Deneysel Olarak Sınanmış GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARI - III

Transkript

1 Deneysel Olarak Sınanmış GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARI - III Editörler: Serdar Erkan Alim Kaya Bölüm Yazarları Azra Koçak Yazgı Erkan Sezer - Mustafa Kılıç Galip Yüksel Hikmet Yazıcı İhsan Bozanoğlu Mesude Kaya Zengin Naime Doğru Sebahat Söylemez Zülal Erkan i

2 Editörler: Prof. Dr. Serdar ERKAN ve Doç. Dr. Alim KAYA Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları III ISBN Kitaptaki bölümlerin sorumluluğu yazarlarına aittir. 2007, Pegem A Yayıncılık Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.'ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında Yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ağustos 2007 Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı Kapak Tasarımı: zülfin.eua Dizgi: Şakir Öncül Baskı: Öncü Basımevi Ankara Tel: (0312) Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA Tel: (312) Belgeç: (312) Dağıtım Tel: (312) İnternet: E-posta: pegema@pegema.com.tr ii

3 ÖNSÖZ Elinizdeki bu kitap ilk iki cildi daha önce yayınlanan Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları serisinin üçüncü cildidir. Daha önce yayınlanan kitaplardan birinci ciltte, ilköğretim öğrencileri için hazırlanmış ve bu yaş grubu öğrenciler üzerinde etkililiği test edilmiş programlar, ikinci ciltte ise yine aynı yaklaşımla orta ve yükseköğretim öğrenciler için hazırlanmış ve test edilmiş programlara yer verilmişti. Bu kitapta ise yine orta ve yükseköğretim öğrencileri üzerinde etkililiği test edilmiş programlar yer almaktadır. Kitaptaki programlardan üçü doktora tezi altısı ise yüksek lisans tezidir. Programların tümü deneysel olarak test edilmiş, etkililiği kanıtlanmış çalışmalardır. Bu çalışmalar bilimsel jüriler tarafından kabul edilmiştir. Kitapta dokuz program yer almaktadır. Bunlar; akademik güdülenme, problem çözme, sosyal beceri eğitimi, etkili çalışma alışkanlıkları geliştirme, benlik saygısı, kaygı, sosyal kaygı, sınav kaygısı ve sigarayı bıraktırma konularında hazırlanmıştır. Bu ve daha önceki kitapların hazırlanması için bizi güdüleyen şey, alanımızda yapılmış araştırma sonuçlarını, özellikle psikolojik danışmanların okul ortamında uygulayabilecekleri programları, meslektaşlarımıza ulaştırma ve onlarla paylaşma arzusudur. İlk iki cilde özellikle okul ortamında çalışan psikolojik danışmanların göstermiş olduğu ilgi bizi mutlu etmiştir. Programların uygulanmasına ilişkin öneriler her programda hatırlatılmış olmakla birlikte uygulamaya ilişkin bazı noktaların tekrar hatırlatılmasında yarar görülmektedir: 1. Kitabın hedef kitlesi PDR alanında çalışan ve PDR alanında en az lisans diplomasına sahip meslektaşlarımızdır. Bu niteliği taşımayan kişilerin programları kullanması ehliyet ve etik sorunları yaratacaktır. 2. Uygulamalarda PDR alanının ve grup etkinliklerinin genel ilke ve kurallarının her zaman dikkate alınması gerekmektedir. Programları uygulamak isteyen meslektaşlarımızın karşılaşabilecekleri soru ve sorunları doğrudan yazarlarla iletişime geçerek iletmesi mümkündür. Bunun yanında programları uygulayan meslektaşlarımızın uygulamadan elde ettikleri sonuç ve gözlemlerini yazarlarla ve editörlerle paylaşmaları bizleri mutlu edecektir. Kitap açık uçlu olarak planlanmıştır, araştırma sonuçları ile yararlı olduğu kanıtlanmış ama bu seride yer almayan programların yazarları da kitaptaki formatta çalışmalarını editörlere iletmesi durumunda gelecek baskılarda onlara da yer verilmesi bizi mutlu eder. Tüm yazarlara, danışmanlarına, kitaba dil açısından katkıda bulunan, Yrd.Doç.Dr. Namık Kemal ŞAHBAZ a ve kitabı yayınlayan PegemA ekibine teşekkür ederiz. Editörler Prof.Dr. Serdar ERKAN Doç.Dr. Alim KAYA Ağustos 2007 iii

4 Kimimizin doğrudan, kimimizin de öğretmenlerinin öğretmenleri olarak bizlerin yetişmesinde ve ülkemizde Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanının doğup gelişmesinde büyük emekleri olan; alanımızın duayenleri, Sayın Prof.Dr.Feriha BAYMUR Sayın Prof.Dr. Hasan TAN Sayın Prof.Dr. Muharrem KEPÇEOĞLU Sayın Prof.Dr. İ. Ethem ÖZGÜVEN Sayın Prof.Dr. Yıldız KUZGUN Sayın Prof.Dr. Yadigar KILIÇÇI öğretmenlerimize ithaf olunur. iv

