SiNEMAOA GÖRÜNTÜ VE GERÇEK ilişkisi

Transkript

1 SNEMAOA GÖRÜNTÜ VE GERÇEK LşKs Arş.GÖr. A. Hakan ÇGDEM * Snema br sanattır. Flm se, teknk çalışma sonucu elde edııen br üründür. Yönetmenn bakış açısı, kamera hareketler br fılmn öyküsünü ve anlatımını belrler. Bundan dolayı. fılmn gerçeğe yaklaşımındak çabaların başında, kamera ve kaınera hareketler gelr. Kameranın önem, nsanın görüntüyü algılayışı le bağlantılıdır. Perspektfn algılanışı ve mgeler, nsanın bakışını oluşturam temel öğelerdr. Resm. fotoğraf ve flmdek perspektf algıları, zjeycnn gerçek nesne le sanat yapıtının gerçeğe benzerlğ karşısında duyulan heyecan. estetk beğen ve coşkudan zyade. bütünlüğü kavrayışına br çerçeve oluşturur. Gerçeğe benzerlk konusunda. flm ve fotoğraf dğer sanat dallarına oranla daha lerdedr. Tab k br flm, ne kadar gerçek yaşama benzese de, o gerçeğn görünüşü değl, sadece mekank br yenden üretmdr. Snema, fotoğraf, ve resm arasında çok sıkı br lşk vardır. Bu karmaşık lşknn temelnde, mgey sunma tarzı bulunur. Çünkü, mgeler başlangıçta orada bulunmayan şeyler zhnde canlandırmakamacıyla yapılmıştır. Her mgede br görme bçmi yatar, bu resmde, fotoğrafda ve fılmde de böyledr. Imgenn bu kadar öneml olmasının neden, zamanla mgenn caıılandırd~ğı şeyden, daha kalıcı olduğunun anlaşılmasıdır. "Br mge. yenden yaratılmış ya da yenden üretlmş görünümdür. mge lk kez ortaya çıktığı yerden ve zaman dan - brkaç dakl<a ya da yüzyıl çn - kopmuş ve saklanmış br görünüm ya da görünümle, düzendr. mgey yaratan kş. ressam, fotoğrafçı veya yönetmen olsun kend bakış açılarını yaptıkları şe yansıtırlar. Sanat eser ne denl mgelem yükıl olursa, zleyc de sanatçının gördüdern algılayışına, o denl dernlkl olarak katılır. Fotoğraf. anı görüntgler ve zamanı hapseder. Flm se. hareketl görüntülerden oluşmuştur ve bambaşka mgeler canlandırır. Gerçeklk zlenmn yaratan, snema kamerası, aynı zamanda algılama bçmn de smüle eder. Kameranın çevrnme harel<etler nsan başının At<\n.lı"t.. Ünversl(eSI Güzel 5an(\(I;ı,I,- rc\küı,('sı. Sln<:-lll<\ "T'V' BÖILJmt. ı ıolll1 [)[RGLR. Cörme BLç.lmlerL Metıs Y'l.vınları, ıstanbul. <Y'./.).:::- 2. 7

