Özel Ege Lisesi TOPLUMSAL YAŞAMIMIZDAN EDEBİYATIMIZA MEKTUP GELENEĞİ

Transkript

1 Özel Ege Lisesi TOPLUMSAL YAŞAMIMIZDAN EDEBİYATIMIZA MEKTUP GELENEĞİ HAZIRLAYANLAR: 10/B Sınıfı Proje Grubu Ayşegül ÖNSOY Cansu KOPARAN Damla GÜLENLER Didem KAYA Miray EREN Simge ŞENGÜN DANIŞMAN ÖĞRETMEN Düriye AYYILDIZ Mayıs-2007 İZMİR 1

2 İÇİNDEKİLER 1. Teşekkür. 2. Amaç Giriş Mektup Nedir? Özel Mektuplar Güdümlü Mektuplar Kutlama Mektupları İş Mektupları Mektup Türünün Gelişimi Türk Edebiyatında Mektup Tanzimat Dönemi Edebiyat-ı Cedide Dönemi Sonrası Dönem : Milli Edebiyat Dönemi Cumhuriyet Dönemi Halk Edebiyatında Mektup Mensur Mektuplar a. Anonim Mensur Mektuplar b. Aşıkların Mensur Mektupları c. Tasavvuf Şairlerinin Mensur Mektupları Manzum Mektuplar a. Anonim Manzum Mektuplar b. Aşıkların Manzum Mektupları Mektubun Geçmişten Günümüze Gelişimi Mektuplardan Oluşan Eserler Bizden Mektuplar Edebiyatımızda Ünlü Mektuplar Anket Analizi Sonuç Kaynakça

3 TEŞEKKÜR Bu projeyi hazırlarken bizden yardımlarını esirgemeyen ailelerimize, öğretmenimiz Düriye AYYILDIZ a, değerli kütüphane görevlilerimize ve bize bu projeyi yapmamız için fırsat veren okul yönetimine teşekkürü bir borç biliriz. 3

4 AMAÇ Günümüzde mektup yazma alışkanlığının yok denecek kadar azaldığına tanık olmaktayız. Artık bugün mektup bazen büyüklerimizin özlemle andıkları ya da çekmecelerde sakladıkları nesneler konumunda. Biz de bu çalışmamızda mektubu edebiyatımızdan ve geçmişten toplumsal hayatımızdaki yerini araştırmayı ve bugün Neden mektup yazmıyoruz? sorusunu yanıtını bulmayı amaçladık. TDK Mektup Özel sayısı, Hece Dergisi Mektup Özel Sayısı okul kitaplığındaki mektup türünde yazılmış yapıt bize yol gösterici oldu. Ayrıca okulda uyguladığımız sormaca(anket) da çalışmalarımızı yönlendirdi. 4

5 GİRİŞ YAZISI Postacı kapıyı çalmaz oldu. Artık pullu mektup dönemi kapandı mı? Anadolu insanı, yüreğinin yanıklığını duyurmak için sözcükler yetmiyormuş gibi, kağıdın bir yerini dağlayarak acısını belli ederken, mektup, daha etkili bir anlam kazanacaktır. Belki hapishaneden, askerden gönderilen Görülmüştür damgalı mektuplar, satırları arasındaki söylenmemiş sözleri sezmemizi isterken, bir başka türlü etkileyecektir bekleyenlerini. Postacı ya uğramaz oldu evimize ya da kapıyı iki kez çalmaya gerek duymadan, posta kutusuna atıverdi mektubu. Bilgisayarla iletişimin kolaylığına kapıldıktan sonra zarfa konan mektupların mahremiyet i de kalmadı. Oysa o gizlilikte, iç dünyamızdan el yazımıza geçen bir büyü de vardı. İçimizdeki duraksamaları, duyarlılıkları sezdirmek, açıkça söylemenin bezdirici etkisinden çekinerek, iç gerçekleri dolaylı anlatımla dokundurmak, bir mektubun gizliliğinde yaşayacaktı. Mektup deyince birden e-postayı hatırlıyorum, ne yazık... Mektup öldü, yaşasın e-posta demeli miyim? Hayır. Bilgisayardaki e-postalar bizce haberleşmenin fast-food udur. Bırakın mektubun içinde yazılanları, mektubun kağıdı, mürekkebi bile yazan kişi hakkında fikir vermeye yeterliydi. Yazısının güzelliğini, çirkinliğini, kullandığı kalemi, kalitesini bilirdik. Peki, e-postadan öte cep telefonlarına ne demeli? O da mı mektubu yok etti? Eskiden, mektup alamıyoruz, sözü, gidenden haber alınmadığının tek cümlelik özetiydi. Bir türkü ne der: Bir ah çeksem karşıki dağlar yıkılır Bugün posta günü canım sıkılır Hiç kimsenin sevdiklerinden haber bekleyip de alamadığı için canının sıkılmaması dileğiyle... 5

6 MEKTUP NEDİR? Duygularımızı, düşüncelerimizi, dileklerimizi, önerilerimizi yanımızda olmayan birine iletmek amacıyla yazdığımız yazılara mektup diyoruz. Mektuplar kullanıldıkları yerlere ve amaçlarına göre çeşitlenirler. 1. Özel Mektuplar A. Yakınlarımıza, tanıdıklarımıza onlarla haberleşmek amacıyla yazdığımız mektuplardır. Bunlar samimidir. İçimizden geldiği gibi konuşur bir biçimdedir. B. Güdümlü Mektuplar a. Teşekkür mektupları b. Kutlama c. Çağrı (davet) d. Özür dileme e. Baş sağlığı f. Hatır sorma C. Kutlama Kartları a. Bayram b. Yılbaşı c. Düğün d. Nişan e. Yaş günü 2. İş Mektupları a. Dilekçeler b. Resmi dairelere ve özel kurumlara yazılan mektuplar c. Ticaret mektupları d. Telgraflar e. Duyurular Ticareti geliştirmek amacıyla yazılır. Duvar, el, gazete, radyo-televizyon duyuruları ve ışıklı duyurular, dikkat çekecek şekilde resimler ya da az sözle çok anlam ifade eden yazılardır. Devletin kurumlara verdiği duyurularda bu gruba girer. 3.Mektup Biçimli Yapıtlar Mektup biçiminde yazılan öyküler, romanlar, eleştiriler, tartışmalar, gezi yazıları vardır. 6