5 Bölümler ve Yazarları 1. Bölüm: Akademik Güdülenme Destek Programı Dr. İhsan Bozanoğlu, Kırıkkale Üniversitesi 2. Bölüm: Sosyal Kaygıyla Başaçıkma Programının Lise Öğrencilerinin Sosyal Kaygı Düzeylerine Etkisi Azra Koçak Yazgı, Ankara Tevfik İleri İlköğretim Okulu 3. Bölüm: Lise I. Sınıf Öğrencilerine Verimli Ders Çalışma Alışkanlıkları Kazandırmaya Dönük Bir Grup Rehberliği Programı Mesude Kaya Zengin, Gazi Lisesi 4. Bölüm: Ergenlerde Problem Çözme Becerisini Geliştirmeye Yönelik Bir Grup Çalışması Sebahat Söylemez, Özel İtalyan Lisesi 5. Bölüm: Özsaygı Geliştirme Programının Lise Birinci Sınıf Öğrencilerinin Özsaygı Düzeylerine Etkisi Naime Doğru, Psikolojik Danışman 6. Bölüm: Bilişsel Davranışçı Sigara İçmeyi Bıraktırma Programının Depresyonlu Sosyal Anksiyeteli ve Normal İçicilerden Oluşan Gruplardaki Etkisi Hikmet Yazıcı, Karedeniz Teknik Üniversitesi 7. Bölüm: Bilişsel Davranışçı Sigara İçmeyi Bıraktırma Programının Depresyonlu Sosyal Anksiyeteli ve Normal İçicilerden Oluşan Gruplardaki Etkisi Galip Yüksel, Gazi Üniversitesi 8. Bölüm: Sınav Kaygısını Azaltmaya Dönük Bir Grup Rehberliği Programı Zülal Erkan, Mersin Üniversitesi 9. Bölüm: Grup Rehberliği Programının Lise I. Sınıf Tekrarı Yapan Öğrencilerin Kaygı Düzeylerinin Azaltılmasındaki Etkisi Erkan Sezer, Turgut Özal Lisesi Mustafa Kılıç, İnönü Üniversitesi v

6 İÇİNDEKİLER Önsöz... iii Bölümler ve Yazarları...v İçindekiler...vii Şekiller Listesi...xxii 1. BÖLÜM AKADEMİK GÜDÜLENME DESTEK PROGRAMI Özet...1 Giriş...2 Kuramsal Çerçeve...4 Genel Psikoloji Kuramlarında Güdülenme...4 Koşullama Kuramları...4 İhtiyaç Kuramları...5 Akademik Güdülenme, Benlik Saygısı, Başarı, Sınav Kaygısı ve Bilişsel Davranışçı Uygulamalar...6 Programın Genel Amacı...11 Gruba Üye Seçimi...12 Hedef Grup...12 Kullanılan/Kullanılabilecek Ölçme Araçları...12 Oturum Sayısı...14 Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklardan Bazıları...14 Uygulayıcılara Öneriler...15 Kaynaklar...15 Oturumlar OTURUM...19 Hedefler...19 Materyal...19 Süreç...19 Gruba Katılım Kontratı OTURUM...22 Hedefler...22 Materyal...22 Süreç OTURUM...24 Hedefler...24 Materyal...24 Süreç...24 vii

7 Amaç Belirleme-Benim Amacım OTURUM...27 Hedefler...27 Materyal...27 Süreç OTURUM...29 Hedefler...29 Materyal...29 Süreç OTURUM...31 Hedefler...31 Materyal...31 Süreç...31 KKG Metni OTURUM...34 Hedefler...34 Materyal...34 Süreç OTURUM...36 Hedefler...36 Materyal...36 Süreç...36 Benlik Saygısı (Ek 4)...38 Benlik Saygısı (Ek 5)...39 Benlik Saygısı (Ek 6)...40 Benlik Saygısı (Ek 7) OTURUM...42 Hedefler...42 Materyal...42 Süreç...42 Olumlu Düşünme (Ek 8) OTURUM...46 Hedefler...46 Materyal...46 Süreç...46 Yükleme (Ek 9) OTURUM...49 Hedefler...49 Materyal...49 Süreç OTURUM...51 viii

8 Hedefler...51 Materyal...51 Süreç OTURUM...53 Hedefler...53 Materyal...53 Süreç...53 Düşünce Kayıt Formu (Ek 10)...55 Akılcı Olmayan İnançları Yakalama Formu (Ek 11)...56 Akılcı Olmayan İnancı Sorgulama Formu (Ek 12)...57 Akılcı Olmayan İnançlar Soru Formu (Ek 13) OTURUM...59 Hedefler...59 Materyal...59 Süreç OTURUM...60 Hedefler...60 Materyal...60 Süreç BÖLÜM SOSYAL KAYGIYLA BAŞAÇIKMA PROGRAMININ LİSE ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL KAYGI DÜZEYLERİNE ETKİSİ Özet...63 Giriş...64 Kuramsal Çerçeve...64 Grubun Amaçları...70 Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler...70 Hedef Grup...71 Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları...71 Oturum Sayısı...73 Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar...73 Kaynaklar...73 Oturumlar OTURUM...76 Hedefler...76 Materyal...76 Süreç...76 ix

