışarı yapıldıktan sonra steril kaplara alınır. Mikrobiyolojik testler için alınacaksa özellikle sabah ilk yapılan idrarın orta kısmı alınmalıdır. Spot idrar: Günün herhangi bir saatinde alınan idrardır. Sabah ilk veya ikinci idrarın orta kısmının alınması tercih edilir. Mikroskopik inceleme, protein miktarı ve gebelik için özellikle sabah idrarı daha konsantre olduğu için tercih edilmelidir. İdrar numunelerinde, materyal kabul işleminin daha kolay yapılabilmesi ve örnek bulaşının önüne geçilmesi için çift barkod bastırılmalıdır

20 BAKTERİYOLOJİK ÖRNEK ALIMI Etiketleme; İstenen testlerin düzenli bir şekilde işleme alınması için gerekli bilgilerin alınması oldukça önemlidir. Hastanın adı-soyadı Örneğin kaynağı veya alınma bölgesi Tarih Örneğin tür İstenen test Toplama zamanı; Balgam, idrar, gaita vb örnekleri sabah alınan ilk örnekler olmalı ve aynı gün laboratuvara gönderilmelidir.

21 Kan kültürü Kan örneklerini mümkünse tedaviye başlamadan önce almalıdır. Antibiyotik kullanıyor ise son dozdan en uzak zamanda yeni doz verilmeden hemen önce alınmalıdır. Hastalığın başlangıcında dk arayla iki veya üç set alınmalı; 48 saat sonra üreme olmazsa tekrarlanmalıdır. En uygun olanı ateş pik yapmadan 30 dk önce kan kültürü için kan alınmasıdır. Kateter kaynaklı sepsis düşünülmedikçe kateterden kan kültürü alınmaz. Hematolojik, biyokimyasal ve benzeri tetkikler alınırken kan kültür örneği alınmaz.

22 Yetişkinler için her sette ml kan alınır. Çocuklarda ise 1-2 ml yeterlidir Kan örneği şişeye enjekte edildikten sonra kanın pıhtılaşmaması ve besiyeri ile karışması için şişe birkaç kez hafifçe çalkalanır. 2 saat oda ısısında bekletilebilir. Zorunlu hallerde 24 saate kadar oda ısısında bekleyebilir. Kan alınan set kesinlikle buzdolabına konmaz

23 VÜCUT SIVI ÖRNEKLERİ 1.BOS Steril şartlarda çalışılır. Bölge batikon ile dezenfekte edilir. Lomber ponksiyonla alınan örnek steril vidalı kapaklı tüplerde acilen laboratuvara gönderilir. 3 tüpe alınır. Hematolojik, biyokimyasal, mikrobiyolojik incelemeler. En bulanık tüp mikrobiyolojik inceleme için gönderilmelidir. Eğer örnek tek tüpe alınabilmişse öncelikle Mikrobiyoloji Laboratuvarına gönderilir BOS örnekleri laboratuara 15 dakika içinde ulaşmalıdır. Bakteriyel inceleme örnekleri kesinlikle buzdolabında bekletilmez.

24 Asit, Safra, Perikard, Plevra ve Sinoviyal Sıvılar Örnek perkütan iğne aspirasyonu veya cerrahi ile alınır. Derhal laboratuvara gönderilir, mümkün olduğu kadar çok sıvı alınmalıdır. Sıvıya batırılmış swap örneği kesinlikle gönderilmez. Örnekler steril kapaklı bir tüpe 1 ml veya daha fazla alınmalıdır. 15 dakikaya kadar oda ısısında bekletilebilir

25 İdrar Örnekleri - Kadınlarda genital bölgeyi önden arkaya doğru, erkeklerde penis su ve sabun ile temizlenir - Islak gazlı bez ile bölge durulanır. - İdrarın ilk birkaç mililitresini dışarı yaptıktan sonra, işemeyi durdurmadan orta akım bölümü steril özel idrar kabına alınır. - Steril kabın kapağı hızla kapatılır

26 İdrar Örnekleri İdrar alındıktan sonra en geç yarım saat içinde laboratuvara taşınmalıdır. Buna olanak yoksa, idrar örneği +4 C de buzdolabına koyulmalıdır