7 MEKTUP TÜRÜNÜN GELİŞİMİ İnsan sevdiklerine, yakınlarına onlardan ayrı düştüğü zaman onlara duygularını, düşüncelerini anlatması; ancak yeni çağlarda ortaya çıkmıştır. 16.yy dan önce mektup sadece haberleşme amacıyla kullanılıyor ve bir bakıma gazetenin yerini tutuyordu. Mektuplar 17.yy da gelişmeye başladı. Mısır da bulunan Çömelmiş Yazıcı nın sadece dilekçe yazmadığı kişisel mektup da yazdığı biliniyor. Firavunların diplomatik mektupları, Boğazköy deki, Doğu ülkelerinin politika yaşamını yansıtan mektuplar önemlidir. Grek mektupları azdır; fakat Latinlerde mektupların geliştiği görülür. Özellikle Cicero nun mektupları değerlidir. İtalya da hümanizmanın yayılmasında mektup türünün üç büyüğü olan Aretino, Ariosto ve Tasso başta gelir. Kurtarılmış Kudüs adlı destanıyla tanıdığımız Tasso nun iki bine yakın mektubu olduğu söylenir. Yaşamı mektuplara yansır. Özellikle Wagner in mektupları onun ruh dünyasını anlamamıza yardımcı olur. Van Gogh un kardeşine yazdığı altı yüz elliye yakın mektubu, onun çektiği acıları, para sıkıntısını bize çok iyi yansıtır. Hastalığının belirtilerinden sonra sığındığı düşkünler evinden gönderdiği mektuplar çok ilginçtir. Voltaire in yayımlanmış on sekiz bin mektubu vardır. Bu bir rekordur. 16.yy dan önce tarih belgesi niteliğini taşıyan mektup, 17.yy da kişilerin uzakta olan sevdiklerine özlemlerini, duygularını, düşüncelerini yazdığını görürüz. Böyle bir yazışma için kişisel zevklerin incelenmesi, kişisel kültürün gelişmesi gerekir. Zamanla mektuplarda ortada olup bitenler, dedikodular yer alır. Anlatım tarzı olarak özentisiz, yapmacıksız, içten yazma başlar. Her mektup, onu yazan kişinin huyuna ve kişiliğine göre değişir. Mektup türünü özellikle kadın yazarların zenginleştirdiği, zamana ayna tuttuğu söylenir. Yazarların, ölümünden sonra yayımlanan mektupları bizi oldukça şaşırtır, onları yazmak için nasıl vakit bulduklarını kolay kolay anlayamayız. 7

8 TÜRK EDEBİYATINDA MEKTUP Tanzimat Dönemi İnsanların sorunlarını, çevresinde olup bitenleri uzaktaki yakınlarına bildirme gereksinmesinden doğan mektup, taşıtların çoğalması, posta işlerinin kolaylaşmasıyla daha önemli hale gelmiştir. Tanzimat tan sonra Türk toplumunun batıya yönelmesi, basının gelişmesi, özel gazeteciliğin doğuşu, istibdat yönetimine karşı çıkma, batıdan sanat anlayışlarının ülkemize girmesi günlük yaşamımızda mektubun daha çok yer almasını sağlamıştır. Tanzimat Döneminde süslü, orta ve sade anlatım vardı. İlk mektuplar süslü bir anlatımla yazılmıştır. Şinasi nin Paris ten annesine ve eşine yazdığı mektuplar oldukça süslüydü. Şinasi nin Paris ten annesine yazdığı mektuplar alay konusu olmuştu. Fakat örnek olarak aldığımız mektup sadeleştirildiği için annesinin neden bu mektubu anlayamayacağını göremiyoruz ve niçin alay konusu olduğunu tam olarak anlayamıyoruz. ANNESİNE Efendim, benim canımdan aziz olan valideciğim, Geçen günkü aldığım mektubunuzda bir yıldan beri hasta olduğunuzu bildirmiş idiniz; lakin bundan anladığıma göre canınızla uğraşır mertebeye gelmişsiniz. Öyle ise, efendim, niçin bu zamana kadar bildirmediniz? Eğer bildirmiş olaydınız çarçabuk tahsilin arkasını alıp şimdiye dek Asitane ye (İstanbul a) gelirdim; çünkü bundan mukaddem (önce) daha kolaylıklar var idi; her ne ise, şu günlerde işimi bitirmek üzereyimdir. Eğer hastalığınız pek ağırlaşıyor ise tez bize yazın. Ta ki avdet etmenin çaresine bakayım; amma yine siz ihmal buyurmayıp şu hastalıktan kurtulmaya çalışın. Vücut sağ olmadıktan sonra, mal ve mülkü ne yamalıdır? Sakınıp bu hususta parayı esirgemeyesiniz. Birkaç tabibe baktırın. Eğer borç bile edilirse edasına (ödenmesine) Allah kerimdir; hemen siz var olun! Efendim, şimdi icap ediyor ki şu ana kadar gönlümde sakladığım sırları size söyleyeyim, ta ki ne sana, ne bana dağ-ı derun (iç yarası, gönül acısı) olsun. Çünkü beni-derun (adem oğlu, insan) bit-tabi (tabiatiyle, elbette) hırslı olduğu aşikardır, amma bu hırs birkaç türlüdür; benim hırsım, şimdiki akıl ve idrakimce, biraz geçinecek ile çok hünerden ibarettir. El-hamdü lillahi- Taala (Tanrı ya şükür) şu genç yaşımda bunlardan bir miktar hissedar oldum; lakin hakikatte hep senin sayendedir; zira beni okutturup yazdırttın. Senin hakkını bin yıl yaşasam ödeyemem. Senden başka kimsem yoktur. İşte efendim, maazallah (Allah saklasın) size bir hal olacak olsa senden başkasına valide demeye ağzım varamaz. Ve diyemem alimallah (Allah bilir). Ve seni ben ölünceye kadar unutamam.(...) Felek müsaade ederse merhum pederimin kemiklerini İstanbul a getireceğimdir; inşallahü- Taala(inşallah) mahsus bir türbe yaptıracağımdır; cümlemizin bir mekanda toplanmasını arzu ediyorum. Senin indinde en edna(aşağı) şeyini zayi etmem ve haneyi söndürmem; ve rahmete vesile olur asara(eserlere) say ederim(çalışırım). Din ve devlet ve vatan ve milletim yolunda kendimi feda etmek isterim. 8