9 Grubun Amaçları Form 1 (Ek 1)...78 Grup Kuralları Form 2 (Ek 2)...79 Form 3 (Ek 3) OTURUM...81 Hedefler...81 Materyal...81 Süreç...81 Kendini Tanıma Form 4 (Ek 4) OTURUM...84 Hedefler...84 Materyal...84 Süreç...84 Form 5 (Ek 5) OTURUM...87 Hedefler...87 Materyal...87 Süreç...87 Sen Dili ve Ben Dili Kartları Form 6 (Ek 6)...91 Form 7 (Ek 7)...92 İçerik Yansıtması Örnek ve Alıştırmaları Form 8 (Ek 8)...93 Duygu Yansıtması Örnek ve Alıştırmaları Form 9 (Ek 9)...94 Açık ve Kapalı Uçlu Sorular Form 10 (Ek 10)...95 Tavsiye Alıştırmaları Form 11 (Ek 11)...96 Kendini Katma Form 12 (Ek 12) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Dinleme Becerisi Yönergeleri Form 13 (Ek 13) Nasıl Bir Dinleyiciyim Form 14 (Ek 14) İyi Bir Dinleyici Olmak İçin Form 15 (Ek 15) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Duygu Sürecinin Anatomisi Form 16 (Ek 16) Düşüncenin Duyguya Etkisi Form 17 (Ek 17) Farklı Düşüncenin Duyguya Etkisi Form 18 (Ek 18) Mert'in Farklı Düşüncesi Form 19 (Ek 19) Akılcı Olmayan Düşünceleri Duygu Sürecinin Anatomisi Şemasında Gösterme Form 20 (Ek 20) x

10 Ev Ödevi Formu Form 21 (Ek 21) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Beğeni Belirtme ve Beğeniye Tepki Verme Form 23 (Ek 23) Yardım Alma ve Yardım Verme Form 24 (Ek 24) Teşekkür Etme - Özür Dileme Form 25 (Ek 25) Eleştirme ve Eleştiriye Tepki Verme Form 26 (Ek 26) Ev Ödevi Form 27 (Ek 27) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Reddetme ve Reddetmeyi Kabul Senaryosu Form 28 (Ek 28) Karşıt Fikirde Olduğunu İfade Etme Senaryosu Form 29 (Ek 29) Satın Aldığı Bir Malı Değiştirme ya da İade Etme Senaryosu Form Tanımadığı Birine Soru Sorma Senaryosu Form 31 (Ek 31) Ev Ödevi Form 32 (Ek 32) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Tanışma Senaryoları Form 33 (Ek 33) İlişkiyi Sürdürme Senaryoları Form 34 (Ek 34) Karşı Cinsten Biriyle İlişkiyi Sürdürebilme Form 35 (Ek 35) Yetkili Bir Kişiden Bilgi Alma Form 36 (Ek 36) Ev Ödevi Form 37 (Ek 37) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Dikkati Üzerine Toplama Senaryoları Form 38 (Ek 38) xi

11 3. BÖLÜM LİSE I. SINIF ÖĞRENCİLERİNE VERİMLİ DERS ÇALIŞMA ALIŞKANLIKLARI KAZANDIRMAYA DÖNÜK BİR GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMI Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Programın Amacı Hedef Grup Kullanılan/Kullanılabilecek Ölçme Araçları Oturum Sayısı Programın Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar Kaynakça Oturumlar OTURUM Hedefler Materyal Süreç Grupta Uyulması Gereken Kurallar (Ek 1) Amaç Belirlemede Ölçütler (Ek 2) Amaç Belirleme Formu (Ek 3) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Çalışma Programı Hazırlama İlkeleri (Ek 4) Günlük Çalışma Planı Örneği (Ek 5) Haftalık Çalışma Planı Örneği (Ek 6) OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Materyal xii

12 Süreç Beş Farklı Okuma Hızı (Ek 7) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Kötü Dinleme Alışkanlığı ve Çözümleri (Ek 8) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Yaygın Not Alma Sorunları (Ek 9) Sinyal Sözcükler (Ek 10) OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç Ödev Çizelgesi Formu (Ek 11) OTURUM Hedefler Materyal Süreç xiii

13 4. BÖLÜM ERGENLERDE PROBLEM ÇÖZME BECERİSİNİ GELİŞTİRMEYE YÖNELİK BİR GRUP ÇALIŞMASI Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Programın Genel Amacı Gruba Üye Seçimi Hedef Grup Kullanılan Ölçme Araçları Problem Çözme Envanteri Çalışmayı Değerlendirme Anketi Oturum Sayısı Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar Uygulayıcıya Öneriler Kaynaklar Oturumlar OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç Problem Çözme Süreci Formu (Ek 1) Problem Çözme Süreci Örnek Olay (Ek 2) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Ellis'in Mantıksız Düşünceler Listesi (Ek 3) Ellis'e Göre Mantıksız Düşüncelerin Özellikleri (Ek 4) Ellis'in ABC Çerçevesi Örneği: Kendi Kendine Mantıklı Yardım Formu (Ek 5) xiv

