FETHiYE YÖRESi ORMANLARlNDA Y ANGINLARlN GÖZETLENMESi VE YANGlN SÖNDÜRME EKiPLERiNiN PLANLANMASI

Transkript

1 187 FETHiYE YÖRESi ORMANLARlNDA Y ANGINLARlN GÖZETLENMESi VE YANGlN SÖNDÜRME EKiPLERiNiN PLANLANMASI OBSERV ATION DES INCENDIES, DANS LA FORETS DE LA REGION DE FETHIYE ET L'ORGANISATION DES EQUIPES RESPONSABLE DE L 'INCENDIE Dr. Mehmet YÜCEL ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜGÜ Teknik Bülten Serisi No: 187

2 ERTEM MATBAACILIK Olgunlar Sok Tel: ANKARA

3 ÖNSÖZ "FETHİYE MINTlKASI ORMANLARlNDA Y ANGINLARlN GöZETiMi İLE Y ANGIN SöNDüRME EKiPLERİNİN PLANLANMASI" konulu bu çalışma İstanbul üniversitesi Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü Orman Entomolojisi ve Koruma Ana Bilim Dalı'ndan Doktora çalışması olarak alınmış ve Ankara Ormancılık Araştırma Enstitüsünde yılları arasında tamamlanmıştır. Çalışmalarım sonrasında değerli teşvik ve yardımlarını gördüğüm kıymetli Hocam Sayın Prof. Dr. Hasan ÇANAKCIOGLU ve Sayın Doç. Dr. Torul MOL'a teşekkürlerimi bir borç bilirim. Araştırmalarım esnasında bana yardımcı olan Ormancılık Araştırma Enstitüsü yöneticileri, Bölüm Başkanı, Teknik ve Tali Elemanları ile yardımlarını gördüğüm Ormancılık Araştırma Enstitüsü Amenajman Bölümü Başkanı Sayın Nejat GİRA Y ve Orman Genel Müdürlüğü Ağaçlandırma ve Silvikültür Dairesi Başkanlığı Toprak Muhafaza ve Mera Islahı Şube Müdürü Sayın Turgut ÇELİKKOL'a teşekkür ederim. "Ayrıca arazi çalışmaları sırasında yardımlarını esirgemeyen Muğla Orman Bölge Müdürlüğü ve Fethiye Orman İşletmesi mensupları ile çalışmalara ait haritaların hazırlanması ve daktilo edilmesinde yardımlarını gördüğüm Orman İdaresi ve Planlama Daire Başkanlığı ile Harita ve Fotoğrametri Müdürlüğü elemaniarına ayrı ayrı teşekkür ederim. Ankara Mehmet YüCEL

4 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... 3 ı.' GİRİŞ MATERYAL ve YÖNTEM Materyal Yöntem Yangına hassas alanların tespiti Sabit yangın gözetierne noktalarının tespiti.... ı O Mevcut bilgilerin haritaya işlenmesi.... ı o Mevcut sabit yangın gözetierne noktalanndan görülebilen -görülemeyen alanların baritatara işlenmesi ı ı Yeni sabit gözetierne noktalarının tespiti Yangın söndürme ekip yerlerinin tespiti... ı Sabit yangın söndürme ekip merkezlerinin tespiti Seyyar yangın söndürme ekip yerlerinin tespiti BULGULAR 3.1. Fethiye Orman İşletmesinin orman durumu Fethiye Orman İşletmesinin yangın durumu Geçmişin yangın verileri.... ı Fethiye Orman İşletmesinin yangına hassas alanian Fethiye ınıntıkası ormanlarının Milli Ekonomideki yeri Sabit yangın gözetierne noktalannın planlanması Mevcut sabit yangın gözetierne noktalarının irdelenmesi Yeni sabit yangın gözetierne noktalarının tespiti Tüm sabit gözetierne noktalarının irdelenmesi Yangın söndürme ekip merkezlerinin planlanması Sı. Sabit yangın söndürme ekip merkezlerinin planlanması ve sorumluluk alanları Sabit yangın söndürme ekip merkezlerinin planlanması Sabit yangın söndürme ekiplerinin sorumluluk alanları Seyyar yangın söndürme ekip yerlerinin planlaması ve sorumluluk alanları Seyyar yangın söndürme ekip merkezlerinin planlanması Seyyar yangın söndürme ekip merkezlerinin sorumluluk alanları....48

5 4. TARTIŞMA VE ÖNERiLER Planlamalarda uygulanan yöntemler Fethiye Orman İşletmesinde yangın - yanıcı madde ilişkileri Geçmiş yangınlann planlamaya katkısı Yangına hassaslık derecelerine göre işletme alanının sınıflandırılmasındaki güçlükler Her orman yöresinin iki noktadan görülebilirliği Sabit yangın söndürme ekip merkezlerinin etkinliği Öneriler ÖZET RESUME KA YNAKÇA... 58

6 1. GİRİŞ insan emeği ve doğal olarak uzun yıllar sonunda meydana gelmiş, insan için maddi yönden olduğu kadar dinlenme, eğlenme ve sağlık yönünden de pekçok yararları olan ormanlar, bir yangın sonucu büyük zarar görmektedirler. Orman yangınları, insan eliyle ve yıldırım gibi doğal olaylar sonucu çıkn;ıaktadır. Orman Genel Müdürlüğü Orman Koruma ve Yangınla Mücadele Dairesi'nin yılları arası istatistiklerine göre, ülkemizde çıkan orman yangınlarının % 98.8'i ne insanların sebep olduğu anlaşılmaktadır. Orman Genel Müdürlüğü yılları arası yangın istatistikleri incelendiğinde, bu süre içinde yılda ortalama adet yangın çıktığı ve bunun yılda ortalama hektar orman alanını yaktığı anlaşılmaktadır. Bu yangınların adet olarak %73.8' inin ve alan olarak% 77.1 'inin Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgelerine ait olması Akdeniz ikliminin etkin olduğu adı geçen üç bölgede insan müdahalesinin de etkinliğini vurgulamaktadır. USLU (1947), Orman yangınlarında doğal ve yapay faktörler, yangın türleri ve yangın sebepleri üzerinde, durmaktadır. Yangınların önlenmesi için alınacak tedbirleri yasal, teknik ve idari olarak ayırmaktadır. Yine USLU (1951), teknik tedbirler içerisinde yangın alanlarının sınıflandırılması gözetleme, haberleşme, yangın koruma yolları ve yangına ulaşım sürelerinin planlanması gerektiğini vurgulamaktadır. ERDEM (1958), Türkiye'de orman yangınlarının önemi üzerinde durmakta, alınması gerekli teknik ve idari tedbirleri belirtmektedir. CASAMAJOR ve ÇANAKCIOGLU (1961), Orman yangınlarının önlenmesi için alınması gerekli tedbirleri; önleyici tedbirler, söndürmeden önceki tedbirler ve söndürme olmak üzere üçe ayırmaktadırlar. BAŞ (1965 ve 1977), Akdeniz yöresinde Haziran - Ekim arasını orman yangınları açısından tehlikeli süre olarak bildirmekte ve Türkiye Yangın istatistikleri hakkında bilgi vermektedir. TOKMANOGLU (1975), yangın çıkma olasılığının geçmiş orman yangınlarından yararlanılarak bulunabileceğine işaret etmektedir. SHARU (1982), Ürdün'de çıkan orman yangınları ile yangınların önlenmesi için jerash ve Ajlun bölgelerindeki yangın gözetierne noktalarının planlanmasını örnekleriyle anlatmaktadır. ERDOGAN ( ), orman yangınları ve bunların önlenmesi için alınması gerekli tedbirler, yangın yolları ve şeritleri hakkında detaylı bilgiler vermektedir. ACA TAY (1961), yılları arasında ülkemizde çıkan yangın istatistiklerini vererek, yangın istatistiklerinin düzenlenmesinde dikkat edilecek hususlara değinmektedir. ÇANAKCIOGLU ( ), orman yangınları ile ilgili çeşitli konulara değinmekte ve özellikle orman yangınları hakkında kapsamlı bilgiler vermektedir. KÜÇÜKOS MANOGLU (1985)'da Türkiye ormanlarında çıkan yangınların sınıflandırılması ile büyük yangınların çıkma ve gelişme nedenleri üzerinde durmaktadır. 7