9 Aman, canımdan aziz valideciğim, gençlik ve cahillik münasebetiyle size her ne kadar kabahat ettim ise cümlesini affeyle ve hakkını helal eyle! İbrahim Şinasi Türk mektuplarının en güzellerini Namık Kemal le tanımaya başladık. Şairin coşkun ruhunu, gerçekçiliğini, kültürün sağlamlığını onda buluruz. Türk toplumunda yapıtlarında aradığı değerleri, özgürlüğü mektuplarında yaşatmıştır. Ayrıca mektuplarında değişiklik yapmıştır. Kullandığı sözcükler eskidir; fakat dilin canlılığına zarar vermez. Namık Kemal in babası Mustafa Asım Bey e yazdığı mektuptan onun Genç Osmanlılar cemiyetine bağlı olduğunu, Prens Mustafa Fazıl Paşa nın çağrısı üzerine Paris e gitmek için İstanbul dan ayrılırken yazdığını öğreniyoruz. Mektupta tarih yok, fakat bu mektubun 17 Mayıs 1867 de yazıldığı kanıtlanıyor. BABASI MUSTAFA ASIM BEY E Velinimetim pederim efendim, Bendeniz bugün hasb-el-iktiza (gerektiği için)paris e hareket ettim. Bu muvakkat bir şeydir.hiç teessüf etmeyin. Ben gelinceye kadar eve bakarsınız. Cümleye selam ederim. Pek aceleye tesadüf ettiğinden bu kadar yazabildim. Baki dua. Kemal Namık Kemal in Recaizade Mahmut Ekrem e 1879 ocağında yazdığı mektubun girişinde o günkü psikolojisini, fiziksel durumunu doğal ve orjinal yansıtmaktadır. Kendisinin nezle olduğunu, çok doğal anlatmaktadır. Zaten pek sümüklüyüm. Lodos, bilmem, İstanbul da buradaki kadar şiddet gösterir mi? Burada estikçe, deprem buharlaşmasının altından rüzgar dünyaya çıkmış sanırdık. Ondan sonra bir poyraz çıktı, oturduğum yeri dondurma kutusuna benzetti. Şimdi ise hava o kadar güzel, o kadar yumuşak ki anlatamam der. Mektubun gelişme bölümünde Namık Kemal in düşünce yapısını Benim, vatandan sonra sevgilimin edebiyat olduğunu bilmez misin? cümlesinden açıkça anlıyoruz. Namık Kemal in edebiyatta tartışma başlattığını, edebiyatta yenilik yapmak istediğini, bu yolda diğer edebiyatçıları da teşvik ettiğini de bu mektubundan anlayabiliriz. Recaizade, Namık Kemal e yazdığı mektupta Abdülhak Hamit in şiire yenilik getirdiğini belirtmiş, fakat örnek göndermemiştir. Namık Kemal kendisine örnek göndermesini ister. Kendisinin kırk yaşına yaklaştığını, yaşlandığını, gençlerin daha iyi şeyler yapmasını ister ve mektubunu İnancıma göre ihtiyarlara uymayan gençler inatçı ise, gençlere uymayan ihtiyarlar da bağnaz sayılır. diyerek bitirir. Namık Kemal in mektupları Türk Tarih Kurumu tarafından üç cilt olarak yayımlanmıştır. Muallim Naci ve Mahmut Ekrem mektuba çok fazla katkıda bulunmamışlardır. Buna karşılık Abdülhak Hamit in mektupları kalıcı özellikler taşır. Abdülhak Hamit in mektuplarında onun sanat görüşünü, çevreyle ilişkilerini yansıtması edebiyat tarihimiz için önemli belgelerdir. Fakat bu mektuplar hem kısadır hem de özgün değildir. Abdülhak Hamit sağlığında, bu mektupları Mektuplar adlı iki ciltte yayımlanmıştır. 9