2 hareketlerne benzer. bu da bakarak a'gılayışın smülasyonunu oluşturur. İzleyc, kamera le özdeşleşr, kendsn onun yerne koyar. Kameranın "zoom" hareket, tıpkı nsanın dkkatn bell br noktada toplamasını andırır. Bu benzerlkler le zleyc gördüklern gerçekmş gb zler. Geleneksel snema. mgelemsel mekanı kullanarak yaşattığı gerçeklk zlenmn korur. Bu sayede de, zleyc flme yabancılaşmaz. kamera sürekl olarak gerçeklk adına kendn ger çeker ve varlığını hssettrmemeye çalışır. Snemada kullanılan kesme hareketn se, km yönetmenler yaşam gerçeğn bozmak adına kullanırken, kmler de gerçeğ nesnel br bçmde göstermek çn başvururlar. Yakın çekm (portre), daha çok nsanlar çn geçerl olan br çekm ölçeğ. bunda nsanların dolayısıyla flm kahramanının duyguları ve ruhblmsel durumu ortaya çıkarılır. Felln, flmlernde, kamerasıylahem gerçeğn çne grer, hem de kahramanın bakış açısmı verr ve öznel alıcı (kamera) kahramanla özdeşleşr. Fransız yönetmen Godard'ın alıcısı se gerçeğn karşısındadır. Alıcı breye. kahramana hzmet etmez ve genellkle. geleneğ yıkarak uzun. kaydırmalı çekmler kullanır. Kamera ve kamera hareketlernn önemn en y, Godard'ın şu cümles açıklar: "HERHANG BR KAMERA KAYDıRMASı BENM çn ENNDE SONUNDA AHLAK BR MESELEDR" der. Grffıth. Esensten ve Chapln gb snemanın gramern kuran ustalar montaj! kuııanırken, çağdaşyönetmenler kamera kuııanıyorlar.ntekm, Antonon kamera hareketler le gerçeğn yakalanacağını ler sürer. 1950'lerden sonrak snemada Arstoteles'n kurallarına uymayan br flm anlatısı olmuştur. Antonon, Truffaut. Godard gb yönetmenlern flmler buna örnek gösterleblr. Orson Welles se, gerçeklk zlenm yaratmak çn alan dernlğnden yararlanmıştır. Bu sayede sahnelern uzamsal brlğ sağlanıp, bölümler kend fzksel bütünlükler çnde verleblmştr. En bast kurgu teknğ olan, fakat. öneml br şlev olan "kesme" br düşünceden öbürüne geçmey sağlarken, "kamera hareket" de br düşüncenn bell br süreçte gelşmesn gösterr. Amaç, gerçeklk zlenm se, bunu kamera hareket kesmeden daha y vurgular. Yaşam gerçeğ le flmn sunduğu gerçeldk arasındak lşkde smge, mge ve anlatımın öneml br yer vardır. Fransız snema kuramcısı. gösterge blmcs Chrstan Metz'e göre, görüntü, gösteren le gösterlenn brlkte olduğu br göstergedr. Bu bağlamda, gösterlen le gösterenn aynı olduğu görüntüde, gösterlen "gerçek"n yenden üretmdr. Dolayısıyla, gerçeğn yorumlanışn ışıklandırma, kamera hareketler, çekmler. renkler ve kurgu gb snemanın l<ullandığı temel öğeler etklemektedr. Jean Mtry se, snemanın her şeyden önce br anlatım aracı olduğunu ve sözlü dl le snema dl arasında benzerlk aran amayacağı n br örnekle açıklar. "Sandalye kelmes söylendğnde herkes farklı ntelklerde sandalyeler düşünse de üzerne oturulma amacıyla yapılmış nesne olduğu konusunda br anlaşma vardır. Sözcük, kavramın yern tutar. bu tüm sandalyeler kapsar. Oysa snema dlnn anlatımı çok farklıdır. Görüntü doğrudan doğruya "gerçek"e dayanır. Görüntü zhnsel çağrışım yapmaz. Çünkü, görünwde gösteren le gösterlen aynıdır. Oysa sözlü dlde, gösterlen gösterme görev sözcüğündür."ı 2 leo:\f1 MITRY Sln~m'" Este(ıgı ve P'!'Ilı:olollsl, çev. Ogııl. A(I~lllf D f. tj G S Yyııılan. lıml(. 1009, <; :19