27 İdrar Örnekleri (Daimi sonda takılmış hastalardan örnek toplama) - Sondanın üretraya yakın bölümü %70 lik alkol ile temizlenir ve klemplenir - Aseptik koşullarda enjektör ile 5-10ml idrar çekilir - İdrar steril kaba aktarılır. - Örnek asla idrar torbasından alınmamalıdır

28 YARA-ABSE Açık lezyonlarda; - % 70 alkol ile yara çevresindeki deri silinir kuruması beklenir - < 2 saat, oda ısısında saklanabilir - Transport besiyerinde; < 24 saat, oda ısısnda saklanabilir

29 Derin yaralar veya apseler Steril şartlarda çalışılır Apse yüzeyi steril tuzlu su veya %70 alkol ile silinir (eksuda uzaklaştırılır) Açık apse ise; mümkünse aspirasyon yapılır veya derin sürüntü örneği alınır. Eküvyon transport tüplerinde laboratuvara gönderilir. Kapalı apse ise; aspirasyon yapılır, steril kapaklı tüpe alınarak laboratuvara gönderilir

30 BOĞAZ Dil basacağı ile dil aşağıya doğru bastırılır Eküvyon ile boğazın arka kısmı, tonsiller ve posterior farenks üzerindeki alandan örnek alınır Eküvyon ağızdan dışarı çıkarılırken dil, yanak, damak, diş ve diş etlerine dokunulmaz Tükürük ile kontaminasyonu mümkün olduğunca önlenmelidir.

31 Burun sürüntü örneği: Steril Eküvyonlu çubuk burun deliklerinden yaklaşık 2.5 cm kadar içeri sokulur Nazal mukozaya kuvvetlice sürterek çeviri Örnek bir saat içerisinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Buzdolabunda örnek bekletilmez Transport besiyerinde; < 24 saat, oda ısısında saklanabilir

32 Kulak Örnekleri Dış Kulak Sürüntü Örneği: Dış kulak yolu enfeksiyonu düşünüldüğünde alınır. Eküvyonla dış kulak yoluna girilir, eküvyon döndürülerek örnek alınır, trasnport besiyeri içine batırılıp laboratuvara gönderilir. Otitis mediada eküvyonla alınan sürüntü mikrobiyolojik inceleme için uygun örnek değildir. Otitis Eksternada alınan örnek 2 saate oda ısısında bekletilebilir. 24 saate kadar buzdolabında saklanabilir. Otitis mediada örnek timpanosentez ile alınmalıdır. Timpanosentez komplike tedaviye cevap vermeyen kronik otitli olgularda ve küçük çocuklarda yapılmalıdır. Eğer kulak zarı perfore ise steril kulak spekulumu kullanılarak ince eküvyon ile örnek alınabilir. Otitis mediada alınan örnekler steril tüp swap transport sistemi. konur. 2 saat oda ısısında bekletilebilir. 24 saate kadar oda ısısında saklanabilir. Buzdolabında saklanmamalıdır.

33 Balgam Hastaya tükürük ile balgam arasındaki farkı anlatılır Varsa diş protezlerini çıkartılır, su ile ağzını çalkalaması söylenir Derin bir öksürüğü takiben tek seferde balgam çıkarması söylenir Steril kültür kabına, kapağının da sterilliğine dikkat edilerek alınmalıdır. Sabah ilk balgamın verilmesi anlamlıdır. < 2 saat, oda ısısında saklanabilir < 24 saat, 4 o C derece de saklanabilir

34 Trakeal Aspirat/Bronkoalveolar Yıkama Aspirat veya yıkama sıvısını steril kaba koyulur. Fırça serum fizyolojik içeren steril kaba koyulur. < 2 saat, oda ısısında saklanabilir < 24 saat, 4ºC derecede saklanabilir

35 DIŞKI Enterit tanısında kullanılan materyaldir. Dışkı; Direkt mikroskobik olarak(dışkıda Parazit İncelemesi) -Gram ile veya aranan mikroorganizmanın özelliğine göre diğer boyalarla boyanarak, -Kültür yapılarak incelenir. En sık görülen bakteriyel patojenler Shigella, Salmonella, Campylobacter dir.

36 Dışkı örnekleri Kapaklı özel taşıma kaplarına alınır. Doğrudan temiz ve kuru bir gaita toplama kabına gaita yapılması sağlanır, gaita tuvaletten kaba aktarılmaz. En fazla yarım saat içinde Labaratuvara getirilmelidir.

37 Beni Dinlediğiniz İçin Teşekkür Ederim