10 Samipaşazade Sezai ve Recaizade Mahmut Ekrem in, Abdülhak Hamit e yazdığı mektuplar edebiyat tarihimiz ve dil bakımından incelenmeye değer. Edebiyat-ı Cedide Dönemi Bu dönem yazarların özel mektupları kitap halinde yayımlanmıştır. Tercüme Dergisi nin mektup özel sayısında Tevfik Fikret in üç mektubu, Halit Ziya Uşaklıgil in iki mektubu vardır. Tevfik Fikret in Muallim dergisindeki bir mektubunda geçen Koca bir alem içinde yalnızım, Nazif. cümlesinden, mektubun Süleyman Nazif e yazıldığı anlaşılmaktadır. İkinci mektup 1908 inkılabının birinci yıl dönümünü kutlamak için İstanbul da Hürriyet-i Edebiye Tepesinde düzenlenen törenle ilişkilidir. Süleyman Nazif e Yeis yeis.. yeis.. yeisliyim kardeşim; dehşetli bir kızgınlık bunalımı içindeyim, sönüyorum. Bu biraz daha sürerse, eyvah!.. Sebebini söyleyeyim mi? Fakat bu o kadar tuhaf ki, gülersiniz diye korkuyorum, kimi zaman kendim bile kendi halime gülüyorum. Koca bir alem içinde yalnızım, Nazif! En yakın arkadaşlarımın arasında, sokağa çıplak çıkmış bir adam duygusuyla titriyorum; herkesin vicdanı kapalı, örtülü; yalnız ben çıplak! Herkes hiç olmazsa üniformalarla ne diyeyim- mayasını örtüyor; herkes zamanın alçaklık süslerine bürünebiliyor; herkes namuslu geçinerek alçak yaşamın kolayını buluyor; herkes bu rezalet havasında nefes alabilmek için bir kolaylığa, bir çareye, bir büyüye sahip İşte kalem namusu, basın namusu, edebiyat namusu O da öldü, o da çiğnendi. Gazetesinde bir jurnal sureti basamayanlar artık gazeteci sayılmıyor. Sonra içimizde o edepsizleri kötülüklerinin üstün gelmesinden dolayı kutlamaya koşacak, Bir gaza ettin ki hoşnut eyledin Peygamber i alkışlarıyla onların bu danışıklı dövüşlerini, namussuzluğun bu vicdanı kıran yenmesini alkışlayacak namuslular da var. Elveda ey aşk-ı namus, elfirak ey sıyt-i ar! (Ey namus aşkı, ey utanmanın iyi ünü, allahaısmarladık!) Bilir misiniz, bu zamanda namus, kılıfını kemirir bir cevherden başka bir şey değil. Size koşuyorum; elbette siz beni anlar, benimle ağlarsınız. Bayramın ilk günlerinden beri damarlarımın içinde bir kızgınlık zehri dolaşıyor, kanımı kemiriyor; burada artık herkesin benden ürktüğünü, kaçmak istediğini görüyorum. Herkes edepsizliğe hak veriyor; bana diyorlar ki: Zaman haklıdır, akıllıdır; sen budalasın Allah aşkına siz öyle yapmayın, siz bari deyiniz ki Sen budalasın; fakat zaman haklı, akıllı değildir! Faik nerede? O daha İstanbul a dönmeyecek mi? Bunu mektubunuza cevap olarak yazmıyorum. O cevabı aklımı başıma aldığım zaman yazarım. Ali Kemal e teşekkürler olsun ki bana bu iltifatnamemi kazandırdı. Nesip in gözlerinden öperim; ah ne olur, buraya bir gün evvel gelse, ne olur! Yeisimin derecesini düşünemezsin, kardeşim; kendimi taşlara çarpacağım geliyor. Fakat hani benim yurtsever kanımla kirlenecek bir temiz taş? Tevfik Fikret 10

11 Üçüncü mektup Kandilli de açılacak kız okulunun tüzüğü ile ilgilidir. Bu mektuplar, şairin tedirginliğini, huzursuzluğunu yansıtır. Dili ağırdır. Halit Ziya Uşaklıgil, mektubunu Cumhuriyet Döneminde yazdığı için Servet-i Fünun döneminin dil anlayışından uzaklaşmıştır te Suut Kemal Yetkin e yazdığı mektubunda çocukluğundaki okuma merakını, romanlarını; Nemide, Bir ölünün Defteri, Mai ve Siyah, Aşkı Memnu ile ilgili görüşlerini belirtir deki mektubunda ise Ankara ve İstanbul daki müzik ve tiyatro hareketlerinden, bunların yurdumuzdaki gelişiminden söz etmektedir. Halit Ziya nın Tevfik Fikret e yazdığı, 27 Ocak 1897 tarihli mektubunda Mai ve Siyah ın basıldığını; fakat kitaplarını satmakta zorlandığını, basımevi sahibi Ahmet İhsan Tokgöz ün ona çok yardımcı olduğunu, onun iyiliği karşısında ezildiğini anlatıyor. Kendisinden kitapların satımı konusunda yardım istiyor. Bunu da utanarak yazdığını belirtiyor Sonrası: Milli Edebiyat Dönemi İkinci Meşrutiyet sonrası toplum yaşamının karışık geçmesi, özel mektupların ortaya çıkmasını engellemiştir. Bu dönemde Ömer Seyfettin ile Ziya Gökalp in mektupları ancak Cumhuriyet Dönemi nde yayımlanabilmiştir. Ömer Seyfettin in Ali Canip Yöntem e yazdığı mektupta edebiyatta kullanılan dilin ağır olmasından yakınıyor. Arapça ve Farsça tamlamaların gereksizliği savunuyor. Yazara göre kimin gösterecek hüneri yoksa, fikri yoksa onları en çok kullanmıştır. Bu tamlamalar terk edilirse büyük bir adım atılmış olur der ve Bunu yalnız başaramam, geliniz Canip Bey, edebiyatta, lisanda bir ihtilal vücuduna girelim. Ah! Büyük fikir, fakat sabır ister der. İkinci mektubunda postada, şüphelenilen zarfların açıldığını belirtiyor. Kendisinin anlaşılmadığını, halk için yazmanın küçümsendiğini söylüyor. Ali Canip Yöntem in Ömer Seyfettin e gönderdiği hikayeyi Halka Doğru dergisinde yayımlatacağını, onu daha çok kişinin okuyacağını belirtiyor. Kendisinin askerlikten istifa ettiğini, yazarlıkla hayatını sürdürmek istediğini belirterek ondan yazılarının Tanin de yayımlanması için yardımcı olmasını rica ediyor. Bu mektubu Balkan Savaşı nda Yunanlılara tutsak düşerek hapsedildiği Yanya Kalesinden, Nafliyon kasabasından göndermiştir. Ziya Gökalp in, İstanbul un işgali üzerine İngilizler tarafından sürüldüğü Malta dan ailesine gönderdiği mektuplardan on dört tanesini Ali Nushet Göksel, Ziya Gökalp, Hayatı ve Eserleri adlı kitabına koymuştur ve 1921 yılları arasında eşine ve çocuklarına gönderdiği yüz altmış dört kart ile beş yüz otuz dört mektubu Ziya Gökalp Külliyatı-2 adıyla Türk Tarih Kurumu tarafından yayımlanmıştır. Ziya Gökalp, mektuplarında, bulunduğu yerlerle ilgili kısa ayrıntılar vermekte, kimi mektuplarında da felsefi, sosyal, eğitsel konulara değinmektedir. Kısa ve gösterişsiz hitaplarla başlayan bu mektupların anlatımı da süssüz ve yalındır. Yabancı tamlamalar hiç yok gibidir. 11