7 Bugüne kadar gerek Türkiye'de gerekse diğer ülkelerde araştırma konumuz üzerinde yapılan tüm çalışmalar dikkate alınarak hazırlanan bu çalışma ile Türkiye'de bir mıntıkanın sabit yangın gözetierne noktaları ile yangın söndürme ekip yerlerinin tespiti planlamaya çalışılmıştır. Bu çalışma uygulandığında, bunun adı geçen mıntıka için yararlı olacağı kanısındayım. 2. MATERYAL VE YöNTEM Konunun aydıntatılması için Fethiye Orman işletmesi orman haritaları, yöreye ait eşyükselti eğri li değişik ebatlarda ki haritalar ve arazi üzerinde çalışmalar yapılmı~+.,.. Mevcut yangın gözetierne noktaları ile yeni saptanacak yangın gözetierne noktaları ve bunların gördüğü - göremediği alanlar meydana çıkarılmıştır. Geçmiş yangın istatistiklerinden yararlanılarak işletme alanı, bölge ve seri düzeyinde hassaslık derecelerine ayrılmış ve bu ayrılan kısımlar işletme haritası üzerinde gösterilmiştir. Bölge ve seriler itibariyle yangına hassaslık dereceleri ortaya konduktan sonra, yangınlara belirli sürelerde ulaşılabilmesi için yangın koruma ekip merkezlerinin yerleri belirlenmiş ve bu merkezlerden yangınlara ulaşma süreleri denemelerle tespit edilerek bir ulaşım süreleri haritası oluşturulmuştur. Ayrıca yeterli sürelerde ulaşılamayan hassas alanlar için seyyar yangın söndürme ekip merkezleri tespit edilmiştir Materyal Çalışmamızda üzerinde 1 O m yüksekliklerden geçen eşyükselti eğri li 1/ ölçekli ve üzerinde 50 m yükseklik farkı ile geçen eşyükselti eğrisi bulunan 1/100 OOO'Iik haritalardan yararlanılmıştır. Ayrıca, Orman Yol Gurup Müdürlükleri'nce orijinallerinden kopye edilmiş ve üzerlerinde 50 m'de bir geçen eşyükselti eğrisi ve orman yolları bulunan 1/ ölçekli yol haritaları ile Orman Genel Müdürlüğü Harita ve Fotogrametri Müdürlüğü'nce hazırlanmış olan 1/ ölçekli orman haritaları kullanılmıştır. Sabit gözetierne noktalarından görülebilen - görülemeyen alanları ortaya çıkarmak için 1/ ölçekli ve üzerinde 50 m'de bir eşyükselti eğrileri bulunan haritalar kullanılmıştır. Ayrıca, Orman Genel Müdürlüğü Harita ve Fotogrametri Müdürlüğü'nün hazırladığı 1/ ölçekli orman haritalarından yararlanılarak iyi ormanlar, bozuk ormanlar ve maki alanları tespit edilmiştir. Kesitierin çıkarılmasında kullanılmak üzere daire şeklinde ve 50 cm yarıçaplı aydıngerler hazırlanmıştır. Bu aydıngerin merkezinden 16 grad aralıklarla 25 adet doğru çizilmiş ve bunlara 1 'den 25'e kadar numara verilmiştir. Buna ek olarak kesit çıkarmada kullanılmak üzere 4 cm eninde ve 50 cm uzunluğunda aydıngerler kesilerek hazırlanmıştır. Şablon şeklinde hazırlanan bu aydınger parçaları kesit çıkarma sırasında çalışmaların daha basit ve seri olarak yapılmasını sağlamıştır. Ayrıca, kesitierin çiziminde milimetrik aydıngerlerden yararlanı 1 m ış tır. 8

8 Haritalar üzerindeki alanların ölçülmesinde Planimetre ve noktalı şeffaf şablonlar kullanılmıştır. Elde edilen bu haritaların Orman Genel Müdürlüğü Harita ve Fotogrametri Müdürlüğü'nde filmleri alınmış ve bu filmlerden yararlanılmak suretiyle istenilen boyutlarda haritalar elde edilmiştir. Yangın söndürme ekip merkezlerinden bu merkezin koruma alanı içerisindeki çeşitli noktalara ulaşım sürelerinin bulunmasında motorlu araç olarak arazili pikaplar kullanılmıştır Yöntem Yörede çıkan yangınlara ait istatistiklerden yararlanılarak yangına hassas alanlar tespit edilmiştir. Mevcut yangın gözedeme noktalarından başka, yeni önerilecek gözetlerne noktaları ve bu noktaların kesit çıkarma yöntemi ile gördüğü alanlar ve görme dereceleri ortaya konmuştur. Bölgeler ve Seriler itibariyle yangına duyarlılık dereceleri bulunmuştur. Buna göre de, sabit yangın söndürme ekip merkezlerinin kurulacağı yerler belirlenmiştir. Sabit yangın söndürme ekip merkezlerinin koruma alanları içerisinde ve bu merkezlerden öngörülen süre içerisinde çıkacak yangına ulaşılamayan yerlerde, seyyar yangın söndürme ekip merkezlerinin kurulacağı yerler tespit edilmiştir Yangına hassas alaniann tespiti Yangına hassaslık derecesi, birim alandaki yangın sayısının artması yada azalması ile yanan alana göre değişiklik göstermektedir. Bilindiği üzere, birim alanda çıkan yıllık yangın sayısı ve yanan alan arttıkça yangına hassaslık artmakta, azaldıkça düşmektedir. Ancak, bunun için bir kriter ortaya konması gerekmektedir. idari birimler ele alındığında, işletme Müdürlüğü, Bölge Şefliği, Orman Serileri ve Bölmeleri alan olarak birbirinden farklı büyüklüklerde bulunmaktadır. Son yıllarda Amenajman Planlarında bölme alanlarının ha arasında olması ve bunu geçmemesi için çalışmalar yapılmasına rağmen bu konuya henüz açıklık getirilernem iştir. Daha önceki Amenajman Planlarında ise, zaman zaman hem bölme sınırları, hem de bölme numaraları değiştiğinden idari birimler için tam bir değerlendirme yapılamamıştır. Bunun için bölge veya seri bazında 100 ha alanda yılda çıkan yangın sayısına göre hassaslık derecesi bulunmuştur. Bir bölgede belli bir zaman periyodunda çıkan yangın sayısı o periyottaki yılların sayısına bölünerek ortalama yıllık yangın sayısı bulunur. Bulunan değer 1 OO'Ie çarpılıp bölgenin ormanlık alanına bölündüğünde ortaya çıkan sabit rakam 100 ha'daki ortalama yıllık yangın sayısını verir. Bu değer aynı tehlike dereceleri için eşit çıkacak bir sabitedir Bulunan en yüksek değer en hassas bölgeyi gösterir. Daha küçük değerler, yangına karşı daha az hassas olan bölgelerdir. Böylece bölgeler hassaslık derecelerine göre sıralanabilir. Çalışmamızda Kemer Orman Bölgesi değeri ile en hassas, Seki Orman Bölgesi değeri ile yangına en az hassas olan bölgeleri temsil etmişlerdir. 9