14 5. OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç Denemeyi Göze Alma Cesareti (Ek 6) Erteleme (Ek 7) OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç Problem Çözme Envanteri (Ek 8) Grup Çalışmasını Değerlendirme Anketi (Ek 9) BÖLÜM ÖZSAYGI GELİŞTİRME PROGRAMININ LİSE BİRİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ÖSZAYGI DÜZEYLERİNE ETKİSİ Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Grubun Amaçları Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler Hedef Grup Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları Oturum Sayısı Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar Kaynaklar Oturumlar OTURUM Hedefler Süreç OTURUM xv

15 Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç Olsaydım Form 1 (Ek 1) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Form 2 (Ek 2) OTURUM Hedefler Materyal Süreç İnsanlar Arasındaki Farklılıklar Hakkında Form 3 (Ek 3) Arkadaşım Özel ve Farklı Form 4 (Ek 4) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Form 5 (Ek 5) Form 6 (Ek 6) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Form 7 (Ek 7) Form 8 (Ek 8) OTURUM Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç Form 9 (Ek 9) xvi

16 6. BÖLÜM BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI SİGARA İÇMEYİ BIRAKTIRMA PROGRAMININ DEPRESYONLU SOSYAL ANKSİYETELİ VE NORMAL İÇİCİLERDEN OLUŞAN GRUPLARDAKİ ETKİSİ Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Bilişsel-Davranışçı Yaklaşımın Grupta Uygulanması Bilişsel-Davranışçı Terapilerin Kullanıldığı Problem Alanları Bilişsel-Davranışçı Sigara Bırakma Programı Bilişsel-Davranışçı Sigara Bırakma Programının Etkinliği Programın Amaçları Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler Hedef Grup Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları Oturum Sayısı Programın Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar Uygulayıcılara Öneriler Kaynaklar Oturumlar OTURUM Hedefler Materyal Süreç İçilen Sigara Sayısını Belirleme Formu Haftalık (Ek 1) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Sigaranın Sağlığa ve İnsan Psikolojisine Verdiği Zararlar (Ek 2) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Kendini İzleme Formu (Ek 3) OTURUM Hedefler Materyal Süreç xvii

17 5. OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç Sigara İçme Tutum Ölçeği (Ek 4) İzleme Çalışması BÖLÜM BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI SİGARA İÇMEYİ BIRAKTIRMA PROGRAMININ DEPRESYONLU SOSYAL ANKSİYETELİ VE NORMAL İÇİCİLERDEN OLUŞAN GRUPLARDAKİ ETKİSİ Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Sosyal Zeka Sosyal Beceriler Sosyal Beceri Eksikliğinin Nedenleri Sosyal Beceri Analizi Sosyal Becerilerin Ölçülmesi Sosyal Beceri Eğitiminin Etkisi Programın Amaçları Gruba Üye Seçimi Hedef Grup Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları Alt Ölçekleri Tanımlama Sosyal Beceri Alt Ölçekleri xviii

18 Sosyal Beceri Envanterinin Uygulama Alanları Oturum Sayısı Programın Hazırlanması ve Yararlanılan Kaynaklar Kaynaklar Oturumlar OTURUM Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç Ellis'in ABC Modeli Form 1 (Ek 1) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Konuşma Metni Hazırlanabilecek Bazı Konular (Ek 2) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Çekingen, Girişken ve Saldırgan Davranışın Karşılaştırılması (Ek 3) Örnek Olay Form 3 (Ek 4) OTURUM Hedefler Materyal Süreç İstek Durumları (Ek 5) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Örnek Durumlar Form 4 (Ek 6) OTURUM Hedefler Materyal Süreç Sözel Olmayan İfadelerle Anlatılacak Durumlar (Ek 7) OTURUM Hedefler xix

19 Materyal Süreç Roller Listesi Form 5 (Ek 8) OTURUM Hedefler Materyal Süreç BÖLÜM SINAV KAYGISINI AZALTMAYA DÖNÜK BİR GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMI Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Sınav Kaygısı Sınav Kaygısının Boyutları Kuruntu Boyutu Duyuşsallık Boyutu Sınav Kaygısının Performansa Etkisi Sınav Kaygısının Azaltılmasıyla İlgili Yaklaşımlar Grubun Amaçları Gruba Üye Seçimi ve İlkeler Hedef Grup Kullanılan Ölçme Aracı Sınav Kaygısı Envanteri Sınav Kaygısı Envanterinin Güvenirliği Sınav Kaygısı Envanterinin Geçerliği Oturum Sayısı Programın Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar Kaynaklar Oturumlar OTURUM Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç Kas Gevşetme Egzersizi Yönergesi (Ek 1) xx

20 3. OTURUM Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Süreç BÖLÜM GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMININ LİSE I. SINIF TEKRARI YAPAN ÖĞRENCİLERİN KAYGI DÜZEYLERİNİN AZALTILMASINDAKİ ETKİSİ Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Bazı Psikolojik Kuramlara Göre Kaygı Programın Genel Amacı Hedef Grup Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları Oturum Sayısı Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar Kaynaklar Oturumlar OTURUM Hedefler Süreç xxi