12 Kızı Hürriyet e Kızım Hürriyet, Sevgili kızım, insan için hürriyetsiz yaşamak çok güç. Benim iki hürriyetim var ki, bugün ikisinden de uzağım. Birisi sensin, sana kavuşacağım zaman öteki hürriyetime de kavuşacağım. Senin adın da senin gibi iyidir. Bir zaman gelecek ki, bütün insanlar, bütün milletler hür olacak; akıllar hür olacak, kalpler hür olacak, vicdanlar hür olacak. İnsaniyetin(insanlığın) bu kara günleri sonuna yaklaşmıştır. Hak kuvvete galebe çalacaktır(kuvveti yenecektir). Nasıl bu gördüğümüz mavi gökte parlak bir güneş varsa, ruhların manevi semasında da ondan daha parlak bir güneş vardır ki, doğmak üzeredir. Bu güneş hürriyettir ki, harareti muhabbettir(sıcaklığı sevgidir); vazifesini sorarsan adalettir, sevgili kızım. Ziya Gökalp, Türkçülüğün fikir babasıdır. Türkçülüğü felsefi olarak açıklar, ilme önem verir. Milletin kalkınmasının bilimle, fenle gerçekleşeceğini anlatır. Mektubunda Eskiden ahlak korku ahlakı idi, yeni ahlak sevgi ahlakı olacaktır. Peki hayat ne zaman başlayacak? Ne zaman ki kadınlar da erkekler kadar öğrenim görerek toplum yönetiminde görev almaya başlarsa Dilin ulusal dil olmasını, kültürün ulusal kültürle uygarlaşmasını ister. Benim hepinizden istediği şudur: Gerçek Türkler gibi anlaşmazlığa düşmeden, tartışmasız derin bir dirlik ve düzenlik içinde yaşayınız. Cumhuriyet Dönemi Cumhuriyet döneminde posta işlerinin düzene girmesi, taşıtların gelişimine bağlı olarak mektup sayısı artmıştır. Batı etkisiyle mektuplar edebiyat tarihinde değer kazanmaya başladığı için, yayınevleri mektupları yayımlamaya daha istekli olmuştur. Toplum yapısının ve toplumun ahlak anlayışının değişmesi mektupları özel olmaktan çıkarmıştır. O güne kadar mektubu özel sayan, başkalarının okumasını, duygularını, düşüncelerini öğrenmesini istemeyen yazarlar ya da bu yazarların mirasçıları, bu mektuplardan gelir elde etmenin yolunu tercih ettikleri için mektuplar okuyucu ile buluşur. Önceleri, edebiyatçıların dostları tarafından yayımlanan mektuplar, zamanla araştırmacıların ve akademisyenlerin en çok ilgilendikleri yazı türü olmuştur. Özellikle 1980 den sonra pek çok mektup yayımlanmıştır ten sonra yazılan ve yayımlanan ilk mektuplar, Servet-i Fünun döneminde sanat yaşamına başlayan ve Cumhuriyet döneminde de yazmayı sürdüren Hüseyin Rahmi Gürpınar ile Fecr-i Ati şairi olarak bilinen, fakat Cumhuriyet döneminde de yazmayı sürdüren Ahmet Haşim in mektuplarıdır. Hüseyin Rahmi Gürpınar ın Refik Ahmet Sevengil e yazdığı yirmi mektubu Hüseyin Rahmi Gürpınar adlı kitapta görebiliriz. Bu mektuplar, Gürpınar ın yaşamını, karakterini ve romanlarıyla ilgili çalışmalarını anlatması bakımından önemlidir. 12