9 Aynı yöntemle serilerin hassaslık derecesi saptanmıştır. Bunun için, örneğin 29 yılda çıkan yangın sayısı 29'a bölünerek bir yılda seride çıkan yıllık ortalama yangın sayısı hesap edilmiştir. Bu sayı 100 ile çarpılıp serinin ormanlık alanına bölünerek bulunan değer seri bazında 100 ha'da bir yılda çıkan yangın sayısını gösterir. Böylece seriler yangına en hassas olanından en az hassas olanına doğru sıralanmıştır. Örneğimizde sayısı ile Akdağ - Dikencik Orman Serisi en hassas, Elbisdağı Orman Serisi ise değeri ile en az hassas olan orman serisini oluşturmuştur. 100 hektar için bulunan değer, hem Bölge Şefliği, hem de seri düzeyinde yapılmıştır. Her ikisinde de birbirine yakın sonuçlar bulunmuştur. Bulunan sonuçlar beş hassaslık (duyarlık) derecesine ayrılmıştır. Ayrıca her bir hassaslık derecesinin aldığı sabit değer bulunmuştur. Yangın açısından ormanlar, 100 ha'lık ormaniık alanda çıkan yıllık yangın adedi ne göre beş sınıfa ayrılmıştır. Bu sınıflamada en az tehlikeli alanlar ,0024, az tehlikeli alanlar , orta derece tehlikeli alanlar çok tehlikeli alanlar en çok tehlikeli alanlar ise ve daha fazla sabit rakamları arasında bulunmaktadır. Bu hesaplama ister bölme, ister seri, ister bölge ve isterse işletme düzeyinde yapılsın 100 ha'daki bir yıldaki yangın sayısı sabitesi tabloda elde edilmiş olan bu sabitelere yakın veya aynısı bulunacaktır. Bu nedenle bu sabitelerin yangına hassaslık derecesi için bir ölçü olarak alınabileceği Duyarlık derecesi 1. En çok tehlikeli alan 2. Çok tehlikeli alan 3. Orta tehlikeli alan 4. Az tehlikeli alan 5. En az tehlikeli alan kanaatine varılmıştır. 100.ha'daki yıllık yangın sayısı sabitesi ve daha fazla ve daha az Sabit yangın gözetierne noktalarının tespiti Orman, maki ve orman olmayan alanların haritalara işlenmesinden sonra halen sabit gözetleme noktası olarak kullanılan yerler incelenmiştir. Arazide ve harita üzerinde yapılan çalışınalar sonunda bu noktaların görüp - göreınedikleri orman alanları bulunmuştur. Mevcut sabit gözetierne noktasından görülmeyen alanları görmesi muhtemel tepe noktaları ele alınarak, bunların yeni sabit gözetleıne noktası olarak seçilmesi ve kesitlerinin çıkarılması kararlaştırılmıştır Mevcut bilgilerin haritaya işlenmesi Sabit yangın gözetleıne noktalarının tespitinden önce haritalarda bulunmayan bilgilerin haritalara işlenınesi gerekmektedir. Bu nedenle, 1/ ölçekli eşyükselti eğrili haritaya, şu bilgiler aktarılmıştır: Ormanlık (orman+ maki) ve boş alanlar ayrı ayrı renklerde işaretlenmiştir. Mevcut sabit gözetierne noktaları haritaya işaretlenmiştir. 10

10 Orman Genel Müdürlüğü Harita ve Fotogrametri Müdürlüğü'nce hazırlanan orman haritalarından yararlanılarak, bu haritalar üzerindeki orman, maki ve açık alanlar 1/2S 000 ölçekli eşyükselti eğrili haritalara aktarılmıştır. Böylece sabit gözetierne noktalarından görülebilen -görülemeyen ormanlık alanlar ortaya çıkarılmıştır Mevcut sabit yangın gözetierne noktalarından göıiilebilen - göıiilemeyen alanların haritalara işlenmesi. Bu hususun tespiti için önce mevcut, sabit gözetierne noktalarının görüş alanı içerisindeki ormanlık ve açıklıklar haritaya işlenmiştir. Bir sabit gözetierne noktasının 12 km yarıçaplı bir daire alanını iyi görebileceği kabul edilmiştir. Bu daire alanı içerisindeki gözetierne noktasında görülen yada görülmeyen alanların bulunmasında çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Ancak, bu yöntemler içerisinde en sağlıklı olanı, eşyükselti eğrili haritalardan kesit alma yöntemidir. Bir sabit gözetierne noktasının kesiti çıkarılırken 1/2S.OOO ölçek!i ve üzerinde SO m' de bir eşyükselti eğrisi bulunan haritalar kullanılmıştır. Haritaların kirlenmemesi ve yırtılmamaları için daha önceden SO cm yarıçaplı daire şeklinde ve merkez noktasından 1 'den 2S'e kadar yıldız şeklinde çizgiler bulunan aydıngerler hazırlanmıştır. Bu aydınger ler üzerindeki merkez noktası, harita üzerindeki sabit gözetierne noktası üzerine ve aydınger üzerindeki 1 numaralı çizgi haritanın kuzeyine gelecek şekilde harita üzerine yerleştirilmiştir. Aydınger üzerindeki her çizgi harita üzerindeki eşyükselti eğrilerini kesmektedir. Aydınger üzerinde bu kesişme noktaları kurşun kalemle işaretlenerek, oraya eşyükselti eğrisinin yüksekliği kısaltılarak yazılır. Örneğin, eşyükselti eğrisinin yüksekliği 9SO m ise (9.S) veya 10SO m ise (10.S) şeklinde yazılır. Böylece 2S adet çizgi tek tek kurşun kalemle işaretlenir. Daha sonra önceden hazırlanmış olan SO cm uzunluğunda ve 4 cm enindeki aydıngerlerden yararlanıl ır. Bir numaralı çizgi üzerine paralel olarak bir aydınger yerleştirilir. bu bir numaralı çizginin eşyükselti eğrilerini kestiği noktalar ve yükseklikleri kısaltılmış olarak bu aydınger üzerine aktarılır. Aynı zamanda sabit gözetierne noktası bu aydıngerin baş tarafına işaretlenir. üzerinde yükseklikler işaretli bu aydınger, daha sonra asıl kesitin çizileceği milimetrik aydınger üzerine yerleştirilir. Yatay mesafede her işaretli nokta milimetrik aydıngerde olduğu gibi alınarak, düşey mesafe ise her SO metre rakım için 0.5 cm aşağı yada yukarı gelecek şekilde milimetrik aydınger üzerine işaretlenir. Bu husus bir örnek ile aşağıda açıklanmıştır. Sabit gözetierne noktası olarak alınan tepenin yüksekliği 19SO m olsun. Buradan önce alçalarak sonra tekrar yükselerek devam eden bir kesit boyunca her SO m için O.S cm düşeceğine göre 1900, 18SO, 1800, 17SO... 7SO m kadar aşağı doğru 20 noktada 10 cm milimetrik kağıt üzerinde inilirken yatay mesafe aynen işaretlenir. Tekrar bu noktaların 12SO m'ye kadar yükseldiğini kabul edersek 10 nokta için S cm tekrar yükselell