21 2. OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Materyal Süreç OTURUM Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Süreç OTURUM Hedefler Süreç Şekiller Listesi Şekil 1: Kiel in Gösterimiyle İhtiyaçlar Hiyerarşisi...6 Şekil 2: Sosyal Biliş Modeli Şeması Şekil 3: Bilişsel-Davranışçı Model xxii

22 akademik güdülenme destek programı 1 1. BÖLÜM AKADEMİK GÜDÜLENME DESTEK PROGRAMI 1 Dr. İhsan BOZANOĞLU 2 ÖZET Bu Akademik Destek Programı yazar tarafından güdülenme, benlik saygısı, sınav kaygısı ve akademik başarı alanındaki kuramsal bilgiler ile bilişsel davranışçı yaklaşımların eğitimde uygulamasına ilişkin örneklerin incelenmesi sonucu hazırlanmıştır. Program, yıl tekrarı yapıp başarısızlık nedeniyle okuldan atılma riski altında olan bir grup öğrenci üzerinde kontrol grubuyla kıyaslamalı olarak sınanmıştır. Sonuçlar Çifte Çok Değişkenli Varyans Analizi ile (Doubly Multivariate Analysis) incelenmiş ve programın söz konusu değişkenlerin bileşkesi bakımından deney ve kontrol grupları arasında zaman içinde meydana gelen farklılaşmada istatistiksel olarak anlamlı düzeyde etkili olduğu gözlenmiştir. Sonuçlar, deney ve kontrol grubu arasındaki zaman boyutundaki farklılaşmaya güdülenme, benlik saygısı ve sınav kaygısı değişkenlerinin anlamlı ve kalıcı bir etkisi olduğunu göstermiştir. 1 Yazarın 2004 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde Prof. Dr. Üstün DÖKMEN danışmanlığında hazırladığı doktora tezi temelinde hazırlanmıştır. 2 Dr., Kırıkkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü, ihsanbozanoglu@yahoo.com

23 sosyal kaygıyla başa çıkma prog. lise öğrencilerinin sosyal kaygı düzeylerine etkisi BÖLÜM SOSYAL KAYGIYLA BAŞAÇIKMA PROGRAMININ LİSE ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL KAYGI DÜZEYLERİNE ETKİSİ 1 Azra KOÇAK YAZGI 2 ÖZET Bu araştırmada, sosyal kaygıyla başaçıkma programının lise öğrencilerinin sosyal kaygı düzeylerine etkisi incelenmiştir. Deney grubu (n=18), kontrol grubu (n=18) ve plasebo grubu (n=18)nu oluşturan katılımcılara (N=54) sosyal kaygıyla başaçıkmaya yönelik on oturumluk program öncesinde ve sonrasında Sosyal Durumlarda Kendini Değerlendirme Envanteri uygulanmıştır. Deney süresince çeşitli nedenlerden dolayı denek kaybı olmuştur. Son test, deney grubundan (n=15), plasebo grubundan (n=16) ve kontrol grubundan (n=17) öğrenciye uygulanmıştır. Deney grubu 10 oturumluk sosyal kaygıyla başaçıkma programına alınmış, kontrol grubuna herhangi bir işlem yapılmamış ve plasebo grubu etkileşim grubu olarak planlanmıştır. Sonuçlar sosyal kaygıyla başaçıkmaya yönelik olarak düzenlenen programın yüksek sosyal kaygıya sahip lise 9 ve 10. sınıf öğrencilerinin sosyal kaygılarını azaltmada anlamlı düzeyde etkili olduğunu ortaya koymuştur. 1 2 Yazarın 2001 yılında Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü nde Prof.Dr.Süleyman DOĞAN danışmanlığında hazırlamış olduğu yüksek lisans tezi temelinde hazırlanmıştır. Uzm. Psikolojik Danışman., Ankara Tevfik İleri İlköğretim Okulu Psikolojik Danışmanı. yazgiyazgi@gmail.com