13 Hüseyin Rahmi, 1926 da Refik Ahmet Sevengil in ona gönderdiği yazarla tanışmak isteyen telgrafını yanıtlıyor. Burada, Bir memleket yalnız toprak çiftçileriyle yaşayamaz, beyin tarımcıları daha önemlidir.. Biz; yaşlılar yıkıcı fırtınalar karşısında titriyor, sallanıyoruz. Aşınmış sabanlarımızın altındaki toprak, dermansız kollarımıza pek katı geliyor... Asıl kapı garp cihetindedir(batı dünyasında). O kapıyı zorlamalı, zedelemekten çekinmeyerek kapıyı açtırıncaya kadar taşlamalı, Diyojen in fıçısından içeriye girmeli. diyerek onunla tanışmaktan memnun olacağını belirtiyor. İkinci mektubunda, Kokotlar Mektebi adlı eserinin yayımlanmasıyla, ona gösterilen tepkiyi eleştiriyor. İnsanların hayali bir mekteple baştan çıkmayacağını anlatıyor. Üçüncü mektubunda, çoğu insanın sık sık yaşadığı bir duyguyu içtenlikle anlatıyor. İçimin sıkıntısından gidecek bir yer arıyorum ve oraya vardığımdan beş dakika sonra da, ben buraya neden geldim diye pişman oluyorum diyor. Dördüncü mektubunda, Mısır a gittiğini, orada Cumhuriyet Bayram ına katıldığını, bundan memnun olduğunu belirtiyor. Mısır elçiliğinde bir genç çekmecesini açarak yazarın bir romanını çıkartıyor ve Beyefendi, sizinle maddi olarak tanışmamız bugün oluyor; fakat siz benim manevi öğretmenimsiniz diyerek onu yüceltiyor. Elçilikteki Cumhuriyet Bayramı resepsiyonuna davet ediyor. Yazar oraya gidiyor. O andaki duygularını Orada, İstanbul da bana hiç kısmet olmayan bir talihe eriştim. sözleriyle belirtiyor. Yazar bu sırada altmış dokuz yaşındadır. Beşinci mektubunda, gençlerin yaşlılara artık sen git der gibi bakışının verdiği üzüntüyü açıklıyor. Yaşlıların da çocuklar gibi ilgiye muhtaç olduğunu söylüyor. Altıncı mektubunda, ölüme yaklaştığını ve yetmiş yıllık hayatından geride ne bırakacağını düşünüyor. Aleksandr Düma Per in ölürken oğluna sorduğu soruyu söylüyor. -Doğru söyle benden bir şeyler kalacak mı? Oğlu babasına bir şeylerin kalacağını söylüyor. Fakat yazar bugünkü yıkıcı gelişmenin enkazı arasında değil altmış yetmişliklerimiz, otuzluklarımızı bile, böyle bir soruya kalkışmak cesaretini gösterebilecekler mi? Üzerinden sekiz sene geçen söz, ifadece papağana dönüşüyor. Biz, iki buçuk asırlık Evliya Çelebi yi okuyup anlıyoruz, fakat otuz yıl sonra bugünkü Türkçemizi anlayacak bir Türk bulunacak mı? diyerek dilin anlaşılmaz olacağını belirtiyor. Hatta bu düşünceyle seksen yaşında ölmeden önce, kendi eserlerinin dilini Türkçeleştiriyor. Ahmet Haşim, Fecr-i Ati Dönemi nde yazmaya başlamış ve müfettişlik göreviyle Anadolu da dolaşırken Refik Şevket İnce ye beş, Yakup Kadri Karaosmanoğlu na iki mektup göndermiştir. Bu mektuplarda Anadolu da edindiği izlenimleri vardır. Anadolu köylüsünü karıncalara benzeterek, ekmek yapmayı bilmedikleri, mayasız bir yufka yediklerini, bununda mide için zararlı olduğunu belirtiyor. Yakıt olarak kullanılan tezeği bile bulmanın zorluğunu anlatırken yoksulluğun son hadde vardığını anlatmaktadır. Yakup Kadri nin 1937 de Hasan Ali Yücel e babasının ölümü üzerine yazdığı bir başsağlığı mektubudur. Rıza Refik Bölükbaşı ise 1949 da, Hasan Ali Yücel e Osmanlı kültürünü, Hellenizmin etkilediği anlatan bir mektup yazmıştır. Yahya Kemal, 1924 te Paris ten, 1926 da Varşova dan Abdülhak Şinasi Hasar a mektup yazmıştır. Bunlar, Tercüme Dergisi Mektup Özel Sayısı nda yayımlanmıştır. 13

14 Cahit Sıtkı Tarancı nın, Paris ten Ziya Osman Saba ya yazdığı mektuplar, Cumhuriyet Dönemi nde yayımlanmış kitapların en genişidir. Şair, bu mektuplarında, şiire olan tutkusunu kendi kuşağından olan şairlerden söz ederek onlarla ilgili görüşlerini belirtmektedir. Yaşar Nabi Nayır kendisine gönderilen mektupları Dost Mektuplar adlı kitapta yayımlamıştır. Bu kitapta, Abdülhak Şinasi Hisar ın, Hamdullah Suphi Tanrıöver in, Reşat Nuri Güntekin in, Nahit Sırrı Örik in, Nurullah Ataç ın, Cahit Sıtkı Tarancı nın, Orhan Kemal in mektupları bulunmaktadır. Atatürk ün Özel Mektupları adlı kitabın birinci baskısında kırk iki, ikinci baskısında seksen mektup vardır. Bunlar, Kurtuluş Savaşı öncesi ve sonrası yazılmıştır. Atatürk ün Nisan 1912 gecesi saat altıda Derne Kuvvetlerinin kumandan ve askerlerinin hazırladığı bir müsamereyi izledikten sonra çadırına dönmüş ve bu mektubu yazmıştır. Bu güzel kalpli, kahraman bakışlı arkadaşlarımın bu küçük rütbeli; fakat düşmanı titreten büyük büyük kumandanların samimi bakışlarında vatan için ölme isteğini okuyorum. Bu okuyuş, zihnimde bütün Makedonya çevresinde tanıdığım arkadaşların, ordumuzun kahraman evlatlarının, hatırasını canlandırdı. Kalbimde büyük bir sevinç ve gurur oluşturdu. Arkadaşlarıma dedim ki Vatan mutlaka selamet bulacak, millet mutlaka mesut olacaktır. Çünkü, kendi kurtuluşunu, kendi mutluluğunu memleketin ve milletin mutluluk ve kurtuluşu için feda edebilen vatan evlatları çoktur. Ahmet Hamdi Tanpınar ın; ikisi Ahmet Kutsi Tecer e, biri Adalet Cimcaz a yıllarında Fransa dan yazılmış üç mektubu vardır. Bu mektuplarda Fransa daki sanat hareketlerini anlatmakta, yabancı ülkede yaşamanın verdiği bunalımı duyurmaya çalışmaktadır. Antalyalı Bir Kıza başlığını taşıyan şiir anlayışını uzun uzun anlatmaktadır. Nazım Hikmet Ran ın, Kemal Tahir e gönderdiği mektuplar Hapishaneden Mektuplar adıyla yayımlanmıştır. 14