11 cektir. Yatay mesafe yine aynen alınacaktır. Milimetrik kağıt üzerinde işaretierne tamamlandıktan sonra, işaretlenen bu noktalar tek tek birleştirildiğinde, ortaya kırık çizgili bir şekil çıkacaktır. Bu kırık şekil, sabit gözetierne noktasında bulunan doğrultudaki arazinin bir kesitidir. Milimetrik aydıngerin baş tarafında işaretlenmiş bulunan sabit gözetierne noktası ile, kesit üzerinde ortaya çıkan tepeler bir doğru ile birleştirilir. Bu doğru sabit gözetleme noktasından önündeki tepeye bakan bir gözeünün bakış doğrusudur. Bu doğrunun altında ve tepenin arkasında kalan kısım sabit gözetierne noktasından görülemeyen yerlerdir. Ancak, bir vadideveya bir tepe arkasında çıkacak bir yangının dumanının kısa bir süre sonra 100 metre kadar yükseleceği ve gözetierne noktasından görüleceği kabul edilmektedir. Bunun için kesit üzerinde gözetierne noktasından tepelere çizilen paralel çizgilerin 1 cm altında paralel bir çizgi daha çizilmiştir. Bu ikinci çizginin altında kalan yerlerin, gözetierne noktasından görülmeyen yer! er olduğu kabul edilmiştir. Böylece mili-, metrik aydınger üzerine bir gözetierne noktasından çıkan 25 adet çizginin kesiti tek tek çıkarıldıktan sonra kesitler ve harita iyice incelenir. Bazı yörelerin, örneğin fazla engebeli alanlar, vadi içleri, sarp yöreler, vb. mahallerin yeteri düzeyde yansıtılamadığı anlaşılırsa buralardan ara çizgiler alınır. Her bir ara çizginin üzerinde yukarıda anlatılan yöntemle görülen görülmeyen noktalar bulunduktan sonra kesitler üzerinde bunlar işaretlenir. Bir gözetierne noktasından normal olarak 25 adet çizgi alınıp bunlar milimetrik kağıt üzerine kırık çizgi olarak çizildikten ve görülen görülmeyen kısımlar işaretiendikten sonra, görülen - görülmeyen noktaların sabit gözetierne noktasının bulunduğu 1 / ölçekli harita üzerine taşınması gerekmektedir. Bir kırık çizgi üzerindeki görülen - görülemeyen noktaları harita üzerine aktarmak için önce bu göriilen -görülemeyen kısımlar bir doğru üzerine değişik renklerle aktarılır. Bu doğru çizgi harita üzerindeki kendi yerine getirilerek, harita üzerindeki görülen ve görülemeyen noktalar bu doğru üzerine işaretlenir. Bu şekilde diğer 25 çizginin görülen ve görülemeyen kısımları işaretiendikten sonra, görülen ve görülemeyen kısımlar poligonlar şeklinde kapatılarak ilgili gözet leme noktasıııdan görülen- görülemeyen alanlar ortaya çıkarılmış olur. Bu sabit gözetierne noktasının görebildiği - göremediği alanlar harita üzerinde işaretlendikten sonra, görülen ve görülemeyen alanlar planimetre ile ölçülerek gözetierne noktasının görüp- göremediği alanlar tespit edilir. Herbir sabit yangın gözetleme noktasının gördüğü göremediği alan bulunduktan sonra, birbirine yakın ve birbirlerinin görüş alanlarını gören sabit gözetierne noktalarından birinin diğerinin görüş alanı içerisine ne kadar orman alanını gördüğü saptanır. Bunun için haritaların birleştirilmesi gerekir. Haritalar önce aydınger üzerine çizilir. Sonra komşu iki sabit gözedeme noktasının görme alanları ikişer ikişer çakıştırılarak herbir sabit gözetierne noktasının, komşusu olan sabit gözetierne noktası içerisinde ne kadar alanı gördüğü bulunur. Daha sonra tüm sabit gözetierne noktaları bir harita üzerine yerleştirilerek hiç görülmeyen, bir sabit gözetierne noktasından ve iki sabit gözetierne noktasından görülen alanlar bulunarak harita üzerinde gösterilir. 12

12 Yeni sabit yangın gözetierne noktalarının tespiti Mevcut sabit gözetierne noktalarının görüp - göremediği alanlar bulunduktan ve bu kısımlar harita üzerine taşındıktan sonra, görülemeyen alanları görebilecek yeni sabit gözetierne noktafarının bulunmasına geçilmiştir. Bunun için 1 /ıs 000 ölçekli haritalar üzerinde ve arazide incelemeler yapılarak, sabit gözetierne noktası olabilecek tepeler tespit edilmiştir. Bu yeni tespit edilen sabit gözetierne noktaları yukarıda açıklanan yöntemle (Bkz Sabit yangın gözetierne noktalarının tespiti) tek tek kesitleri çıkarılmış, görülen - görülemeyen alanlar bulunmuş ve harita üzerine işaretlenmiştir. Tespit edilen sabit gözetierne noktaları yakınlıklarına göre ikişer ikişer karşılaştırılarak her iki sabit gözetierne noktasından en iyi görülebilirlik (görülen alanlar) saptanmıştır. Daha sonra araziye gidilerek, eski ve yeni gözetierne noktaları mahallinde incelenmiş ve görülen - görülemeyen yerlerin araziye uyumu saptanmıştır. Çalışma içerisindeki S adet mevcut ve 7 adet yeni tespit edilen sabit gözedeme noktalarının gördüğü - göremediği alanlar aydıngerler üzerine taşınmıştır. Her iki komşu sabit gözetierne noktası ikişer ikişer birleştirilerek tüm sabit gözetierne noktalarının tek başına ve komşu sabit gözetierne noktaları ile müşterek olarak gördükleri alanlar bulunmuştur. Bunun için mevcut ve yeni önerilen sabit gözetierne noktaları aşağıdaki şekilde sıralanmıştır: A. Geyrandağı + Aı Dolukızlan + Aı Karadoru k + A3 Kızıldağ + A4 Çaldağı + As Dikmentepe + A6 Yapraktepe +' A7 Akdümen B. Dolukızlan + Bı Karadoru k + Bı Kızıldağ + B3 Çaldağı + B4 Dikmentepe + Bs Yapraktepe + B6 Babadağ C. Karadoruk + Cı Çaldağı + Cı Akdümen + c3 Yapraktepe D. Kızıldağ + Dı Çaldağı + Dı Dikmentepe E. Çaldağı + E ı Dikmentepe F. Yapraktepe + Fı Akdümen + Fı Erentepe 13

13 G. Akdümen + G 1 Ziyarettepe + G 2 Erentepe H. Babadağ + H 1 Kalaysivri Yangın söndürme ekip yerlerinin tespiti Bir yangın görülmesi ve haber verilmesi ne kadar düzenli olursa olsun, eğer zamanında yangın yerine ulaşacak bir kuvvet bulunmazsa, gözedemenin hiç bir yararı olmayacağı aşikardır. Bu nedenle, görülen yangınlara en kısa sürede müdahale etmek için, ya.. 5 ın söndürme ekipleri kurulmalı ve bu ekipler gerekli yerlere yerleştirilmelidir. Sabit olarak kurulacak bu ekiplerin öngörülen süreler içerisinde yetişemediği alanların korunması için de daha az sayıda insandan oluşacak seyyar yangın ekipleri oluşturulması gereklidir. Böylece, çıkabilecek yangınlara anında müdahale edebilecek yeterli sayıda insan, araç ve gereçle donatılmış olan sabit yangın söndürme ekipleri ile, daha az sayıda insandan oluşacak ve belki de sadece gündüzleri görev yapacak seyyar yangın söndürme ekipleri vasıtasıyla orman alanları korunabilecektir. Yangın söndürme ekip merkezlerinin yerlerinin seçimi yapılırken, eski yangın söndürme ekip merkezlerinin bulunduğu yerler başta olmak üzere, yerleşim yerlerine yakınlığı, yol kavşakları, su ve elektrik temini mümkün olan yerler tercih edilmiştir. Seyyar ekipler için yukarıdaki sıralanan maddeler önemli olmamaktadır. Bu ekip merkezlerinin korunacak orman alanlarına yakın olması ise zaten en önemli unsurdur Sabit yangın söndürme ekip merkezlerinin tespiti Günümüzde, tüm dünyada ormanların yangın afetinden korunması için çok çeşitli tedbirler alınmaktadır. Bütün bu tedbirlerin başında, sözkonusu orman alanının gözetim, ulaşım ve haberleşme açısından planlanması gelmektedir. Yangınların gözetimi ve haberleşme yanında yangına ulaşım da önemli olmaktadır. Bunun için de planlanacak orman alanında çıkacak yangınlara dengeli bir şekilde ulaşmak üzere ekip merkezlerine gereksinim vardır. Sabit yangın söndürme ekip merkezlerinin tespitinden önce orman alanları yangına duyarlık derecelerine ayrılmıştır. Burada beş hassaslık derecesi tespit edilmiş ve her hassaslık derecesindeki ormaniara ulaşım sürelerinin azamisi belirlenmiştir. B.una göre; l. Derece hassas yerlere 30 dakikaya kadar 2. Derece hassas yerlere 45 dakikaya kadar 3. Derece hassas yerlere 60 dakikaya kadar 4. ve 5. derece hassas yerlere 90 daki kaya kadar. 14