3 ferdnand de Saussure'un kul,landığl anlamda smgey ele alan Mtry ve Metz sınema dlnn smgeselolduğunu ler sürerler. Mltry, flmsel smgenn doğalolmak zorunda olduğunu vurgularken şu örneğ verr: Br gangster flmnde rıhtımda parlayan taşların korku (yananlamın gösteren) uyandırması, sahnenn karanltk ve ıssız oluşuna bağlıdır. Sahnenn karanlrk ve ıssız oluşu (düzanlamın gösterlen) ve çekm bçm (düzanlamın gösterent) yananlamın gösterenn oluşturur.'" flmsel anlatımı zengnleştren mge ve smge, zleycy tlmn olay örgüsünü çözmede, edlgen konumdan etkn ha'le getrrl<en, görüntülıün etkleyclğ, bu öğelern kullanılışıyla daha da artar, dolayısıyla snemada mge ve smge vazgeçlmez temel öğelerdr. flm dlnn anlatımındak öğeler, gerçeğe yaklaşım ıkonusunda ve gerçeğe benzerlk ölçüsünde ele alınırken, br başka öneml olgu olan flmsel mge karşımıza çıkar. flmsel mge, somut br varlık aracılığı le öz'ü çağrıştırırken, öz de br yokluk aracılığı le br varlığı çağrıştırır. Canlandırılmış mgelerle sunulan her nesne, gerçekte sahp olmadığı br anlam kazanırken, flmsel mge, gönderdğnden. fazlasını antatmaz, sadece nesnenn altını çzer. Dolayısıyla nesnenn kendsnden çok, nesneye at olan görünüm ve onun mges öneml olmaktadır. Zaten zleycy etkl'eyen de bu gösterlen mgenn fotojenl< gücüdür. Herhang br nesne, flmde. ona kazandırılan mgelerle farklı anlamlara bürünür. Küllük örneğnde olduğu gb, ç zmart dolu o an küllük kend anlamının dışında, geçen zaman ya da sıkıntıya şaret eder. I(ısaca, mge nesneden farldı olarak, gerçeklğn yoı<ıuğu bçmnde çıkar. mge gerçek değldr, sadece br görünüm, zhnsel br aktvtedır. Zhnsel mge, br bellek olgusunu zorunlu kıiar. Yan, özne sandalyey düşündüğü anda sandalye mgesn belleğhıde canlandırır ve kş düşündüğündemge var olur. Görüntü-gerçek ayrımı felsefe tarhnde daha lk çağlardan tbaren ele alınan br konudur. Dış dünyanın özneden!dağ,ımsız br realtes olduğunu savunan realstlere karşı gerçeklğn br de olduğunu, yaşanan dünyanın görün'üş dünyası olduğu, asılı dünyanın akııla kavranablen deaher dünyası olduğunu ler süten dealstler. görüntü~gerçek ayrımını getrrler. Dış dünyanın değşmdern ve oluşların meydana geldğ, gelp geçc br dünya olduğundan ötürü salt blgye ve gerçeğe ancak dealler dünyasmda ulaşılacağını belrtrlerken, öznel gerçek ve nesnel gerçek ayırımı yaparlar. Öznel gerçek; yalnızca bzm düşüncemzdevar olan gerçek anlamına gelrken. nesnel gerçek se; düşüncem'zn dışında var olan gerçektr. Realstler. algıların gördükler nesney oldukları gbı yansıttıl<arını ler sürerler. Dış dünyanın varlığından kuşku duymadıkları gb, algının güvenırlğndende kuşku duymazlar. Nesnenn gerçeğn değl, ancak görünıtüsünü b'leburı: dyen dealst yaklaşıma karşı, realst, şu savları ler sürer: Görünüş-Gerçek aynmı yapıldığında gerçeğ olduğu gb doğrudan değl, dolaylı olarak algılyoruzdemektr. Oysa, dolaylı olarak görme, nesnenn doğrudan görünümünü de blmey gerektrr. Yan nesnenn gerçeğn deneysel yoldan blemeyp, düşüncede bleblme eylemdr. Realst görüş. görüntü-gerçek ayrımının olamayacağını, algının çerğnn gerçek

4 blgy verebleceğn savlar. Gerçek; blnçten bağımsız. olarak var olan,somut ve deney konusudur. Ayırıcı ntelğ se nesnelolmasıdır. E.stetk gerçeklk se, sanat yapıtının gerçeğn yansıtılması olduğunu ler sürer. Antk Çağ'da sanatla gerçeklk arasındak lşky se, doğaya öykünme bçmler. rlaton ve Arstoteles tarafından gelştrlen Mmess (öykünme) öğretsnegöre. sanat yapıtı gerçeklğn br kopyası ntelğ taşımaktadır. Burada öneml olan. Mmess'n doğalcı br kopya olmadığı, sanatın araçlarınca bçmlenmş br yansıtma olduğudur. Bu anlamda, Mmess. yalnızca olanı değl. olması gereken de çereblr. Tekrar snemaya döndüğümüzde, gerçeğe yaklaşımın yönetmenn gerçeğe bakış açısı le paralelolduğunugörürüz. Tab k flm, toplumun değer yargılarını, kültürel yaklaşımlarını, tarhsellğ ve dönemn gerçek anlayışını da ortaya koyar. Snema sanatı da tıpkı dğer sanat dalları gb doğayaöykünür. Gerçeğe benzerlk ne kadar güçıüyse. zleyc bundan o denl etklenr. Gerçeğe benzer, mümkün gerçekler arasındak kültürel ve nedensz br kısıtlamayı temsl etmektedr. Örneğn; karı-kocanın gece yatağa yatma sahnesnde, kadın banyoda soyunurken kapı haff aralıl<tır ve zleyc bu aralıkta yarı çıplak kadını zler (bu doğallık taşıyan br sahne görüntüsü verr) Erkek, aynı anda kravatını çözerken görülür. Kadının, soyunuk halde görünmeyş gerçeğe benzerlkten kaynaklanır. Çft, yatağa grer ve sahne btp başka br sahneye geçlr. Chrstan Metz, gerçeğe-benzer' vurgularken. Jean Baudrllard se smülasyon kavramına dkkat çeker. "Gzlemek (dssmuler ), sahp olunan şey'e sahp değlmş gb yapmaktır. Smüle etmek se, sahp olunmayan şey'e sahpmş gb yapmaktır. Brncs varlığa, dğeryse yolduğa göndermedr... 4 Yenden canlandırma, göstergeyle gerçek arasında koyduğu br eşdeğerlk lkesn benmserkeo, smülasyon, bu eşdeğerlk lkesnn ütopk br şeyolduğunu belrtr. Bu anlamda snema, en fantastk ya da mtk olandan gerçekç ve hpergerçekç olana doğru gden br gelşm çzgs zlemştr. Sunduğu ürünlern teknk açıdan gderek mutlak gerçeğe yaklaştığı, yan gerçeğ tüm sıradanlığı, hakkat tüm çıplaklığı le verdğ, hatta teknğn sağladığı kendne güven duygusuyla gerçeğn kends başka br deyşyle, şu anda burada olanın kends olma modelne dönüşmüş olduğu görülmektedr. " Bugüne kadar hçbr kültür, göstergeler konusunda böylesne naf, paranoyak, pürten ve terörst br bakış açısına sahp olmamışt... Gerçek her zaman çn terörsttr... E.skden snema ve düşsel arasında canlı, dyalektk ve dramatk br lşk vardı. Bugün snema ve gerçek arasındak lşk negatf sayılablecek br lşkdr... 5 Andre Bazn se, snemanın gerçeğe bağlı br sanat olduğunu vurgular.ona göre, kameranın elde ettğ görüntü, nesnenn kendsdr ve kend anlamını çnde taşır. Görüntü, çok katmaniı olan gerçeğn çnden seçme yapılarak oluşturulur. Bazn, montajdan zyade alan dernlğn terch eder. Çünl<ı, alan dernlğ zleykye yorum yapma özgürlüğü tanırken, aynı zamanda zleycy, nesnelerle yakın lşkye sokar. Uzun çekm ve alan dernlğ flm gerçeğe yaklaştırır. Bu yöntemle. nesnelern anlamı vurgulanırken, doğal bütünlük de 4 Jl:'o:'Il BAUORJllARD Slmülakr'lar V~ Slmü5~)'on,ÇevOguz Ad.\lllf. Ookuı: Eyım Y~yııı.\n, ızmr. 19c,lB, s \3 5 '='.3.e S 66