15 HALK EDEBİYATINDA MEKTUP Halk edebiyatında halka seslenen ve halk tarafından yazılmış, yazdırılmış mektupları mensur ve manzum olarak ikiye ayırıyoruz. Daha sonra bunları da anonim mektuplar, tasavvufi mektuplar, aşık tarzı mektuplar diye inceleyebiliriz. Mensur Mektuplar 1. Anonim Mensur Mektuplar Normalde, mektup belli bir kişi tarafından yazılır. Fakat, asker ve halk mektupları denilen mektuplar, duygu ve düşüncesi aynı olan mektuplardır. Yazan ve yazılan kişinin adı değiştirildiğinde herkese uyar. Halkın büyük çoğunluğu, okuma yazma bilmediği için askerdeki veya gurbetteki oğluna bir mektup yazdırır. Birçok kişi mektup yazdırmak isteyince sadece adlar değiştirilir. Örnek: Benim değerli, sağlam ciğerli, bazen kederli, bazen şekerli, her dilden anlayan, canlar arası, gönül yarası, avuç ortası, hindi yumurtası, Alman şirketli, krallar kıyafetli, kızlar düşmanı arkadaşım. Evvela kalbimin en derin köşesinden, gülyağı şişesinden selam ve sevgilerimi sunar, sol kolundaki Nacar marka saatli, kordonu beyaz, pamuktan yumuşak, gülden nazik, benden uzak ellerinden 500 beygir gücünde sıkarım. Yeni açmış güller gibi, kız oğlana mendil sallar gibi, kızlardaki haller gibi, sazımdaki teller gibi ben de hatırını sual ederim. Arkadaşım, ben burada çok hastalandım. Şimdi yatıyorum. Doktorlar şu ilaçları tavsiye ettiler. Bu ilaçlar burada yok. Senin göndermeni istiyorum. 10 eşek arısı, 60 yumurta sarısı, 50 çingene karısı, 5 kilo tahin helvası, 28 keklik yumurtası, 30 kilo üzüm kurusu, 17 mısır darısı, 97 tavuk kızartması, 10 kilo biber dolmasını bir kazana doldur. İçine 7 kilo tuz, 48 kilo muz, bir kamyon maydanoz, bir de güzel bir kız koy. 90 gün kaynat, 80 gün oynat, 20 ay karıştır. İlacı yapınca bir ceviz kabuğuna koy, şu adrese gönder. Cismi yok tümen, gönüller bölüğü, tozkoparan mangası nöbetçi amiri eliyle diye yaz, postala. Uzay yolu Apollo bahçesi arkadaşım. Böyle yazmamın sebebi, tahsilimdir. Tahsilimi soracak olursan ilkokula hiç gitmedim. Ortaokulun önünden bile geçmedim. Liseyi hayatta görmedim. Karı gördüm kız sandım. Sopayı gördüm hıyar sandım. Seni gördüm şaşırdım kaldım. Mektubuma değil de satırlarıma burada son verirken selam eder, hasret ve hürmetle o mübarek ellerinden sıkarım. Acele cevabını beklerim. Yazan: Dertli arkadaşın Sami. 2. Aşıkların Mensur Mektupları Halk şairleri okuma yazma öğrendikten sonra, yazılmaya başlanmıştır. Abdürrahim Karakaç bu tür mektupları Çobandan Mektuplar adlı kitapta yayımlamıştır. 15

16 3. Tasavvuf Şairlerinin Mensur mektupları: Sufiler tarafından, yöneticileri uyarmak ya da bazı isteklerini iletmek, bilim adamlarıyla görüş alışverişinde bulunmak, karşılaştıkları sorunları çözmek ve rüyalarını yorumlamak amacıyla yazılmıştır. Bunların dili, divan edebiyatındaki münşeatlara göre daha sadedir., Örnek: Mektubun başlangıcı şöyledir: İzzetli, hürmetli, muhabbetli, hakikatli, adamakıllı, şefkatli, gönüllü, asıllı, usullü, akıllı, izanlı, hünerli, üsluplu, yakışıklı, güzel huylu, tatlı dilli, uzun boylu, ince belli, kıl ayıpsız hatunum, helalim Firdevs Hatun huzuruna Bu uzunca mektup şu dilek paragrafı ile sona erer. Gönlünüz her ne meyve isterse şehirden getirtesiz, meyvesiz kalmayasız. Haftada iki kere çaylara, bahçelere çıkasız, hapsolmayasız, rahat olasız, Allah ın birliğine emanet olasız. Amin, Ya Muin. MANZUM MEKTUPLAR 1.Anonim Manzum Mektuplar: Bunlara mektup manileri de denir. - Altın tas altın tarak Gelemem yolum ırak Aramızda deniz var. Mektup ile konuşmak Sevgiliden gelen mektuplar kıymetli olduğu için ya yeşil sandığa konulur veya sevgilinin koynunda gezdirilir. - Maninin başı mısın Cevahir taşı mısın Sana bir mektup versem Koynunda taşır mısın - Siniden su akıtma Beni yola baktırma Mektup yazar yollarım Ecnebiye okutma 2. Aşıkların Manzum Mektupları Aşık edebiyatında mektuba, kağıt, gam yükü, gönül dili, çile bohçası, name, şekerli hurma adı verilir. - Tez yetiş kardeşim Hacı Gel gör benim hallarımı Deyneğinen vura vura 16

17 Karattılar bellerimi - Düşmanlar izi sürdüler Herkes murada erdiler Kelepçeyi dar vurdular Hep yardılar kollarımı Bu mektup, Aşık Hasan ın kaçırdığı kızı arkadaşının yaylasına götürmesi, fakat arkadaşının jandarmaya haber vermesi ile tutuklanmasından sonra hapsedilmesi üzerine ağabeyi Sefil Molla ya bu mektup yazılmıştır. 17