14 Hassaslık derecelerindeki bu süre sınırlamasının gerekçelerini şöylece açıklamak mümkündür: (1) Birinci derece hassas yerlerde her an yangın çıkma ihtimali mevcuttur. Buna karşın beşinci derecedeki alanlarda yangın çıkma olasılığı çok azdır. (2) Çıkan yangın!arın zamanın karesi ile do!;ru orantılı olarak genişledi_ği bilinmektedir. (3) Birinci derece hassas alanlardaki hem ağaç türleri, hem de alt flora yangınının hızlı yayılmasına neden olmaktadır. Sabit yangın söndürme ekip merkezlerinin seçiminde idari bölümler de dikkate alınmıştır. Buna göre bir sabit yangın söndürme ekip merkezinin iki,hatta üç bölge şeffiği sınırlarının kesişme noktasında olmasına dikkat edilmiştir. Bu merkezlerin seçiminde daha önceki merkezlerden de yararlanılmıştır. Ayrıca bu merkezlerin tüm koruma ünitesi (Orman işletme Müdürlüğü alanı) içerisinde dengeli ve birbiri ile koordineli olarak yerleştirilmesine çalışılmıştır. Böylece plan ünitesi içerisinde nerelere ve kaç adet sabit yangın koruma merkezi kurulması gerektiği ortaya çıkarılmıştır. Sabit yangın söndürme ekip merkezlerinin yerleri belirlendikten sonra ormanın uç noktalarında çıkacak yangınlara bu merkezlerden ne kadar sürelerde ulaşılacağının bulunması gerekmektedir. Bunun için yangın söndürme ekip merkezlerini orman içlerine bağlayan asfalt, köy yolu ve orman yolları üzerinde araç sürat denemeleri yapılarak saatte alınan mesafe veya belli noktalar arasındaki yolun ne kadar zamanda alındığı bulunmuştur. Bu denemeler üç kere tekrarlanarak ortalamaları alınmıştır. işçiler üzerindeki yangın söndürme araçları olduğu halde guruplar (en az üç işçi) halinde yürütülerek her bir işçinin saatteki aldığı yol bulunmuştur. Bulunan bu süreler toplanarak işçi sayısına bölünmüş ve bir işçinin bir saatte aldığı yol tespit edilmiştir. Bu sürelerin bulunmasında meyil, iniş ve çıkışlar dikkate alınmayarak hem inişlerde hem. çıkışlarda ölçmeler yapılmıştır. Yaya olarak orman içerisinde yangın söndürme işçilerinin bir saatte aldığı yolun ortalaması ve standart sapması bulunmuştur. Bunun için 12 adet deneme alanında en az üçer adet işçi kullanılmıştır. Ortalama değerler için n 2: Xi 1 X=----- n 15

15 Standart sapma için n s~ J ı; (xi -xr 1 n -1 Varyans için sı= n ı: (Xi- >W 1 n-1 formülünden yararlanılmıştır. Matematik istatistik değerlendirmelerde DOZGÜNEŞ (1963), GÜNEL {1972}, KALlPSlZ (1976 ve 1982), SUN (1980) ve YURTSEVER (1984}'in eserlerinden yararlanılmıştır. Ekip merkezlerinden orman içerisine giden yollar tek tek hesaplanırken, araba ile gidilen zaman, yaya olarak gidilen sürelere eklenmiş ve böylece tüm uç noktalara ulaşım süresi bulunmuştur Seyyar yangın söndürme ekip yerlerinin tespiti Sabit yangın söndürme ekip merkezlerince limit süreleri içinde ulaşılamayan alanlardan, sabit ekipler kurulmayacak kadar küçük, fakat yangın tehlikesi açısından önemli alanların korunması için seyyar yangın söndürme ekipleri planlanmıştır. Her noktada yangın söndiirme ekip merkezinin kurulmasının ekonomik olmayacağı da gözönüne alınırsa seyyar ekip merkezierinin önemi anlaşılır. Ayrıca bu seyyar merkezler kulelerden görülemeyen noktaları görebilecek şekilde planlanarak gözetlerneye de yardım etmektedirler. Bu seyyar ekip merkezlerinde görev yapacaklar, ya sabit ekip merkezlerinde kalacak ve sabahleyin görev yerlerine bırakılıp, akşam buradan tekrar alınacak veya bu görev mahalline yakın köy, orman içi binalar vb. yerlerde kalmaları temin edilecek şekilde planlanması yapılmıştır. Seyyar ekip merkezleri kendi koruma alanları içerisindeki yerlere öngörülen süreler içerisinde ulaşacak şekilde yerleştirilmiştir. Seyyar ekipler S - 10 kişiden oluşturulmuştur. Bu seyyar ekip merkezlerindeki işçiler hem çevreyi gözetleyecek, hem de çıkacak yangınlara en kısa zamanda ulaşırken, sabit yangın söndürme merkezlerinin ve gözetierne merkezlerinin açığını kapacatacaklardır. 3. BULGULAR Fethiye Orman İşletme Müdürlüğü ınıntıkasında sabit yangın gözetierne noktası ile yangın söndürme ekip yerlerinin planlanmasında bazı temel bilgilere ihtiyaç vardır. Bun- 16

16 ların en önemlileri arasında bu mıntıkanın orman durumu geçmişin yangınları ve dolayısıyle yangına hassas alanlar ve ayrıca Fethiye Ormanlarının Milli ekonomideki yeri mevcuttur Fethiye Orman İşletmesi'nin orman durumu Fethiye Orman işletmesi'nin tüm alanı hektardır. Genel alanın o/o63'ünü kapsayan hektarlık bölümü ise tarım alanları ve açıklıklardır (Tablo 1, Harita 1), Fethiye Orman işletmesi, deniz seviyesinden başlayarak 2500 metrenin üstüne çıkan dağtarla çevrili bir çanak içerisindedir. Ancak Seki Orman Bölgesi, 1000 m'nin üzeride ve Fethiye'yi çevreleyen sıra dağların arkasındadır. Diğer sekiz Orman Bölgesi Fethiye çanağını oluşturan dağlarla deniz arasında bulunmaktadırlar. Tablo 1. Fethiye Orman işletmesinin Bölge Şefiikierine göre orman alanı Tableau ı. Surface de de l'exploitation forestitrre de Fethiye par districts. Bölgenin Adı Orman ve Maki Alanı Açıklık Toplam Alan Nom de districts Surface de for~ts et Claiere (ha) Surface totale de Maquis (ha) (ha) Kemer E şen Yapraktepe Fethiye Üzümlü Güneydağ Arpacık Göcek Seki TOPLAM (TOTAL) Orman yangınları açısından önemli olan bazı maki türleri ile Fethiye ormanlarının ağaç türleri aşağıda verilmiştir. Eşen Bölgesinde kumu! ağaçtamalarında Kıbrıs akasyası (Acacia cyanophylla Li ndi.) kullanılmıştır. Hem kumu!, hem de Güneydağ ve Fethiye orman bölgelerindeki ağaçlamalarda Okaliptüs türleri (Eucalyptus spp.)'den yararlanılmıştır. Güneydağ ve Göcek 17