24 verimli ders çalışma alışkanlıkları kazandırmaya dönük bir grup rehberliği programı BÖLÜM LİSE I. SINIF ÖĞRENCİLERİNE VERİMLİ DERS ÇALIŞMA ALIŞKANLIKLARI KAZANDIRMAYA DÖNÜK BİR GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMI 1 Mesude KAYA ZENGİN 2 ÖZET Bu araştırmada, verimli ders çalışma alışkanlıkları kazandırmaya dönük grup rehberliğinin, verimli ders çalışma alışkanlıkları yetersiz olan lise birinci sınıf öğrencilerinin verimli ders çalışma davranışına etkisi incelenmiştir. Deney ve kontrol grupları 15 er öğrenciden oluşmuştur. Deney ve kontrol grubuna, grup rehberliği öncesi ve sonrası Çalışma Alışkanlıkları Envanteri uygulanmıştır. Deney grubuna on iki oturumluk grup rehberliği programı uygulanırken kontrol grubuna herhangi bir işlem yapılmamıştır. Sonuçlar verimli ders çalışma alışkanlığı kazandırmaya yönelik olarak uygulanan grup rehberliğinin lise birinci sınıf öğrencilerinin verimli ders çalışma alışkanlıklarını artırmada anlamlı düzeyde etkili olduğunu ortaya koymuştur. Kuramsal Çerçeve GİRİŞ Öğrencilerin eğitim ve öğretim faaliyetlerinden en iyi şekilde yararlanmaları, öğretimde başarı sağlamaları tüm eğitimcilerin ortak amaçlarından biridir. Ancak kimi zaman öğretimin istenilen amaca ulaşmadığı, emeklerin boşa gittiği görülmektedir (İlgar, 1996). Eğitim kurumlarında öğrenci olarak adlandırılan bireylerin istenilen başarı standardını yakalayabilmeleri 1 2 Yazarın 2001 yılında İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Yard. Doç. Dr. Özcan SEZER danışmanlığında hazırlamış olduğu yüksek lisans tezi temelinde hazırlanmıştır. Uzm.Psikolojik Danışman., Gazi Lisesi, Malatya.

25 ergenlerde problem çözme becerisini geliştirmeye yönelik bir grup çalışması BÖLÜM ERGENLERDE PROBLEM ÇÖZME BECERİSİNİ GELİŞTİRMEYE YÖNELİK BİR GRUP ÇALIŞMASI 1 ÖZET Sebahat SÖYLEMEZ 2 Bu araştırmanın amacı ergenlerde problem çözme becerisini geliştirmeye yönelik bir eğitim programı oluşturmak ve söz konusu programın etkililiğini test etmektir. Araştırmada yaş grubundaki 8 er öğrenciden oluşan deney ve kontrol grupları oluşturulmuştur. Her iki gruptaki öğrenciler Problem Çözme Envanteri ne göre yüksek puan alan, yani problem çözme becerisi düşük öğrenciler arasından seçilmişlerdir. Grupların denk olduğu istatistiksel olarak test edilmiştir. Deney grubunda yer alan öğrencilerle ayrıca bir görüşme yapılarak katılımın gönüllülük ilkesine göre gerçekleşmesi sağlanmıştır. Deney grubundaki öğrencilere 8 hafta süre ile haftada bir kez olmak üzere 50 dakikalık oturumlarla problem çözme becerisi eğitim programı uygulanmıştır. Kontrol grubuna ise her hangi bir eğitim verilmemiştir. Uygulamaya ilişkin bulgular şu şekilde özetlenebilir: 1. Deney grubunun ön test ve son test puanları arasında son test puanları lehine bir farklılık gözlenmiştir. Kontrol grubu için böyle bir farklılık söz konusu değildir. 2. Deney ve kontrol grupları arasındaki son test ölçüm sonuçlarına göre deney grubu lehine anlamlı bir farklılık gözlenmiştir. Bu sonuç verilen eğitimin etkililiğini göstermektedir. Temel becerilerden biri olarak kabul edilebilecek problem çözme becerisinin ergenlikte geliştirilmesinin günümüzde önem kazandığı varsayımından yola çıkan bu çalışma söz konusu becerinin eğitim yolu ile geliştirilebileceğini ortaya koymaktadır. 1 2 Yazarın 2002 yılında Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde Prof. Dr. Adnan KULAKSIZOĞLU danışmanlığında hazırlamış olduğu yüksek lisans tezi temelinde hazırlanmıştır. Uzman Psikolojik Danışman. Özel İtalyan Lisesi/ İstanbul, sebahats@yahoo.com

26 özsaygı geliştirme programı BÖLÜM ÖZSAYGI GELİŞTİRME PROGRAMININ LİSE BİRİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ÖZSAYGI DÜZEYLERİNE ETKİSİ 1 Naime DOĞRU 2 ÖZET Bu araştırmada özsaygı geliştirme programının lise birinci sınıf öğrencilerinin özsaygı düzeylerine etkisi incelenmiştir. Deney (n=16) ve kontrol grubunu (n=16) oluşturan katılımcılara (N=32) özsaygılarını geliştirmeye yönelik on oturumluk program öncesinde ve sonrasında Lise Öğrencileri Özsaygı Envanteri uygulanmıştır. Deney grubu on oturumluk özsaygı geliştirme programına a- lınmış, kontrol grubuna herhangi bir işlem yapılmamıştır. Sonuçlar özsaygıyı geliştirmeye yönelik olarak düzenlenen programın düşük benlik saygısına sahip lise birinci sınıf öğrencilerinin benlik saygısını artırmada anlamlı düzeyde etkili olduğunu ortaya koymuştur. Kuramsal Çerçeve GİRİŞ Benlik kavramının günümüze kadar birçok tanımı yapılmıştır örneğin Adams (1995, s.117), benliği, bireyin bilinçli bir şekilde kendi varoluşu olarak adlandırabildiklerinin toplamı olarak tanımlamaktadır. Benlik kavramı bir ön ek olarak kullanılarak, ilgili birçok terim oluşturulmaktadır. Bunlara benlik kavramı, benlik imgesi, benlik teorisi, özsaygı, benlik değeri, öz kontrol, kendini eleştirme, benlik algısı, benlik bilinci, benlik farkındalığı, kendine güven, kendini gerçekleştirme örnek olarak gösterilebilir (Harter, 1983, s.276). 1 2 Yazarın 2002 yılında Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Doç.Dr.Reşat PEKER danışmanlığında hazırlamış olduğu yüksek lisans tezi temelinde hazırlanmıştır. Uzm. Psikolojik Danışman., Çamlıtepe Mah. Uğurlu sk. 26/2 Çankaya/Ankara. ndogru@gmail.com