5 korunur. Rudolph Arnhem se, karşı-gerçekç br bakış açısıyla kuramını sergler. Arnhem, nsan gözü le alıcı (kamera) merceğnn algılama bçmlernn farklı olduğunu belrtr. Dolayısıyla, flmdek nesneler algılayışınıızla, gerçek dünyadak nesneler algılayışımızın farklı olduğu ortaya çıkar. Yan Amhem, daha önce de belrttğmz, snema nın. doğanın mekank yenden üretm olduğu görüşüne karşıdır. Sonuç olarak, sanat ve gerçeklk arasında zorunlu ve kendlğnden br lşk vardır. Snema'da gerçeklk sunulmaktadırve gerçelü!< anlamlandıırmayı sağlar. Ancak hç kuşkusuz Id, blnç olmadan gerçeklk de kavranamaz. Zaman ve nesnel gerçeklk, onları algılayan br blnç varolduğu sürece, br anlama sahp ol.ur. Snema, d'ğer sanat dallarından farldı olarak. şu anda burada olanı, yan var oluşun kends olan süre çndek gelşmn, sürekl şeklde zleyp yakalar ve böylece gerçek'tn çknlğn anlatabhr. Oyuncular, mekan. zaman, dekor, kostüm. renk, ışık, ses gb ögelern tümü flm: gerçek yaşama benzer kılar. Ancak gerçeğn flmdek sunumu yne de gerçeğn l<ends: değldr. flm, şert üzerndek letdr. ne sadece mekank yenden üretm. ne de gerçeğ1n bozulmuş hal, br kültürellğn, tarhsel geçmşn zlern taşıyan, çağın ve yönetmen.n bakışın! yansıtan :flm. kendne özgü br gerçek lktr. " Snema, gerçeklğn dyalektk oluş formlarını ya da çatışma formlarını araştırableceğm,z, somutlaştırableceğmz, mükemmel br sanat alanıdır.",. 6 H;ıI.;I\, HÜNILER. S. M. E.IsensCr.n ln Sınem,", Es.e.ıgı. ızmr. ~ 86

6 KAYNAKCA BAUDRİLLARD. Jean, BERGER. John, BÜKER, Seçı, HÜNLER, Hakkı, MTRY, Jean, Smülakr'lar ve Smülasyon, çev. Oğuz Adanır, Dokuz Eylül Yayınları, zmr, t998. Görme Bçmler, Mets Yayınları, stanbul, Snemd Dl Üzerne Ydzddr, Dost Ktabev, İstanbul, S.M. Esensteln'ın Snema Istetlğ, İzmr. Snemd Estetğ ve Pskolojs, çev. Oğuz Adanır, D.E.Ü.G.S.F. Yayınları, İzmr