17 Bölgelerinin bazı koylarında ve dere boylarında doğal olarak bulunan Sığla (Liquidambar orientalis Mill.) meşcereleri mevcuttur. Bunun dışında ormanların çoğunu oluşturan ve yangın açısından önemli olan Kızılçam (Pinus brutia Ten.) bulunmaktadır. Ayrıca yükseklerde Sedir (Cedrus libani Link), Karaçam (Pinus nigra Arnold) ve çeşitli Ardıç (Juniperus spp.) türleri vardır. Hem orman yangınlarının çıkması ve yayılmasında önemli rol oynayan, hem de yangın sırasında orman içinde işçilerin çalışmasını zorlaştıran maki türleri tüm alanda yaygındır. Bunlar, Kermes Meşesi (Ouercus coccifera L.), Fundalar (Erica spp.), Mersin (Myrtus comminus L.), Sandal (Arbutus andrachne L.) gibi türlerdir. Kemer Bölgesi: Fethiye - Kaş sınırında bulunmaktadır. Eşen çayının akış yönünün doğusunda'dır. Bu bölgenin doğusunda Elmalı işletmesi ile Kemer Bölgesi, kuzeyinde Yapraktepe Bölgesi mevcuttur. Bu bölge, Fethiye Orman işletmesinin en çok orman yangını çıkan bölgesidir. Eşen çayının kıyısına paralel çokça yerleşim yeri (Köy) mevcut olup buralarda tarım alanları ile orman sınırları iç içe girmiş bulunmaktadır. Kemer Bölgesi ormanları deniz seviyesinde Kız-ılçamlarla başlayıp Akdağ tepesine yaklaşan Sedir ormanları ile bitmektedir. Tablo 1 'in incelenmesinden de anlaşılacağı üzere bölgenin genel alanı ha'dır. Bunun ha'ı ormanlıktır. Kemer Bölgesi ormanlarının asli ağaç türleri Kızılçam ile Sedir'dir. Yükseklerde çok az Karaçam ile Ardıç türleri bulunur. Eşen Bölgesi: Eşen orman Bölgesinin doğusu Eşen çayı ve Kemer Bölgesi, Güneyi deniz, Kuzeyi ise Fethiye Bölgesi ile çevrili bulunmaktadır. Bölgenin toplam ve Batısı alanı ha'dır. Bu alanın ha'ı maki ve ormanlık alanı oluşturmaktadır (Tablo 1 ). Geri kalan yerler tarım alanı ve açıklıktır. Eşen çayının batı kıyısı boyunca uzanan bölge içerisinde pek çok yerleşim yeri mevcuttur. Tarım alanları ile ormanlar iç içe girmiş durumdadırlar. Bölge ormanları içerisinde çeşitli maki türleri, kumul ağaçlamalarında kullanılan Kıbrıs akasyası ile asıl ormanları oluşturan Kızılçam ve yükseklerde çok az miktardasedir bulunmaktadır. Yapraktepe Bölgesi: Toplam alanı ha'dır. Bu alanın ha'ı maki ve ormanlık alanı oluşturmaktadır (Tablo 1 ). Kuzeyinde Üzümlü ve Arpacık, Güneyinde Kemer, Doğusunda Seki Bölgesi bulunmaktadır. Bölgenin asıl ormanlarını Kızılçam oluşturmaktadır. Yükseklerde Sedirve Karaçam ile çok az miktarda Ardıç türleri bulunmaktadır. Fethiye Bölgesi: Bölgenin Güneyinde Eşen, Doğusunda Kemer ve Yapraktepe, Kuzeyinde Üzümlü ve Güneydağ Orman Bölgeleri ile Batısında Fethiye körfezinin de bulunduğu Akdeniz bulunmaktadır. Fethiye merkezi de dahil olmak üzere yerleşim yerieri bölge içinde oldukça yoğun bulunmaktadır. Bölgenin genel alanı ha'dır. Bu alanın ha'ını maki ve ormanlar, kalan kısmını tarım alanları ve diğer yerler meydana getirmektedir. Bölge ormanlarının çoğunluğu kızılçam meşcereleri ile kaplıdır. Ağaçlama yoluyla meydana getirilen Okaliptüs meşçereleri de mevcuttur. Ayrıca yer yer Ardıç ağaçları bulunmaktadır. 18

18 Üzümlü Bölgesi: Doğusu Yapraktepe, Kuzeyi Arpacık, Batısı Güneydağ ve Güneyi Fethiye Bölgeleri ile çevrilidir. Genel alanı ha'dır. Bu alanın ha'ı maki ve ormanlık, kalan kısmı açıklık ve tarım alanlarıdır. Bölgeyi oluşturan ormanların çoğunluğu Kızılçam ağaçları ile kaplıdır. Yükseklerde çok az miktardasedir ormanları bulunmaktadır. Güneydağ Bölgesi: Doğusunda Ozümlü, Güneyinde Fethiye, Batısında Göcek ve Kuzeyinde Arpacık Bölgeleri bulunmaktadır. Bölge alanının tamamı ha'dır. Bu alanın ha'ı maki ve ormani ık, geri kalan kısmı açıklık ve tarım alanlarıdır. Bölge ormanlarının çoğunluğunu Kızılçam oluşturmaktadır. Denize inen koylarda ve dere boylarında Sığla meşçereleri mevcuttur. Arpacık Bölgesi: Bölgenin doğusu Yapraktepe, Güneyi Ozümlü ve Güneydağ Bölgeleri ile çevrilidir. Kuzeyinde Denizli Bölge Müdürlüğü ve sıradağlar vardır. Batısında Göcek Bölgesi ve Köyceğiz işletmesi bulunmaktadır. Bölge alanının tamamı ha'dır. Bu alanın ha'ı makilik ve ormanlık, kalan kısmı açıklık ve tarım alanı dır. Bölge ormanları Kızılçam ve Sedir meşçerelerinden oluşur. Yer yer Ardıç türleri bulunmaktadır. Göcek Bölgesi: Doğusunda Güneydağ ve Arpacık Bölgeleri bulunmaktadır. Güneyi deniz, batısı ve kuzeyi Köyceğiz Orman işletmesi ile çevrilidir. Bölge alanının tamamı ha'dır. Bu alanın ha'ı maki ve ormanlık, kalan kısmı ise açıklık ve tarım alanlarıdır. Bölge ormanları, Kızılçam meşçereleri ile koylarda ve dere boylarında bulunan Sığla meşçerelerinden meydana gelmiştir. Seki Bölgesi: Fethiye işletmesinin yangın açısından en önemsiz bölgesidir. Güneyi ve Doğusu Antalya, Kuzeyi Isparta Bölge Müdürlüğü ormanları, Batısı Yapraktepe ve Kemer bölgeleri ormanları ile çevrilidir. Bölge alanının tamamı ha'dır. Bu alanın ha'ı makilik ve ormanlık, kalan kısmı açıklık ve tarım alanlarıdır. Bölge ormanlarında Karaçam, Sedir ve Ardıç meşçereleri bulunmaktadır. Bölge ormanlarının tamamı 1100 m'nin üzerinde bulunmaktadır Fethiye Orman İşletmesinin yangın durumu Fethiye Orman işletmesi Müdürlüğü ınıntıkasında çıkan yangıntarla bu mıntıkanın yangına hassas yöreleri hakkındaki bilgiler aşağıda özetlenmiştir Geçmişin yangın verileri Fethiye Orman işletmesinde yılları arasında çıkan yangınların adedi ve yanan alan; Tablo 2 ve Şekil 1 ve 2'de yangın orman bölge şefliklerindeki durumu Tablo 3 ve 4 ile Şekil 3'de verilmiştir. 19