18 MEKTUBUN GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE GELİŞİMİ İnsanlar, bir arada yaşarken yazıya ihtiyaç yoktu. Anlatmak istediklerini konuşarak iletebiliyordu. Fakat, zamanla insanların birbirinden farklı yerlerde bulunmaları onların yaşadıklarını paylaşma isteği doğurdu. Bu istek, zamanla geleceğe kalması için yazma ihtiyacı yarattı. Alfabenin doğuş gerekçesi belki de bu ihtiyaçtır. Yazının icadı, ses ve konuşma dışında bir iletişim aracı yarattı. Önceden insanlar işaretle, dumanla, renklerle istediklerini konuşmadan anlatabiliyordu. Aradaki mesafe uzaklaştıkça haberci vasıtasıyla haberleşme ortaya çıktı. Başkasının eline geçmesi istenmeyen haberler ulaklara ezberletilir ya da sembollerle anlatılmaya çalışılırdı, fakat bunun olumsuz bir yanı vardı. Ulak ( haberci) mesajı unutabilir ya da benzer sözcükler kullandığını zannederek mesajın tam tersini iletebilirdi. Sembol gönderildiğinde karşı tarafın bunu anlamama, yanlış anlama olasılığı vardı. Örneğin; Acem Şahı Dara, ülkesine saldıran İskender e bir epistole ( mektup) gönderir. Kurbağa, kuş, fare ve birkaç oktan oluşan bu mektup İskender tarafından şöyle yorumlanır. Şayet havada kuş, suda kurbağa ve karada fare kadar iyi saklanamazsan, oklarım seni bulur. Halk dilinde mendil masumiyetin, yeşil ümidin, sarı ümitsizliğin, pembe gönül düşürmenin, kırmızı aşkın, mavi hevesin, menekşe gizli sevdanın işaretidir. Mendil buruşturmak; senden usandım. Mendili düğümlemek; tehlike var dikkatli ol. Gözünü silmek, ağlıyorum. Ortasından tutup sallamak; bu akşam mutlaka gel. Yırtmak; seni perişan ederim. Yere düşürmek, ardımdan gel. Mendile tükürmek; defol git Burun silmek; sana tenezzül etmem demek anlamındadır. Bir mendile üzüm tanesi; bir parça mavi ipek, bir erik, nohut, şeker ve sarısabır(ödağacı) konmuştur. Bunun anlamı, üzüm, iki gözüm diye seslenmiştir.mavi, sana oldum mail(aşık oldum ), erik, senin için eridik, nohut, derdinden oldum bi-hut, şeker, canım seni çeker, ödağacı(sarısabır) dermanım sensin anlamındadır. Dikkat edilirse bunun kafiyeli bir şiir olduğu görülür. Erkekler, çıkın mektup hazırlayabilir mi? Hayır. Çünkü, onlar kadınlar kadar yaratıcı değildir. Fakat, bunu çok az öğrenenler de vardır. Bir gün bir bayan size pencereden önce aynanın ön yüzünü, sonra arka yüzünü gösterip ardından da tespih sallarsa size ne demek istemiştir? Cevap:Gündüz gelme gece gel, herkes camideyken gel. Skolastik felsefenin ünlü filozofu Herakleitos: Bir nehirde iki kez yıkanılmaz. der. Zaman da bir nehir gibidir. Kendiliğinden değişir. Zamanı durdurmak elimizde olmadığına göre mektuptaki değişimin de değişmesi normaldir. Günümüzde, mektupları lerle karşılaştırmamız gerekir. İnsani ve toplumsal ilişkiler 18

19 zaman ve yerle ilişkilidir. Mektup ve , tarihsel süreç ve kültürel atmosferde kopuşu ifade eden nesnelerdir. Mektup, bilinen gerçek her şeyin yerli yerinde olduğu mekan üzerinde varlığını gösterir. Mektup adreslerinin gerçek mekanı vardır. Yazan da, mektup yazılan da bir yere sahiptir. E- mail, somut bir yere sahip değildir. Dünyanın herhangi bir yerinden yine dünyanın herhangi bir yerine iletişim kurar. E-posta, yeri bilgisayar ekranının ya da bilgisayarın sanal dünyasının içine sıkıştırarak nesneleştirir. E-posta belirli bir özen, duygu yoğunluğu olmayabilir. Kişi, gerçek duyguları yerine aktarması gereken duyguları anlatabilir. Oysa mektubu yazanın ve okuyanın duygusal bir atmosfer içinde olması, psikolojisini yansıtması gerekir. David Harvey in deyişiyle e-postaların hafızası ve anıları yoktur. E-posta sadakat ve tarih istemez. Bunlar, iletişim simülasyonu yaratarak gerçek iletişimi, bir iletişimsizlik terörüne kurban verirler. Dili bozarlar. İletişimde bir yozlaşma bir içi boşaltılmışlık olur. Kişiye özel olan duygular, lerde anlamsız bir endişeye dönüşür. E-postalar herkese söylenebilir. Kalıp ifadelerle kurulduğu için kısaltılmış bir iletişim biçimidir. Her yeni teknoloji, var olmanın ve yokluğun birbirine karışmasını, anıların depolanma ve büyük toplumsal kurumların uzun süreli toplumsal olgu içine çekilme yollarını dönüştürür. 19

20 MEKTUPLARDAN OLUŞAN ESERLER Mektup, Avrupa da romantizm akımında, romanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Kahramanların kendilerini doğrudan ve içten biçimde anlatmalarına olanak tanır ve anlatıcıyı gereksiz hale getirir. Halide Edip Adıvar, Handan romanını, Leyla Erbil Aşk Mektupları romanını, mektup türünde yazmıştır. Halide Edip in Handan romanında, kolejde okumuş, İngiliz terbiyesiyle yetişmiş kültürlü bir kadının hayatı, hayatına giren üç erkekle ilişkisi ve mutsuz evliliği anlatılır. Leyla Erbil 1988 yılında basılan Aşk Mektupları adlı romanında ideallerini iyi tespit edemeyen ya da bir noktadan sonra ideallerini kaybeden bir grup gencin mutsuz kişiler olarak yaşam içinde sürüklenmelerini anlatır. Bir çeşit özeleştiridir. Günümüz edebiyatında; Azra Erhat ın Mektuplarıyla Halikarnas Balıkçısı Bedri Rahmi Eyüboğlu nun Kardeş Mektupları Tarık Dursun K nın Gönderdiğin Mektubu Aldım Aziz Nesin-Ali Nesin in Canım Oğlum, Canım Babacığım Hasan Ali Yücel in Ahmet Hamdi Tanpınar dan Yücel e Mektuplar Ahmet Rasim in Şehir Mektupları Behçet Necatigil in Serin Mavi Memduh Şevket Esendal ın Oğullarıma Mektuplar Nurullah Ataç ın Okuruma Mektuplar İpek Ongun un Mektup Arkadaşları Namık Kemal in Magosa Mektupları Emre Kongar ın Kızlarıma Mektuplar Cahit Sıtkı Tarancı nın Ziya ya Mektuplar Nazım Hikmet in Hapishane Mektupları adlı romanlar mektuptan yararlanılarak oluşturulmuştur. 20