27 BDT temelli sigarayı bıraktırma programı BÖLÜM BİLİŞSEL-DAVRANIŞÇI SİGARA İÇMEYİ BIRAKTIRMA PROGRAMININ DEPRESYONLU SOSYAL ANKSİYETELİ VE NORMAL İÇİCİLERDEN OLUŞAN GRUPLARDAKİ ETKİSİ 1 Hikmet YAZICI 2 ÖZET Bu çalışma ile bilişsel-davranışçı sigara içmeyi bıraktırma programının, normal, depresyonlu ve sosyal anksiyeteli bireylerin sigarayı bırakmaları üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Araştırma üç deney ve üç kontrol grubu üzerinde gerçekleştirilmiştir. Gruplar belirlenirken, Beck Depersyon Envanteri (BDE), MMPI-Sosyal İçedönüklük Ölçeği (MMPI-Si), Sigara İçme Tutum Ölçeği (SİTÖ) ve Belirti Tarama Listesi (SCL 90) kullanılmıştır. Depresyon ve sosyal anksiyetelerin tanılanmasında ayrıca DSM-III-R ktiterlerinden yararlanılmıştır. Sigarayı bıraktırma programı biri uyum toplam sekiz oturumdan oluşmaktadır. Gruplar 12 şer kişiden (Kız = 6, Erkek = 6) oluşturulmuştur. Grupların tümüne aynı program uygulanmıştır. Çalışma sonucunda normal içiciler % 54, depresyonlu içiciler % 58 ve sosyal anksiyeteli içiciler % 45 lik bırakma oranı göstermişlerdir. Üç ve altı aylık izleme sonucunda normal içicilerden oluşan gruptaki üyelerin bırakma oranı % 18 e düşmüştür. Depresyonlu grupta bırakma oranı üçüncü ayda % 33.3 e, altıncı ayda ise % 17 ye gerilemiştir. Sosyal anksiyeteli grupta bırakma oranı üç ve altı aylık izlemede % 27 ye gerilemiştir. Programdan elde edilen sonuçlar, benzer programlardan elde edilenlerle benzelik göstermektedir. 1 2 Yazarın 2002 yılında KTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsünde Doç.Dr.Yaşar ÖZBAY ın danışmanlığında hazırlamış olduğu doktora tezi temelinde hazırlanmıştır. Yrd.Doç.Dr., Karedeniz Teknik Üniversitesi, Eğitim Bilimeleri Bölümü PDR Anabilim Dalı Öğretim Üyesi. yazicihikmet@yahoo.com

28 Sosyal beceri eğitiminin üniversite öğrencilerinin sosyal beceri düzeyine etkisi BÖLÜM SOSYAL BECERİ EĞİTİMİNİN ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL BECERİ DÜZEYLERİNE ETKİSİ 1 Galip YÜKSEL 2 ÖZET Bu araştırmada, üniversite öğrencilerine verilen sosyal beceri eğitiminin öğrencilerin sosyal beceri düzeylerine etkisi incelenmiştir. Araştırma, 66 kişilik gönüllü bir grup üzerinde yapılmıştır. Araştırma deseni, ön-test, son-test, deney ve kontrol grup desendir ve 33 öğrenci deney, 33 öğrenci de kontrol grubuna alınmıştır. Öğrencilerin sosyal beceri düzeyi Riggio (1986, 1989) tarafından geliştirilen ve araştırmacı tarafından Türkçeye uyarlanan Sosyal Beceri Envanteri ile ölçülmüştür. Deney grubuna dokuz hafta sosyal beceri eğitimi verilmiştir. Kontrol grubuna ise bu sürede herhangi bir işlem yapılmamıştır. Elde edilen verilerin analizinde varyans analizinin özel bir hâli olan tekrarlanmış ölçümler için tek faktör üzerinden iki boyutlu varyans analizi uygulanmıştır. Elde edilen bulgular, genel olarak sosyal beceri eğitiminin, öğrencilerin sosyal beceri düzeyini olumlu yönde etkilediği şeklindedir. Benzer şekilde, sosyal beceri eğitiminin, sosyal becerinin bir alt boyutu olarak, duyuşsal duyarlık düzeyi üzerinde etkili olduğu görülmüştür. Ancak sosyal beceri eğitimi, sosyal becerinin diğer alt boyutlarından olan; duyuşsal anlatımcılık, duyuşsal kontrol, sosyal anlatımcılık, sosyal duyarlık ve sosyal kontrol düzeyleri üzerinde etkili olmamıştır. Bu sonuç, kısmen eğitim süresinin kısa ve alıştırmaların yetersiz olması ile açıklanmaktadır. Sosyal beceri eğitiminin öğretim kademelerindeki öğrencilere ve iş yaşamındaki bireylere yararlı olacağı; bu eğitimin öğretim kademelerinde psikolojik 1 2 Yazarın 1997 yılında Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Prof.Dr.Muharrem KEPÇEOĞLU danışmanlığında hazırlamış olduğu doktora tezi temelinde hazırlanmıştır. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı Öğretim Üyesi. gyuksel@gazi.edu.tr