19 Tablo 2, 3 ve 4'ün incelenmesinden tüm işletme alanında çıkan yangınların %35'inin (287 adet) ve yanan alanın % 47.3'ünün Kemer Bölgesinde meydana geldiği anlaşılmaktadır. Yine yılları arasında Fethiye ormanlarında çıkan orman yangınlarının% 2'si ve yanan orman alanının% 10.6'sı Göcek Orman Bölgesinde meydana gelmiştir. Kemer ve Eşen Bölgelerinde çıkan yangınların tüm yanan alanın yarısından fazla olması, bu iki bölge ormanlarındaki alt floranın çokluğu ve ulaşırnın güçlüğündendir. Bu nedenle bir yangının yaktığı orman alanı oldukça çoktur. Yapraktepe ve Fethivıo> Orman Bölgelerindeki yangın sayısının yüzde olarak fazla, yanan alanların daha az olması ise bu iki bölgede yangın koruma ekip merkezlerinin varlığı ve yangına hızlı ulaşılmasına bağlanabilir. Seki Orman Bölgesinde yanan orman alanının yüzdesinin yangın sayısı yüzdesinden az olması, bu bölge ormanlarının 1000 m'nin üzerinde bulunmasındandır. Yanıkorman alanları yükseklik arttıkça azaldığı gözlenmiştir. Tablo 3 incelendiğinde, Kemer Orman Bölgesi yılda yaklaşık 1 O adet orman yangını ile en çok, Seki Orman Bölgesi ise yılda 0.4 orman yangını ile en az yangın çıkan orman bölgeleridir. Fethiye ormanlarında yılları arasındaki 29 yılda çıkan 820 adet orman yangını sebepleri yönünden incelenmiş ve dört ana başlık {sebebi bilinmeyenler, kasıt, ihmal ve yıldırım) altında toplanmıştır (Tablo 5, Şekil 4). Yangınların %81.3'ünü (667 adet) sebebi bilinmeyen, %13,7'sini (112 adet) kasıt, %4.6'sını ihmal (38 adet) ve %04'ünü yıldırım (3 adet} teşkil etmektedir. ihmal sonucu çıkan yangınlar ise çoban ateşi (2 adet), avcı ateşi (1 adet), sigara (1 adet}, enerji hattından (1 adet) ve diğerleri (33 adet) olmak üzere alt başlıkta bulunmaktadır. Kayıtlara nedeni bilinmeyen olarak geçmiş olan yangınların, belli bir kısmının kasıt ve yine bir kısmının ihmal sonucu çıkarılmış olması kuvvetle muhtemeldir. Çünkü birçok yangının faili bulunamadığından, Orman Genel Müdürlüğü Orman Koruma ve Yangınla Mücadele Dairesindeki kayıtlarda sebebi bilinmeyenler kısmına kaydedilmiştir. 20

20 Tablo 2. Fethiye Orman işletmesi'nde yılları arasında çıkan yangın sayısı ve yanan alan Tableau 2. Nombre d'incendies eclatees de 1957 a 1985 et surfaces indiees dans les forıts de Fethiye Yanan Alan Yıl Yangın Adedi Surface incendie Ann~e Nombre d'incendies (ha) TOPLAM (TOTAL) 21

21 . SYIWK DONEM 450 Yangın sayısı V 1 \ 1 _\ 1 \ 1 \ \.~ \ ~ V ı ı - ~ ı o Yıllar Şekil ~ Fethiye Orman İşletmesinde yılları arasında çıkan yangın sayısı Graphıque 1. Nombre des incendies eclatees de 1957 a 1985 dans les forets de Fethiye

22 Tablo 3. Fethiye Orman işletmesinde yılları arasında çıkan orman yangınlarının bölgelere dağılımı Tableau 3. Repartitions des incendies eclatees de 1957 a 1985 aux districts foürestieres de l'exploitation de Fethiye Bölgenin Adı Yangın Adedi Ortalama Yıllık Yangın Adedi Tüm Yangın Adedinin % si N om de Districts N om bre d 'incendies Nombre moyenne d 'incendies ann u al Pourcentage Kemer 287 E şen 164 Yapraktepe 113 Fethiye 79 Ozümlü 76 Güneydağ 46 Arpacık 28 Göcek 16 Seki 11 TOPLAM 820 (TOTAL) Tablo 4. Fethiye Orman işletmesinde yılları arasında çıkan yangınlarda yanan alanların bölgelere dağılımı Tableau 4. Repartition aux districts les surfaces incendies Par des incendies eclatees de 1957 a 1985 dans l'exploitation forestii~re de Fethiye Bölgenin Adı Yanan Alan Tüm Yanan Alanın %si Nom de Distrits Surface incendies Pourcentage ha Kemer E şen Yapraktepe Fethiye Üzümlü Güneydağ Arpacık Göcek Seki TOPLAM (TOTAL) 23

23 5YIWK DONEM " r o / 1 ~ L ~ L \ L \ V / ~ - V ~ ' ~ Yıllar Şekil 2: Fethiye Orman İşletmesinde yılları arasında çıkan yangıntarla yanan orman alanı. Graphique 2; Surface incendiees par des incendies eclatees de 1957 a 1985 dans les for~ts de Fetlıiye. 1 _\

24 '!angın sayısı so o 1 BOLGELERE GORE ~\ \ \ \ \ \ 1 /.'\ \ 7 \ - V 1 \ \ 1. ~... t ı '; BOLGE NO. Şekil 3: Fethiye Orman İşletmesinde yıllan arasında çıkan yangın sayısının bölgelere dağılımı. Graphique 3 Repartition aux districts le nombre des incendies eclat6es de 1957a 1985 dans lexploitation forestiere de Fethiye.

25 Tablo 5. Fethiye Orman işletmesinde yılları arasında çıkan yangınların sebepleri Tableau 5. Causes des incendies eclatees de 1957 a' 1985 dans les forets de Fethiye Yangın Sebepleri Yangın adedi Tüm Yangın Adedinin % si Cimses des incendies ~ Nombre d'incendies Pourcentage Sebebi bilinmeyen (De raison inconnu) Kasıt (Le but) Orman ateşiemek (110) Tarla ,7 açmak (2) Çoban ateşi (2) Avcı ihmal ateşi (1) 38 4,6 ( negligence) Sigara ( 1) Enerji hattı (1) Diğerleri (33) Yıldırım 3 0,4 (La tonnerre) TOPLAM ,0 (TOTAL) 26

26 0 /o 81.3 Bilinmeyen ~~~~~b-fj/o 04 Yıldırım 0 /o 4.6 ihmal Şekil 4: Fethiye Orman İşletmesinde yıllan arasında çıkan yangınların sebepleri. Graphique 4: Causes des incendies eclatees de 1957 a 1985 dans les forets de Fethiye Fethiye Orman İşletmesinin yangına hassas alanları Fethiye Orman işletmesi, Orman Genel Müdürlüğü'nün yaptığı sınıflamaya ve BAŞ (1965)'a göre yılda 10 adetten fazla orman yangınıçıkan orman işletmelerinden olması nedeniyle yangın yönünden en çok tehlikeli işletmeler arasında gösterilmiştir. Bu orman işletmesi belli bir süre içerisinde ( ) çıkan yangın adedi ve yanan alan itibariyle bölge şefiikierine göre incelenmiştir. Orman Bölge Şefiikierine göre yangın sayıları ve yanan alanlar bazı bölgelerde dengeli çıkarken diğer bazı bölgelerde yangın adedi ile yanan alanlar, bölge ormanlarının durumuna ve uzaklığına bağlı olarak farklılık göstermişlerdir. Daha sonra orman yangını sayısı esas alınarak değerlendirmeler yapılmıştır. Yüz hektarda bir yılda çıkan orman yangını esas alınmak kaydıyla Fethiye işletmesindeki 25 adet seri ve 9 adet orman bölgesinde yüz hektara isabet eden yıllık yangın sayılarına ait değerler hesap edilmiştir. Seri ve Bölge Şefliği düzeyinde yapılan hesaplamalardan başka işletme düzeyinde 100 hektarda bir yılda çıkan yangın sayısı bulunmuştur. Bulunan bu değerler hemen hemen her üçünde de (işletme, Bölge ve Serilerde) birbirine yakın olarak çıkmışlardır (Tablo 6 ve 7, Şekil 5). Bu hesaplamalardan sonra birim (100 ha) ormanlık ve makilik alana düşen yıllık yangın adedi sabite olarak kabul edilmiştir. 27

27 Tablo 6'da bölgeler itibariyle 100 ha'a isabet eden yıllık yangın sabiteleri bulunmaktadır. 29 yılda toplam olarak Kemer Orman Bölgesinde 287 adet yangın çıkmış bulunmaktadır. Bu sayı önce bu yangınların çıktığı yılların toplamına (29 yıl) bölünmüştür. Bulunan sayı 1 OO'le çarpılıp Kemer Bölgesinin ormanlık ve makilik alanının toplamı olan ha'a bölünerek bu orman bölgesinde 29 yılın ortalaması olarak 100 ha'da çıkan yangın sabitesi olarak bulunmuştur. Diğer orman bölgeleri için elde edilen sabitelerde aynı yöntemle hesaplanmıştır. Buna göre diğer bölgelerde; Yapraktepe , Eşen , Fethiye , Üzümlü 0,0129, Geyrandağı , Arpacık , Göcek ve Seki sabiteleri elde edilmiştir. Tablo 6 incelendiğındc yangın sayısı daha fazla olan Eşen Bölgesi (164) için bulunan sabit değer (0.0202), yangın adedi daha az olan Yapraktepe Bölgesi (113) için bulunan sabit değer (0.0247)'den daha küçüktür. Bunun nedeni, Eşen Bölgesinin ormanlık alanının daha fazla olmasındandır. Tablo 6. Fethiye Orman işletmesi Bölgelerinde çıkan yangınların 29 yıllık ortalamalarına göre, 100 hektara isabet eden yıllık yangın sayısı Tableau 6. Nombre des incendies annuel pour chaque 100 ha, selon des valeurs moyennes de 29 annees des incendies eclatees aux districts de l'explaitation forestiere de Fethiye Bölgenin Adı Yangın Sayısı Orman ve maki alanı 100 ha'lık yangın adedi Nom de Districts Nombre de l'incendie pendant 29 annee Surface de forets et de maquis (ha) Nombre d'incendies annuel pour chaque 100 ha Kemer Yapraktepe E şen Fethiye Üzümlü Güneydağ Arpacık Göcek Seki TOPLAM (TOTAL)

28 Tablo 7. Fethiye Orman işletmesinde yılları arasında çıkan yangınların serilere dağılımı Tableau 7. Repartition des incendies ~clatees de 1957a 1985 aux series dans les for~ts de Fethiye Serinin Adı Yangın Ormanlık Toplam 100 ha'daki yangın Adedi Alan Alan adedi Nom de series N om bre Surface Surface Nombre d'incendies d'incendies de forets total annuel pour Chaque (ha) (ha) looha Akdağ - Dikencik % Yapraktepe Ulualan Akbel Sandakdağı Çaltıözü Günlükbaşı Keles Geyrandağı Arıdağı Sazakgözü Bozkaya Atlıdere Dokuzgöl Tezi i Hacıosman Kestanelik Güneydağ Kızıldağ Kızıldere Avlan Gölpınarı Karahasantaş ı Kurucaova Elbisdağı TOPLAM (TOTAL) 29

29 w o Yanp:ın s::ı;.rı 83: o ~ar~ ı-r ~ \ l._ ı ht~ #ft#f~ -i' ı ı o SERI ı- '._ Şekil 5. Fethiye Orman işletmesinde yılları arasında çıkan yangınların serilere dağılımı. Graphique 5. Repartition des incendles eclatees de 1957 'ii 1985 aux s~ries des dans les for~ts de Fethire

30 Bölgeler itibariyle yapılan değerlendirmeye göre, sabit değerleri 'den fazla olan Kemer (0.0457), Yapraktepe (0.0247) ve Eşen (0.0202) bölgeleri yangına en çok hassas bölgeler olarak bulunmuştur. Fethiye (0.0141) ve Üzümlü (0.0129) bölgelerinin sabiteleri arasında bulunduğu için bu bölgeler çok hassas bölgeler gurubuna girmişlerdir. Güneydağ (0.0097) ve Arpacık (0.0075) bölgeleri arasında bir değer almaları nedeniyle orta derecede hassas bölge olarak, Göcek (0.0037) az hassas ve Seki bölgesi (0.0013) en az hassas orman bölgesi guruplarına dahil edilmişlerdir. Bölgeler itibariyle yapılan bu hassaslık derecelendirmesine ait Tablo 6'nın toplam kısmında tüm Fethiye Orman işletmesi için bulunan sabit değer 'dir. Buna göre Fethiye Orman işletmesi çok hassas guruba dahil edilebilir. Aynı yöntemle, alan itibariyle daha küçük olan seriler düzeyinde hassaslık sabiteleri hesaplanmıştır. Fethiye Orman işletmesi içerisindeki 25 adet serinin yangına hassaslık dereceleri bulunmuştur (Tablo 7). Bulunan sonuca göre Akdağ- Dikencik serisi ( ) en çok hassas, Elbisdağı serisi (0.0004) sabitesi ile en az hassas seriler gurubuna girmiştir. Akdağ - Dikencik serisi (0.0696) ile birlikte Yapraktepe (0.0685), Ulualan (0.0467) Akbel (0.0348), Sandakdağı (0.0218) ve Çaltözü (0.0216) serileri en çok hassas seriler gurubuna girmişlerdir. Günlükbaşı (0.0189), Keles (0.0158), Geyrandağı (0.0147), Aradağı (0.0113) ve Sazakgözü (0.0102) serileri çok hassas seriler gurubuna dahil edilmişlerdir. Aldıkları sabit değerler arasında bulunan Bozkaya (0.0090), Atlıdere (0.0078), Dokuzgöl (0.0063), Tezli (0.0062), Hacıosman (0.0054) ve Kestanelik (0.0051) serileri orta derecede hassas serilere girmişlerdir. Güneydağ (0.0046), Kızıldağ (0.0039), Kızıldere (0.0034), Avlan (0.0028) ve Gölpınarı (0.0025) serileri az hassas serilere, Karahasantaş (0.0019), Kurucaova (0.0005) ve Elbisdağı {0.0004) serileride en az hassas serileri oluşturmuşlardır. Seriler itibariyle yapılan değerlendirme esas alınarak yangına duyarlık haritası çizilmiştir (Harita ll). Böylece elde edilen yangına hassaslık (duyarlık) derecelerine göre seriler değişik (beş ayrı) renge boyanmıştır. Tablo 7'deki 1-6 sıradaki seriler en çok hassas, 7-11 sıraqakiler çok hassas sıradakiler orta derecede hassas, sıradakiler az hassas ve sıradakiler ise en az hassas olarak hassaslık derecesi haritasına işlenmiştir. Seriler itibariyle hassaslık dereceleri ile bölgeler itibariyle yapılan hassaslık dereceleri arasında bazı çelişkiler ortaya çıkmış gibi görülmektedir. Örneğin, en çok hassas gurupta olan Kemer Bölgesi içerisindeki Tezli serisi, seri bazında yapılan değerlendirmede orta derecede hassas guruba girmiştir (Tablo 6 ve 7). Bunun sebebi yangınların çoğunun yine Kemer Bölgesi içerisinde bulunan Akdağ - Dikencik ve Ulualan serilerinde çıkmış olmasıdır. Bunun gibi Yapraktepe bölgesinin Hacıosman ve Eşen Bölgesinin Dokuzgöl serisi orta derecede hassas seriler gurubundadırlar. Yine Yapraktepe Bölgesinin 31