29 sınav kaygısını azaltmaya dönük bir grup rehberliği programı BÖLÜM SINAV KAYGISINI AZALTMAYA DÖNÜK BİR GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMI 1 Zülal ERKAN 2 ÖZET Bu çalışmada, grup rehberliğinin yüksek sınav kaygısına sahip lise bir ve i- kinci sınıf öğrencilerinin sınav kaygısı düzeylerine etkisi incelenmiştir. Çalışmada sınav kaygısını ölçmek için, tarihleri arasında Spielberger tarafından geliştirilen 1987 yılında Öner ve Albayrak- Kaymak tarafından Türkçeye uyarlama çalışmalarının yapıldığı Sınav Tutum Envanteri kullanılmıştır (Öner,1990). Deney grubunu oluşturan ve yüksek sınav kaygılı olduğu tespit edilen 16 öğrenciye haftada bir buçuk saat olmak üzere 8 hafta süreyle sınav kaygısını azaltmaya yönelik grup rehberliği programı uygulanmış olup; kontrol grubuna herhangi bir işlem yapılmamıştır. Bu uygulama öğretim yılı Mersin Fen Lisesinde yapılmıştır. Sonuçlar, yüksek sınav kaygısını azaltmaya yönelik olarak düzenlenen grup rehberliği programının yüksek sınav kaygılı lise bir ve ikinci sınav öğrencilerinin kaygılarını azaltmada anlamlı düzeyde etkili olduğunu ortaya koymuştur. Kuramsal Çerçeve GİRİŞ Kaygı, insanın var oluşundaki en temel duygulardan biri olup, insanın bedensel ve ruhsal varlığını tehlikede görmesi sonucunda yaşadığı tedirginlik olarak tanımlanabilir. Sarason (1975) genel olarak kaygıyı, tehdit edilen; meydan 1 2 Yazarın 1994 yılında Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Prof.Dr. Sonay GÜÇRAY ın danışmanlığında hazırlamış olduğu yüksek lisans tezi temelinde hazırlanmıştır. Yrd.Doç.Dr., Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü PDR Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi-MERSİN zulaler@yahoo.com

30 Grup rehberliği programının lise 1. sınıflarda sınıf tekrarı yapan öğrencilerin kaygı düzeylerinin azaltılmasındaki etkisi BÖLÜM GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMININ LİSE I. SINIFLARDA SINIF TEKRARI YAPAN ÖĞRENCİLERİN KAYGI DÜZEYLERİNİN AZALTILMASINDAKİ ETKİSİ * ÖZET Erkan SEZER ** Mustafa Kılıç *** Bu araştırmanın amacı; lise I. sınıflarda sınıf tekrarı yapmakta olan öğrencilerin durumluk ve sürekli kaygı düzeyini azaltmak için eğitsel ve psikolojik yardım tekniklerini içeren grup rehberliği programını, lise I. sınıflarda sınıf tekrarı yapan öğrenciler üzerinde denemek ve sonuçta; kullanılabilir nitelikte, pratik bir grup rehberliği programı oluşturmaktır. Araştırma; eğitim-öğretim yılında öğrenimlerine davam eden, Malatya Yeşiltepe Lisesi dokuzuncu sınıf öğrencileri arasından seçilen, biri deney (15 erkek, 7 kız) diğeri kontrol (11 erkek, 11 kız) olmak üzere iki grup üzerinde gerçekleştirilmiştir deneysel bir araştırmadır. Oturumlara başlanmadan önce deney ve kontrol grubunu oluşturan öğrencilere, Öner ve Le Compte ( ) tarafından Türkçeye uyarlanan Durumluk ve Sürekli Kaygı Envanteri (D-SKE) ön-test olarak verilmiş, deney grubu üzerinde, deneysel işlem gerçekleştirilmiştir, kontrol grubu üzerinde ise hiçbir işlem yapılmamıştır. Daha sonra gruplara, aynı ölçek son-test olarak tekrar uygulanmıştır. * Birinci yazarın 2005 yılında İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Prof.Dr. Mustafa Kılıç danışmanlığında hazırladığı yüksek lisans tezi temelinde hazırlanmıştır. ** Uzm. Psik. Danışman. 20 Mayıs Vakfı Turgut Özal Lisesi Malatya esezer@inonu.edu.tr *** Prof. Dr., İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi PDR Anabilim Dalı mkilic@inonu.edu.tr